Ya’ni, diatez holati bola organizmi faoliyati normal emasligini ko‘rsatib berib, bu bolada ayrim kasalliklarga moyillik bor ekanligini belgilaydi.
Masalan, emizuvchi ona apelsin yeganidan so‘ng bola yuzi qizarib ketdi. Bolaga diatez tashxisi qo‘yiladi. Aslida esa diatez holati bolada allergik dermatit kasalligi mavjud ekanligini ko‘rsatadi. Uni davolash usullari mavjud. Diatez tashxisi qo‘yilganda esa, vrachlar davolash usulini topa olmay turli xil yondashuvlar izlaydilar, chunki bu kasallik emas, bu boshqa bir kasallikka moyillikni ko‘rsatuvchi belgi.
Bolada diatez holatini keltirib chiqaruvchi sabablar:
Bolani chaqaloqligidanoq chiniqtirmaslik (judayam issiq kiyintirib, terlatib olib yurish);
Bola 6 oylik bo‘lmasidan oldin banan, sok va boshqa qo‘shimcha ovqatdan yalatib yedirish;
Bola kiyimlarini kuchli kimyoviy vositalar bilan yuvish;
Zararli plastmassadan qilingan o‘yinchoqlarni bolaga berish;
Bola oddiy virusli shamollaganda ham antibiotik berish;
Bolani terini parvarish etishda, kimyoviy yog‘, pudra va boshqa shu kabi vositalardan ko‘p foydalanish.
Agar farzandingizda diatez mavjudligini vrach ta’kidlasa, vrachdan aynan qaysi kasallikka moyillik boladagi diatez holati ko‘rsatayotganini va aynan o‘sha kasallikka doir davoni belgilashini so‘rang.
Uzbaby.uz nashri.
Bolalar immuniteti uchun foydali vitaminlar to’plamining eng ko’p qo’llaniladigan komplekslardan biri Alfavitdir.
Alfavit bu – vitamin va minerallar kompleksidir. Har bir yoshdagi chaqaloq yoki maktab o’quvchisi uchun alohida to’plamlardan birini tanlasa bo’ladi.
— Displaziya (lotincha «noto‘g‘ri rivojlanish») chanoq-son bo‘g‘imining tug‘ma kasalligidir. Aslida bu holat bola bo‘g‘imidagi boylam va mushaklar tonusining bo‘shligi sabab yuzaga keladi va bir oyligida o‘z-o‘zidan o‘tib ketadi. Lekin har ming chaqaloqning to‘rt-besh nafari son suyagining chiqishi kuchli bo‘lishi sabab shifokorga murojaat qiladi. Chanoq-son bo‘g‘imi tug‘ma displaziyasi uch xil ko‘rinishda bo‘ladi: displaziya, chala chiqish, son suyagining to‘liq chiqishi.
Displaziya qizlarda ko‘p uchraydi
Chanoq-son bo‘g‘imi tug‘ma displaziyasi o‘g‘il bolalarga nisbatan qizlarda 5-7 marta ko‘proq uchraydi. Dumbasi bilan tug‘ilgan chaqaloqlarning 50 foizida displaziya kuzatiladi. Homiladorlikning birinchi yarmidagi turli xastaliklar, jumladan, toksikoz kasallikni keltirib chiqaruvchi asosiy omildir. Bo‘lajak onaning yashash va ish joyidagi ekologik holat ham katta ahamiyatga ega. Bular displaziya rivojlanishiga va hatto, son suyaklarining tug‘ma chiqishiga olib keladi. Ayrim oilalarda son suyagi tug‘ma chiqishiga moyillik nasldan naslga o‘tadi.
Son suyagining tug‘ma chiqishi
Son suyagining tug‘ma chiqishi — tayanch-harakat tizimi tug‘ma nuqsonlarining eng ko‘p uchraydigan turi. Unda chanoq-son bo‘g‘imi barcha elementlarining noto‘g‘ri rivojlanishi oqibatida bo‘g‘im kosachasi va son suyagi boshchasining bir-biriga nisbatan to‘liq siljishi kuzatiladi. Son suyagi boshchasi bo‘g‘im kosachasidan tashqariga va yuqoriga siljiydi.
Qanday aniqlash mumkin?
Bolaning tayanch-harakat va asab tizimi to‘liq rivojlanmagani sabab son suyagi tug‘ma chiqishida og‘riqlar kuzatilmaydi. Bolalar shifokori klinik, ultratovush apparati va rentgenografiya usuli yordamida tashxis qo‘yishi mumkin.
Agar bolada quyidagi belgilar kuzatilsa, ortopedga murojaat qilish zarur:
Bir yoki ikkala son ochilishining chegaralanishi. Bolaning oyoqlari chanoq-son va tizza bo‘g‘imlaridan to‘g‘ri burchak ostida bukib, yon tomonga ochiladi. Me’yorda uning ochilish burchagi 160 — 180 daraja. Displaziyada bu burchak kamayadi.
«Qirsillash» belgisi chaqaloqlarda uch oylikkacha kuzatiladi. Buni aniqlash uchun chaqaloqning oyoqlari chanoq-son va tizza bo‘g‘imlaridan to‘g‘ri burchak ostida bukib turib, o‘rta chiziqqa keltirilib, so‘ngra sekin ochiladi, shunda chiqish tomonda qirsillash eshitiladi.
Oyoqlarning kaltaligi.Chaqaloqning oyoqlari chanoq-son va tizza bo‘g‘imlaridan bukilib, qoringa simmetrik yaqinlashtiriladi va tizzalar sathida kaltalik aniqlanadi.
Teri burmalari asimmetriyasi. Me’yorda bolaning oyoqlari yozilgan va birlashtirilganda old va orqa sonda teri burmalari simmetrik bo‘ladi. Ularning asimmetriyasi o‘sha tomonda chanoq-son bo‘g‘imi displaziyasi borligini ko‘rsatadi.
To‘liq forig‘ bo‘lish mumkin
Aniq tashxis qo‘yilgandan so‘ng bemorning yoshi va kasallik darajasiga qarab, ambulator sharoitda yoki statsionarda davolash ishlari olib boriladi. Davolash davomiyligi o‘rtacha to‘qqiz-o‘n bir oyni tashkil etadi. Kasallik o‘z vaqtida aniqlanib (3-12 oylikkacha), shifokor ko‘rsatmasiga rioya qilinsa, undan to‘liq forig‘ bo‘lish mumkin.
Ota-onalar bolalarda qorin og‘rig‘i bilan boshlanadigan ilk holatlarni kuzatishi mumkin. Bolaning qornida g‘urillash, qattiq og‘riq bo‘lib, tez-tez ichi ketadi. Bunga ovqat iste’mol qilishda shaxsiy gigiyenaga rioya qilinmaganligi ham sabab bo‘lishi mumkin.
Didisbakteriozni davolashda qo‘shimcha muolaja
Ichak disbakteriozi kerakli dori-darmonlardan tashqari qatiq bilan ham davolanadi. Mutaxasssilarning fikriga ko‘ra, har kuni 200 gramm qatiq iste’mol qilish kishi salomatligini asraydi va ichning ravon kelishini ta’minlaydi. Disbakteriozda bioqatiqlar foydasi haqida ko‘p gapirilishi bejiz emas. Negaki oddiy qatiq achitqi zamburug‘laridan tayyorlansa, bioqatiq achitqi zamburug‘laridan tashqari bifido va laktobakteriyalar kabi qo‘shimchalar bilan boyitiladi.
Bugungi kunda shifobaxsh bioqatiqlar savdo do‘konlarida ko‘p. Bioqatiqning oddiy qatiqqa nisbatan davolovchi xususiyati ko‘proq. Ular ichak mikroflorasini yaxshilaydi, organizmdagi zararli xiltlarni tashqariga chiqaradi, o‘z o‘rnida disbakterioz holatini bartaraf etadi.
Bioqatiq kechasi uyqu oldidan ichak faoliyati faollashgan vaqtda ichilsa, yaxshi natijaga erishish mumkin. Uni muntazam ravishda iste’mol qilish inson salomatligini mustahkamlashda ahamiyati beqiyos. U organizmda moddalar almashinuvini faollashtiradi, soch to‘kilishidan xalos qiladi, tirnoqlarni mustahkamlaydi, yuz va teri rangini yaxshilaydi, eng asosiysi asab tizimi ishi tiklanishiga yordam beradi.
Bioqatiqni xarid qilishdan oldin uning yaroqlilik muddatiga e’tibor qarating. Ishlab chiqarilgan kundan uch kun o‘tsa, unda bifidobakteriyalar miqdori nihoyatda ozayib ketgan bo‘ladi.
DVS sindromi (trombogemorragik sindrom) – gemorragik diatez, qon-tomir ichida qonning juda qisqa muddatlar ichida ivib qolishi, laxta hosil boʻlishi, mikrosirkulyatsiya buzilishi va aʼzolarda gipoksik-nekrotik oʻzgarishlar kuzatilishi bilan kechadigan patologik holat.
Sindrom bemor hayotiga toʻgʻridan-toʻgʻri xavf soluvchi holatdir, bunda kuchli qon ketishi va aʼzolarning disfunksiyasi (oʻpka, buyrak, buyrak usti bezi, jigar, taloq) rivojlanishi katta ahamiyatga ega.
DVS sindromini organizmning noadekvat himoya reaksiyasi sifatida qarash mumkin, yaʼni zararlangan aʼzodan qon ketishini toʻxtatish maqsadida organizm tabiiy ravishda qon tomirlarni izolyatsiya qiladi. DVS sindromi tibbiyot amaliyotida koʻp uchraydi (gematologiya, reanimotologiya, jarrohlik, akusherlik, travmatologiya va boshqa sohalarda).
DVS sindromi sabablari
DVS sindromi toʻqimalar butunligi buzilishi, qon tomirlar endoteliysi va qon hujayralari zararlanishi, mikrogemodinamik oʻzgarishlar va gemostazning giperkoagulyatsiya tomoniga siljishi holatlarida kuzatiladi. DVSning asosiy sabablaridan biri bakteriya va virusli infeksiyalarning qonga tarqalishi (sepsis), shokning har qanday koʻrinishi hisoblanadi.
Bu sindrom koʻpincha akusherlik patologiyalarida ham kuzatiladi.
Ogʻir gestozlar, yoʻldoshning muddatidan oldin koʻchishi, homilaning ona qornida nobud boʻlishi, amniotik suyuqlik emboliyasi, atonik bachadondan qon ketishi, hamda kesarchakesish jarrohlik amaliyoti DVS sindromi rivojlanishiga olib keluvchi omil sifatida roʻl oʻynashi mumkin.
Trombogemorragik sindrom rivojlanishi yomon sifatli oʻsmalarning metastazi natijasida, ogʻir jarohatlar, kuyish, katta jarrohlik amaliyotlari natijasida ham kuzatiladi. Baʼzida DVS sindromi qon quyish, aʼzolarni koʻchirib oʻtkazish, yurak klapanlarini almashtirish, sunʼiy qon aylanish amaliyotini bajarish oqibatida ham rivojlanadi.
DVS sindromi yuzaga chiqish xavfi yuqori boʻlgan kasalliklarga qon-tomir kasalliklari, giperfibrinogenemiya holati, oqayotgan qon quyuqlashuvi, qon oqimiga qarshilik qiluvchi aterosklerotik blyashkalar boʻlishi kabi holatlar kiradi.
Trombogemorragik sindrom rivojlanishi yomon sifatli oʻsmalarning metastazi natijasida, ogʻir jarohatlar, kuyish, katta jarrohlik amaliyotlari natijasida ham kuzatiladi. Baʼzida DVS sindromi qon quyish, aʼzolarni koʻchirib oʻtkazish, yurak klapanlarini almashtirish, sunʼiy qon aylanish amaliyotini bajarish oqibatida ham rivojlanadi.
DVS sindromi yuzaga chiqish xavfi yuqori boʻlgan kasalliklarga qon-tomir kasalliklari, giperfibrinogenemiya holati, oqayotgan qon quyuqlashuvi, qon oqimiga qarshilik qiluvchi aterosklerotik blyashkalar boʻlishi kabi holatlar kiradi.
Patogenezi
DVS sindromida gemostaz jarayonining buzilishi qon ivish xossalarining koʻp miqdorda sintezlanishi va qonning antikoagulyant xususiyatining kamayishi sababli kelib chiqadi. DVS sindromi kelib chiqishida bir necha omillar roʻy oʻynaydi, ular qon ivish omillarini toʻgʻridan toʻgʻri stimullaydi, yoki ularga taʼsir etadigan mediatorlar sintezini koʻpaytiradi.
Bunday moddalarga toksinlar, bakteriya fermentlari, homila ichi suyuqligi, immun komplekslar, stress holatidagi katexolaminlar, fosfolipidalar, yurak haydovchi qon hajmi kamayishi, asidoz, gipovolemiya va boshqa holatlar kiradi.
DVS sindromi 4 bosqichda amalga oshadi:
I bosqich. Giperkoagulyatsiya va hujayralar qon tomir ichi agregatsiyasi. Qonga tromboplastin yoki trombolastinsimon moddaning ajralishi, tashqi va ichki qon ivish boshlanishi. Bir necha daqiqa yoki oʻtkir kechuvida bir necha soatlar davomida, surunkali koʻrinishida bir necha kun yoki oy davom etishi mumkin.
II bosqich. Kuchayib boruvchi koagulopatiya yetishmovchiligi. Fibrinogen defitsiti, qon plastinkalar va plazma omillarining yetishmovchiligi, buning sababi tromb hosil qiluvchi omillarning koʻplab sarflanishidir.
III bosqich. Ikkilamchi fibrinoliz va gipokoagulyatsiyaning yaqqol namoyon boʻlishi. Gemostatik jarayonida balans buzilishi (afibrinogenemiya, patologik mahsulotlar toʻplanishi, eritrotsitlar parchalanishi), qon ivish jarayonining sekinlashuvi (butunlay ivish xossasining yoʻqolishi).
IV bosqich. Tiklanish bosqichi. Distrofik va nekrotik oʻzgarishlar toʻqimalarda qolib ketadi va aʼzo yetishmovchiligi kelib ciqadi yoki aksincha patologik oʻchoqlar hosil boʻlmaydi va toʻliq aʼzo funksiyasi tiklanadi.
DVS sindromi klassifikatsiyasi
Kasallik kechishi va namoyon boʻlish darajasiga qarab oʻtkir (chaqmoq tezligida), oʻtkir osti, surunkali va qaytalanuvchi turlariga boʻlinadi.
Oʻtkir trombogemorragik sindrom qonga katta miqdorda tromboplastinlar ajralishi va shu kabi moddalarning qondagi miqdori oshishi (akusherlik patologiyalarida, katta hajmdagi jarrohlik amaliyotlarida, travmalar, kuyish, toʻqimalar uzoq muddat ezilish sindromida) kuzatiladi.
DVS bosqichlarining qisqa muddatlar ichida ketma ket yuzaga chiqishi, normal antikoagulyatsion mexanizmning yoʻqligi. Oʻtkir osti va surunkali DVS sindromi qon tomirlar endoteliysining oʻzgarishi (masalan aterosklerotik blyashkalar natijasida) kuzatiladi.
DVS sindromi mahalliy namoyon boʻlishi (bir aʼzodagina namoyon boʻladi) yoki tarqalgan (bir necha aʼzo yoki butun organizmni qamrab oladi) boʻlishi mumkin.
Organizm kompensator mexanizmi boʻyicha kompensatsiyalanuvchi, subkompensatsiyalanuvchi va dekompensatsiyalanuvchi DVS sindromlari farqlanadi.
Kompensatsiyalanuvchi turi simptomlarsiz kechadi, kichik laxtalar fibrinoliz taʼsirida erib, qon ivish omillari zahira hisobiga yoki biosintez hisobiga tezda tiklanadi.
Subkompensatsiyalanuvchi shaklida gemosindromlar oʻrta ogʻirlikda namoyon boʻladi. Dekompensatsiyalanuvchi shakli fibrinoliz reaktiv reaksiyalarining kaskad koʻrinishida namoyon boʻlishi bilan kechadi, yaʼni koagulyatsion jarayonning umuman boʻlmasligi, qonning ivimasligi roʻy beradi.
Kasallik belgilari
DVS sindromining klinik koʻrinishi sindromning ogʻirlik darajasi, uning kechish tezligi, patologiyaning tarqalganlik darajasiga qarab oʻziga xos namoyon boʻladi. DVS sindrom asosida trombogemorragik reaksiyalar va aʼzolar yetishmovchiligi yotadi.
Oʻtkir manifest shaklida DVS sindromi belgilari juda tez (bir necha soatlar ichida) rivojlanadi, gipotoniya, hushdan ketish, oʻpka shishi va oʻtkir nafas yetishmovchiligi. Sindrom qon ketish, katta hajmda qon yoʻqotish (oʻpka, bachadon, burun, oshqozon-ichak tizimidan) koʻrinishida yuzaga chiqadi.
Miokard ishemik distrofiyasi, pankreonekroz, eroziv-yarali gastroenterit oʻchoqlari hosil boʻladi. DVS sindromining chaqmoq kabi kechishi homila ichi suyuqligi emboliyasida kuzatilishi mumkin, bunda bunda koagulopatiya juda qisqa muddat ichida roʻy beradi (bir necha daqiqalar davomida), bemor ahvoli ogʻirlashadi, gemorragik va kardiopulmonar shok holati kelib chiqadi. Bunday holatda ayol va homila oʻlimi ehtimoli 80 % ga yaqin boʻladi.
DVS sindromining oʻtkir osti shakli mahalliy belgilar bilan yuzaga chiqadi, bunda patologik holat oqibati ijobiy boʻladi.
Gemosindrom petixial yoki gemorragik toshmalar, koʻkarish va gematomalar, jarohat joyidan koʻp qon ketish, shilliq qavatlardan qon ketish (baʼzida qonli ter ajralishi, qonli koʻz yoshi kelishi ham kuzatiladi) koʻrinishida roʻy beradi.
Teri rangi och tusga kiradi, marmarsimon teri simptomi va terining sovuqligi seziladi. Buyraklar, oʻpkalar, jigar, buyrak usti bezi, qon bilan toʻlishish, qon tomir ichi koagulyatsiyasi, nekroz oʻchoqlari va koʻplab qon quyilishlar roʻy beradi.
DVS sindromining surunkali kechuvi koʻpincha belgilarsiz kechadi. ammo, patologik holatning uzoq muddat davom etishi natijasida belgilar rivojlanib boradi, gemorragik diatez va aʼzolar funksiyasi buzilishi kuzatiladi.
DVS sindromi diagnostikasida etiologik omil haqida anamnez yigʻish, klinik belgilar va laborator tekshiruvlar natijasi (umumiy qon tahlili, siydik tahlili, koagulogramma, IFA) ga asoslanadi. Qon ketish xarakteri va koagulopatiya darajasini aniqlash ham juda muhim.
DVS sindromi uchun petixial-gematom qon ketish, bir vaqtning oʻzida bir necha sohada gemorragiya holati xosdir. Sindrom belgilarining yaqqol namoyon boʻlmasligida giperkoagulyatsiya laborator tekshiruvlar natijasida aniqlanadi. Trombotsitlar, fibrinogen, protrombin va trombin vaqti, Li-Uayt boʻyicha qon ivish vaqtini tekshirish eng asosiy tekshiruvlari boʻlib hisoblanadi.
DVS sindrom kriteriyalariga qon surtmasida eritrotsit fragmentlari toʻplanishi, trombotsitlar va fibrinogen defitsiti, antitrombin III aktivligining qon plazmasida pasayishi, trombin vaqti uzayishi, qon laxtasining hosil boʻlmasligi (in vitro sharoitida ham) kabi holatlar kiradi.
Shok holatidagi aʼzolar holati ham baholanadi: oʻpka, buyrak, jigar, yurak-qon tomir tizimi, bosh miya. DVS sindromi birlamchi fibrinoliz va boshqa koagulopatiyalar bilan diferensatsiya qilinadi.
DVS sindromi davosi
Davo natijasi aptologik holatning erta aniqlanishida roʻy beradi. Muolajalarda bemorni sunʼiy oʻpka ventilyatsiyasiga oʻtkazish, shokka qarshi chora tadbirlar olib borish kerak boʻladi. DVS sindromining kam simptomli kechuvida asosiy patologiyani bartaraf etish, gemodinamik koʻrsatkichlar va aʼzolar funksiyasini tiklash zarur boʻladi.
Oʻtkir kechuvchi DVS sindromida avvalo DVSga olib keluvchi asosiy patologiya bartaraf etiladi. Masalan, shoshilinch tugʻruqqa ruxsat berish, gisteroektomiya yoki infeksion omilni bartaraf etish uchun kuchli dozalarda antibiotiklar buyurish kerak.
Giperkoagulyatsiyani kamaytirish uchun antikoagulyantlar (geparin), anatiagregantlar (dipiridamol, pentoksifillin), fibrinolitiklar buyuriladi. Bemorlarda doimo gemostaz koʻrsatkichlari nazorat qilib turish zarur.
DVS sindromida yangi plazma quyish, trombositar yoki eritrositar massa quyish, yurak yetishmovchiligida kriopresipitat qoʻllaniladi. Hayot uchun xavfli boʻlgan qon ketishlarni toʻxtatish uchun antifibrinolitik vositalar (aminokampron kislotasi, proteaz ingibitorlari) dan foydalaniladi. Jarohat va teridagi qon ketishlarda etamzilatli bogʻlam yoki gemostatik vosita qoʻyiladi.
Vaziyatga qarab kortikosteroidlar buyuriladi, oksigenoterapiya, plazmaforez oʻtkaziladi. Mikrosirkulyatsiya va aʼzolar funksiyasini tiklash uchun angiprotektorlar, nootrop moddalar buyuriladi, simptomatik davo olib boriladi. Oʻtkir buyrak yetishmovchiligida gemodializ, gemodiafiltratsiya oʻtkaziladi. Jarrohlik amaliyotidan keyin geparin buyuriladi.
DVS sindromi oqibati va profilaktikasi
DVS sindrom oqibati – asosiy kasallik, sindromning kechuvi, gemostaz holatining buzilish darajasi va oʻz vaqtida koʻrsatilgan tibbiy yordamga bogʻliq boʻladi.
Oʻtkir DVS sindromi oqibati oʻlim bilan tugashi ham mumkin, bunga sabab toʻxtatib boʻlmas kuchli qon ketishi, shok holatining rivojlanishi, oʻtkir buyrak yetishmovchiligi, venalar ichida qonning ivib qolishidir.
DVS sindromi profilaktikasida xavf guruhida turuvchi insonlarda asosiy kasalliklarni davolashdan iborat (homiladorlar, qari yoshdagi odamlar).
Demensiya asosan Alsgeymer kasalligi uchun xos. Shuningdek, miya qon tomirlari aterosklerozi, tez-tez kuzatiladigan insultlar, bosh miyaning ketma-ket jarohatlari, spirtli ichimliklarni muttasil iste'mol qilish, giyohvandlik, doimiy qon yo‘qotishlar demensiya kasalligi rivojlanishiga sababchi bo‘ladi.
Demensiya belgilari qanday?
Demensiyada inson aql-zakovati uchun xos bo‘lgan barcha oliy ruhiy funksiyalar kamayib boradi. Demensiyada xotiraning barcha turlari, ya’ni eshitish, ko‘rish va harakat xotiralari buziladi. Bemor hozir va avval eshitgan gaplarni eslab qola olmaydi. U hatto o‘zi gapirayotgan gaplarni ham unutib qo‘yadi. Masalan, bemor so‘zlayotganda uning fikri chalg‘isa (telefon jiringlab qoldi, uni eshitayotganlar luqma tashladi va h.k.), nima haqida gapirayotganligini unutadi qo‘yadi. Unga kimdir biror voqeani ertalab so‘zlab bersa, biroz vaqt o‘tgach ushbu voqea tafsilotlarini unutib yuboradi yoki gap nima haqida ketganligini butunlay esidan chiqadi. Bunday bemor bilan xotirani kuchaytiruvchi aqliy mashqlar o‘tkazish deyarli samara bermaydi. Og‘ir holatlarda hozir eshitgan gapini tezda esidan chiqaradi, to‘g‘rirog‘i eslab qola olmaydi. Demensiyada xotiraning barcha bosqichlari, ya’ni eslab qolish, esda saqlash va qayta esga tushirish keskin buziladi.
Demensiyada uzoq muddatli xotira ham buziladi. Bemor avvalgi hayotida bo‘lib o‘tgan voqealarni esiga tushura olmaydi. Kasallik zo‘raygan sayin bemor o‘tmishini umuman unutadi. Obrazli qilib aytganda, ularni “o‘tmishi yo‘q odamlar” deb atash mumkin.
Har doim ko‘rib yuradigan tanishlarini yuziga qarab eslay olmaslik – demensiyaning dastlabki va eng ko‘p uchraydigan belgilaridan biridir.
Demensiya bilan kasallangan bemor ko‘chaga chiqsa, uyini topib qaytib kela olmaydi. U xatto uyining oldiga qaytib kelib ham “shu uy maniki-mi yoki boshqa birovniki?” deb uylab qoladi. Boradigan joyini ham topa olmay yuradi yoki nima uchun uydan chiqqanligini unutib qo‘yadi. Agar bemorning ro‘parasida o‘tirib: “Mening o‘ng qo‘limni ko‘rsating desangiz, u Sizning chap qo‘lingizni ko‘rsatadi”. Ba’zi bemorlar soatga qarba, vaqt necha bo‘lganligini ham aytib bera olmaydi. Shu bois demensiyani aniqlashda soat bilan bog‘liq sinamalardan ko‘p foydalaniladi. U ma’noli so‘zlarning mag‘zini ham chaqa olmaydi. Masalan undan: “Lola Karimdan oqroq, kim qora” yoki “Olim Hakimdan uzunroq, kim kalta” deb so‘ralsa, so‘zlarning ma’nosiga uzoq vaqt tushunmay turadi. Bu gaplarni bir necha bor qaytarsa ham, bemor to‘g‘ri javob bera olmaydi.
Demensiyada bemor fikrini bir joyga jamlab iboralar tuza olmaydi, qaysidir voqea haqida so‘zlab bermoqchi bo‘lsa, uning uddasidan chiqa olmaydi, so‘zlardan gap tuza olmaydi. Bemor atrofdagi narsalar nomini to‘g‘ri aytib bera olmaydi, qo‘l bilan bajariladigan avvalgi uquvlari ham izdan chiqadi. Har doim bajariladigan oddiy amallar, ya’ni kiyinish, soqol olish, tish yuvish, chiroqni o‘chirib-yoqish, tirnoq olish, choy damlash, dush qabul qilish, eshikni ochish kabi amallarni endi eplay olmay qoladi yoki butunlay bajara olmaydi. Bemor oddiy arifmetik operatsiyalarni ham to‘g‘ri bajara olmaydi.
Demensiyada nutq funksiyasi uzoq vaqt saqlanib turadi. Keyinchalik nutq buzila boshlaydi. Albatta, insult sababli rivojlangan demensiya bundan istisno.
Demensiyada bemorning shaxsi ham o‘zgarib boradi. U o‘ziga e’tibor qilmay qo‘yadi, kir va iflos yuradigan bo‘ladi, tozalikka rioya qilmaydi, bundan uyalmaydi ham. Demensiyaning ba’zi turlarida bemor passiv bo‘lib qolsa, boshqa holatlarda, aksincha, urishqoq janjalkash bo‘lib qoladi. Biroq uning janjalkashligi uzoqqa bormaydi, u yana passiv holatga tushib qoladi.
Demensiyaning so‘ngi bosqichlarida bemor qayerda yashayotgani va o‘zini anglay olmay qoladi, u o‘z bolalarini ham tanimaydi: uning yoniga kirgan qizi yoki o‘g‘liga «Siz kimsiz», deb savol beradi. Bemor ovqat yeyman deb aytmaydi, tualetga o‘zi bormaydi, siydik ushlay olmaydi. Uni qay holatda yotqizsa, shu holatda yotaveradi. Yuzdagi hissiy ifoda butunlay so‘nadi. Bunday bemorlar ham ruhan, ham jismonan nogiron bo‘lib qolishadi. Yuqorida zikr etilgan barcha belgilar Alsxaymer kasalligi uchun ham xos. Shu bois yaqqol ifodalangan demensiya haqida so‘z ketsa, ko‘pchilikning xayoliga Alsxaymer kasalligi keladi.
Tashxis qo‘yishda qanday xatoga yo‘l qo‘yiladi?
Ma’lumki, xotira buzilishi aholi orasida ko‘p uchraydigan holat, fikrlash buzilishi esa kam uchraydi. Xotirasi pasaygan ba’zi odamlar qo‘rqib “Menda demensiya yoki Alsxaymer kasalligi rivojlangan shekilli” deb qo‘rqib yurishadi. Demensiyada xotira bilan bir qatorda fikrlash jarayoni ham buzilishi kerak. Xotirasi buzilib, fikrlash qobiliyati saqlanib qolgan bemorlarga hech qachon demensiya tashxisini qo‘yish mumkin emas. Demensiya yoki Alsxaymer kasalligi tashxisini bir necha oylik kuzatuvlarga asoslanib neyropsixolog qo‘yadi. Agar bu tashxisni nevropatolog qo‘ymoqchi bo‘lsa, albatta bemorga maxsus neyropsixologik tekshiruvlar o‘tkazishi lozim.
Antiseptik xususiyatga ega dengiz tuzi husnbuzarlarga qarshi eng yaxshi vositadir. Haftasiga 2 3 marta dengiz tuzining suvli eritmasi bilan yuzdagi toshmalar artib turilsa, muammo tezda yechim topadi. Badandagi toshmalar uchun esa vanna qabul qilish tavsiya etiladi.
Soch to‘kilsa...
Agar sochingiz to‘kilayotgan bo‘lsa, ozroq suv bilan namlangan tuzni bosh terisiga surtasiz. Yengil harakatlar bilan uqalab, 15 daqiqadan so‘ng iliq suvda chayasiz. Agar tuzning o‘zini sochga surtishning uddasidan chiqolmasangiz, zaytun yog‘i yoki qatiqqa aralashtirib surtish mumkin. Aralashmali niqobdan so‘ng boshni sellofan bilan o‘rab, bir soatcha kuting. Haftasiga bir yoki ikki marta muolajani takrorlash kifoya. Bir oydan so‘ng natija faqat o‘zingizga emas, atrofdagilarga ham sezila boshlaydi.
Sellyulitni yo‘qotadi
Bugungi kunda sellyulitga qarshi turli dori vositalari mavjud. Biroq ulardan hech biri oddiy dengiz tuziga teng kela olmaydi. Birorta dag‘alroq matoga dengiz tuzini sepib, u bilan muammoli tana sohasini ishqalaysiz.
Natija birinchi muolajaning o‘zidayoq seziladi.
Bilib qo‘ygan yaxshi
Dengiz tuzini oddiy tuz o‘rnida ham ishlatish mumkin. Biroq bir kunlik miqdor 5 grammdan oshmasligi kerak. Qon bosimi oshib turuvchilar, ba’zi yurak qon-tomir kasalliklari, onkologik xastaliklarda, shuningdek, homiladorlarga dengiz tuzini iste’mol qilish tavsiya etilmaydi.
Antikoagulyantlar (qonni suyultiruvchi) qabul davrida klyukva, uni sharbati va morsidan voz kechish kerak. Aks holda, dori bilan aralashib ichki qon ketish sodir bo‘ladi. Aspirin. Uni qabul qila turib, uglevodlar, yog‘lar va oqsillari ko‘p bo‘lmagan yeguliklar iste’mol qiling. Aks holda, dori samarasi ikki barobar kamayishi mumkin. Shuningdek, sitrus mevalar sharbatlaridan ham voz kechish kerak, chunki ular aspirin bilan qo‘shilib oshqozon shillik pardasiga ta’sir qiladi.
Esingizdan chiqmasin, aspirinni hech qachon sut bilan qo‘shib ichmang, chunki sut dori samarasini yo‘qqa chiqaradi.
Og‘riq qoldiruvchi vositalar iste’moli
Og‘riq qoldiruvchi vositalar (piramidon, amidopirin va boshqalar) qabul qilishda, dudlangan yeguliklardan voz keching. Ular dori ta’sirini kesadi.
Gormonal preparatlar iste’moli
Gormonal preparatlar. Ular, organizmdagi moddalar almashuvi jarayoniga ta’sir o‘tkazadi. Shu bois, asoratlarni oldini olish uchun tvorog va boshqa sut mahsulotlarini, kuraga baliq, mayiz, mevalar va oshqovoqni iste’mol qilish kerak. Bular tarkibida ko‘p oqsillar, kaliy va kalsiy tuzlari, vitaminlar mavjud.
Temir preparatlari iste’moli
Tarkibida temir moddasi mavjud bo‘lgan preparatlar. Ularni qabul qilish davrida kofe, choy, unli va shakarli, sutli mahsulotlardan, yong‘oqlardan voz keching. Ularning hammasi organizmga temir moddasini so‘rilishini qiyinlashtiradi.
Klofelin iste’moli
Klofelin (arterial qon bosimini pasaytiradi). Uni alkogol bilan aralashtirmaslik kerak, chunki alkogollik ichimliklar dori ta’sirini neytralizatsiya qiladi va tez qon bosimini ko‘tarilishiga sabab bo‘ladi. Klofelin bilan alkogol aralashishi oqibatida hushdan ketish mumkin.
Yodingizda bo‘lsa, klofelin va kriminal hronikalarda ko‘rsatilganday bu effektdan ayrim tovlamachilar qing‘ir ishlarini amalga oshirish uchun foydalanadilar.
Siydik haydovchi preparatlar iste’moli
Siydik haydovchi preparatlar organizmdan kaliyni chiqib ketishiga sababchi bo‘ladi. Shuning uchun, uni o‘rnini to‘ldirish uchun yashil no‘hat, shovul, shpinat, kuraga, qizilcha, piyoz, kartoshka, olma va sabzi iste’mol qilish kerak.
Eslatib o‘tamiz, siydik haydovchi preparatlarni, qizilmiya tomiri qo‘shilgan dori vositalari bilan qabul qilib bo‘lmaydi. Chunki qizilmiya tomiri organizmdan suyuqlik chiqib ketishini tezlashtiradi, organizm suvsizlashadi. Shuningdek, kaliy chiqib ketishi oqibatida mushaklar buziladi.
Revmatizmga qarshi preparatlar iste’moli
Revmatizmga qarshi preparatlar oshqozon- ichak trakti shillik pardasiga agressiv ta’sir etadi. Shuning uchun, bu preparatlar qabul qilish paytida qovurilgan yeguliklardan, qo‘ziqorindan, go‘sht va baliq sho‘rvalaridan o‘zingizni tiying.
Statinlar iste’moli
Statinlarni (qonda xolesterin miqdorini kamaytiradi) qabul qilish davrida greypfrukt, pomelo va boshqa gibrid sitruslilardan voz kechish kerak. Ular tarkibidagi moddalar, statinlar buzib tashlaydigan jigar fermentini blokirovka qiladi va oqibatda organizmda statinlar konsentratsiyasi oshib ketishi natijasida jigar faoliyati buziladi va mushaklarni buzilishiga olib keladi.
Sulfanilamidlar iste’moli
Sulfanilamidlar (sulfadimetoksin, biseptol, sulfadimezin) – bular mikroblarga va bakteriyalarga qarshi preparatlar bo‘lib, qabul davrida- jigar, buyrak, klyukva, ko‘katlar, yog‘li ovqatlar, shakar va boshqa shirinliklar iste’mol qilmaslik kerak. Bu davrda ko‘proq suyuqlik, ayniksa ishqorli mineral suvlar ichishga harakat qiling. Bunday preparatlar qabul qilish davrida organizmdan siydik chiqish jarayoni qisqaradi, oqibatda siydik yo‘llari va buyrak kanalchalari suyulmaydigan kristallar bilan to‘silishi mumkin. Shuning uchun, bu davrda odatdagidan ortiqcha suv iching. Yog‘lar va shakar ovqat hazmini sekinlashtirishi tufayli preparat ta’sirini kamaytiradi.
XVIII va XIX asrlarda yashab o‘tgan fransuz nevropatologi Dyushenn hamda nemis shifokori Erb umurtqa pog‘onasining yuqori qismida joylashgan bo‘yin va yelka chigali falaji haqida ma’lumot yozib qoldirishgan.
[caption id="attachment_3037" align="aligncenter" width="235"] Dyushenn va Erb falaji[/caption]
1872 yilda G. Dyushenn yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda tug‘ruq jarayonida doyaning ehtiyotsizligi sababli yelka chigali falaji yuzaga kelganini kuzatdi. Oradan to‘rt yil o‘tib esa V. Erb kattalarda bu xastalik nima sababli paydo bo‘lishi va ushbu kasallikni klinik belgilari, uning anatomik jihatdan ko‘rinishi, hamda dard qanday kechishi (patogenezi) xususida to‘liq bayon etdi.
Bu falajlikning chaqaloqlarda kuzatilishiga sabab, ularning tug‘ruq jarayonida shikastlanishidir. Akusher-ginekologning bolani qo‘ltiq ostiga barmog‘ini tiqib, uning yelkasini chiqarib olishda noto‘g‘ri harakat qilgani yoki akusherlik qisqichlari bilan bolaning boshini tutib, uni keskin buragani sababli yelka chigali jarohatlanadi.
Yana yelka falaji rivojlanishiga gripp va O‘RVI (o‘tkir respirator virusli infeksiyalar)ning asorati ham sabab bo‘ladi. Doyaning qo‘pol harakati natijasida esa yelka chigali haddan tashqari cho‘ziladi va yirtiladi. Shuningdek, go‘daklik davridagi yelka asab chigali falajiga tug‘ruq davrida chaqaloqning umurtqa pog‘onasi, bo‘yin qismi hamda orqa miya asab tolalari jarohatlanishi sabab bo‘ladi.
Orqa miya jarohatlari bosh miya jarohatlariga nisbatan 2-3 marotaba ko‘p uchraydi. Chaqaloqlarda bo‘yin va yelka chigali shikastlanishi asosan tug‘ruq jarayonida uchraydi. Shu sababli bu xastalik akusherlik qo‘l falajlari deb nomlanadi.
Kattaroq yoshdagi bolalar va kattalarda esa birovning qo‘lini keskin siltab tortish, og‘ir va keskin harakatli sport mashg‘ulotlari, bo‘yin va yelka bo‘g‘imining lat yeyishi, uyquda qo‘llarni keskin harakat bilan boshning tagiga qo‘yish sabab bo‘ladi. Yana bo‘yin sohasining o‘q otar qurollar bilan shikastlanishi sababli ham bemor yelka chigali falaji kuzatiladi. Kattalarda esa yuqorida bayon etilgan sabablardan tashqari bo‘yin va yelka chigali jarohatlari yo‘l transport hodisalarining 2-2, 5 foizini tashkil etadi.
[caption id="attachment_3036" align="aligncenter" width="500"] Dyushenn va Erb falaji[/caption]
Go‘dak tug‘ruq yo‘llarida o‘tayotganda uning yelka va bosh suyagi asosi cho‘zilsa, ya’ni akusher-ginekolog chaqaloqning boshini maxsus akusherlik qisqichi bilan qisib olib noto‘g‘ri harakat qilsa yoki bolaning boshi vakuum-ekstraktor tibbiy asbobi bilan tortib olinsa, shuningdek, doyaning keskin qo‘l harakatlari sababli ham bo‘yin-yelka chigali falajiga sabab bo‘ladi. Shuningdek, bola dumbasi yoki yuzi bilan kelganda (25 foiz holatda) ham ushbu xastalik uchraydi.
Kasallik belgilari
Xastalikning kechishi yelka va bo‘yin qismidagi asab tolalarining qaysi joyi shikastlangani va uning turiga bog‘liq. Ya’ni, yuqori bo‘yin segmentlari (S1-S4) shikastlanganda bemorda loqaydlik, mushaklar tarangligining bo‘shashishi, tana haroratining pasayishi va qon bosimining tushishi, paylarda nevrologik tekshiruvlar jarayonida og‘riq reflekslarining keskin pasayishi yoki umuman yo‘qligi, jarohatlangan sohada falajlik kuzatiladi. Shuningdek, mitti bemorda tug‘ilgan zahotiyoq uning nafas olish ritmi buziladi. Uning qovurg‘alararo oraliqlar sohasi silliqlashgan yoki ichiga botgan bo‘lib, qorni dam bo‘ladi. Chaqaloqda peshob ajratish jarayoni ham buziladi yoki unda neyrogen qovuq belgisi kuzatilib, go‘dak vaqti-vaqti bilan peshob tuta olmaydi. Bolani ko‘zdan kechirganimizda unda “qurbaqa holati”ni kuzatish mumkin.
Bemorni faqat malakali nevropatolog davolaydi. Tug‘ruq jarayonidagi og‘ir shikastlarda davolash muolajalaridan so‘ng 30 foiz holatlarda ijobiy natijaga erishish mumkin. Katta yoshli bemorlarda esa bo‘yin-yelka chigali falaji shikastlanish darajasiga ko‘ra turlicha bo‘ladi. Agar ushbu soha chigali siqilgan bo‘lsa, uning faoliyati 2-3 oydan so‘ng tiklanishi mumkin. Albatta uzoq muddatli davodan so‘ng yuqumli xastaliklar sababli yoki toksik (zaharli) omillar ta’sirida kasallik yuzaga kelgan bo‘lsa bemor sekinlik bilan tuzaladi. Mabodo bo‘yin-yelka chigali uzilgan, qattiq ezilgan bo‘lsa xasta kishi bir yil davomida shifokor nazorati ostida davolanadi. Asab tolalari uchlari butunlay uzilib ketgan bo‘lsa, unda bu holatda bemorga jarroh yordami zarur bo‘ladi. Har qanday holatda ham bemorga o‘z vaqtida ko‘rsatilgan malakali tibbiy yordam uning tezda sog‘ayib ketishiga kafolat beradi.
Ruhiy va sotsial sabablar: qisqa muddatli bir lahzalik ruhiy shikast, uzoq vaqt ta’sir ko‘rsatadigan ruhiy shikast, surunkali ziddiyatli kechinmalar, ruhiy zo‘riqish yoki hal etilmagan, umumiy g‘ov bo‘luvchi ziddiyatli vaziyatlar ko‘rinishidagi uzoq muddatli salbiy hissiyotlar, ruhan juda og‘ir ezilish, o‘tkir samarasiz ta’sirni keltirib chiqaradigan kuchli, bexosdan paydo bo‘ladigan iztiroblar, vahimalik va o‘ta shodlanish holati, nutqning bolalikda noto‘g‘ri shakllanishi, kichik yoshdagi bolani haddan ortiq nutq materiallari bilan tanishtirish, zo‘riqtirish, poliglossiya, erta yoshda birdaniga qandaydir turli xil tillarni bilish odatda qandaydir bir tildagi duduqlanishni keltirib chiqaradi. Duduqlanuvchilarga taqlid qilish, bunday ruhiy induksiya ikkita shaklga ajraladi: sust-bola duduqlanadigan kishining nutqini tinglab beixtiyor duduqlana boshlaydi, u faol duduq kishiga taqlid qiladi, chapaqaylikdan o‘naqaylikka o‘rgatish.
Doimo eslatish, tartibga chaqirish bolaning oliy nerv faoliyatini izdan chiqarish va duduqlanishni keltirib chiqarish bilan birga nevratik va psixopatik holatlarga olib kelishi mumkin; o‘qituvchiining bolaga noto‘g‘ri munosabatda bo‘lishi, haddan ortiq qattiqqo‘llik, shafqatsizlik duduqlanishning yuzaga kelishi uchun turtki bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Hozirgi davrda duduqlanishning alomatlarini bir-biriga o‘zaro yaqin bo‘lgan ikkita guruhi ajratiladi:
biologik (fiziologik)
sotsial (psixologik)
Fiziologik alomatlariga ko‘ra nutqning hosil bo‘lishida ishtirok etuvchi a’zolarining tortishishi, markaziy nerv sistemasi va jismoniy salomatligining, umumiy va nutq harakatlarining buzilishi kiradi.
Psixik alomatlarga nutqda tutulish va his-hayajonli nutqning boshqa buzilishlari nutqda qayd qilish fenomeni, logofobiyalar, nayrang ishlatish va boshqa ruhiy jihatlar kiradi.
Nutq akti jarayonidagi muskul tortishish 3 xil bo‘ladi
klonik
tonik
aralash.
Duduqlanish tutib qolishining beqaror tezligini o‘rganish to‘g‘ri nutqning saqlanib qolgan nutq faoliyatidagi va nutq vaziyatidagi turli darajali murakkabliklariga bog‘liq ravishdagi ko‘rsatkichlarini belgilash to‘g‘risidagi tushunchalarni asoslash uchun imkoniyat yaratadi.
Saqlangan nutq darajasini aniqlash logopedik ishning har bir bosqichidagi asosiy tuzatish vazifalari uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Duduqlanishning paydo bo‘lishiga shuningdek umumiy va nutq motorikasining turlicha buzilishlari xosdir. Ular zo‘raki va ixtiyoriy tutib qolish tarzida bo‘lishi mumkin. Duduqlanuvchilar o‘zlarining qiyin nutqini niqoblash yoki yengillashtirish maqsadida bunday harakatlardan foydalanadilar. Duduqlanishning sotsial asosi shunday psixik asoski, uning asosida « nutqning zaiflashuvini idrok etish» paydo bo‘ladi. O‘zining noto‘kisligini his etish nevrotik kasallikning rivojlanishida asosiy omillardan biri hisoblanadi.
Xastalangan kishi o‘zining kasallik alomatlariga qanchalik ko‘p e’tibor bersa, u shunchalik zo‘rayib boraveradi. Natijada shunday og‘ir ahvol paydo bo‘ladiki, bemor undan sira qutula olmaydi, kasallik alomati uning e’tiborini chulg‘ab oladi, buning oqibatida alomatlar yanada rivojlanadi va bemorning e’tiborini o‘ziga qaratadi. Duduqlanish muammolari bilan shug‘ullanuvchi tadqiqotchilar nuqsonga e’tiborni jalb etish tushunchasi borasida turlicha qarashlarni keltiradilar: diqqat e’tiborning alohida xususiyati, nuqsonni idrok etish, u haqida tasavvurga ega bo‘lish, unga nisbatan turlicha xissiyotli munosabatda bo‘lish kabilar.
Nuqsonda qayd qilinadigan turli darajalarning haqiqiy murakkabligini ifodalovchi me'yorlarni topish muhimdir. Bunday me'yor sifatida duduqlanuvchining o‘z nuqsoniga nisbatan his-hayajonli munosabati borasidagi 3 ta variantdan va ularga qarshi irodaviy kuch-g‘ayrat sarflashning 3 ta variantidan foydalanish mumkin. Shular munosabati bilan duduqlanadigan kishilarni uch guruhga ajratish uchun «kasallikka diqqatni jalb qilish» atamasining kiritilishi o‘rinlidir.
Kasallikka diqqatni jalb qilishning nolinchi darajasi: bolalar go‘yo o‘z nuqsonini sezmagandek, u haqida o‘ylamaydilar va tashvishlanmaydilar. Tortinish, o‘zining noto‘g‘ri nutqi xususida o‘ylash, nuqsonni bartaraf etish uchun hech qanday urinishlar bo‘lmaydi.
Kasallikka diqqatni jalb qilishning mo‘tadil darajasi: yuqori sinf o‘quvchilari va o‘smirlar o‘z nuqsonidan tashvishlanadilar, undan uyaladilar, duduqlanishni yashiradilar, turlicha hiyla ishlatishgacha boradilar, atrofdagilar bilan kamroq munosabatda bo‘lishga urinadilar. Ular o‘zlarinig duduqlanishlarini biladilar, uning ketidan qator noqulayliklarni boshdan kechiradilar, o‘z kamchiligini niqoblashga urinadilar.
Kasallikka diqqatni jalb qilishning yaqqol ifodalangan darajasi: duduqlanuvchilarda nuqson borasidagi tashvishlanish o‘zining noto‘kisligini doimiy chuqur his etishga aylanadi, bunda har bir harakat nutqiy noto‘kislik tushunchasi orqali tahlil etiladi. Ular o‘z diqqatlarini nutqiy kamchiliklariga yo‘naltiradilar, duduqlanishdan chuqur tashvish chekadilar, ular uchun kasallikka e’tibor berish, kasallikdan shubhalanish, gapirishdan oldin vahimaga tushish, odamlardan, vaziyatlardan va boshqalardan gumonsirash xosdir.
Duduqlanish uchta darajaga ajraladi
Yengil duduqlanish - kishi asabiylashgan holatida yoki tez gapirayotganida duduqlanad.
O‘rtacha duduqlanish- kishi tinch, odatdagi vaziyatda oson gapiradi, kam duduqlanadi, his-hayajonli damlarda kuchli duduqlanish yuz beradi.
Og‘ir duduqlanish - kishi butun nutqi davomida, doimiy chalg‘ituvchi harakatlar qilishi bilan duduqlanadi.
Duduqlanish davom etishiga ko‘ra quyidagi turlarga ajratiladi
Doimiy - duduqlanish paydo bo‘lgach turli nutq shakllari va vaziyatlarida bevosita namoyon bo‘ladi.
To‘lqinsimon duduqlanish- duduqlanish goh kamayadi, goh kuchayadi, lekin butunlay yo‘qolmaydi.
Qaytalanuvchi - duduqlanish yo‘qolib, yana paydo bo‘ladi, ya’ni qaytalanish yuzaga keladi, uzoq muddatli erkin tutulishsiz nutqdan so‘ng qayta paydo bo‘ladi.
Birinchi holatda bu davolash tadbirlari, ikkinchisida pedagogik tadbirlar va uchinchisida duduqlanuvchiga davolash va pedagogik jarayonlarning turli holatda qo‘shib olib borgan holda ta’sir etish.
Duduqlanishni bartaraf etishning terapevtik vositalari turlicha darajalari va shakllarida qadimdan boshlab barcha davrlarda qo‘llanib kelingan.
Duduqlanishni davolashning jarrohlik metodi eramizning I asridan XIX asr o‘rtalariga qadar to uning besamaraliligi va xavfliligi haqidagi fikrlar tasdiqlanguncha qo‘llangan.
Psixoterapevtik ta’sirlar
Duduqlanishga nevrotik zaiflashuvi sifatidagi qarashlarni paydo bo‘lishi bilan ayrim mualliflar uni psixoterapevtik ta’sir orqali bartaraf qilishga birinchi darajali ahamiyat bera boshladilar.
Didaktik usullar
Duduqlanuvchilarda to‘g‘ri nutqni didaktik usulda tarbiyalash tarafdorlari ham nutqning ayrim elementlarini, ham umuman nutqni qamrab oluvchi turli xil va sekin-asta murakkablashadigan nutqiy mashg‘ulotlar sistemasini tavsiya etishdi.
Duduqlanishni bartaraf etishga zamonaviy atroflicha yondashuv deganda duduqlanuvchi ruhiy jismoniy holatining turlicha tomonlariga turli mutaxassislarning har xil vosita va usullari bilan pedagogik davolash orqali davolash, ta’sir etish tushuniladi. Barcha pedagogik davolash majmuini duduqlanuvchilarga ta’sir etish xususiyatiga qarab shartli ravishda ikkita guruhga ajratish mumkin: davolash- sog‘lomlashtirish va pedagogik tuzatish.
Tibbiyotchi olib boradigan davolash- sog‘lomlashtirish ishlari quyidagi asosiy vazifalarni o‘z ichiga oladi: duduqlanuvchining asab sistemasi va jismoniy holatini mustahkamlash hamda sog‘lomlashtirish, ularning ruhiy-jismoniy holatidagi og‘ish va patologik ko‘rinishlarni bartaraf etish va davolash.
Logoped olib boradigan pedagogik tuzatish ishlar quyidagi asosiy vazifalarni o‘zida mujassamlashtiradi, duduqlanuvchi nutqidagi nuqsonlar va ruhiy noto‘kis jihatlarini bartaraf etish. Logoped o‘z uslubi va vositalarini duduqlanuvchiga ta’sir etishda qo‘llay biladigan zarur mutaxassislarning hamkorlikdagi tibbiy-pedagogik ishini tashkil etadi.
Avitsenna.uz sayti orqali mavzuga aloqador quyidagi maqolalarni ham o‘qishingiz mumkin:
Bir dona xom tuxum po‘sti bilan yuvilib, shisha idishga solinadi. Ustiga bir dona limonni maydalab to‘g‘rab, yopib, qorong‘I joyda bir hafta saqlanadi. Muddat o‘tgach, shishadagi tuxum limon ta’sirida maydalanib eriganini ko‘rish mumkin. Bu aralashma quvvatli, darmonbaxsh vosita sifatida kuniga bir mahal nonushtadan yarim soat oldin 1 osh qoshiqda qabul qilinadi.
Dog‘larni yo‘qotish uchun qo‘shimcha tavsiyalar...
Achchiq bodomning yog‘ini yuzga surtilsa, undagi dog‘larni ketqazadi.
Indovning urug‘i yoki suvi yuzdagi qora dog‘ va sepkillarni ketqazadi.
Oftobda turib yovvoyi piyozni surtilsa, yaralardan qolgan izlarni yo‘qotadi.
Kunjutni yanchib, badandagi qora dog‘larga bog‘lansa, ularni ketqazadi.
Ilon po‘stini kuydirib, nashatir spirtiga aralashtirib, hosil bo‘lgan malhamni qo‘yish bilan badandagi dog‘larni daf qilish mumkin.
Katta qora arini zaytun yog‘ida pishirib surtilsa, yuz va badandagi dog‘lar ketadi.
Turp urug‘ini yanchib, asal bilan aralashtirgan holda badan va yuzdagi dog‘larga qo‘yib bog‘lansa, ularni ketqazadi.
“Disk churrasi” tashxisi so‘nggi yillarda shu qadar ko‘payib ketdiki, oxir-oqibat bu tashxis ko‘plarni tashvishga solib qo‘ydi. Rostdan ham bu kasallik ko‘p uchraydimi yoki oddiy radikulitni ham “disk churrasi” deb o‘ylashayaptimi?
Shu kabi savollarga menga juda ko‘p berishadi. O‘ylaymanki bunday savollar bilan boshqa nevropatologlarga ham ko‘p murojaat qilishadi. Bu jumboqli savolga oydinlik kiritishga harakat qilaman.
Umurtqalar orasidagi diskning o‘z joyidan siljishiga disk churrasi deb aytiladi. Disk o‘z joyidan biroz siljisa u hech qanday og‘riq bermaydi. Biroq uning siljishi davom etaversa, buning oqibatida orqa miya va undan chiquvchi nervlar bosilib qoladi va kuchli og‘riq yuzaga keladi. Disk churrasi ko‘pincha bo‘yin va bel-dumg‘aza umurtqalari sohasida kuzatiladi.
Bo‘yin umurtqalari disk churrasi qanday namoyon bo‘ladi?
Sabablari quyidagicha: bir xil tarzda ishlayverish, boshga og‘ir narsaning tushib ketishi, balandan yiqilib tushish, yo‘l-transport hodisalarida bo‘yin umurtqalarining keskin qayrilishi kabi jaroxatlar. Bo‘yin umurtqalari orasida paydo bo‘lgan disk churralari ensa va bo‘yin-yelka sohalariga og‘riqlar beradi, qo‘llarni ko‘targanda, orqaga qayirganda og‘riqlar kuchayadi, harakatlar qilish chegaralanadi, qo‘llarda holsizlik paydo bo‘ladi. Ba’zida bosh miya tomon yo‘nalgan umurtqa tomirlari siqilishi sababli bosh aylanishi va yurganda gandiraklab ketishlar, quloqda shovqin paydo bo‘ladi.
Bel-dumg‘aza sohasi umurtqalari disk churrasi. Sabablari quyidagicha: og‘ir narsalar ko‘tarish, jismoniy harakatlarsiz bir xil tarzda ko‘p ishlash, yo‘l-transport hodisalari, balandan yiqilish kabi jaroxatlar. Bu sohadagi disk churralari bel va oyoqlarga og‘riqlar beradi, bemor o‘tirib-turganda qiynaladi, oqsoqlab yuradi, oyoqlardagi har qanday harakatlar og‘riqlarni yuzaga keltiradi. Og‘riqlar ko‘pincha bitta oyoqda kuzatiladi. Ba’zida og‘riqlar shu qadar kuchli namoyon bo‘ladi-ki, bemorning beli qiyshayib qoladi (biroq bu holat o‘tkir radikulitda bo‘lishini ham unutmang).
Disk churrasi kasalligiga tashxis qanday qo‘yiladi?
Nevropatolog ko‘rigi va MRT tekshiruvlari asosida qo‘yiladi. Bo‘yin va bel sohasidagi har qanday kuchli og‘riqni MRT tekshiruvisiz disk churrasi deb baholash aslo mumkin emas. Chunki bel sohasidagi kuchli og‘riqlar orqa miya nervlari va pardalarining kuchli shamollashlarida ham kuzatiladi. Ularning disk churrasiga aloqasi yo‘q. Ba’zi odamlarda kichik hajmdagi disk churralari aniqlanadi va ular o‘zlaridagi og‘riqlarni ushbu kichik disk churralari bilan bog‘lashadi. Bu ham noto‘g‘ri.
Kichik hajmdagi disk churralari (masalan, 2-3 mm) kuchli og‘riqlar bera olmaydi. Bunday holatlarda og‘riqning boshqa sabablarini izlash lozim. Mening kuzatuvlarim bo‘yicha bel og‘riqlariga shikoyat qilib kelgan 10 nafar bemordan faqat bittasida og‘riqlar disk churrasi bilan bog‘liq bo‘lib chiqayapti. Demak, og‘riqlarni har doim ham disk churrasi bilan bog‘layverish kerak emas.
Operatsiya qilib davolashni kim hal qiladi?
Neyroxirurg hal qiladi. Odatda nevropatolog kattaroq hajmdagi disk churrasini aniqlasa va shu bois turli asoratlar havfi tug‘ilsa, bemorni neyroxirurg maslahatiga yuborish kerak. Operatsiyadan so‘ng bemor albatta nevropatolog nazoratida turishi lozim.
Kitobning boshqa qismlari bilan saytimizning «Asab va ruhiyat» bo‘limida tanishishingiz mumkin.
Doimiy tarzda spirtli ichimliklar iste'mol qilish;
Giyohvand moddalarni iste’mol qilish.
Kasallik qanday rivojlanadi?
Dissirkulyator ensefalopatiya shakllanishida bosh miyani qon bilan ta’minlovchi yirik tomirlar va miyadagi mayda tomirlardagi patologik o‘zgarishlar asosiy rolni o‘ynaydi. Bu buzilishlar oqibatida miya to‘qimalarida o‘ndan ortiq mayda ishemik o‘choqlar paydo bo‘ladi. Kichik ishemik o‘choqlar miyaning po‘stloq qismida, po‘stloq osti tuzilmalarida, hayotiy muhim markazlar joylashgan miya ustunida joylashadi. Bosh miyada qon aylanishining surunkali buzilishiga, ya’ni dissirkulyator ensefalopatiyaga olib keluvchi asosiy kasalliklar - bular gipertoniya kasalligi va ateroskleroz hisoblanadi.
Tashxis qanday qo‘yiladi?
Dissirkulyator ensefalopatiya – bosh miyaning surunkali qon tomir kasalligidir. Shuning uchun ham to‘g‘ri tashxis qo‘yish uchun avvalambor qon tomir sistemasi kasalliklarini aniqlash zarur. Dissirkulyator ensefalopatiya tashxisi qon tomir sistemasi kasalliklari aniqlangan va zo‘rayib boruvchi nevrologik va neyropsixologik buzilishlar aniqlangan holatlarda qo‘yiladi. Qo‘shimcha ravishda o‘tkazilgan tekshiruvlarda DSE ga olib keluvchi kasalliklar aniqlanishi shart, ya’ni arterial gipertenziya, ateroskleroz, qandli diabet, yurak kasalliklari va h.k.
Dissirkulyator ensefalopatiya surunkali kechuvchi kasallik ekan, davolash jarayoni ham bosqichma-bosqich uzoq davom etishi kerak. Avvalombor kasallik sababi bartaraf etiladi. Parallel ravishda bosh miyada qon aylanishi va moddalar almashinuvini yaxshilovchi dorilar, qonni suyultiruvchi vositalar, miya xujayralari orasidagi impulslar o‘tkazuvchanligini tiklovchi dori vositalari tavsiya etiladi. Bunday bemorlar doimo nevropatolog nazoratida turishi va bosh miya hamda yurak faoliyatini tekshirtirib turishlari lozim.
Kitobning boshqa qismlari bilan saytimizning «Asab va ruhiyat» bo‘limida tanishishingiz mumkin.
Zarifboy Ibodullayev, nevropatolog. Professor."Asab va ruhiyat" kitobi.
Asab.uz
Muhimi, donorlik donorga ham bemorga ham ziyon keltirmasligi kerak. Agarda shifokor qaysi bir sabablarga ko‘ra sizga qon topshirishga ruxsat bermasa, uning maslahatiga amal qiling.
Donorlikdan batamom voz kechgandan ko‘ra, bir marotaba qon topshirmagan ma’qul. Agarda sizda biror bir savol tug‘ilgan bo‘lsa, qon quyish markazi xodimlari bilan maslahatlashing.
Donorlikni qonun-qoidalariga rioya qilsangiz o‘zingizning sog‘lig‘ingiz uchun foydali bo‘ladi va uzoq yillar davomida sizni turmush tarzingizga aylanishi mumkin. Siz donor ekansiz, demak siz - sog‘lom insondirsiz.
Agar siz sog‘lom bo‘lib, donor bo‘lmasangiz, bu anglashilmovchilikni tezda, bir daqiqa ham kechiktirmay bartaraf etishingiz mumkin.
Donorlik sizga o‘zgalar hayotini saqlab qolganingiz uchun quvonch va faxr tuyg‘usini bersin!
Donorlik va salomatlik
Har bir donor ushbu oddiy qonunlarni bilishi kerak:
Donor qon orqali yuqadigan kasalliklardan o‘zini saqlashi kerak. Hozirgi vaqtda bular virusli gepatit «B» va «C», OIV/OITS - infeksiyalar. Bunday og‘ir kasalliklarni oldini olish uchun inson tasodifiy jinsiy aloqalardan saqlanishi, har bir muolajalarda faqatgina bir marotaba ishlatiladigan shpritslardan foydalanishi kerak.
Tish shifokoriga yoki boshqa bir shifokor ko‘rigiga kelganda har bir muolajalardan oldin tibbiyot hodimlariga donor ekanligingizni eslatishingiz va ular faqatgina bir marotaba ishlatiladigan yoki sterillangan tibbiy asboblardan foydalanishlarini so‘rang.
Donorlar uchun qon va uning komponentlarini topshirish oralig‘i bo‘yicha maxsus tavsiyalar ishlab chiqarilgan. Maqsad esa, qon topshirish donorga ziyon yetkazmasdan sog‘lig‘ini saqlashdan iboratdir.
Bir yilda 4 marotabagacha qon topshirish mumkin. Har bir 5 marotaba ketma-ket qon topshirgandan so‘ng donorlar 3 oydan kam bo‘lmagan vaqt davomida dam olishlari tavsiya qilinadi.
Qon topshirgandan 30 kun keyin donor plazma topshirishi mumkin. Plazma topshirgandan 14 kun o‘tgach donor yana qayta plazma topshirishi mumkin.
Qon yoki uning komponentlarini topshirgan kuningiz quyidagi tavsiyalarga ahamiyat bering:
Qon topshiradigan kuni ertalab, albatta, nonushta qiling. Qon topshirishdan avval bir necha kun mobaynida spirtli ichimliklar iste’mol qilmang.
Qon topshirishni imtihonlardan, musobaqalardan, diplom ishlaridan oldin va ishingiz juda ko‘p bo‘ladigan vaqtlarga rejalashtirmang.
To‘g‘ri ovqatlaning: donor ovqati tarkibida oqsilga boy mahsulotlar bo‘lishi lozim: go‘sht, lavlagi, grechka, loviya va boshqa dukkakli mahsulotlar, baliq va boshqalar.
Agarda siz bu qoidalarga va tavsiyalarga ahamiyat bersangiz, donorlik sizga ziyon keltirmaydi va ko‘pgina bemorlar hayoti saqlanib qolinadi.
Donor va uning huquqlari
Donorlik - bu hurmatga sazovor ish, donor esa, juda ham oliyjanob odam. Shunga monand uning huquqlari himoyalangan bo‘lishi kerak.
Tibbiy tahlil natijalarining sir tutilishi kafolatlanadi;
Tibbiy tahlillar bepul o‘tkaziladi (umumiy qon tahlili, jigar ko‘rsatkichlari, qon guruhini va rezus omilini aniqlash, OIV/OITS, gepatit «B» va «C», brutsellez, zahm kasalligini aniqlaydigan RW);
Qon quyish markazida yuqori toifali shifokorlar ko‘rigi va ikki kunlik ish haqi saqlangan holda dam olishi uchun qon topshirganligi haqida ma’lumotnoma beriladi (qon topshirgan kuni va donor xohlagan boshqa bir kun).
Beg‘araz donorlar kimlar?
Beg‘araz donorlar ixtiyoriy ravishda, beminnat donorlik qiluvchi har bir o‘z qonini topshiradigan, evaziga hech qanday rag‘batlantirish talab etmaydigan insonlardir.
Ular mehr-oqibati, hamdardligi, insonparvarlik tuyg‘ulari kuchli bo‘lgan oliyjanob sahovatli insonlardir.
Donorga qanday kafolatlar beriladi?
«Qon va uning tarkibiy qismlari donorligi to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga asosan donorga quyidagi kafolatlar taqdim etiladi.
20-modda “Donorga beriladigan kafolatlar”
Donor qon va uning komponentlarini topshirgan, hamda tibbiy tekshiruvdan o‘tgan kuni o‘rtacha ish haqi saqlangan holda ishdan ozod etiladi.
O‘rta maxsus, professional o‘quv muassasalari o‘quvchilari, oliy o‘quv yurtlari talabalari, hamda boshqa kategoriyali o‘quvchilar qon va uning komponentlarini topshirgan, hamda tibbiy tekshiruvdan o‘tgan kuni, darslardan ozod etiladi. Harbiy xizmatchilar esa naryadlar, qorovullikdan va boshqa turdagi xizmatlardan ozod etiladi.
Donorga har bir qon va uning komponentlarini topshirgan kundan keyin o‘rtacha ish xaqi saqlangan holda qo‘shimcha bir kun dam beriladi. Belgilangan dam olish kuni donorni xohishiga ko‘ra har yilgi ish ta’tiliga qo‘shilishi mumkin.
21-modda “Donorlarni taqdirlash”
Doimiy, beg‘araz ravishda qon va uning komponentlarini topshirgan donorlarga O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014-yil 23-iyuldagi “O‘zbekiston Respublikasi faxriy donori” («Почетный донор Республики Узбекистан») ko‘krak nishoni bilan mukofotlanadi.
Donorlik uchun qon topshirish jarayoni qanday kechadi?
Qon topshirish jarayoni Qon topshirish markazlari va Hududiy Qon yig‘ish bo‘linmalarida 6 ta bosqichda amalga oshadi. Markazga kelgandan qon topshirib ketguningizgacha 1 soat vaqtingizni ajratishingiz kerak bo‘ladi.
Birinchi bosqich: Tibbiy so‘rovnomani to‘ldirish
Qon topshirish hududiga kelgan har bir donorga donorlik qilish uchun so‘rovnoma berilib, uni to‘ldirish so‘raladi. Bu so‘rovnomadagi savollar "Donor va Bemor xavfsizligi"ni ta’minlovchi muhim bo‘lgan tushunchalarni o‘z ichiga oladi:
Sog‘lig‘ingiz holati, isitma, gripp, so‘ngi qabul qilingan dorilar, yurak xastaliklari, surunkali kasalliklar, jarrohlik muolajalari va boshqalar;
Hayotingizda yuz bergan va sog‘lig‘ingiz uchun xavf tug‘dirishi mumkin bo‘lgan voqealar: sayohat, giyohvand moddalar iste’mol qilish va boshqalar;
Ikkinchi bosqich: Anketa ochish
Bu bosqichda barcha ma’lumotlar ro‘yxatga tushirilib, anketa saqlanadi. Aynan o‘sha paytda donorga maxsus raqam beriladi va bu raqam qon qopchasi yuzasiga qo‘yiladi. Keyinchalik ushbu raqam idishdagi qon sizga tegishli ekanligini aniqlashga imkon beradi.
Uchinchi bosqich: Shifokor va donor bilan bo‘ladigan suhbat
So‘rovnoma to‘ldirilgandan so‘ng, har bir donorlik qilmoqchi bo‘lgan shaxs shifokor bilan suhbatdan o‘tadi. Bu suhbat donorning qon topshirishi o‘zining va u qonni qabul qiluvchi bemorning sog‘lig‘iga xavf tug‘dirmasligiga ishonch hosil qilish imkonini beradi.
Shifokor bilan donor o‘rtasidagi suhbat shaxsiy tibbiy sir sifatida saqlanadi.
Beshinchi bosqish: Qon olish
450 ml qonni olish uchun 12 daqiqa vaqt kerak bo‘ladi. Hamda shu vaqt ichida probirkada test va tekshirish uchun oz miqdordagi qon ham olinadi.
Olingan qon orqali donorning qon guruhi va qonda bo‘lishi mumkin bo‘lgan yuqumli kasallilar – OITS, virusligepatit B, gepatit C, zahm aniqlanadi. Qon olish qulay o‘rindiqlar bilan jihozlangan maxsus xonada amalga oshiriladi.
Oltinchi bosqich: Dam olish va ovqatlanish
Qon topshirganingizdan keyin, siz bir necha daqiqa davomida hamshira kuzatuvi ostida bo‘lasiz. Jo‘nab ketishdan oldin markaz tomonidan sizga nonushta beriladi.
Donor jo‘nab ketgandan so‘ng, olingan qon maxsus joyda saqlanadi. Tekshirish va test amalga oshiriladi. Agar tekshirish jarayonida qandaydir salbiy natijalar chiqsa, donor qisqa muddat ichida qon olishi muolajasini amalga oshirgan Shifokor tomonidan markazga chaqiriladi:
Qon topshirish anonimik va beg‘araz tarzda amalga oshadi. Hech qanday ma’lumot Respublika OITS yoki boshqa shifoxonalarga jo‘natilmaydi.
Qon nima uchun topshiriladi?
Chunki O‘zbekitonda qon va qon mahsulotlariga ehtiyoj juda ham katta.
Bugun butun aholining 0,4 foizigina qon topshiradi. Bu ko‘rsatkich sovet tuzumi davrida 0,7 % ni tashkil qilgan.
Amerika Qo‘shma Shtatlarida bu ko‘rsatkich 3 %ni Fransiyada esa 4 %ni tashkil qiladi.
Butun Jahon Sog‘likni Saqlash Tashkiloti dunyo mamlakatlari uchun qon topshirish ko‘rsatkichini – 1 % gacha ko‘tarishni maqsad qilib belgilagan.
Donorlik qilish uchun kimlar qon topshirishi mumkin?
18 yoshdan 60 yoshgacha bo‘lgan, vazni 50 kg dan yuqori har bir shaxs qon topshirishi mumkin.
Ikkita qon topshirish oralig‘idagi davr — kamida 2 oyni tashkil qilishi lozim.
Yiliga har bir shaxs 4 marta qon topshirishi mumkin;
Har bir topshirilgan qonning maksimal hajmi – 450 ml;
Qon topshirish jarayonining muddati – 45 daqiqa bo‘lib u bir necha bosqishlardan iborat bo‘ladi.
Assalomu alaykum men donorlik qilmoqchiman? Buning uchun nima qilishim kerak yoki kimga murojaat qilishim mumkin?
Donorlik qilish uchun OʻzR SSV Respublika Qon Quyish Markaziga yoki hududiy qon quyish stansiyasi xodimlariga murojaat qilishingiz mumkin.
Markaz va stansiya maʼlumotlari
Respublika Qon quyish Markazi
Manzil: Toshkent sh., Sh.Rustaveli k., 138 uy Rahbar: Saidov A.B. telefonlar: (+998 71) 250 14 25, (+998 94) 683 38 18
Qoraqalpog'iston Respublikasi qon quyish stantsiyasi
Manzil: Qoraqalpog'iston, Nukus, H. Rejepov ko'chasi Rahbar: Tangirbergenov A.K. telefonlar: (+99861) 224 88 18, (+998 90) 728 54 54
Andijon viloyat qon quyish stantsiyasi
Manzil: Andijon sh., Qo'shariq k., 39а uy Rahbar: Mansurova D.X. telefonlar: (+374) 237 04 43, (+998 91) 608 89 97
Boxoro viloyat qon quyish stantsiyasi
Manzil: Boxoro sh., Cho'lpon k., 12 uy Rahbar: Turayev N.N. telefonlar: (+365) 224 84 80, (+998 91) 440 00 79
Jizzax viloyat qon quyish stantsiyasi
Manzil: Jizzax sh., Tashlyak mah., Shifokor k., 3 uy Rahbar: Yakubov Y.S. telefonlar: (+372) 226 10 19, (+998 94) 576 97 88
Qashqadaryo viloyati qon xizmati markazi
Manzil: Qarshi sh., 3 mikrorayon, Navoiy k., Rahbar: Raximov E.Y. telefonlar: (+375) 221 55 62, (+998 97) 519 01 10
Navoiy viloyat qon quyish stantsiyasi
Manzil: Navoiy sh., L.Tolstoy k., 18 uy Rahbar: Normuradov B.B. telefonlar: (+436) 225 15 48, (+998 91) 250 83 24
Namangan viloyat qon quyish markazi
Manzil: Namangansh., Boburshox k., 12 uy Rahbar: Umirzakova М.V. telefonlar: (+369) 228 52 51, (+998 90) 555 01 63
Samarqand viloyat qon quyish stantsiyasi
Manzil: Samarqand sh., Pamir 1-tor k., 7 uy Rahbar: Aliyev R.Х. telefonlar: (+366) 234 06 14, (+998 90) 503 60 56
Surxondaryo viloyat qon quyish stantsiyasi
Manzil: Termiz sh., Barkamol Avlod k., 44 uy Rahbar: Xudayqulov B.К. telefonlar: (+376) 223 43 04, (+998 91) 971 60 07
Sirdaryo viloyat qon quyish stantsiyasi
Manzil: Guliston sh., N.Zokirov k., 330 uy Rahbar: Salamov Х.N. telefonlar: (+367) 226 38 04, (+998 91) 500 77 87
Toshkent viloyat qon quyish stantsiyasi
Manzil: Chirchiq sh., Zakovat k., 20а uy Rahbar: Ganiyeva Х.А. telefonlar: (+370) 715 36 54, (+998 97) 454 41 03
Farg'ona viloyat qon quyish stantsiyasi
Manzil: Farg'ona sh., Madaniyat k., 12 uy Rahbar: Mustayev А.F. telefonlar: (+373) 243 03 04, (+998 93) 575 78 76
Xorazm viloyat qon quyish markazi
Manzil: Urganch sh., Manguberdi k., 12А uy Rahbar: Raximov Х.B. telefonlar: (+362) 225 69 08, (+998 91) 433 16 16
Qonber.uz saytidan olindi.
Jigar va buyrak donorligi
Yaqin qarindoshlar orasida buyrak va (yoki) jigar boʻlagini transplantatsiya qilish tartibi haqida vaqtinchalik nizomga koʻra, tirik yaqin qarindoshlar orasida buyrak yoki jigar boʻlagini transplantatsiya qilishga ruxsat etiladi.
Tirik yaqin qarindosh donorlar – ota-onalar, tugʻishgan yoki tutingan aka-uka va opa-singillar, er-xotinlar, farzandlar (shu jumladan asrab olinganlar), buva va buvilar, nabiralar, shuningdek er-xotinning ota-onalari, tugʻishgan yoki tutingan aka-uka va opa-singillar boʻlishi mumkin.
Qonunchilikka koʻra, transplantatsiya faqat Akademik V. Vohidov nomidagi Respublika ixtisoslashgan ilmiy-amaliy jarrohlik tibbiyot markazi, Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazi hamda Toshkent shahar nefrologiya shifoxonasida amalga oshiriladi.
Dermatitlarga atopik dermatit, oddiy va allergik kontakt dermatit, aktinik dermatit, medikomentoz dermatit va boshqalar kiradi. Barcha dermatitlar umumiy davo muolajalari dermatitni chaqiruvchi omilni bartaraf etish, mahalliy yalligʻlanishga qarshi vositalardan foydalanish va detoksikatsiya chora tadbirlarini oʻz ichiga oladi. Kontakt dermatit sabablari teri bilan kontaktda boʻladigan har qanday jism boʻlishi mumkin: fizik, kimyoviy, biologik va mexanik.
Foto: Shutterstock.com
Terining kuchli qoʻzgʻalishi natijasida terida yalligʻlanish jarayoni boshlanadi, bu allergik koʻrinishida yoki mexanik yalligʻlanish koʻrinishida kechishi mumkin. Kasallik klinik belgilari kontaktda boʻlayotgan qoʻzgʻatuvchi omil turiga, uning teriga taʼsir etib turish davomiyligiga va bu moddaning oʻziga xosligiga bogʻliq boʻladi. Yaʼni, dermatit yengil teri qizarishi yoki chuqur yarali oʻzgarishlar koʻrinishida kechishi mumkin.
Allergiyaga moyil boʻlgan insonlarda qoʻzgʻatuvchi omil taʼsirida allergik kontakt dermatit yuzaga chiqadi. Antigen bilan kontakt boʻlganda sekin kechuvchi tipdagi javob reaksiyasi kelib chiqadi, allergen derma hujayralari bilan aloqaga kirishadi, yaʼni organizm immun tizimi ushbu allergenni eslab qoladi, xuddi shu antigen teriga qayta taʼsir etganda terida yalligʻlanish jarayoni boshlanadi yoki dermatit kelib chiqadi.
Allergik dermatitlar organizm immun tizimi sezuvchanligiga qarab tez yuzaga chiqishi yoki bir necha kunlarda namoyon boʻlishi mumkin. Bu qondagi antitelolar konsentratsiyasiga bogʻliqdir.
Allergik dermatitlar rivojlanishida bemorning nasliy moyilligi birinchi oʻrinda turadi, ulardan anamnez yigʻilganda yaqin qarindoshlar orasida yoki oʻzida allergik xarakterga ega boʻlgan kasalliklar uchraydi (bronxial astma, pollinoz).
Ayollarda kortikosteroidlar yordamida teridagi turli xil husnbuzarlarni davolash natijasida teri tuzilishi va ter bezlarining kimyoviy tarkibi oʻzgaradi, natijada perioral va periorbital dermatitlar shakllanadi, chunki ogʻiz atrofida va koʻz sohasidagi teri juda sezuvchandir.
Bolalarda perioral dermatit soʻlak ajralishi koʻp boʻlgan bolalarda va tishlar chiqayotgan vaqtda kuzatiladi. Perioral dermatitlar rivojlanishida oshqozon ichak tizimi kasalliklari, gormonal oʻzgarishlar, organizmdagi surunkali infeksiya oʻchoqlarining roli katta. Buliyemiya yoki nevrologik oʻzgarishlar kuzatiladigan bemorlarda perioral dermatitlar koʻp uchraydi, buning sababi oshqozon suyuqligining doimo ogʻiz boʻshligʻiga chiqishi va koʻp qayt qilishdir.
Erta va oʻrta yoshdagi bolalarda anamnezida allergik kasalliklarga moyillik va noratsional ovqatlanish natijasida atopik dermatit kuzatiladi. Atopik dermatit surunkali kechadi. Katta yoshli insonlarda esa atopik dermatit noqulay sharoit natijasida xuruj qilishi mumkin.
Dermatit belgilari
Dermatit belgilari kasallikning ogʻirlik darajasiga qarab turli xil namoyon boʻladi. Oddiy kontakt dermatitda teri biroz qizaradi, mahalliy harorat oshadi, infiltratsiya jarayoni kechadi, koʻpchilik bemorlarda yalligʻlangan sohada qichishish hissi seziladi. Ammo, uzoq muddat taʼsir etgan omil natijasida terida yarali-nekrotik oʻzgarishlar, namlangan pufakchalar hosil boʻlishi mumkin.
Kontakt dermatitda kuzatiladigan belgilar (qizarish, shish) faqatgina omilning kontakt boʻlgan sohasidagina chegaralangan koʻrinishda namoyon boʻladi, bu xususiyat allergik dermatit bilan differensial diagnoz qilish uchun muhim hisoblanadi.
Allergik dermatit kechishi oʻtkirroq, shish va qizarish kuchli namoyon boʻladi, qichishish hissi ham bezovta qiladi. Allergik dermatitning oʻziga xos xususiyati shundaki, toshmalar va qizarishlar terining allergen bilan kontaktda boʻlmagan sohalarida ham yuzaga chiqadi.
Perioral dermatit – ogʻiz atrofida, lunjlarda, iyakda kichik tugunchalar va ularning yiringlab turishi bilan namoyon boʻladi. Bu dermatit uzoq muddat davom etadi, toshmalar doimiy xarakterga ega boʻladi, qichishish hissi kuchli boʻladi, terining qurishi va yoriluvchanligi ham bemorda diskomfort hissini uygʻotadi. Yosh ayollarda kosmetik jihatdan kamchilik boʻlishi psixologik oʻzgarishlarga ham sabab boʻladi.
Atopik dermatit tirsak, tizza boʻgʻimlarida, dumba va yuz sohasida eritematoz toshmalar toshishi, ularning ekssudatsiyasi va vezikulalar hosil boʻlishi bilan ajralib turadi. Katta yoshli insonlarda atopik dermatit xuruj vaqtida papulyoz toshmalar quruq teri sohasida ham paydo boʻladi.
Dermatit sabablari
Dermatit kelib chiqishida ekzogen va endogen omillar taʼsiri asosiy oʻrinni egallaydi.
Ekzogen omillarga mexanik taʼsir, yaʼni uzoq muddat ezilib turish shish va yoriqlar hosil boʻlishiga olib keladi. Yuqori harorat, ultrabinafsha nurlar, radioaktiv va rentgen nurlari ham dermatit rivojlanishida muhim oʻrin egallaydi. Kimyoviy moddalar taʼsiri natijasida kontakt dermatitlar kelib chiqishi ogʻir metallar, kislota, ishqor, xoʻjalik vositalar tufayli sodir boʻladi. Ayrim oʻsimliklar, zamburugʻlar, bakteriya va viruslar ham dermaning mahalliy yalligʻlanishiga sabab boʻladi.
Endogen omillar terining himoya funksiyasini pasaytiruvchi holatlar, misol uchun gipo va avitaminoz, metabolizm buzilishi, endokrin buzilishlar (Addison kasalligi va sklerodermiya), antibiotiklarni uzoq muddat qabul qilish, novakain saqlovchi preparatlarni qabul qilish ham medikomentoz dermatitga sabab boʻladi.
Allergik tipdagi dermatit ovqatlanish tartibi buzilishi natijasida kelib chiqadi. Kasallikda autointoksikatsiya jarayoni kechadi, bu esa dermatit koʻrinishida ham namoyon boʻladi. Bunda teri quruq, yoriluvchan va kuchli qichish hissi bilan yuzaga chiqadi.
Perioral dermatit kosmetik vositalardan tartibsiz foydalanish natijasida, gormonal preparatlarni mahalliy qoʻllashda xatoga yoʻl qoʻyish, baʼzida oʻzida ftor saqlovchi tish pastalaridan foydalanish ham dermatit rivojlanishiga sabab boʻladi.
Atopik dermatitning asosiy sababi oziqlanish tartibining buzilishi, homiladorlik vaqtida ayolning notoʻgʻri ovqatlanishi, ruhiy psixologik oʻzgarishlar va allergik kasalliklar boʻlishi mumkin. Statistika maʼlumotlariga qaraganda atopik dermatit kasalligi astenik tana tuzilishidagi insonlarda, oshqozon ichak tizimi bilan bogʻliq kasalliklar, fermentlar faolligi sust insonlarda, diskineziya va disbakterioz holatidagi insonlarda koʻp uchraydi.
Dermatit diagnostikasi
Qoʻzgʻatuvchi omil va klinik belgilarning oʻzi ham baʼzida dermatit kasalligi diagnozini qoʻyish uchun yetarlicha boʻladi. Laborator tekshiruvlardan qon analizi (qonda eozinofil miqdori oshadi), qondagi immunoglobulin konsentratsiyasi oshganligi va teri allergik sinamasi oʻtkaziladi. Qoʻshimcha ravishda gastroenterolog, terapevt, allergolog va boshqa mutaxassislar tekshiruvlari ham kerak boʻladi.
Dermatit davosi
Dermatitni davolashda eng avvalo dermatitga sabab boʻluvchi omil taʼsirini bartaraf etish kerak boʻladi. Gipoallergen diyeta teri holatini yaxshilaydi. Qichishish, infiltratsiyani va shishni kamaytirish uchun antigistamin preparatlar buyuriladi.
Intoksikatsiyani bartaraf etish uchun dezintoksikatsion davo – faollashtirilgan koʻmir, natriy tiosulfat qoʻllash ham mumkin. Dermatitlarni mahalliy davolash maqsadida gormonal mazlardan foydalaniladi. Agar toshmalar pufakli, yoriluvchan boʻlsa, antiseptik eritmalar bilan qayta ishlanadi. Bunda yorilgan pufakchalar usti yod eritmasi bilan qayta ishlanmaydi, yaraning yonlarigagina yod eritmasi surtish mumkin.
Dermatit kasalligida doimiy qichishish hissi nevrologik oʻzgarishlarga sabab boʻladi. Bunday vaqtda yengil taʼsirga ega boʻlgan sedativ vositlardan foydalanish mumkin, ayniqsa oʻsimliklardan tayyorlangan tinchlantiruvchi vositalarning organizmga nojoʻya taʼsirlari kam. Masalan, pustirnak, valeriana, piona eritmalari.
Agar dermatitning asosiy sababi oshqozon osti beiz disfunksiyasi boʻlsa, qoʻshimcha ravishda ferment preparatlar buyuriladi. Disbakteriozni bartaraf etish uchun esa ovqatlanish ratsionida sut mahsulotlari koʻproq isteʼmol qilish hamda probiotiklar qabul qilish tavsiya etiladi.
Dermatit profilaktikasi
Toʻgʻri ovqatlanish ratsioniga amal qilish, shaxsiy gigiyena qoidalari va organizmning sanitar-gigiyenik holatini normada saqlash dermatit kasalligining asosiy profilaktik chora tadbirlari hisoblanadi. Ovqat ratsionidan sitrus mevalar, shokolad, yongʻoq, baliq va baliq mahsulotlarini cheklash kerak boʻladi.
Kofe, kakao, achchiq mahsulotlar, sirka va mayonez kabi mahsulotlar ham dermatit kasalligi rivojlanishiga sabab boʻlishi mumkin. Yangi mevalar, koʻkatlar, sut va sut mahsulotlari isteʼmol qilish dermatit kasalligini davolashda medikomentoz davo samarasini oshiradi.
Psixologlarga eng ko‘p beriladigan savol qaysi, bilasizmi? Bu - “Depressiyadan qanday chiqish mumkin?” degan savol. Bunday savol beruvchilarning hammasi ham depressiyaga chalingan deyish noto‘g‘ri. Ba’zi odamlar shunchaki yomon kayfiyat yoki ma’yuslikni depressiya bilan adashtirishadi. Biroq vaqtida davolamasa, depressiya yengil shakldan suitsid shaklga o‘tishi ham mumkin.
Dam oling
Agar sizning depressiyangiz charchash natijasida yuzaga kelgan bo‘lsa, hech narsaga e’tibor bermay dam oling.
Ikki haftalik otpusk olib, uni butkul o‘zingizga bag‘ishlang: kitob o‘qing, yaxshilikka chorlovchi filmlar ko‘ring, do‘stlaringiz bilan muloqot qiling, to‘yguningizcha uxlang, o‘zingiz yoqtirgan shirinliklardan iste’mol qiling.
Sayohat qiling
Sharoitni o‘zgartirish va yangi yoqimli taassurotlarga ega bo‘lish har bir insonga kerak, qiyin kunlarni boshdan kechirayotganlar uchun esa ular hayotiy muhim ahamiyat kasb etadi.
Sayohat yo‘nalishini moliyaviy ahvolingizdan kelib chiqib tanlang: xorijdagi dam olish zonalarida orom olish yaxshi, albatta, ammo vatanimizda ham maroqli hordiq chiqarish mumkin.
O‘z xobbingizga ega bo‘ling!
Sevimli ish bilan shug‘ullanish va o‘xshash fikrlovchi kishilar bilan hamsuhbat bo‘lish har qanday kasallikni davolaydi hamda kayfiyatni ko‘taradi.
Muloqot qiling!
Do‘stlaringiz, qarindoshlaringiz va o‘zingiz xush ko‘rgan insonlar bilan muloqot qiling. Faqat ular bilan suhbatlashganda tushkunlikka olib keluvchi mavzulardan qoching.
O‘yin-kulgu qiling va hayotdan zavq olib yashang!
Har bir insonning hayotdan zavq olib yashashi uning o‘ziga bog‘liq. Shunday ekan, ortiqcha qayg‘uga berilmay, hayotingizdagi har bir voqeadan foydali xulosa chiqaring.
O‘zingizga yoqqan narsalarni xarid qiling!
Anchadan beri sotib olishni istayotgan buyumlaringizni sotib olsangiz, kayfiyatingiz ko‘tarilishi shubhasiz.
Sport bilan shug‘ullaning! Zero, sog‘lom tanda - sog‘ aql, depressiya va boshqa ruhiy xastaliklarga esa bu yerda o‘rin yo‘q.
Diqqatingizni jamlang!
Ish, oila - farqi yo‘q, o‘zingiz uchun muhim bo‘lgan narsaga e’tiboringizni qarating. Bu sizni chalg‘itib, zulmatdan olib chiqishga yordam beradi.
Miyangizni kemirayotgan “xasta o‘y”ni topib, undan xalos bo‘lishga harakat qiling. Bu axir sog‘lig‘ingizni ketkazishingizga arzimaydi-ku!
Ijobiy fikrlashni hamda hayotdagi katta va kichik xursandchiliklarni ko‘rishni o‘rganing! Qisqa qilib aytganda, optimist bo‘ling!
O‘zingiz ustingizda ishlang, shaxs sifatida rivojlaning!
Omadli kishilar omadsizlarga qaraganda melanxoliyaga kamroq duchor bo‘lishadi.
Shuni unutmang-ki, bularga faqat depressiyadan chiqish uchun emas, balki muntazam ravishda rioya qiling.
Me’yoriy mikroflora kishi tana og‘irligining 5 foizini tashkil etadi, ular hazm qilishda qatnashib, ichaklarda suv, oqsil, yog‘, uglevod, xolesterin, temir, kalsiyning so‘rilishini ta’minlaydi. Shuningdek, vitamin va gormonlarni sintezlaydi, organizm uchun zaharli moddalarni zararsizlantiradi. Turli xastaliklarda, ekologik buzilishlar kuzatilganda, sifatsiz suv yoki oziq-ovqat mahsulotlari iste’mol qilinganda, shuningdek, antibiotiklardan noto‘g‘ri foydalanilganda mikroflorada mikrob turlarining nisbati keskin o‘zgarib, ularning ko‘pchiligi qirilib ketadi, natijada disbakterioz paydo bo‘lishi mumkin. Kuzatishlarga ko‘ra, katta yoshdagi kishilarning 90 foizi, bolalarning esa 95 foizi 
Dyushenn va Erb falaji[/caption]
1872 yilda G. Dyushenn yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda tug‘ruq jarayonida doyaning ehtiyotsizligi sababli yelka chigali falaji yuzaga kelganini kuzatdi. Oradan to‘rt yil o‘tib esa V. Erb kattalarda bu xastalik nima sababli paydo bo‘lishi va ushbu kasallikni klinik belgilari, uning anatomik jihatdan ko‘rinishi, hamda dard qanday kechishi (patogenezi) xususida to‘liq bayon etdi.
Bu falajlikning 
Dyushenn va Erb falaji[/caption]
Go‘dak tug‘ruq yo‘llarida o‘tayotganda uning yelka va bosh suyagi asosi cho‘zilsa, ya’ni akusher-ginekolog chaqaloqning boshini maxsus akusherlik qisqichi bilan qisib olib noto‘g‘ri harakat qilsa yoki bolaning boshi vakuum-ekstraktor tibbiy asbobi bilan tortib olinsa, shuningdek, doyaning keskin qo‘l harakatlari sababli ham bo‘yin-yelka chigali falajiga sabab bo‘ladi. Shuningdek, bola dumbasi yoki yuzi bilan kelganda (25 foiz holatda) ham ushbu xastalik uchraydi.
Ikki haftalik otpusk olib, uni butkul o‘zingizga bag‘ishlang: kitob o‘qing, yaxshilikka chorlovchi filmlar ko‘ring, do‘stlaringiz bilan muloqot qiling, to‘yguningizcha uxlang, o‘zingiz yoqtirgan shirinliklardan iste’mol qiling.
Sayohat yo‘nalishini moliyaviy ahvolingizdan kelib chiqib tanlang: xorijdagi dam olish zonalarida orom olish yaxshi, albatta, ammo vatanimizda ham maroqli hordiq chiqarish mumkin.
Anchadan beri sotib olishni istayotgan buyumlaringizni sotib olsangiz, kayfiyatingiz ko‘tarilishi shubhasiz.
Sport bilan shug‘ullaning! Zero, sog‘lom tanda - sog‘ aql, depressiya va boshqa ruhiy xastaliklarga esa bu yerda o‘rin yo‘q.
Miyangizni kemirayotgan “xasta o‘y”ni topib, undan xalos bo‘lishga harakat qiling. Bu axir sog‘lig‘ingizni ketkazishingizga arzimaydi-ku!
Ijobiy fikrlashni hamda hayotdagi katta va kichik xursandchiliklarni ko‘rishni o‘rganing! Qisqa qilib aytganda, optimist bo‘ling!
Omadli kishilar omadsizlarga qaraganda melanxoliyaga kamroq duchor bo‘lishadi.
Shuni unutmang-ki, bularga faqat depressiyadan chiqish uchun emas, balki muntazam ravishda rioya qiling.