"S" Harf bo'yicha qidirish

Surunkali prostatit erkaklar orasida ko‘p uchraydigan kasallik hisoblanadi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, bu kasallik 25 yoshdan keyin erkaklarning 25-80 foizida uchraydi. Pala-partish jinsiy hayot kechirish, kam harakat turmush tarzi, spirtli ichimliklar, tamaki mahsulotlarini iste’mol qilish, sovqotish kabilar prostatit rivojlanishining asosiy sababchilaridir. Odatda surunkali prostatit sekinlik bilan, klinik belgilarsiz rivojlanadi, prostata bezi sekretining va kichik chanoq doirasida qon aylanishining dimlanishi asosida yallig‘lanish jaryoni yuzaga keladi. Avval prostata bezining qon tomirlari kengayadi, keyinchalik chandiqli-sklerotik o‘zgarishlar yuzaga keladi, buning natijasida peshob ajralishi buziladi, jinsiy qobiliyat pasayadi, charchoqlik, asabiylashish kuzatiladi.

Tasniflanishga ko‘ra, prostatit infeksion (yuqumli) va noinfeksion (yuqumli bo‘lmagan, prostata bezini oziqlantiruvchi qon tomirlarini dimlanishi natijasida yuzaga keladi) turlariga bo‘linadi. Infeksion prostatit vaqtida prostata beziga mikroblar, viruslar, bakteriyalar, zamburug‘lar tushadi. Noinfeksion prostatit infeksiya qo‘zg‘atuvchilarisiz yuzaga keladi. Bu kasallikning boshlanishiga prostata bezida qon dimlanishi, kam harakat turmush tarzi, sovqotish sabab bo‘ladi.

Prostatit kasalligi yuzaga kelishiga sabablar nima?

• prostata bezi anatomik tuzilishining o‘ziga xosligi;
• gormonlar almashinuvining buzilishi;
• yosh bilan bog‘liq o‘zgarishlar;
• siydik yo‘llari yallig‘lanish kasalliklari¹;
• buyrak va siydik qopining yallig‘lanish kasalliklari;
• pala-partish jinsiy hayot tarzi²;
• butun tananing sovqotishi;
• siydik yo‘llarida peshobning yig‘ilib turishi;
• kam harakat turmush tarzi;
• immun tizimini susayishi³.

Yuqorida keltirilgan omillarning har qanday kombinatsiyasi prostata bezining yallig‘lanishiga olib kelishi mumkin.

Prostatitni davolash uchun antibakterial terapiya, prostata bezini massaj qilish, fizioterapiya, immun tizimini mustahkamlash va hayot tarzini o‘zgartirish kerak.

Bemorlar uchun kerakli eslatma

• Prostatitni keltirib chiqaruvchi sabablar turlicha bo‘lib, yagona sababni qidirish va uni davolash uchun qaratilgan davo muolajalari kutilgan natijaga olib kelmaydi. Kasallikning klinik belgilari sezilarli bo‘lmasligi mumkin, agar sizda chanoq oralig‘ida og‘riq kuzatilsa, peshob qilish vaqtida yoqimsiz sezgilar bo‘lsa, siydik yo‘lidan ajralishlar kelsa, albatta, urolog bilan maslahatlashing;
• prostatit tashxisi kompleks tarzda qo‘yiladi, chunki kasallik turini, kechish bosqichini, asoratlarini va davolash usulini belgilovchi boshqa omillarni e’tiborga olish kerak. Prostatit klinikasi turli bemorlarda turlicha bo‘lishi mumkin. Shuning uchun to‘g‘ri tashxisni faqat mutaxassis-shifokor qo‘ya oladi;
• kasallik kechishi o‘ziga xos bo‘lganligi uchun davolash muolajalari ham o‘ziga xos bo‘ladi. Prostatitning klinik kechishi bir xil emas, ba’zida kasallik qo‘zg‘aladi, ba’zida asoratlar yuzaga keladi, ba’zida yashirin kechishi mumkin. Shu sababdan doimiy shifokor kuzatuvi kerak bo‘ladi;
• prostatitni davolash uchun antibiotikni to‘g‘ri tanlash kerak, ularning dozasi va davolash sxemasini har bir bemor uchun individual holda tanlanadi va bu urogenital mikroflorani aniqlagandan keyin amalga oshiriladi;
• infeksiyadan qutulish bilangina prostatitni davolab bo‘lmaydi. Prostata bezida qon dimlanishini ham to‘g‘rilash kerak;
• prostata bezining patologik o‘zgarishlari o‘ziga xos va turlicha bo‘lganligi uchun ham uni davolovchi universal dori vositasi yo‘q. Shifokor sizga turli dori vositalarini va har xil davo muolajalarini tavsiya qilishi mumkin;
• davolash natijasida uzoq vaqtli remissiyaga (surunkali kasallikning bosilishi) erishilgan taqdirda ham, profilaktik tarzda shifokor ko‘rigidan o‘tib turing, chunki kasallik qo‘zgaganda buni siz sezmasligingiz mumkin;
• bir necha shifokorlar maslahatini bir vaqtda bajarish to‘g‘ri degan bemorlar yanglishadilar, chunki to‘g‘ri maslahatlar ham ba’zida bir-biriga zid bo‘lishi mumkin. Shuning uchun kasallikni bir shifokor maslahati asosida davolang;
• jinsiy hayot tarzingizni normallashtiring;
• davolanish davomida spirtli ichimliklarni iste’mol qilmang, ular prostatitning provokatori hisoblanadi;
• tananing sovqotishi qisqa vaqt davomida bo‘lsa ham, kasallikning kuchayishiga olib keladi;
• jismoniy mehnat va sport prostatitni davolashga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
• surunkali ich qotish prostata bezida qon aylanishini buzadi, prostatitning kechishiga va davosiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi;
• o‘z vaqtida aniqlangan residiv (kasallik qaytalanishi) yengil davolanadi, shifokoringiz tavsiyasiga remissiya vaqtida ham rioya qiling;
• qanday kasallik bo‘lishidan qat’i nazar, to‘g‘ri olib borilgan sog‘lom turmush tarzi va odamning o‘ziga bo‘lgan ishonchi va optimizm ruhi kasallikdan tez va samarali qutilish garovidir.

Tib.uz nashri.

[divider]

Mavzuga aloqador maqolalar:

• Prostata bezi kasalligi (Savol-javob)
• Prostata bezi vazifalari

Sistit infeksion xastalik emas. U jinsiy yaqinlik vaqtida to‘g‘ridan-to‘g‘ri yuqmaydi. Ayrim holatlarda  jinsiy aloqadan keyin kasallikning xuruj qilishi nozik a’zolar mikroflorasining buzulishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ya’ni jinsiy a’zoda rivojlangan bakteriyalar aloqa vaqtida siydik yo‘liga, tushib sistit kasalligini keltirib chiqaradi.

[caption id="attachment_965" align="aligncenter" width="583"] Foto: Womanadvice.ru[/caption]

Bundan tashqari ayol immun tizimining sustligi, siydik yo‘llarining shamollashi, shaxsiy gigiyenaga amal qilmaslik ham sistitga olib kelishi mumkin. O‘zbilarmonlik bilan turli dori vositalarini qabul qilish yoki oxirigacha davolanmaslik kasallikning qaytalash ehtimolini oshiradi.

Sistit kasalligi belgilari

Surunkali sistit simptomlarsiz yoki qovuqni ta’sirlovchi turli simptomlar bilan kechishi mumkin. Bemorlarda ko‘pincha tez-tez siyish, diuriya va nikturiya kuzatiladi. Siydikning havo aralash chiqishi ichak-qovuq oqmasi yoki gaz hosil qiluvchi infeksiya borligi xaqida o‘ylashga undaydi. Fizikal tekshirganda ko‘p hollarda kasallik belgilari kuzatilmaydi.

Kasallik vaqtida jinsiy aloqada bo‘lish mumkinmi?

Sistit bilan og‘rigan ayollarni kasallik vaqtida turmush o‘rtog‘imga ham yuqishi mumkinmi degan savol o‘ylantiradi. Shuni eslatib o‘tish lozimki, erkaklar kamdan kam holatlarda  sistitga chalinishadi. Bunga esa asosan surunkali prostatit xastaligining zo‘rayishi sabab bo‘ladi.

Kasallik vaqtida jinsiy aloqada bo‘lish tavsiya etilmaydi.  Bunday yaqinlikdan keyin siydik qopiga tushayotgan bosim kuchayadi va bemorning holati yomonlashishi kuzatiladi. Hatto davolanishning eng so‘nggi bosqichlarida ham kasallik qaytalashi kuzatilgan.

Sistitni davolash usullari

Surunkali sistitga yo‘l qo‘ymaslik uchun uni o‘z vaqtida va to‘g‘ri davolash darkor. Davolashning eng muhim jihatlaridan biri, kasallik sabablarini aniqlash va kasallikka olib keluvchi omillarni muvofiq ravishda bartaraf etishdir. Sistitni davolash uzoq vaqt talab qiladi. Avvalo, peshob tahlilidan so‘ng mikroblarga qarshi terapiya tavsiya etiladi. Fizioterapiya muolajalarini olish lozim bo‘ladi. Lazer ham juda samarali ta’sir ko‘rsatadi. Chunki peshob pufagi shilliq qavatiga o‘zini tiklashida yordam beradi. Uchinchidan, ko‘pincha peshob pufagiga gialuron kislotasi kiritish yaxshi natija beradi. U peshob pufagi shilliq qavati qoplab, yallig‘lanishning tarqalishiga to‘sqinlik qiladi va himoyalaydi. Bundan tashqari, davolash kursini o‘tagandan keyin ayol o‘z salomatligiga e’tiborli bo‘lsa, uni qayta qo‘zg‘atuvchi stresslarga yo‘l qo‘ymasa, bakteriyalarning oldini olish uchun doimiy ravishda shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilib borsa, kasallik xuruji ancha kamayadi, butunlay tuzalib ketish ehtimoli ham yuqori.

Sistitni xalq tabobati usullari orqali davolash

[caption id="attachment_10302" align="aligncenter" width="658"] Foto: Chinadoctor.ru.com[/caption]

• Petrushkaning bir choy qoshiq urug‘iga 1 stakan qaynatib sovitilgan suv qo‘shiladi va salqin joyga 10 soatga bostirib qo‘yiladi. Darmondori tayyor bo‘lgach, har 2 soatda bir osh qoshiqdan qabul qilinadi.
• Uy sharoitida sholg‘om sharbatini iste’mol qilish juda yaxshi samara beradi. Uni 5 daqiqa past olovda qaynatib va sovitib, 2 osh qoshiqdan iste’mol qilinsa, peshob yo‘lini tozalaydi va shamollashni oladi.
• Malinaning qizil mevalari asal bilan qaynatib iste’mol qilinsa, sistitdan xalos bo‘lish osonlashadi.
• Qora turp sharbatini teng miqdorda asal bilan aralashtirib, ovqatdan 30 daqiqa keyin 1 osh qoshiqdan ichilsa, peshob yo‘llaridagi shamollash bartaraf etiladi. Davolanish kursi 3 hafta.
• Uy sharoitida sistitni davolash uchun smorodina yaxshi natija beradi. Sistit bilan og‘riganda mazkur mevani ko‘p miqdorda yeyish va undan tayyorlangan kompot yoki sharbatni iste’mol qilib turish juda foydali.
• Dala qirqbo‘g‘ini sistitni davolovchi eng yaxshi dorivor o‘simliklardan biridir. Quritilgan qirqbo‘g‘in kukunidan 2 osh qoshiq olinib, sirli idishga solinadi va ustidan 0,5 litr sovuq suv quyiladi. So‘ng past olovda 15 daqiqa qaynatiladi. Tayyor qaynatmani sovitib, sizdirish va kun davomida ichib yurish tavsiya etiladi.

Sistitni oldini olish uchun foydali tavsiyalar

1. Sovuq joyda o‘tirish mumkin emas. Ob-havoga mos kiyining.
2. Achchiq, marinadlangan, dudlangan, qovurilgan mahsulotlar va spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilish yaramaydi.
3. Ko‘proq suyuqlik iching. Peshob pufagi yaxshi “ishlashi” uchun kuniga 2 litr suv iching.
4. Uzoq vaqt o‘tirmang. Agar o‘tirib ishlashga majbur bo‘lsangiz, har 30 daqiqada o‘rningizdan turib, biroz mashq qiling.
5. Peshobni uzoq muddat majburan tutib turish mumkin emas. Shuningdek, sistitning oldini olish uchun ich qotishiga ham yo‘l qo‘ymang.

Diqqat! Sistitni albatta shifokor bilan birga davolash kerak. To‘liq davolanilmagan sistit buyraklar xastaliklariga sabab bo‘ladi.

Peshob pufagini mustahkamlash uchun mashqlar

[caption id="attachment_10301" align="aligncenter" width="490"] Foto: Medindia.net[/caption]

1. Polga o‘tirib, tizzalarni buking va ularni qo‘llaringiz bilan ushlab, gavdangizni orqaga-oldingi tarzida bir yotib, bir turib mashq qiling.
2. Tizzalab o‘tiring. Qo‘llaringizni boshingizning orqa qismiga qo‘yib, avval oyoqlaringizga nisbatan o‘ng tomonga, keyin chap tomonga galma-galdan o‘tiring. Elkangizni to‘g‘ri tutishga harakat qiling.
3. Yonboshlab yoting. Qo‘llaringiz tanangizning ikki chetida tursin. Endi tizzalaringizni bukib, ko‘krak tomonga ko‘taring. So‘ng yana to‘g‘ri yotib, yana mashqni takrorlang.
4. Chalqanchasiga yotgancha qo‘llaringizni to‘g‘ri qo‘ying. Endi tanangizning tos sohasini ko‘taring va shu holda biroz turing. So‘ng uchgacha sanab, sekin avvalgi holatingizga qayting.

Homiladorlikda sistit qanday kechadi?

Statistik ma’lumotlarga qaraganda, homilador ayollarning 10-50 foizi sistit kasalligi bilan og‘riydi. Uning o‘ziga yarasha sabablari ko‘p, albatta. Birinchidan, bu ayollarning tashqi peshob ajratuvchi kanalining o‘ziga xosligi (kalta va keng) bilan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchidan, homiladorlik davrida ayol immunitetining pasayishi (homilani saqlash maqsadida homilador ayol immuniteti birmuncha pasayadi) sabab bo‘ladi. Uchinchidan, bu davrda organizmdagi gormonal o‘zgarishlar ham asosiy omillardan biri bo‘lib sanaladi.

Sistit bilan og‘rigan ayol tez va og‘riqli peshob ajratishidan, og‘riqlar peshob ajratishning so‘nggida kuchayishidan shikoyat qiladi. Bundan tashqari, bemorlarda peshob ajratishga yolg‘on chaqiriqlar bo‘ladi. Homilador ayollarda me’yor vaqtida ham bunday holat kuzatilishi mumkin. Bu homila hisobiga kattalashayotgan bachadonning siydik qopini bosishi bilan bog‘liq. Ammo bu holatda peshob ajralishidan so‘ng og‘riq bo‘lmaydi.

O‘tkir sistitda, shuningdek, tana haroratining oshishi, qorin sohasida og‘riq bezovta qiladi. Surunkali sistitda esa yuqoridagi belgilar kamroq yuzaga chiqadi. Bunda ayolning siydigi biroz xiralashgan, ba’zan esa yiring yoki qon aralashgan kelishi mumkin.

Sistit kasalligi – siydik qopining yallig‘lanishini bildirib, tibbiyotda ushbu termin bilan atalgan. Ko‘p yillar davomida yallig‘lanishga sabab bakteriya deb qaralgan va siydik yo‘li infeksiyasi deb atalgan. Siydik qopi yallig‘lanishi og‘riqli va qo‘zg‘atuvchi kasallik, agar infeksiya buyraklarga tarqalib ketsa, bu jiddiy muammolarga olib kelishi mumkin.

Bakteriya infeksiyasidan tashqari siydik qopi yallig‘lanishida dori preparatlariga sezuvchanligi, radiatsion terapiya yoki potensiyani oshiruvchi muolajalar, uzoq muddatli katetrlash ham sabab bo‘ladi. Sistit boshqa kasalliklar natijasida ham ikkilamchi kasallik sifatida kelib chiqishi mumkin.

Infeksion bakterial sistitda davo chorasi antibiotiklar bo‘lsa, boshqa sabab bo‘lgan sistitlarda keltirib chiqaruvchi etiologiyaga qarshi kurashish kerak.

Sistit sabablari

Siydik ayiruv tizimini bir juft buyraklar, siydik nayi (ureter), siydik qopi va siydik chiqaruv kanali (urethra) dan tashkil topgan. Bularning barchasi organizmdan “chiqindilar”ni ayirish jarayonida o‘z rolini o‘ynaydi. Buyraklar bir juft bo‘lib loviyasimon shakldagi yumshoq (parenximatoz) a’zo, ular orqa bel sohasida joylashadi va qondagi “chiqindilar”ni filtrlash yo‘li bilan organizmdan chiqarib turadi.

Siydik naylari (ureter) buyraklarda hosil bo‘lgan siydikni siydik qopiga o‘tkazish vazifasini bajaradi. Siydik qopida esa siydik uni tashqariga chiqarmaguncha saqlanib turadi. Siydik qopidan siydik chiqaruv kanali (urethra) orqali chiqib ketadi.

Bakterial sistit

Bakterial infeksiya odatda tashqi muhitdan siydik chiqaruv kanali (urethra) orqali kirib siydik ayiruv yo‘lida ko‘payadi. Ko‘pincha sistitga sabab Esherixia coli (E. coli) bakteriyasi bo‘ladi. Bundan tashqari ayollarda jinsiy aloqa sababli ham sistit kelib chiqadi, biroq jinsiy noaktiv ayollar va siydik yo‘llari infeksiyasiga moyil ayollarda sisitit tashqi jinsiy a’zolar mikroflorasi buzilishidan ham kelib chiqadi.

Noinfeksion sistit

Bakterialar sisitit kelib chiqishida asosiy o‘rinni egallasada infeksiyadan tashqari bir qator omillar siydik qopi yallig‘lanishiga olib kelishi mumkin. Masalan:

• Dori preparatlar. Ko‘pchilik dorilar, ayniqsa, kimyoterapiya preparatlari sistit keltirib chiqaradi. Chunki ularning organizmdan chiqib ketishini siydik ayiruv yo‘llari ta’minlaydi.
• Radiatsion terapiya genital sohalarda o‘tkazilsa ham sistit kelib chiqishi mumkin.
• Uzoq muddatli katetrlash ham siydik qopi shilliq qavatini zararlashi va sistitga sabab bo‘lishi mumkin.
• Kimyoviy moddalar ya’ni jinsiy a’zolar gigiyenasida foydalaniladigan vositalar ham sistitga sabab bo‘lishi mumkin.
• Boshqa sabablar diabet, buyrak tosh kasalliklari, yallig‘langan prostata va orqa miya shikastlanishlarida ham sistit kelib chiqadi.

Ayollarda xavf omillar

Ba’zi insonlar siydik qopi yallig‘lanishlariga moyil bo‘lishadi, ayniqsa ayollar. Bunga sabab esa ayol organizmining anotomik tuzilishidir. Ayollar siydik chiqaruv kanali kalta bo‘ladi, bu esa bakteriyalarning siydik qopiga kirishi uchun qulay yo‘l hisoblanadi. Siydik yo‘llari infeksiyasiga olib keluvchi xavf omillari quyidagilardir:

• Jinsiy aktivlik. Keragidan ortiq jinsiy aloqaga kirishish siydik yo‘llariga bakteriya kirishiga ham sabab bo‘ladi;
• Homiladorlikka qarshi kurashishda foydalaniladigan vositalar ayollar qiniga joylanadigan diafragmalar ham ko‘p vaqt davomida foydalanilsa sistit keltirib chiqarishi mumkin;
• Homiladorlik paytida ham gormonal o‘zgarishlar natijasida infeksiyaning tarqalishi va ko‘payishi osonlashadi, bu esa sistitga ham sabab bo‘lishi mumkin;
• Menopauza paytida (hayz ko‘rish tugaganda) gormonlar nisbati o‘zgarganda ham sistit kelib chiqishi mumkin;

Ayol va erkaklardagi xavf omillari

• Buyrakdagi toshlar. Hosil bo‘lgan toshlarning siydik qopiga ko‘chishi yoki qopning o‘zida tosh hosil bo‘lishi;
• Immun tizimidagi o‘zgarishlar. OIV infeksiyasida, diabetda, o‘sma kasalliklarida siydik qopi yallig‘lanishi kuzatilib turadi.

Erkaklarda sistit kasalligi ayollarga nisbatan ancha kam uchraydi.

Sistit belgilari

Sistit belgilari quyidagilar:

• Kuchli, doimiy bo‘shashish (peshob ajratish, siyish) hissi;
• Peshob ajratayotganda achishish;
• Tez-tez, kam porsiyadagi peshob kelishi;
• Siydikda qon bo‘lishi (gematuriya);
• O‘tkir hidli siydik ajratish;
• Chanoq sohasidagi diskomfortlar;
• Qorinning pastki sohasida doimiy bosim sezish;
• Tana harorati subfebril ko‘rsatkichlarda bo‘lishi (37-37,5 C).

Yosh bolalarda kunduz vaqtlarda o‘z-o‘zidan siyib qo‘yishi ham sistit alomati bo‘lishi mumkin, ammo tunda siyib qo‘yish sistit sababli bo‘lmaydi.

Sistit bilan qachon shifokorga murojaat qilish kerak?

Agar sizda quyidagi belgilar namoyon bo‘lsa zudlik bilan shifokor huzuriga boring, chunki buyraklar ham yallig‘langan bo‘lishi mumkin:

• Belning orqa yon sohalaridagi og‘riq;
• Tana haroratining ko‘tarilishi;
• Ko‘ngil aynashi va qusish.

Agar siz tez-tez kam porsiyadagi peshob ajralishi, peshobda qon bo‘lishi, peshob ajratayotganda og‘riq sezsangiz darhol shifokorga murojaat eting.

Ilgari sizda sistit alomatlari kuzatilgan bo‘lsa va siz antibiotik terapiya olgan bo‘lsangiz, belgilar yana yuzaga chiqsa, shifokor boshqa sababni topishga harakat qiladi va davolaydi.

Sistit asoratlari

Agar sistit kasalligi davo choralari yuzaki o‘tkazilgan bo‘lsa, yoki umuman davolanmasa, og‘ir asoratlarga olib kelishi mumkin. Ular quyidagilar:

Buyraklar yallig‘lanishi. Davolanmagan sistit buyrakning o‘tkir yallig‘lanishiga sabab bo‘ladi ya’ni piyelonefritga olib keladi. Yosh bolalar va qariyalar buyrak yallig‘lanishida xavf guruhlariga kirishadi, chunki ularda kuzatiladigan simptomlar boshqa kasalliklar bilan adashtirib qo‘yiladi.

Siydikda qon bo‘lishi. Sistitda siydikda qon hujayralari paydo bo‘ladi. Ular mikroskop ostida ko‘rinadi, bu mikrogematuriya deb ataladi va u muolajalar natijasida davolanadi. Agar siydikda qonni oddiy ko‘z bilan ko‘rilsa bu makrogematuriya deyiladi, bu ko‘pincha infeksion (bakterial) sistitda kuzatiladi.

Sistit kasalligi diagnostikasi

Sistitga shubha qilinganda quyidagi tekshirish usullari o‘tkaziladi:

Umumiy siydik analizi. Buning uchun siydik tekshirilib, unda bakteriya bor yo‘qligi yoki yiring borligi, agar bo‘lsa uning tarkibi o‘rganiladi. Qon hujayralarini topilishi ham sistit alomatidir.

Sistoskopiya. Sistoskop yordamida siydik chiqarish kanali orqali siydik qopingizga kirilib, undagi o‘zgarishlar kuzatiladi. Bu diagnoz usuli eng ishonchli hisoblanadi. Chunki unda to‘g‘ridan to‘g‘ri kamera orqali siydik qopi shilliq qavati ko‘riladi. Bundan tashqari sistoskop yordami shifokor namuna (biopsiya) ham olsa bo‘ladi.

Rentgenografiya. Ko‘pincha roentgen tekshiruvi noinfeksion sistitga gumon qilinganda o‘tkaziladi. Bunda contrast modda yuborilib siydik qopi butunligicha ko‘riladi.

UTT (UZI) siydik qopi ning holatini aniq ko‘rsatib beruvchi tekshirish usuli.

Sistit davosi

Infeksiya (bakteriya) sabab bo‘lgan sistitlar odatda antibiotiklar qabul qilish bilan davolanadi. Ammo noinfeksion sistitlar esa ularni keltirib chiqaruvchi sababga qarab davo chorasi qo‘llaniladi.

Bakterial sistit. Birlamchi sistitda belgilar yaqqol namoyon bo‘ladi. Bunda shifokor tavsiya qilgan antibiotiklarni bir davo kursi qabul qilganda infeksiyadan butunlay qutulishga erishish mumkin.

Qaytalangan sistitda davolovchi shifokor antibiotik davo kursini uzaytirishi yoki boshqa turdagi antibiotikni tavsiya qilishi mumkin. Sistit qaytalagani uchun urolog va nefrolog ko‘rigi bakteriyalarga nima uchun moyil ekanligini aniqlab beradi.

Menopauza davridagi ayollar sistitga beriluvchan bo‘lishadi. Shuning uchun ular doimo ginekolog, urolog ko‘rigida bo‘lib turishlari lozim.

Noinfeksion sistitlar ularning etiologik sababini yo‘q qilish bilan davolanadi. Agar dori preparatlariga sezuvchanlik, allergik holatlar sababli sistit kelib chiqsa, ularni qabul qilishni to‘xtatish kerak.

Sistitda uy sharoitida muolajalar

Sistit og‘riqli va noqulaylik hissini chaqiruvchi kasallik, lekin uy sharoitida uning belgilarini kamaytirish mumkin:

• Qorin pastki sohasiga issiq (iliq) narsa qo‘yish siydik qopini tinchlantiradi va og‘riq hissini kamaytirib, diskomfortdan qutulishingizga yordam beradi;
• Kofe, alkogol,gazli ichimliklar, sitrus mevalaridan tayyorlangan sharbatlar va boshqa kafein saqlovchi ichimliklarni kamroq ichish, achchiq va sho‘r mahsulotlar iste’mol qilishdan saqlanish kerak. Chunki bu moddalar buyraklarda siydik ajralishini ko‘paytiradi va peshob ajratish hissini chaqiradi.
• Iliq suvda mahalliy vanna qilish og‘riq va noqulaylik hissini kamaytirishga yordam beradi. 15-20 daqiqa o‘tirish kifoya.

Sistitni oldini olish

• Ko‘p suyuqlik ichish organizmni tozalab turishi tufayli sistit va boshqa yallig‘lanishlarni oldini olish mumkin;
• Peshob ajratish hissi paydo bo‘ldimi darhol hojatxonaga boring va bo‘shashing;
• Jinsiy a’zolar atrofini doimo toza-ozoda saqlang;
• Shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya etish: ichki kiyimlar, prokladkalar, tamponlardan foydalanganda e’tibor qaratish. Bolalarda nam salfetkalardan ko‘ra oddiy suv yoki suv bilan namlangan yumshoq sochiqdan foydalanish tavsiya etiladi.

Foydali maqolalar:

• Sistit jinsiy yo‘l bilan yuqadimi?
• Urinoterapiya - peshob bilan davolash
• Buyrak kasalliklari qanchalik xavfli?

Kishi shamollab qolganida, dastlab burni bitadi, tomog‘i og‘riydi, darmoni quriydi. Yo‘tal esa keyinroq boshlanadi. Xo‘sh, yo‘talning oldini olish mumkinmi? Albatta, mumkin. Buning uchun burningizni har kuni 3-4 mahal sho‘r suv (bir stakan qaynatilgan iliq suvga bir choy qoshiq tuz solinadi) bilan chaying, keyin yallig‘lanishga qarshi dori tomizing. Boshingizni orqaga egib turib tomizsangiz, dori burun halqumining orqa devoridan oqib tushadi, shunda ta’siri yaxshiroq bo‘ladi. Bundan tashqari, har soatda eritilgan suv yoki yod tomizilgan iliq suv bilan chaying. Moychechak va mavrak damlamalari bilan g‘arg‘ara qilinganda tomoq yo‘llari ravonlashib, yo‘talning oldi olinadi.

Yo‘tal boshlansa...

Shamollagandan keyin bir hafta o‘tib, yo‘tal boshlansa, iliq sutga sariyog‘ va ichimlik soda solib ichish yordam beradi. Asalli issiq choy, ishqorli mineral suvni ilitib ichish ham foydali. Yo‘tal qoldirishning sinalgan usullaridan biri quyidagicha: bir choy qoshiq shakarni past olovda qizdiring, shakar eriganda qizg‘ish tusga kiradi. Shunda qoshiqni sovuq suvga botiring. Erigan issiq shakar darhol qotadi. Agar shuni shimib yursangiz, yo‘taldan qutulasiz.

Balg‘am ko‘chishi qiyinlashsa...

Yo‘tal kuchayib, balg‘am ko‘chishi qiyin bo‘lsa, balg‘amni suyultiradigan dorilar (bromgeksin, mukaltin) ichish zarur. Bundan tashqari, iste’mol sodasi solib, 5-6 tomchi arpabodiyon yog‘i tomizilgan qaynoq suvga boshingizni burkagan holda pardan nafas olsangiz, balg‘am ko‘chishi osonlashadi. Yo‘tal uzoq cho‘zilganda shifokor maslahatiga ko‘ra antibiotiklar ichishingiz mumkin. Bundan tashqari, ultratovush muolajasi bronx yo‘llaridagi balg‘amni suyultiradi va yo‘tal bilan chiqishiga ko‘maklashadi. Shamollagan odamni uqalash ham yo‘talni kamaytirishga yordam beradi. Buning uchun kaftning qirrasi bilan orqa umurtqani pastdan yuqoriga yoki yuqoridan pastga qarab uqalash kerak.

Ko‘pchilik havo zax va sovuq bo‘lganda kalta-kalta yo‘tala boshlaydi. Shuningdek, issiq xonadan ko‘chaga chiqqanda yoki sovuq o‘ringa yotganda ham yo‘tal tutadi. Ba’zan tamaki yoki spirt hidi yo‘talga sabab bo‘ladi. Odatda quv-quv yo‘talganda bemorning yuzi qizarib ketadi, ba’zan mayda tomirlar yoriladi. Bunday vaqtda, albatta, pulmonolog shifokor nazoratida jiddiy davolanish kerak.

Mashqlar yordam beradi

Mutaxassislarning kuzatishlaricha, ko‘p hollarda mashqlar ham yo‘talni qoldirish va balg‘am ko‘chishini yaxshilashda ijobiy samara beradi. Buning uchun qo‘llarni yelkaga qo‘yib, chuqur-chuqur nafas oling, nafasingizni tutib turib, asta-sekin oldinga egiling, so‘ng lablaringizni cho‘chchaytirib, kuch bilan ichingizdagi havoni chiqaring. Shuningdek, nafas olib, qo‘llar ko‘tarilgach va nafas chiqarib, qo‘llar tushirilganda, keyin esa tez-tez, chuqur-chuqur nafas olib, kuch bilan chiqarilganda ham yo‘talning tuzalishi osonlashadi.

Limonli sharbat tayyorlash

Shamollashning dastlabki alomatlari paydo bo‘lganda limonli sharbat tayyorlash mumkin. Buning uchun bir dona limonni mayda kesib, 2 stakan qaynoq suv quying va 20 daqiqa tindiring. Unchalik shirin bo‘lmasin, bir soat mobaynida shu suyuqlikdan ichib turasiz.

O‘qing: Limonning mo‘jizaviy shifobaxshligi

Tumovni davolash

Tumovni davolashda o‘rtacha kattalikdagi piyozni qirg‘ichdan o‘tkazib, og‘izni ochgan holda 10 daqiqa hidlab turish foyda beradi. So‘ng shu piyoz suviga toza paxtani shimdirib, burunga ikki tomchidan tomizish kerak. Muolaja xastalikning ilk kunida 3 mahal bajarilsa, nafas olish yengillashib, burun oqishi to‘xtaydi.

Kuniga 4-5 mahal aloe gulining suvini burun teshigiga paxta yordamida bir necha tomchi tomizib turilsa, shamollashdan tuzalish tezlashadi.

Bir necha dona maydalangan sarimsoq bo‘lagini bir stakan qaynagan suvga solib, bir soatcha damlang. Shu damlama bilan tomoqni chayib turish kerak.

Kechqurun oyoqlarga vanna qilish lozim. Buning uchun 5-8 litr suvga bir osh qoshiq quruq xantal (gorchitsa) solinadi. Unutmangki, bu muolaja yurak-qon tomir va buyrak kasalligi bor bemorlarga tavsiya etilmaydi.

Shamollash va grippning oldini olish uchun toza havo, jismoniy harakat, shaxsiy gigiyena va sog‘lom turmush tarziga amal qilish lozim. Virusli kasalliklar bilan og‘rigan bemorlardan uzoqroq yurgan ma’qul. Har qanday holatda ham muolajalarni shifokor nazoratida maslahati asosida bajarsangiz, shamollash qaytalamaydi va ko‘p vaqt sizni bezovta qilmaydi.

Ushbu maqolani o‘qing: Anginani davolashda qo‘shimcha muolajalar

© Durdona SULTONOVA,
1-respublika tibbiyot kolleji o‘qituvchisi.
"Sihat-salomatlik" jurnali.

Speleoterapiya – («speleon»- g‘or, «therapia»- davolash) davolash usulining nomedikamentoz (dorisiz, tabiiy yo‘l bilan) turi bo‘lib, klimatoterapiya usuliga mansub. Bu davolash turining mohiyati shundan iboratki, davo choralari ma’lum bir muhit va iqlimda olib boriladi: g‘orlar, yerosti shaxtalari, tuzli yerto‘lalar shular jumlasidan. Bugungi kunda speleoterapiya bronxial astma, gipertoniya (xafaqon) kasalligi va bo‘g‘im kasalliklarida keng qo‘llanilib kelinmoqda.

Speleoterapiya tarixi

Ma’lumotlarga ko‘ra, ilk g‘or bilan davolash maskanlari XIX asrda Italiyada faoliyat ko‘rsatgan. Keyinchalik xuddi shu asrning oxirlarida Amerika Qo‘shma Shtatlarining Kentukki shahri Mamont g‘orida sil kasalligini davolash uchun mo‘ljallangan shifo maskani ochilgan. Zamonaviy speleoterapiya tarixi XX asrning 50 yillariga to‘g‘ri kelib, Shimoliy va Janubiy Yevropa mamlakatlarida keng tarqalgan.

Bu davrda speleoterapiyaning davolash metodi sifatida keng tarqalishi Ikkinchi jahon urushi bilan bog‘liq. Germaniyaning Enepetaleya shahri aholisi urush paytida portlovchi vositalardan himoyalanish maqsadida shahar yaqinidagi Klyuterxele g‘origa yashirinishgan. Ular orasida shifokor Karl German Shpannagel ham bo‘lib, g‘orda yashagan vaqtida fuqarolar orasida bronxial astma kasalligidan aziyat chekuvchilar ahvoli birmuncha yengillashganini kuzatadi. Urush tugagach, shifokor bu borada o‘z tadqiqotlarini davom ettirib, g‘or sharoitida bronxial astma, surunkali bronxit va ko‘k yo‘tal kasalliklarini davolashni keng qo‘llaydi. Tadqiqot yutuqlari 1969 yilda Xalqaro speleologlar jamiyati tuzilishiga olib keldi. 1968 yilda SSSR hududida ilk speleoterapevtik davolovchi maskan Ukrainada ish boshlaydi.

O‘zbekistonda speleoterapiya

Yurtimizda ham g‘or bilan davolash usuli keng qo‘llanib kelinadi. Ular tuzli g‘orlar bo‘lib, sanator-kurort tipida xalqimizga bir necha o‘n yillardan buyon xizmat ko‘rsatmoqda. Toshkent viloyatida joylashgan «Oqtosh sanatoriysi», Surxondaryo viloyati Sherobod tumani sanator-kurort maskani, Jizzax shahrida joylashgan «Zomin», Chirchiq shahrida joylashgan «Bo‘ston» sanator-kurort markazlari speleoterapevtik davo maskani hisoblanadi.

Speleoterapiya ta’sir mexanizmi

Mazkur davolash turning mohiyati atrof- muhit mikroiqlimidan farq qiladigan allergen faktorlardan maxsus sharoitda davolashga asoslangan. G‘orlar va tuzli yerto‘lalar mikroiqlimi allergen moddalardan cheklanganidan tashqari, havo tarkibida osh tuzi, kalsiy, magniy, natriy va boshqa mineral zarrachalarining saqlagani namlik, bosimni bir me’yorda ushlab turishi bilan ajralib turadi. G‘orda yil bo‘yi harorat o‘rtacha 10 16 gradus atrofida bo‘ladi. Havo namligi esa 80 foiz. Tuzli g‘or havosi tarkibidagi tuz zarrachalari balg‘am ko‘chishi va uning chiqarilishini osonlashtiradi, nafas va yurak qon-tomir, immun tizimi faoliyatini yaxshilaydi.

Speleoterapiyaning shifobaxsh xususiyatlari

Speleoterapiyaning ijobiy ta’siri shifobaxsh xususiyatlari yuzaga kelishi uchun inson organizmi avval bu davo usuliga moslashishi kerak. Seans 2 soatdan 9 soatgacha davom etib, davolash kursi o‘rtacha 15-20 muolajani o‘z ichiga oladi. Dastlabki seanslardan boshlab bemorlarda yurak ishi va qon aylanishi yaxshilanadi, immun tizimi hamda chuqur nafas stimulyatsiyasi kuchayadi.

Quyidagi kasalliklarga chalingan bemorlarga speleotrapiya tavsiya etiladi:

• surunkali bronxit, bronxial astma;
• yuqori nafas yo‘llarining surunkali kasalliklari (rinit, gaymorit);
• neyrosirkulyar distoniya;
• o‘pka va diafragmada o‘tkazilgan jarrohlik operatsiyalaridan keying holatlarda;
• jadal kechuvchi ekzema, atopik dermatit, neyrodermatitlar;
• semirish.

Sog‘lom odamga ham davolashning bu usuli foyda keltiradi. Toliqishning oldini olish, uyquni yaxshilash, organizmning tonusini kuchaytirish uchun ushbu shifo turini qo‘llash ayni muddao.

Speleoterapiyaga qarshi ko‘rsatmalar

• O‘tkir bronxit;
• og‘ir xuruj bilan kechadigan va tez-tez qaytalanadigan bronxial astma kasalligi;
• yaqqol namoyon bo‘ladigan ekzema;
• gipertoniya kasalligining 3-4 darajasi;
• pnevmoskleroz (o‘pkada biriktiruvchi to‘qimaning o‘sib ketishi)

Ushbu maqolani ham o‘qing: Aromaterapiya - noan’anaviy davolash usuli

 © Baxtiyor ABDUKARIMOV.
"Sog‘lom avlod uchun" jurnali.
jlsau.uz

Surunkali gastrit Respublikamizda keng tarqalgan kasalliklardan biridir. Uning kelib chiqishida juda ko‘p omillar rol o‘ynaydi. O‘tkir gastritlarni yaxshi davolamaslik, ovqatlanish tartibi va sifatining buzilishi, dag‘al va o‘tkir ovqatlar iste’mol qilish, ovqatni yaxshi chaynamaslik, quruq ovqatlar yoki o‘ta issiq ovqatlar yeyish, spirtli ichimliklar iste’mol qilish natijasida surunkali gastrit kelib chiqadi. Keyingn yillarda oziq - ovqatlardan allergik reaksiya oqibatida ham kasalliklar ko‘paydi. Bu o‘z navbatida surunkali gastrit ko‘payishiga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, me’daning ayrim oziqa moddalariga sezgirligi — allergik holati katta ahamiyatga ega.
Temir moddasi, oqsillar va vitaminlar yetishmasligi ham kasallikning sabablaridan biri bo‘lishi mumkin. Vitaminlar, ayniqsa, B1 B2, B6, PP, A, askorbin kislotasi yetishmasa, oshqozon shirasi ajralishi kamayadi, uning shilliq pardasida distrofik jarayon paydo bo‘ladi, organizmning
chidamliligi pasayadi, gastrit paydo bo‘lishini tezlashtiradi. Bunda alkogol va chekishning ham ahamiyatikatta. Temir yetishmasligi kamqonlikni yuzaga keltirib, hazm a’zolari shilliq pardasida distrofik, keyinchalik distrofik yallig‘lanish jarayonlariga olib keladi. Kasallik kelib chiqishida har xil dorilar ta’sirining ham o‘rni bor.
Ushbu keltirilgan kasallik sabablari bemorlarning parhez dasturxonini tuzishda hisobga olinadi.
Oshqozon faoliyatiga qarab surunkali gastritlarning quyidagi turlari tafovut qilinadi: shira ishlab chiqarish faoliyati pasaygan, saqlangan yoki ortiq bo‘lgan surunkali gastrit. Kasallikning bu ikki xili klinik kechishi va asoratlari bilan ajralib turadi va ular uchun har xil parhez belgilanadi. Undan tashqari xastalikning remissiya va zo‘raygan davrlari farq qilinadi.
Bemorlarni tashqi ko‘rinishida aksariyat hollarda o‘zgarishlar aniqlanmaydi. Faqat oshqozon sohasidagi o‘tkir to‘lg‘oqsimon og‘riqlar vaqtida ular majburiy holatni egallaydilar. Tilni ildiz sohasi oq yoki sarg‘imtir oq karash bilan qoplanadi. Ba’zi hollarda yurak urishining tezlashishi, kaftlarning sovuq va ho‘l ter bilan qoplanishi, so‘lak ajralishini kuchayishi kabi belgilar kuzatiladi.
Kasallik o‘rta va katta yoshli kishilarda uchraganda uning ilk davrida gastritning belgilari kuzatilmasligi mumkin. Ammo aksariyat bemorlar qorinni yuqori qismi sohasida og‘riq, dispeptik o‘zgarishlar (oshqozonda
og‘irlik hissi, kekirish, ko‘ngil aynishi, og‘izda “temir” ta’mi, ishtaha pasayishi va boshqalar), ichak dispepsiyasi (qorin dam bo‘lishi, ish ketishi, qorinda g‘uldirash) va tana vazni kamayib ketishiga shikoyat qiladilar. Oshqozon shilliq qavatida atrofik jarayonlarning ustunlik bilan kechishi va uning bezlari sekretor faoliyatining susayishi og‘riq sindromining o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Uning shilliq qavatining barcha sohasi zararlanganda ovqat qabul qilgan vaqtda yoki tezda undan so‘ng kuchli bo‘lmagan uzoq muddat davom etuvchi va simillovchi og‘riqlarning paydo bo‘lishi xarakterli. Aksariyat hollarda asteno - nevrotik sindrom – holsizlikni kuchayishi, tez charchash, ta’sirchanlik, depressiyaga moyillik yuzaga keladi.
Bemorlarni bir qismini havo bilan yoki aynigan tuxum xidi bilan kekirish, ko‘ngil aynishi, oshqozon sohasida og‘irlik hissi kabi dispeptik o‘zgarishlar bezovta qiladi. Og‘riq ushbu turdagi gastritga xos bo‘lgan belgi hisoblanmaydi. Ba’zi bemorlarda ovqat iste’mol qilgandan keyin 0,5 – 1,0 soat o‘tgach (ko‘proq o‘tkir, ziravorli, konservalangan) uncha kuchli bo‘lmagan ezuvchi og‘riqlar kuzatilishi mumkin. Jarayon oshqozonni antral qismida yoki u bilan birga o‘n ikki barmoqli ichak zararlanganda og‘riq belgisi kuchliroq namoyon bo‘ladi. Aksariyat bemorlar ishtaxa yo‘qligiga, og‘izda yoqimsiz ta’m ba’zan esa ertalablari ko‘ngil aynishi va qayt qilishga shikoyat qiladilar. Oshqozonning shira ishlab chiqarish faoliyati buzilganligi sababli ichaklardagi normal mikroflora o‘zgarishi sababli bemorlarda ich ketishi ya’ni diareya kuzatiladi. Ba’zan ich ketish qabziyat bilan almashinib turadi.
Kasallik dispeptik belgilar ustunligi bilan kechganda bemorlarda zarda qaynashi, nordon kekirish, oshqozon usti sohasida og‘irlik va tiqilish hissi hamda qabziyat kuzatiladi. Ushbu belgilar ko‘proq yog‘li taomlar iste’mol qilgandan yoki spirtli ichiliklar ichgandan so‘ng yuzaga keladi. Aksariyat hollarda ishtaxa saqlangan yoki yuqori bo‘ladi. Oshqozon shirasi ishlab chiqarilishining meyorida bo‘lishi yoki uning oshib ketishi bilan
kechuvchi surunkali gastritning ushbu turida og‘riq aksariyat hollarda ovqat iste’mol qilgandan keyin paydo bo‘ladi.
Surunkali gastritlarda (shira ishlab chiqarish saqlangan yoki yuqori) yallig‘lanishni yo‘qotish, shilliq qavatlarda tiklanish jarayonini kechishi va yarani bitishini tezlatuvchi shifobaxsh ovqatlanishning termik, kimyoviy va mexanik ta’sirlari cheklangan holda kun davomida 5 marotaba iliq holda iste’mol qilinadi. Asosan qaynatib yoki bug‘da pishgan taomlar tavsiya etiladi.
Tavsiya etiladigan ozuqa mahsulotlari va taomlar: bir kun oldingi yoki quritilgan non, quruq pechenye, qaynatilgan mol go‘shti, tuxum, ezib yaxshi pishgan makka yormasi, guruch, suli, qora bug‘doy bo‘tqalari (shirguruch, shovla, shirqovoq, makka bo‘tqasi), yovg‘on xo‘rda, shirali sho‘rvalar, bug‘da pishgan go‘shtli taomlar, qaynatilgan til, jigar, duxovkada pishirilgan go‘sht, kefir, yog‘siz qatiq, qaymoq, chuchuk pishloq, chala pishgan tuxum, ezilgan kartoshka, pishirilgan qovoq, sabzi, lavlagi va chuchuk pomidorlar. O‘simlik yog‘ida dimlangan taomlar, pishgan sabzavotlardan turli salatlar, shirin mevalarni pishirib yoki dimlab tayyorlangan desertlar, asal, murabbolar, shakar, shuningdek suyuq choy, kisel, shirin sharbatlar, namatak suvi va mineral suvlar tavsiya etiladi.

"Sog'lom ovqatlanish - salomatlik mezoni" kitobidan

Suyaklarning sinishi - dunyo bo'ylab har yili millionlab odamlarda uchraydi. Ushbu maqolada, sinish turlari, alomatlari va suyak sinishining oldini olish yo'llarini aytib o’tamiz.

Odatda sport jarohatlari, avtohalokatlar yoki yiqilish tufayli kelib chiqadigan og'riqli kasalliklarning ko'p turlari mavjud. Sinish turli usullar bilan davolanadi, ammo ular zaif suyaklar va osteoporoz, ayrim saraton kasalliklari yoki osteogenez kabi muammolarga olib kelishi mumkin.

Suyaklarning sinishi va ularning turlari

Aksariyat inson suyaklari hayratlanarli darajada kuchli va nisbatan kuchli ta'sirlarga dosh bera oladi. Ammo, agar bu kuch juda shiddatli bo'lsa yoki suyak bilan bog'liq boshqa muammo bo'lsa, bu sinishni keltirib chiqarishi mumkin.

Bolalar suyaklari ingichka va egiluvchan bo'lib, suyaklari singanda, ular yaxshi davolanmasa deformatsiyalanadi. O'rta yoshdagi odamlarda suyaklar zarba va bosimga nisbatan kamroq chidamli bo'ladi, shuning uchun ularning sinishi ehtimoli yuqori.

Suyak sinishi turlari:

Sinish har qanday suyakda har xil usulda paydo bo'lishi mumkin. Sinish turlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• Yopiq sinish: Bu atrofdagi suyakka zarar yetkazmaydigan yoki terini yirtmaydigan sinishning bir turi.

• Ochiq sinish: Agar sinish atrofdagi to'qima va terini yirtib yuborsa, bu ochiq sinish deyiladi.

• To'liq sinish: Sinish suyak bo'ylab, uni ikkiga bo'ladi.

• Suyaklarning siljishi: Suyak sinadigan joyda bo'shliq hosil bo'ladi. Ushbu jarohat ko'pincha uni tiklash uchun operatsiyani talab qiladi.

• Yirtma sinish: Bunday holda, sinish mushak yoki suyak bo’g’imini ta’sirlaydi va uning yorilishiga olib keladi.

• Umurtqa pog'onasining keng sinishi: Suyak ko'plab bo'laklarga bo'linadi.

• Kompression sinish: Sinishning bu turi odatda umurtqa pog'onasining suyak qismida uchraydi. Masalan, umurtqadagi pog’onalarning old qismi osteoporoz tufayli jarohatlanishi mumkin.

• Chiqishli sinish: Bunday holda, bo'g'im chiqib ketadi va bo'g'imdagi suyaklardan biri sinadi.

• Yashil tayoq sinishi: Sinishning bu turi yumshoq suyaklari bo'lgan bolalarda ko'proq uchraydi. Odatda suyakning bir tomoni sinadi va ikkinchisi bukiladi.

• Soch yo’li bo’ylab sinish: Ushbu turdagi sinish juda kichikdir.

• Sinish ta'siri: Bu bitta suyak sinib, ikkinchisiga bosganda sodir bo'ladi.

• Bo’g’imlar ichi sinishi: Bo’g’imlarning yuzasida yoriqlar paydo bo'ladi.

• Bo’ylama sinish: Suyak bo'ylab sinish.

• Qiya sinish: Suyaklar uzunasiga o’z o'qi bo'ylab qiya sinadi.

• Patologik sinish: Bu kasallik tufayli odam juda zaif va mo'rt suyaklarga ega bo'lgan sinish turi.

• Spiral sinish: Suyakning bir qismi egri bo'lgan joyda paydo bo'ladi.

• Stress sinish: Bu ko'proq sportchilar orasida uchraydi. Suyak takroriy zarba va bosimdan sinadi.

• Tor sinishi: Suyak deformatsiyalanadi, ammo yorilib ketmaydi. Ushbu sinish bolalarda ko'proq uchraydi.

• Ko’ndalang sinish: Bu suyakning ichki qismidan to'g'ri sinish.

Suyaklarning sinishi alomatlari

Suyak sinishining alomatlari joyiga va uning og'irligiga qarab juda farq qiladi. Ammo eng keng tarqalganlari:

• og'riq
• Inflyatsiya
• ko'karishlar
• ta'sir qilingan hudud atrofidagi terining rangsizlanishi
• g'ayrioddiy egilish
• bemor zararlangan hududni harakatga keltira olmaydi
• bemor shikastlangan suyak yoki bo'g'im joyida ishqalanishni sezishi mumkin
• ochiq sinish bo'lsa, qon ketishi mumkin
• tos suyagi yoki son suyagi singari katta suyak singanda, odam rangpar va noqulay ko'rinishga ega bo'lib, boshi aylanib, kuchsizlanib, ko'ngil aynishi mumkin.

Suyaklarning sinishi sabablari

Sinishlarning aksariyati yomon yiqilish yoki avtohalokat tufayli yuzaga keladi. Sog'lom suyaklar juda kuchli. Ammo yosh o’tishi bilan zaiflik, osteoporoz va tushish xavfi kabi omillar sinish xavfini oshiradi.

Kattalarga qaraganda ko'proq jismoniy faol bolalar ham sinishga moyil.

Osteoporoz, infeksiya yoki o'sma kabi asosiy tibbiy kasalliklarga chalingan odamlarda suyak sinish xavfi yuqori.

Odatda sportchilar orasida tez-tez uchraydigan va stressli zo’riqishdan kelib chiqadigan stress sinishlarning yana bir asosiy sababdir.

Suyaklarning sinishi diagnostikasi

Suyak sinishini tashxislash uchun shifokorlar bir nechta klinik tekshiruvlarni o'tkazadilar va sinish turini o'rganish uchun tasvirlash usullaridan foydalanadilar.

• Rentgen tasviri ikki o'lchovli tasvirdir, odatda suyak sinishida tashxislashning birinchi varianti.
• Rentgen nurlari sinishni aniqlay olmasa, suyak skanerlash usuli qo'llaniladi, bu odatda ikki bosqichda amalga oshiriladi va ko'p vaqt talab etadi.
• Kompyuter tomografiyasi - bu suyak muammolarini aniqlash uchun kompyuter va rentgen nurlaridan foydalanib, suyak qismlarining aniq tasvirlarini ishlab chiqarish.
• MRT juda aniq tasvirlarni yaratish uchun kuchli magnit maydonlardan foydalanadi. MRT tez-tez stress sinishlarni aniqlash uchun ishlatiladi.

Suyaklarning sinishini davolash

Suyaklarni tiklash - bu ko'p hollarda o'z-o'zidan paydo bo'ladigan tabiiy jarayon. Ammo, singan joylarni tibbiy davolash odatda shifo topgandan keyin zararlangan hududning eng yaxshi ishlashini ta'minlash uchun amalga oshiriladi. Davolash tiklanish uchun eng yaxshi sharoitlarni yaratishga harakat qilish.

Davolash jarayonini boshlash uchun avval singan suyaklarning uchlarini to’g’ri joylashtirish kerak. Ba'zan bu operatsiyani talab qiladi.

Suyak to'g'ri joyda bo'lganidan so'ng, u bir muddat harakatsiz qolishi kerak. Buning uchun turli usullardan foydalaniladi.

Gipslari yoki plastmassa shinalar suyaklarni tuzalguncha ushlab turadi. Barmoqlar va oyoq barmoqlari singari kichikroq suyaklar gips bilan qoplanmaydi va odatda faqat maxsus shinalar bilan ushlab turiladi.

Ba'zan suyaklarni tekislash va davolash uchun singan suyak atrofidagi muskullar va bo’g’imlarni cho'zish uchun shkivlar va giryalardan foydalanish kerak bo'ladi.

Jarrohlik zarur bo'lgan hollarda davolanish uchun po'lat plastinalar va ramkalar, shuningdek ichki metall tayoqchalar qo'llaniladi. Ba'zan bolalar uchun metall yoki ugleroddan tayyorlangan moslashuvchan simlar va tashqi qo'shimchalar ishlatiladi. Fiksatorlar teri orqali to'g'ridan-to'g'ri suyak ichiga kiritiladigan va tanada o'ziga xos skelet vazifasini bajaradi.

Qanday qilib bu po'lat shtiftlarni kiritish suyakka zarar yetkazmaydi? Ushbu materiallarning hech biri suyak kabi yaxshi emas, ammo to'liq boshqariladigan suyak shtiftlarini ishlatish foydalari xatarlardan ko’ra ancha yuqori. Bu shtiftlarsiz suyaklarni davolash ba’zan mumkin bo'lmaydi. Bundan tashqari, suyakni teshish to'qimalarning yaxlitligini buzmaydi.

Sinishni davolash uchun qancha vaqt ketadi?

Odatda, singan joyni ikki-sakkiz hafta davomida harakatsiz saqlash kerak. Ushbu vaqt oralig'i qaysi suyak singanligiga va qon oqimi yoki infeksiya kabi asoratlar mavjudligiga bog'liq. Bemorning yoshi, harakatchanligi va davolanish paytida chekishni tashlash davolash tezligiga ta'sir qiladi.

Shifokorlar har doim suyaklar tiklangandan so'ng zararlangan hududdagi mushaklarni normal holatga keltirish fizioterapiyani tavsiya etadilar. Agar suyak bitgandan keyin uchdan besh haftagacha fizioterapiyani davolanishni amalga oshirsangiz, mushaklar normal kuchga qaytadi.

Suyaklarning sinishi asoratlari

Ko'p jarohatlar singari suyak sinishi ham asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ular quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:

• Qon quyilmalari: Ba'zan ular qon tomirlarida ajraladigan va butun tanada tarqaladigan, ba'zan esa tananing muhim qismlariga yetib boradigan va o'limga olib keladigan qon blyashkalari sinishi natijasida paydo bo'ladi.
• Gipsni ishlatishning asoratlari - terining yaralarini va bo'g'imlarning qattiqligini o'z ichiga oladi
• Kompartment - sindrom, bu qon ketish yoki sinish atrofidagi mushaklarning shishishiga olib keladi
• Gemartroz, qo'shma qon ketishiga va shishga olib kelishi mumkin.

Suyaklarning sinishi qanday oldini olish mumkin?

• Yiqilishning oldini olish, tanangizni yaxshi saqlash va kerakli vitaminlar va minerallarni qabul qiliah orqali ko'plab sinishlarning oldini olishingiz mumkin.

• Sog'lom suyaklarga ega bo'lish uchun inson tanasi yetarli kaltsiyga muhtoj. Sut, pishloq, yogurt va quyuq bargli sabzavotlar kalsiyning yaxshi manbalari hisoblanadi. D vitamini ham kalsiyni singdirishda yordam beradi. Quyosh nurlari ta'sirida bo'lish, tuxum va yog'li baliqlarni iste'mol qilish D vitamini olishning yaxshi usuli hisoblanadi.

• Tana vaznini suyaklaringizga yuklaydigan mashqlar suyaklaringizni yanada mustahkam va qalin qiladi. Yurish, yugurish, raqsga tushish va shunga o'xshash mashqalar.

• Uyda muvozanat mashqlarini bajarish, keksalar uchun piyoda va tayoqchalardan foydalanish uchun uyingizda oyoq ostingizdagi gilamchalar kabi to'siqlarni olib tashlash, to'g'ri yoritish, to'g'ri poyabzal va vaqti-vaqti bilan ko'rish sinovlarini o’tkazish ham yiqilish xavfini kamaytiradi.

manba: monib-health.com

Bu kasallik ko‘pincha bolalarda kuzatilib, son suyagining boshchasi chanoq suyagining chuqurchasidan chiqib ketishi bilan kuzatiladigan tug‘ma nuqsonga aytiladi. Bu nuqson chanoq suyagining chuqurchasi, son suyagining boshchasi, bo‘g‘im pardasi va bog‘lamlari hamda atrof to‘qimalardagi mushaklar faoliyati buzilishi bilan bog‘liq holda kechadi.

Sonning tug‘ma chiqishi muayyan bir hududdagi ijtimoiy-iqtisodiy ahvol, iqlim va milliy an’analarga borib taqaladi. Osiyo va Afrika davlatlarida ayollar bolasini siqib yo‘rgaklab qo‘ymasdan oyoqlari orasini yozgan holda orqasiga yoki yoniga ko‘tarib yurishadi. Bu esa chanoq-son bo‘g‘imi yaxshi rivojlanishi uchun sharoit tug‘diradi. Chaqaloqni siqib yo‘rgaklash odat tusiga kirgan ayrim davlatlar, masalan, Gruziyada bu ko‘rsatkich har 1000 nafar chaqaloqning 9 nafariga to‘g‘ri keladi. Ko‘pgina hollarda sonning bir tomonlama chiqishi kuzatilib, bu nuqson o‘g‘il bolalarga qaraganda qizlarda 5 barobar ko‘p uchraydi. Bu kasallik ba’zan avloddan avlodga o‘tishi ham mumkin.

Xo‘sh, kasallikda qanday klinik belgilar kuzatiladi, bu haqda har bir kishi bilib qo‘ysa, yomon bo‘lmasdi. Bir qancha belgilar borki, ularni uy sharoitida ota-onalar o‘zlari ham tekshirib ko‘rishlari mumkin.

Sonning tug‘ma chiqishi belgilari

1. Bolani chalqanchasiga yotqizib, soni bilan boldirini to‘g‘ri burchak ostida bukib, yon tomonga tortganda, chiqib ketgan son suyagi boshchasining o‘rniga tushishini bildiruvchi qirsillagan ovoz eshitiladi. Buni bola hayotining ilk oylarida aniqlash mumkin.
2. Sog‘lom bolaning soni yon tomonga 90 gradusgacha tanadan uzoqlashishi mumkin. Sonning tug‘ma chiqishida esa buning imkoni yo‘q.
3. Yangi tug‘ilgan chaqaloqning sonlaridagi burmalar simmetrik, ya’ni bir to‘g‘ri chiziqda bo‘lishi kerak. Bu xastalikda bular bir to‘g‘ri chiziqda joylashmaydi.
4. Son suyagi chiqqan tomondagi oyoq sog‘lom tomondagiga qaraganda kalta bo‘ladi. Buni santimetrlik tasma bilan qiyosiy o‘lchash mumkin.
5. Son suyagi chiqqan tomondagi oyoq sog‘lom oyoqqa nisbatan tashqariga qaragan bo‘ladi.

Ota-onalar farzandlarida ana shu belgilarni sezsalar, aslo befarq va loqayd bo‘lmay, shoshilinch ravishda mutaxassisga murojaat qilishlari kerak. Agar bu holatga bee’tibor bo‘lishsa, bola kech harakatlanadi, dastlabki qadamlarini 1,5-2 yoshida qo‘yishi mumkin. Soni chiqqan bola oqsoqlanadi, ikki tomonlama son chiqishida esa «o‘rdak»simon yurish kuzatiladi.

Buning ta’sirida umurtqa pog‘onasi ham o‘zgaradi, kasal oyoq tashqariga buralgan bo‘ladi. Shuni esda tutish kerakki, kasallikni davolashda vaqt birlamchi o‘rin egallaydi. Shifokorga qanchalik kech murojaat qilinsa, davolash shunchalik og‘ir va asoratli kechadi. Agar bola hayotining ilk oylarida davolash boshlansa, 100 foiz ijobiy natijaga, birinchi olti oyda boshlansa, 70 foizni, bir yoshligida boshlansa, tuzalish 40 foizni tashkil qiladi. Demak, qanchalik erta harakat qilinsa, dardni davolash shunchalik oson kechadi.

Quyidagi maqolalarni ham o‘qishingizni tavsiya etamiz:

• Bolani ona suti bilan oziqlantirish
• Chaqaloq va go‘dak
• Bolangiz uchun mos oyoq kiyim tanlay olasizmi
• Bolaning burni qonasa
• Spazmofiliya - bolalarda talvasalash kasalligi

Suvchechak kasalligi shu nomli virus qo’zg’atadigan o’tkir intfeksiyon xastalikdir. U ikki yoshdan yetti yoshgacha bo’lgan barcha bolalarda, ayrim holatlarda kattalarda uchrashi mumkin. Suvchechakning yashirin davri 14-21 kunni tashkil etib, toshma chiqishidan ikki-uch kun oldin ham boshqalarga yuqish ehtimoli bor.

Aksirganda, yo’talganda havo tomchisi yoki bemorning so’lak bezlari orqali sog’lom odamlarga yuqadi.  Shunisi qiziqki, virus o’z ta’sirini eng so’ngi toshma hosil bo’lguncha ham yo’qotmaydi. Kasallik asosan kuz – qish mavsumida paydo bo’ladi. Sababi, odamlarda ayni shu davrda immunitet pasayishi kuzatiladi.

Suvchechak asosan jiddiy bezovtaliklarsiz, oddiy toshmadek boshlanadi. Shuning uchun ko’pchilik uni allergiya bilan adashtiradi. Bilib – bilmay toshmaga ishlov berish esa uni ko’payishiga sababchi bo’ladi. Bola badani, og’iz, ko’z qovoqlarining shilliq pardasi, shuningdek, bosh qismida suvli pufakchalar paydo bo’ladi. Ko’pincha, yosh bolalar tomonidan pufakchalar usti tirnalib, yorilgach, undan shaffof suyuqlik chiqib u tananing boshqa qismlariga ham tarqaydi hamda toshma o’rnida chandiq hosil bo’lishi mumkin.

Tana haroratining 38-39 C darajaga ko’tarilishi, et uvishishi, bosh va mushaklarda og’riq, ishtahasizlik va umumiy holsizlik ham xastalik alomatlaridan sanaladi.

Suvchechak toshmasi ko’pi bilan 3-5 kun toshadi. Bu vaqtda uning tashqi a’zolarda, balki ichki a’zolar  shilliq qavatida ham toshishi kuzatiladi. Bemorda tana harorati goh ko’tarilsa, goh me’yorlashadi. Xastalik vaqtida toshmalarga suv teqqazish (cho’milish) mumkin emas. Yuz-qo’lni yuvish uchun esa dokani namlab ishlatgan ma’qul. Suvchechakka chalingan bemorni jamoat joylariga chiqishi tavsiya etilmaydi.

Suvchechakni davolash...

Suvchechakni yengil kechayotgan bo’lsa, bemorni uy sharoitida, dermatolog shifokor ko’rigi ostida, davolash mumkin.Mutaxassis tavsiyasi bilan toshma ustiga briliyant yashili (zelyonka) va virusga qarshi maz bilan ishlov beriladi. Davolanishning eng asosiy sharti, bemor kiyimlari har kuni yangilanib turishi kerak. Ko’proq suyuqlikichish tavsiya etiladi, masalan, ko’k choy, na’matak damlamasi.Suvchechak asosan immuniteti past bolalarga yuqadi. Muolaja davrida bemor parhez qilishi, sut – qatiq, meva va sabzavotlar, sho’rva iste’mol qilishi zarur.

[su_quote]Diqqat! Suvchechakka chalingan bemorda kasallik virusiga nisbatan turg’un immunitet hosil bo’ladi. Shu sabab, keyinchalik kasallik qaytalanmasligi ehtimoli yuqori![/su_quote]

• Suvchechak virusini 1911-yilda Aragao kashf etgan.
• Virus faqatgina odam va maymunda kasallik qo’zg’atishi mumkin.
• Kasallikning beshinch kunidan toshmalar toshishi to’xtaydi.
• Suvchechak kattalarda og’ir kechadi.
• Infeksiya 20% holatda chaqaloqlarning o’limi bilan yakunlanishi mumkin!
• Ayollarga homiladorlikning birinchi 3 oyligida infeksiya yuqsa, bola nuqson bilan tug’ilishi mumkin.
• Suvchechakdan yosh bolalarni emlash uchun tirik vaksina ishlab chiqarilgan.

 

Bolaning tish chiqish jarayoni har bir ona uchun katta hodisadir. Chiqib bo‘lganidan keyin esa ularni parvarishlash kerak. Mabodo bolakayning mittigina tishlari qoraya boshlasa-chi? Shunga o‘xshash bolalar stomatologiyasiga doir turli savollar bilan "Bekajon" gazetasi muxbiri tibbiyot fanlari nomzodi, Uchtepa tumani 3-stomatologiya poliklinikasi stomatolog shifokori Nodira Nurmatovaga murojaat qildi. Quyida barcha yosh ota-onalar uchun foydali bo‘lgan savol-javob shaklidagi suhbatni o‘qishingiz mumkin.

Go‘dakning tishi kech chiqsa...

- Go‘dakning tishi kech chiqsa ham, erta chiqsa ham, ota-ona tashvishga tushadi. Aslida bu holatlar xavotirlimi?

- Ma’lumki, tishlar ikki marta chiqadi: sut tishlari va doimiy tishlardir. Sut tishlarining qay tarzda chiqishi, rivojlanishi, tez kariyesga uchrash-uchramasligi, asosan, onaning homiladorlik paytidagi holati, salomatligiga bog‘liq. U qanday ovqatlangan, qaysi kasalliklarni boshidan o‘tkazgan, erta va kech toksikozlarga chalinganmi, mana shu holatlar ham bolaning tish chiqish jarayoniga o‘z ta’sirini o‘tkazmay qo‘ymaydi. O‘zi sut tishlari meyorda bolaning 5-6 oyligidan boshlab chiqadi. Ammo 3-4 oydan boshlab tish chiqish holatlari ham bor. Hatto tish bilan tug‘iladigan bolalarni uchratamiz. Tishlar bolaning 9-10 oyligida chiqishi ham mumkin. Ularning kech yoki erta chiqishi genetik omilga ham bog‘liq bo‘ladi. Tish­­­lar­ning kech chiqishi ba’zida kalsiy moddasining yetishmovchiligidan kelib chiqadi. Bunda bolaning liqildog‘i ancha paytgacha bitmaydi. Ushbu vaziyatda albatta, pediatrga murojaat qilish kerak.

So‘rg‘ich zararlimi...

- So‘rg‘ichga o‘rgangan go‘daklarning tishlari qiyshiq chiqadi, degan gap bor. Bu nechog‘li to‘g‘ri?

- Har narsaning o‘z meyori bo‘lganiday, so‘rg‘ich so‘rishning ham vaqti o‘lchog‘li. Ba’zilar bolalariga 3-4 yoshigacha so‘rg‘ich berishadi. Unday bolalar 5-6 yoshigacha so‘rg‘ichdan voz kecholmay qiynalishadi. Iloji bo‘lsa, so‘rg‘ichni bir yoshdan keyin bolaga bermagan ma’qul. So‘rg‘ichning tishlarga salbiy ta’siri yo‘q. Faqat bir yoshdan keyin ham so‘rg‘ich so‘rishda davom etgan bolada tishlar (ikki qator tishning bir-biriga tegib turish holati)ning noto‘g‘ri shakllanishi kuzatilishi mumkin.

Bolalarda kariyes

- Kichik yoshdagi bolalarning tishlari ham kariyesga chalinadimi?

- Sut tishlarda kariyesning kelib chiqishiga birinchi sababni genetik faktor deb oladigan bo‘l­sak, ikkinchi sabab onaning homiladorlik davridagi holatidir. Ekologik salbiy muhitni ham esdan chiqarmaslik kerak. Bola tug‘ilganidan keyin yaxshi rivojlanganmi, qanday kasalliklarni o‘tkazgan, bularni ham unutmaslik kerak. Qolaversa, bola og‘iz bo‘sh­lig‘i gigiyenik holatining aha­miyati ham katta. Bola nima yeyapti, buni doimo nazorat qiling. Iloji boricha obaki konfetlar, ayniqsa, «Chupa-chups» kabi shirinliklarni bolaga bermagan ma’qul. Ularning o‘rniga shokolad iste’mol qilgani yaxshi. Sababi so‘r­g‘ich konfetlar uzoq vaqt davomida og‘iz bo‘sh­­­­­­­­lig‘ida qolib ketib, kariyesning paydo bo‘lishiga zamin yaratadi. Bolalarga qattiq me­va, sabzavotlarni bersangiz, tishlar uchun ko‘proq ko­ni foyda. Qattiq mevalar milklarni chiniqtiradi, qolaversa, tishlarning orasini yaxshigina tozalaydi ham.

- Shunday onalar bor, bolasining sut tishlaridagi kariyesga umuman e’tibor bermaydi. Aslida, sut tishlarning kariyesi keyingi tishlarning salomatligi uchun ta’sir qilmaydimi?

- Sut tishlarning kariyesiga hech qachon befarq bo‘lmaslik kerak. Qancha erta davolansa, shuncha yaxshi. Kariyes tishlarning boshlang‘ich kasallanishi hisoblanadi. Undan keyingi bosqich pulpit (tish tomirlaridagi nerv tomirining za­rarla­ni­shi) deyiladi. Agar bunga ham befarq qaralsa, periodontit (yiringlash) ho­sil bo‘ladi. Ko‘p­gina ota-onalar bolasining tishini oxirigacha davolamay, yiringlab og‘rigandan keyin yana kelishadi. Ana shunday holatda doimiy tishning murtagini zararlab qo‘yish hech gap emas.

Bola tishlarini tozalash

- Bolaga necha yoshidan boshlab tishlarini tozalashga o‘rgatish lozim?

- Avvalgi tibbiyotga oid adabiyotlarda bolani ikki yoshidan boshlab tish cho‘tkasiga o‘rgatish kerak, de­yilardi. Ammo bugungi kun tibbiyotida aytilishicha, parvarishni bolada tish chiqishi bilan boshlash kerak. Olti oydami, besh oydami, xullas, bolasining tishi chiqqanidan keyin ona vaq­ti-vaqti bilan barmog‘iga sterillangan bint o‘rab, go‘dakning og‘iz bo‘sh­lig‘ini sut qoldiqlaridan tozalab turishi kerak.

Tishlar mustahkamligi uchun...

- Bolaning tishi mustahkam bo‘lishi uchun qanday qoidalarga rioya qilish kerak?

- Eng avvalo tish yuvish qoidalariga to‘g‘ri rioya qilish kerak. To‘g‘ri ovqatlanish ham katta ahamiyatga ega. Bola ozuqasida ko‘proq sutli, go‘shtli ovqatlar bo‘lsin, shirinliklarni kamroq yeyishsin. Agar biror-bir muammo sezsangiz, albatta, stomatologga murojaat qiling.

Qimirlab turgan tishlarni yulish xavfli

- Bolaning tishlari qimirlayotganda, odatda ota-onalar ip yoki oddiygina barmoqlar yordamida tortib sug‘urib tashlashadi. Bu xavfli emasmi?

- Agar tish chindan ham qimirlab turgan bo‘lsa, bu usulning xavfli joyi yo‘q. Doimiy tish chiqayotgan paytda sut tishning ildizini yemirib chiqadi. Shuning uchun ham tushib qolgan sut tishining ildizi bo‘lmaydi va ba’zi ota-onalar sut tishlar ildizsiz ekan, degan fikrga ham borishadi. Tishlar almashinayotgan davrda yana shunday holatlar bo‘ladiki, pastki tish chiqayapti-yu, ammo sut tish qimirlay demaydi. Bunda albatta, xirurgga borib, sut tishini olib tashlash kerak.

Tishlar qiyshiq bo‘lsa...

- Hammaning ham tishlari tekis chiqmaydi. Agar bolada tishlar qiyshiq bo‘l­sa, qanday yo‘l­lar bi­­­­­­­lan to‘g‘irlanadi?

- Doimiy tishlarning o‘zi qiyshiq chiqishi yoki tishlar noto‘g‘­ri rivojlanishi mumkin. Tishlar chiqayotganda ularni to‘g‘irlash usullari bor. 5-6 yosh­larda esa protez usulida to‘g‘irlanadi.

 

Agar ona tekshiruvdan o‘tganida ko‘p miqdorda stafilokokk mavjudligi aniqlansa va bu paytda bolada kasallikning klinik belgilari yuzaga kelgan bo‘lsa, vaqtinchalik emizmay turgan ma’qul. Lekin buni malakali mutaxassis tegishli tekshiruvlardan o‘tgachgina aniq belgilashi mumkin.

Lekin ba’zida shunday vaziyatlar ham uchraydiki, onada stafilokokk bor, ko‘krak uchida yorilishlar ham mavjud, bola esa o‘zini yaxshi his qiladi. Ya’ni ayolda stafilokokk infeksiya bo‘lsa va bola o‘zini noxush his qilsa, birinchi galda go‘dakni pediatr-shifokor ko‘rigiga olib borish lozim. Agar uning ahvoliga boshqa omillar turtk bergan bo‘lsa, shifokor ularni bartaraf etish yo‘llarini belgilab, davo usul va vositalarini tavsiya etadi.

Ona suti orqali bolaga yuqadimi?

Agar ona ko‘kragida yallig‘lanish jarayonlari bo‘lsa, bu ko‘krakda yoriqlar paydo bo‘lganda bolani sun’iy oziqlantirishga o‘tish kerak degani emas. Stafilokokk ona organizmidan sut orqali bolaga o‘tmaydi. U ko‘krakning yallig‘langan yoriqlaridan go‘dak organizmiga tushadi. Shuning uchun birinchi galda shu sababni davolash kerak. U esa odatda bolani noto‘g‘ri emizish tufayli yuzaga keladi. Davolanishni bolaga ko‘krakni to‘g‘ri tutishni o‘rganishdan boshlang!

Ona sutida stafilokokk bo‘lsa…

Amaliyotda shu paytgacha emizganlik uchun bolaga ona suti orqali stafilokokk o‘tib, unda qandaydir jiddiy kasallik boshlangani kuzatilmagan. Bolaning betoblanishiga mazkur infeksiyaning boshqa qo‘shimcha manbaasi va go‘dak organizmining umumiy holsizligi sabab bo‘ladi. Ona sutida kam miqdorda stafilokokk bo‘lsa, bu bolani emishdan mahrum etish kerak, degani emas.

Qo‘shimcha ma'lumot uchun o‘qing:

• Ona suti
• Bolani ona suti bilan oziqlantirish
• Chaqaloqning ona sutidan keyingi ozuqasi

© "Sug‘diyona" gazetasi.

Tashqi nafas tizimining gaz almashinuvini me’yorda (to‘qimalarga kislorod yetkazib berib, karbonat angidrid gazini chiqarish) ta’minlab bera olmasligi holatidir.

Nafas yetishmovchiligi gumon qilinganda, vrach uning o‘tkir yoki surunkaligini tashxislashi, keyin sababini aniqlashi, so‘ngra esa davolashi lozim. Nafas yetishmovchiligi shunday tez rivojlanishi mumkinki, dastlabki tekshiruvda arterial qon gazlari o‘zgarmasligi mumkin. Nafas yetishmovchiligining klinik ko‘rinishi asosiy kasallik yoki gipoksiya va giperkapniya belgilaridan iborat bo‘lishi mumkin.

Surunkali nafas yetishmovchiligi

Belgilar sekin-asta ko‘payib borishi, ba’zan surunkali asab-mushak yoki o‘pka kasalligi sababli tashqi nafasning ikki funksiyasi - ventilyatsiya va o‘pka ichi gazlar almashinuvining buzilishi natijasida nafas yetishmovchiligining quyidagi shakllari rivojlanadi:

Gipoksemik nafas yetishmovchiligi

Sabablari:

• O‘pka kasalliklari;
• kislorod yetkazib berishning kamayishi, yurak qon otib berishining kamayishi;
• o‘pkadan tashqari kasalliklar - kamqonlik, is gazi, sianidlar bilan zaharlanish, sepsis.

Belgilari:

• Ozib ketish;
• chap qorincha yetishmovchiligi;
• o‘pka gipertenziyasi;
• sianoz;
• eritrotsitoz.

Giperkapnik nafas yetishmovchiligi

Sabablari:

• Markaziy nerv tizimining o‘tkir kasalliklari;
• surunkali markaziy gipoventilyatsiya, masalan, gipotireoz, uyqudagi apnoe;
• toksinlar - botulizm, qoqshol, zaharli hayvonlar chaqishi;
• asab-mushak kasalliklari - miasteniya, miopatiyalar, polimiozit va boshqalar.

Bunda ko‘krak qafasi rentgenografiyasi, arterial qon gazlari, puls-oksimetriya, EKG, nurli tashxislash, somnografiya, kompyuterli tomografiyasi kabi tekshiruvlar amalga oshiriladi.

Nafas yetishmovchiligini davolash maqsadida bemorda kislorodoterapiya, O‘SOK qo‘zg‘alishini davolash, o‘pkani noinvaziv sun’iy ventilyatsiyasini o‘tkazish kabi amaliyotlar bajariladi.

Sepsis yiringlatuvchi mikroblarning mahalliy infeksiya o‘chog‘idan qon oqimiga, limfa yo‘llariga, ulardan esa bemorning barcha to‘qima va a’zolariga tarqalishidan kelib chiqadigan umumiy infeksion kasallikdir. Infeksiya tushgan jarohat va turli sohada joylashgan yiringli kasalliklar (masalan, chipqon, xo‘ppoz, flegmona) sepsis manbai bo‘lishi mumkin. Odatda stafilokokk, streptokokk, ba’zan pnevmokokk, gonokokk, ichak tayoqchasi singari mikroblar ham sepsisni qo‘zg‘atadi. Aslida sepsis organizmdagi jarohat yoki yallig‘lanish jarayonining asorati hisoblanadi. Uning rivojlanishida og‘ir kasalliklar, jarrohlik operatsiyalari, ko‘p qon yo‘qotish, birdaniga ozib ketish, vitamin yetishmovchiligi, yetarli ovqatlanmaslik natijasida organizmning himoya kuchlari susayishi muhim rol o‘ynaydi.

Og‘ir kechsa, zarari ko‘proq

Sepsis og‘ir kechganda qondagi mikroblar juda tez ko‘payadi va ular qonni o‘z zaharli mahsulotlari (toksinlari) bilan zararlaydi, ya’ni qizil qon hujayralari (eritrotsitlar)ni yemiradi. Sepsis rivojlanganda bemorning tana harorati 39-40 darajaga ko‘tariladi, eti uvishadi, ba’zan qattiq terlaydi. Ayrim paytda esa teri sarg‘imtir tusga kirib, unga toshmalar toshadi. Sepsis birmuncha yengil o‘tganda mikroblar qonda ko‘paymaydi, balki qon oqimi bilan turli a’zo va to‘qimalarga tarqaladi, natijada ularda ko‘p sonli yiringli o‘choqlar hosil bo‘ladi. Bunday vaqtda sepsis uzoqroq kechadi va yiring to‘planayotganda bemorning ahvoli bir oz og‘irlashib, madda yorilgandan so‘ng (yoki operatsiyadan keyin) esa bir qadar yengillashib turadi. Sepsisning har ikki holatida ham bemorning tana harorati ko‘tariladi, boshi og‘riydi, ko‘p terlaydi, arterial bosimi pasayadi, holsizlanadi, ishtahasi yo‘qoladi, ko‘pincha uyqusizlikdan aziyat chekadi. Bundan tashqari, jigar va taloqning kattalashishi, shishishi, yurak va buyraklar faoliyatining yomonlashishi kuzatiladi. Bemorning oyoq-qo‘llarida mayda qora dog‘lar paydo bo‘lib, bo‘g‘im va mushaklarida yallig‘lanishlar ro‘y beradi. Yosh bolalarda esa sepsis ko‘pincha zotiljam (pnevmoniya) shaklida kechadi. Sepsisning paydo bo‘lishida tashqi va ichki omillar muhim rol o‘ynaydi. Masalan, u ba’zida hasharotlar (chivin, pashsha, kana, burga, o‘rgimchak) chaqqandan so‘ng ham yuzaga keladi. Shuningdek, ba’zan teridagi ochiq jarohatlarga infeksiya tushganda, yaralarning bitishi kechikkanda, turli gangrenozlar (asosan oyoq gangrenasi)da, qorin bo‘shlig‘i a’zolaridagi jarrohliklardan so‘ng va o‘tkir xirurgik kasalliklar asorati sifatida paydo bo‘ladi. Hozirgi kunda yuz-jag‘ sohasidagi yallig‘lanish kasalliklari, ayniqsa bolalardagi bunday jarayonlar ko‘pgina holatlar septik asoratlar bermoqda. Odontogen sepsis milk yoki jag‘lardagi yiringlash tufayli yuzaga kelib, ko‘p hollarda jag‘ osti limfa tugunlari yiringlashi va og‘iz bo‘shlig‘i flegmonasi bilan birga kechadi. Ba’zan oyoqdagi yara-chaqalar va badanning turli joylaridagi shikastlanishdan keyingi jarohatlar tuzalishi kechiksa yoki ularga o‘z vaqtida davo qilinmasa, sepsis rivojlanishiga sharoit yaratiladi. Umuman, sepsis ko‘zi yorigan va bola oldirgan ayollarda, bir yoshgacha bo‘lgan go‘daklarda hamda turli xil jarrohlik xastaliklari bilan og‘rigan bemorlarda tez-tez uchrab turadi. Qorin va ko‘krak bo‘shlig‘i a’zolaridagi yiringli yaralarda, ayniqsa, chipqon va katta chipqon (karbunkul) chiqqanda, ularni qo‘l bilan ezganda sepsis yuzaga keladi. Ba’zan arzimagan jarohatlar (ehtiyotsizlik tufayli tananing biror joyi shilinsa yoki kesilsa) ham sepsis rivojlanadi. Ayrim paytlarda ayollarda sut bezlarining yallig‘lanishi (mastit)dan so‘ng sepsis kelib chiqishi mumkin.

Bir qancha turlari mavjud

Ginekologik sepsis jinsiy a’zolar faoliyatidagi ayrim o‘zgarishlar yoki kasalliklar (masalan, noqulay sharoitda qilingan abort, tug‘ruqning og‘ir o‘tishi, yiringli endometrit, salpingit)dan so‘ng ro‘y beradi. Kriptogen sepsis ko‘pincha autoinfeksiyalar tufayli ma’lum sharoitda vujudga keladi, ya’ni infeksiyalar bodomcha bezlarida, tish granulomalarida, kengaygan bronxlarda, ichaklarda, taloqda o‘rnashgan bo‘lishi mumkin. Tonzillogen sepsis ko‘pincha bodomcha bezlarning yiring boylashi va nekrozli yallig‘lanishi (angina) natijasida paydo bo‘ladi. Rinogen sepsis burun va uning yondosh bo‘shliqlaridagi yiringli kasalliklar asoratidir. Urosepsis siydik-tanosil a’zolariga infeksiya tushishi, ularning zararlanishi hamda bu a’zolardagi yiringli jarayonlar oqibatida vujudga keladi. Jarrohlik sepsisi turli jarrohlik kasalliklari (ayniqsa, yiringli peretonit, plevrit, appenditsit, o‘pka absessi hamda kuyish jarohati) asorati sifatida uchraydi. Bulardan tashqari, sepsis jarayoni yangi tug‘ilgan go‘daklarda ham kuzatiladi. Chaqaloqlar sepsisi (neonatal sepsis) bakteriyalarning infeksiya o‘chog‘idan qonga tushishi bilan kechadigan umumiy infeksion kasallikdir. Chaqaloq organizmiga infeksiya antenatal (tug‘ruqqacha), intranatal (tug‘ruq paytida) va postnatal (tug‘ruqdan keyin) davrlarda o‘tishi mumkin. Ayniqsa, chala tug‘ilgan go‘daklarda sepsis juda tez rivojlanadi. Go‘daklarda bu kasallikni turli patogen va shartli patogen mikroorganizmlar (masalan, stafilokokk, streptokokk, pnevmokokk, salmonella, ichak tayoqchasi) qo‘zg‘atadi. Shunindek, homilador ayol organizmida yallig‘lanish jarayonlari kechayotgan bo‘lsa, tug‘ruq paytida terisi shikastlanishi tufayli yiringli o‘choqlardagi infeksiya chaqaloqqa o‘tadi. Chaqaloqlar sepsisi aksariyat hollarda bola tug‘ilishi vaqtida yoki tug‘ilgandan so‘ng yuz beradi. Ko‘pincha kindik yarasi mikroblar manbaiga aylanadi. Bunda kindik qoldig‘idan infeksiya kirishi natijasida sepsis yuzaga keladi. Ya’ni bola kindigi uy sharoitida kesilganda yoki kindikni toza bo‘lmagan ip va latta bilan bog‘laganda, unga kul sepganda sepsis osonlik bilan rivojlanadi. Bundan tashqari, sepsisni qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlar chaqaloq organizmiga shilliq qavatlar, nafas yo‘llari, oshqozon-ichak, teridagi jarohatlar va kindik tomirlari orqali kirishi mumkin.

Konservativ davo naf bermasa…

Sepsisning o‘ta jiddiy jarayon ekanligini unutmasligimiz kerak. Bu jarayonda yiring qonga so‘riladi va organizmdagi barcha a’zo va hujayralarda o‘rnashib qoladi. Shundan so‘ng zarur a’zo va hujayralar yemirila boshlaydi, ularning faoliyati keskin buziladi. Ayniqsa, yurak-qon tomir, nafas, hazm a’zolari ishi izdan chiqadi va ularning yetishmovchiligi kuzatiladi. Sepsisga faqat kasalxona sharoitida davo qilinadi. Bunda konservativ (dori-darmon) va jarrohlik muolajalari qo‘llanadi. Organizmdagi yiringli o‘choqlar dori-darmonlar, fizioterapevtik muolajalar va yana bir necha xil murakkab davo usullari yordamida yo‘qotiladi. Konservativ davolash yordam bermagan hollarda jarrohlik muolajasi amalga oshiriladi. Ma’lumki, sepsis rivojlanganda bemor organizmida og‘ir turdagi zaharlanish (intoksikatsiya) ro‘y beradi, bu vaqtda ishtaha yo‘qoladi va organizm quvvatsizlanadi. Shuning uchun ham sepsisni davolash jarayonida bemorga yuqori kaloriyali, ya’ni servitamin ovqatlar berish zarur. Bundan tashqari, bemorlar tinch sharoitda bo‘lishlari, sanitariya-gigiyena qoidalariga rioya etishlari lozim. Ayniqsa, ularga yaxshi muomalada bo‘lish kasallikning tuzalishida muhim ahamiyatga ega. Maslahatimiz shuki, odam badanida paydo bo‘lgan har qanday yara-chaqalar va organizmida kechayotgan yallig‘lanishlarga beparvo qaramaslik kerak. Sepsisning oldini olish uchun quyidagi holatlarga e’tiborli bo‘ling:

• ochiq jarohatlar yiringlashi;
• yuzdagi husnbuzarlar uchi oqarishi;
• chipqon chiqishi;
• xasmol (qo‘l barmog‘i to‘qimlarining o‘tkir yiringli yallig‘lanishi) paydo bo‘lishi;
• flegmona (teri osti yog‘ klechatkasining o‘tkir yiringli yallig‘lanishi) vujudga kelishi;
• teridagi mayda shikastlar tuzalishi cho‘zilishi;
• badanning biror joyi kuyishi.

Shuningdek, revmatizm, adneksit, plevrit, piyelonefrit kasalliklari surunkali tusga o‘tganda ham sepsisning rivojlanishiga imkon yaratiladi.

© Mahmudjon DO‘STMUHAMMЕDOV,

tibbiyot fanlari doktori, professor.

"Sihat-salomatlik" jurnali.

«Qizimga skolioz tashxisini qo‘yishdi… Kelajakda homilador bo‘la oladimi?» — 17 yoshli qizimga shifokorlar skolioz tashxisini qo‘yishgan. Oxirgi 5-6 yil ichida tinmay davolatdik: massaj, gimnastika, parafin muolajalari… Suzish va raqs mashg‘ulotlariga ham qatnadi. Raqs maktabidagi mashg‘ulotlardan so‘ng ahvoli ancha yaxshilangandi. Biroq hozir yana avvalgi holatga qaytganday. Eshitishimcha, skoliozni uzoq muddat davolash kerak ekan. Qizimning yoshi esa katta bo‘layapti, xavotirdaman... Umurtqa pog‘onasining qiyshayishi Bunga normal umurtqa pog‘onasi shaklining o‘zgarishi sabab bo‘ladi. Bunda 3 xil ko‘rinishi mavjud bo‘lib, skolioz (yonga), lordoz (oldiga) va kifoz (orqaga) qiyshayishi bilan farqlanadi. Skoliozda umurtqa pog‘onasining chap yoki o‘ngga qiyshayishi kuzatiladi. Skolioz turlari

• Idiopatik skolioz (kasallikning noaniq ko‘rinishi);
• tug‘ma skolioz (rivojlanish jarayonida yuzaga keladigan holatlar asosida);
• bolalikdagi raxit kasalligining asorati natijasida.

Kelib chiqish sabablari

• Mushaklar va asab tizimi kasalliklari;
• bolaning kichikligida suyaklardagi raxit xastaligi;
• umurtqa pog‘onasining rivojlanish jarayonidagi tug‘ma nuqsonlar;
• mushaklarning bo‘shligi, gavdani noto‘g‘ri tutish;
• jismoniy rivojlanishning sustligi va organizmga kerakli moddalar yetishmasligi;
• orttirilgan turli jarohatlar.

Xavfli darajasi qanday? Kasallik asosan bola 3-4 yasharligida aniqlanadi. Bunda bemorning shikoyatiga ko‘ra kasallik belgilari va turi tekshiriladi. Skolioz 4 darajada bo‘lib, 1-2-darajalari vaqtida aniqlansa, samarali davolash mumkin. Biroq 3 va 4-daraja turlari jiddiy guruh sanalib, davolash uzoq davom ettiriladi. Ammo bu darajalarni ham davolasa bo‘ladi. Faqat muolaja davomiyligi qat’iy nazoratni talab qiladi. Kasallikni aniqlash... Shifokorlar kasallikni aniqlash eng avvalo ota-ona zimmasida bo‘lishini ko‘p bora ta’kidlashadi. Zotan, boladagi jismoniy o‘zgarishlarni hammadan ham ko‘proq oiladagilar payqashlari mumkin. Bordiyu bolaning tana tuzilishida biror o‘zgarish sezsangiz, albatta shifokorga murojaat eting. Bolaning tana tuzilishi, oyoq-qo‘llarining teng va uzun-kaltaligi, bo‘g‘imlar sonining bir xilligi, harakatlanishi, qadam bosishdagi holatlarga bee’tibor bo‘lish yaramaydi. Tekshiruvlar Agar farzandingizning umurtqa pog‘onasiga doir shikoyatlar bo‘lsa, avval shifokor tomonidan uning umumiy holati o‘rganiladi. Shundan kelib chiqib, keyingi tekshiruv turlari belgilanishi mumkin. Skolioz kasalligini aniqlashda shifokor bola umurtqa pog‘onasining tekisligini tekshiradi. Undan so‘ng rentgen va kompyuter tomografiyasi uchun yo‘lanma berilishi mumkin. Skolioz 17 ta umurtqa orasida yuzaga keladigan patologiyadir. Rentgen tekshiruvi esa bu o‘zgarishning darajasini aniqlashda yordam beradi. Mazkur tekshiruvlardan so‘nggina shifokor kerakli muolaja turini belgilaydi. Muolaja Kasallikning kelib chiqish holati va darajasiga ko‘ra bir necha muolaja bosqichlari o‘tkaziladi. Bunda aosisy e’tibor davolashning to‘liq va tartibli bo‘lishiga qaratilishi kerak.

• Dori preparatlari (organizm uchun kerakli bo‘lgan kalsiy, suyak mustahkamligini ta’minlovchi moddalar);
• fizioterapiya (massaj, davolash gimnastikasi, suzish, raqs...);
• umurtqa pog‘onasini tortish (qo‘ltiq tagiga maxsus tasma o‘tkazilib, umurtqa pog‘onasi tortiladi);
• jarrohlik muolajalari (odatda operatsiya 3-4-darajada o‘tkazilib, umurtqa suyaklari orasiga maxsus disk qo‘yiladi);

agar kasallikning kelib chiqish sabablari boshqa xastaliklarga bog‘liqligi taxmin qilinsa, qo‘shimcha tarzda qon tahlili, peshob suyuqligi va organizmdagi moddalar almashinuvi kabi holatlar ham tekshiriladi. Skoliozga chalinganlar homilador bo‘lishi mumkinmi? Albatta mumkin. Faqat bunda skoliozning darajasini inobatga olish zarur. Ushbu kasallik tashxisi qo‘yilagn ayollar bemalol homilador bo‘lishlari va tug‘ruq holatini boshdan kechirishlari mumkin. Mazkur holat ginekolog va ortoped-travmatolog nazoratida amalga oshiriladi. Agar homiladorlikning so‘nggi oylarida biror o‘zgarish kuzatilsa yoki kasallik darajasiga ko‘ra ayolning salomatligida xavf paydo bo‘lsa, tug‘ruqni muddatidan ilgari amalga oshirish (kesarcha kesish) yo‘li bilan bajarish mumkin. [box type="info" align="aligncenter" ]Bu muhim! Bolalarda skolioz qancha erta aniqlansa, davolash ham shuncha samarali bo‘ladi. Chunki bola ulg‘aygani sari umurtqa pog‘onasidagi suyaklar ham qattiqlashib, davolash qiyinlashadi. Kichikligida esa hali suyaklar mo‘rt bo‘lgani bois uni to‘g‘rilash mumkin.[/box] E’tibor bering!

• Bolaning bir yelkasi ikkinchisidan balandroq bo‘lsa;
• yelka kuragining ko‘rinishi turlicha bo‘lsa;
• oldinga engashganda umurtqa suyaklarining qiyshiqligi ko‘rinsa;
• bir oyog‘ining uzunligi ikkinchisidan farqlansa;
• harakatlanishda oqsash, bir yonga engashish kabi holatlar kuzatilsa, darhol shifokorga murojaat eting.

Shuningdek… Muolaja davomida taomnomaga ham ahamiyat qarating. Bunda uglevod, oqsil va mineral moddalarga boy mahsulotlar foydali. Kalsiy, zarur vitaminlarni ham unutmang. Ortiqcha vazn ham kasallik uchun mumkin bo‘lmagan holatdir. Maxsus ortopedik matras, bo‘y o‘lchamiga mos o‘rindiq va stollar, tekis yostiqdan foydalanish ham umurtqa pog‘onasi uchun foydadan xoli emas. Qizlar uchun juda baland poshnali poyafzallar tavsiya etilmaydi. Ular umurtqa pog‘onasi suyaklarining bukchayishi va qiyshayishiga zamin yaratadi. Maktab yoshidagi bolalarga iloji boricha ortopedik massaj geli o‘rnatilgan ryukzak xarid qilish kerak. Skoliozning oldini olish uchun ortopedik mashqlar

• Oyoq uchida turib, ikkala qo‘l yuqori ko‘tariladi. Barmoqlarni bir-biriga tekkizib, tana bilan birga aylanish lozim.
• Oyoqni yelka kengligiga moslab, qo‘llar ikki yonga tushiriladi. So‘ng bir qo‘lni gavda bo‘ylab yelka tomon ko‘taring-da, tanani qarama-qarshi tomonga engashtiring. Ikkinchi qo‘lni oyoq bo‘ylab pastga tushirib, shu zaylda ikkinchi tomonga engashing.
• Yuztuban yotib, ikki qo‘lni qanot qilib yozing-da, orqaga engashing.
• Cho‘kka tushib, qo‘lga tiraling, bir qo‘lni ko‘tarib, unga qarama-qarshi tomondagi oyoqni orqaga cho‘zing. Keyin asta dastlabki holatga qayting. Oyoq-qo‘l holatini galma-gal o‘zgartirib, mashqni bir necha marta takrorlang.
• Dam o‘ng, dam chap qo‘lni cho‘zib, oyoqni galma-gal uzaytirib emaklang.
• Yuzni umurtqa pog‘onasining qiyshaygan tarafiga qaratib, qiya o‘rindiqqa o‘tirib, bir qo‘lni belga, ikkinchisi ensaga qo‘ying. Mazkur mashqni 2-3 marta takrorlang. Mashqlarning davomiyligi muolaja uchun juda muhimdir.

Pirimqul NAZIROV, tibbiyot fanlari nomzodi, professor Dildora YUSUFBЕKOVA, nashrga tayyorlovchi. "Sug‘diyona" gazetasi.

Mavzuga aloqador maqola: Skolioz (Mutaxassis bilan suhabat)

Qaddi-qomatni (osanka) to‘g‘ri tarbiyalash, mustahkamlash va rivojlantirish bu uzoq davom etadigan jarayon. Bolalarning qaddi-qomatini to‘g‘ri shakllantirishni yoshlikdan boshlash va buni har bir bolalar muassasasida – maktab, kollej, universitet va ayniqsa oilada e’tiborni hech qachon pasaytirmaslik kerak, – deydi Travmatologiya va ortopediya ilmiy-tekshirish instituti bolalar ortopediyasi bo‘limi boshlig‘i, professor Ahror JO‘RAYEV, "Ozbekistonda soglikni saqlash" gazetasi muxbiriga. – Qaddi-qomat» (osanka) deganda nimani tushunamiz va u qachon rivojlanadi? – «Qaddi-qomat» (osanka) – odamning vertikal holatini belgilaydi. Har kungi turmush tarzi ham odamning qaddi-qomati o‘zgarishiga sabab bo‘lishi mumkin, uning kayfiyati yaxshi yoki yomonligi, o‘z ko‘rinishini tutish holatlari, o‘ta charchoqlik shular jumlasiga kiradi. Kelishgan va raso qaddi-qomat nomuvofiq hayotiy jarayonda yomonlashishi mumkin, bunday holat bola maktabda birinchi yil o‘qish paytida kuzatiladi. 7 yoshlarda bolaning muskul boylam birlashmasi o‘tirishning fiziologik holatiga moslashib boradi. Umurtqa pog‘onasiga birikkan muskul va boylamlarning ta’sirida uning funksiyasi o‘zgarib turadi. Bu 390-400 ta katta-kichik muskul faoliyatiga bog‘liq. Bu muskullar odam tanasini normal ushlab turishdan tashqari qarama-qarshi kuchlarni (aktigravitatsion kuchi) bir-biriga mutanosib qilishdan iborat. Agar muskullar yaxshi rivojlangan bo‘lsa, ularning harakati bir-biriga mutanosib (sinxron) bo‘ladi. Bu o‘z navbatida umurtqa pog‘onasi qiyshaymasdan to‘g‘ri rivojlanishiga yordam beradi. Qaddi-qomatning rivojlanishi murakkab jarayon bo‘lib ota-onalar, shifokorlar, pedagoglar, tarbiyachilardan doimiy e’tiborni talab qiladi. Kelishgan, chiroyli qaddi-qomat, avvalambor, bosh va umurtqa pog‘onasi to‘g‘ri joylashishi, kurak va yelkaning simmetrik holati, belning bir xil uchburchagi, dumba burmasining joylashuvi, umurtqa do‘mboq o‘sigining vertikal holati, umurtqaning fiziologik burilishlari hamda qo‘l-oyoqlarning bir xil uzunligi va oyoq panjasining bir xil holatidir. Umurtqa pog‘onasida harakatli va harakatsiz bo‘limlar farqlanadi. Bo‘yin qismi (7 umurtqadan iborat), ko‘krak (12 umurtqa) va bel (5 umurtqadan) – bular harakatli bo‘limdir. Dumg‘aza qismi esa harakatsiz turadi. Yangi tug‘ilgan chaqaloqning umurtqa pog‘onasi to‘ppa-to‘g‘ri holatda bo‘lib, o‘sish va rivojlanish jarayonida uning qismlarida fiziologik egrilik yuzaga keladi. Chaqaloqning muskul sistemasi rivojlanishi bilan u boshini tutib tura oladi va natijada umurtqa pog‘onasining bo‘yin qismida fiziologik egrilik qabariq yoyi oldinga qaragan bo‘ladi. Qachonki, bola o‘tirishni o‘rganganidan keyin umurtqasining ko‘krak sohasida egrilik hosil bo‘ladi. Bu yoyning qabariq yoyi esa orqaga qaragan bo‘ladi. Asta-sekin bel sohasida ham qabariq yoy hosil bo‘lib, u oldinga qaragan bo‘ladi. Fiziologik egrilik 6-7 yoshlarga borib aniq farqlanadi. Umuman suyaklarning o‘sishi 18-20 yoshlarga borib to‘xtaydi va hamma fiziologik egriliklar bu vaqtga kelib silliqlanadi. Chunki insonning muskul – boylam birikmalari, tog‘ay sohasi qavatlari juda ham harakatchan va egiluvchan holatga yetadi. Eng muhimi, umurtqa pog‘onasining to‘g‘ri rivojlanishiga normal sharoit yaratish kelishgan qaddi-qomatiga imkon yaratadi. Umurtqaning fiziologik egriliklari noto‘g‘ri rivojlanishi natijasida o‘quvchining qaddi-qomati qiyshiq bo‘lib qoladi va bolaning sog‘lom o‘sishiga ta’sir etadi. Fiziologik egriliklar umurtqa pog‘onasining egiluvchan xususiyatlarini oshiradi va odam ichki a’zolarini tashqi muhit shikastlanishlaridan asraydi. – Bolalarda qaddi-qomatning to‘g‘riligini qanday tekshirish mumkin? – E’tibor bilan qaraganda, bu oson. Bolani yechintirib turgan holatda yonbosh tarafdan qarab tekshiriladi (1,5-2,0 metr o‘zingizdan uzoqroqda, xona issiq va yorug‘ bo‘lishi maqsadga muvofiqdir). Tekshirish paytida, albatta, boshni tutib turish, oldinga yoki orqaga egilganligi, ko‘krak qafasi formasi, qorin chizig‘i, tizza bo‘g‘imi bukilmasi, umurtqaning bo‘yin, ko‘krak va bel egriligi rivojlanganiga e’tibor qilish kerak. Bolaning shifokorga qarab turgan holatidagi tekshiruvda, albatta uning yelka sohasi bir xil ekanligiga e’tibor qilish zarur. Uning ko‘krak qafasi chap yoki o‘ng yarmi oldinga chiqqanligi yoki chiqmaganligi, tizza bo‘g‘imi bukmasi qay darajada ekanligi, umurtqaning bo‘yin bel sohasi qabarig‘i oldinga, ko‘krak qismida esa qabariqning orqaga qaraganligini ko‘rish mumkin. Bola orqa bilan turgan holatda tekshirilganda uning yelkasi, ko‘kragining pastki burchagi bir xilligi va umurtqadan bir xil uzoqlikda ekanligi e’tirof etiladi. Keyin esa umurtqaning dumboq o‘sig‘i ustidan barmoqlar yurgizib tekshiriladi. Shunda ular bir xil ekanligini ko‘rish mumkin. Keyin bola oldinga 900 egiltirib tekshiriladi (tizza bukilmaydi, qo‘lini osiltirib turadi). Bolaning ko‘krak sohalari ikki yarmi ham bir xilligi, chap kurak yoki o‘ng kurak sohasining bo‘rtib chiqishini ko‘rish mumkin. Bunday holat bukrilik deyiladi. – Qaddi-qomatning qanday nuqsonlari bor? – Qaddi-qomatning orqa – sohasi yumaloq – bel turi mavjud. Bu tur bolaning tez rivojlanishi paytida muskul-boylam sistemasi kuchsizligi natijasida kuzatiladi. Gavdaning orqa qismida ko‘krak sohasida umurtqa tekis holda ko‘rinadi. Kurak qanotsimon shaklda, yelka sohasi osilgan, bosh oldinga egilgan, qorin esa oldinga chiqqan holatda ko‘rinadi (qorin muskuli yaxshi rivojlanmaganligi tufayli qorin otopiyasi vujudga keladi). Bunday nuqsonlar ko‘pincha 9-13 yoshli qiz bolalarda uchraydi. Qaddi-qomatning orqa sohasi tekis – bel turi farqlanib, bu nuqsonda umurtqaning hamma fiziologik egriliklari silliq, tekis bo‘ladi va umurtqaning egiluvchanlik xususiyati kamayishiga sabab bo‘ladi. Yana qaddi-qomatning orqa sohasida yumaloq-bukilgan turi mavjud bo‘lib, bunda hamma fiziologik egriliklar yanada ko‘proq egiladi. Qaddi-qomatning tekis-bukilgan bel turi mavjud, bunda faqat bel sohasida bukilish ko‘proq bo‘lib, ko‘krak va bo‘yin sohasi egriliklari tekislanadi. Umurtqa pog‘onasi va ko‘krak qafasidagi bu nuqsonlar bir butun organizm funksiyalari buzilishidir. Bunday nuqsonli bolalar va o‘quvchilar parishonxotir, lanj, asabiy, jahldor bo‘ladi. Ular bronxit, o‘pka yallig‘lanishi va sil kasalligiga moyilroqdir. Ba’zan to‘g‘ri rivojlangan bolalarning umurtqa pog‘onasida u yoki bu yon tarafga qiyshayish holati uchraydi. Bu skolioz deyiladi.

Skolioz

Bolalardagi qaddi-qomatning nuqsonlaridan biri skolioz kasalligidir. Bu kasallik umurtqaning o‘ng yoki chap yon tarafga qiyshayishi natijasida paydo bo‘ladi. Bu faqat umurtqa pog‘onasi kasalligi emas, balki bir butun organizmda chuqur o‘zgarishlar bo‘lishi bilan farqlanadi. Bu kasallik sekin rivojlanadi, bezovta qilmagani uchun kech aniqlanadi. Shuning uchun ham uni davolash nihoyatda qiyin kechadi, bu kasallikni ba’zan bartaraf etish mumkin emas. Bola bu kasallikda tez charchaydi, ko‘proq o‘tirgan va yurgan payti umurtqa pog‘onasida og‘riq sezadi. Skolioz kasalligi bor bolalar tekshirilgan paytda umurtqa pog‘onasida qiyshiqlik holati kuzatiladi. Bu umurtqaning dumboq o‘sig‘i chap yoki o‘ng tarafga og‘ganligi bilan izohlanadi. Qiyshaygan tarafda kurak yuqoriga ko‘tarilgan bo‘ladi. Kurak umurtqa pog‘onasiga yaqinroq bo‘lib qoladi. Skolioz kasalligining: 1) Yoysimon; 2) S simon turlari uchraydi. Kasallik og‘ir-yengilligiga qarab 4 darajaga bo‘linadi. 1-darajali skolioz – yengil turi bo‘lib, tekshirilgan payti umurtqa qiyshiqligi bola gorizontal holda yotganda yo‘qoladi. 2-darajali skolioz – bola tekis joyda yotgan payti xam qiyshiqlik yo‘qolmaydi. Ko‘krak va bel sohasida qiyshiqlik natijasida muskul o‘rami yoki burtmasini aniqlash mumkin. 3-darajali skolioz – esa qiyshiqlik bir xil holatda, stabillashgan qiyshiqlik kuzatiladi. Bunday skoliozda bukrilik (rebernыy gorb) paydo bo‘ladi. Tos qiyshayishi natijasida oyoqning funksional kaltaligi paydo bo‘ladi. Bola yon tarafga egilib, o‘sha kaltalikni yo‘qotishga harakat qiladi. 4-darajali skolioz – eng og‘ir formasi bo‘lib, bolaning ichki a’zolarida patologik o‘zgarishlarni yuzaga keltiradi. Bolani tashqaridan kuzatsangiz, unda bukrilik holatini sezasiz. Oyoq sohalarida falajlik, nevralgiya, parez qayd qilinadi. Kasallikni davolamasa, uning xuruji natijasida umurtqaning o‘z o‘qi atrofida aylanib ketishi natijasida yana ham murakkab deformatsiyalovchi asoratlarga olib keladi. Bunday nuqsonlar o‘z-o‘zidan bolaning ichki a’zolari o‘rnidan siljishiga sabab bo‘ladi va ularning funksiyasi buzilishiga olib keladi. O‘pka, yurak-qon sistemasi ishi buziladi. Surunkali havo yetishmagandek bo‘ladi. Agar o‘z vaqtida skolioz kasalligining boshlang‘ich darajalarida yordam berilmasa, kelajakda bola nogiron bo‘lib qoladi. Umurtqa pog‘onasining qiyshayishi ba’zan ota-onalar yoki shifokorlar tomonidan favqulodda aniqlanadi. Asosan, skolioz kasalligi qiz bolalarda o‘g‘il bolalarga qaraganda uch barobar ko‘proq uchraydi. Ba’zan tengdosh, maktabdosh, sinfdosh bolalar tomonidan bunday nuqsonlilar mazax qilinishi oqibatida odamovi, tez xafa bo‘ladigan, jahldor, ommaga qo‘shilmay yakkalanib qolishi mumkin. – Qanday sabablar qaddi-qomat buzilishiga olib keladi? – Qaddi-qomat buzilishiga olib keluvchi omillar talaygina. Raxit, kamqonlik, surunkali nafas yo‘llari yallig‘lanishi, yuqumli kasalliklar shular jumlasidandir. Bolalar sog‘lig‘i va qaddi-qomati buzilishida eng avvalo, yaxshi ovqatlanmaslik, ochiq havoda sayr qilmaslik, yetarli uxlamaslik, suzish, gimnastika bilan shug‘ullanmaslik, maktabda bolalarga mos kelmaydigan parta bunday nuqsonlar rivojlanishiga olib keladi. Skolioz kasalligi 7 yoshdan 15 yoshgacha uchraydi. Uning profilaktikasida bolaning qaddi-qomatiga chaqaloqlik davridan e’tibor qaratish birlamchi rol o‘ynaydi. – Bolalarning qaddi-qomatini qanday to‘g‘ri rivojlantirish kerak? Skolioz kasalligining oldini olish mumkinmi? – Ota-onalar bolasining qaddi-qomatida nuqson bo‘lmasligi uchun u tug‘ilganidan boshlab qayg‘urishi zarur. Bolalarni 6 oygacha o‘tirg‘izmaslik va undan keyingi vaqtga kelib o‘zi o‘tirmaguncha kutish kerakligini ota-ona unutmasligi lozim, 3 oylikdan boshlab bolani tez-tez qoringa yotqizish maqsadga muvofiqdir. 9 oygacha bolani oyoqqa qo‘yishga shoshilmaslik tavsiya etiladi. Ko‘p mamlakatlarda Yaponiya, Xitoy, xususan O‘rta Osiyo xalqlarida bolalarni opichlab, oyog‘ini qurbaqa holatida olib yurish keng tarqalgan. Bolani bir qo‘lidan yetaklab yurish tavsiya etilmaydi, iloji boricha o‘zi yurishi kerak, aks holda umurtqa pog‘onasiga og‘irlik tushib ba’zi nuqsonlarni keltirib chikarishi mumkin. Bolalarga uqalash, silash, gimnastika mashqlari qildirish tavsiya etiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar ko‘proq ochiq havoda sayr qilishi va harakat qilib, har xil o‘yinlar bilan shug‘ullanishi kerak. Agar bolada raxit kasalligi aniqlansa, ota-ona darhol bolalar shifokoriga murojaat qilishi va maslahat olishi zarur. Bolani ona suti bilan boqish maqsadga muvofiqdir. Ertaroq bolalarga meva va poliz mahsulotlari, sharbat berish, quyosh vannasini qabul qilish, uzoq vaqt ochiq havoda sayr qildirish mumkin. 6 oydan 1,5 yoshgacha bolalarga xamir mahsulotlari va taomlarini bermaslik kerak. 6 oygacha ona suti, meva sharbati, poliz mahsulotlaridan qaynatma bo‘tqa yoki yog‘siz go‘sht va baliqlardan qaynatmalar berish mumkin. Bular hammasi o‘sayotgan organizmni kerakli mineral tuz va vitaminlar bilan ta’minlaydi. Qaddi-qomat profilaktikasi uchun albatta, 2-3 yoshdan boshlab kompleks gimnastika mashqlariga e’tibor berish kerak. 3 yoshdan boshlab chanada yoki chang‘i uchishni o‘rgatish foydadan holi bo‘lmaydi. Eng asosiy masala – bolaning poyabzaliga qaratilishi zarur. Oyoq kiyimlari katta ham, kichik ham bo‘lmasligi kerak. Agar yassi oyoqlilik mavjud bo‘lsa, albatta stelka-supinator bilan poyabzal kiyish tavsiya etiladi. Bola stulda dars qilayotgan payti bir oyog‘ini tagiga qo‘yib o‘tirmasligi kerak, chunki bunda tana mutanosibligi buziladi va umurtqa pog‘onasi noto‘g‘ri rivojlana boshlaydi. Bolaning yon boshlab kitob mutolaa qilishi taqiqlanadi. Stolga yotqizilgan payti bolalar hech qachon bir tirsakni tushirib, bir tomoniga qiyshayib turishi kerak emas. Bu umurtqa qiyshayishiga sababdir. O‘qishda, yozishda bola stulga suyangan holda qo‘l va ko‘kragini oldinga qo‘yib o‘tirishi lozim. O‘tirg‘ich balandligi boldirning uzunligiga teng bo‘lishi shart, bolaning kuragi o‘tirg‘ichga suyangan holda o‘tirish tavsiya etiladi. Yorug‘lik faqat chap tarafdan tushib turishi shart. Kitob va daftarga egilmasdan masofani saqlab o‘tirish talab etiladi. Bu masofa shunday: tirsakni stolga qo‘ygan holda qo‘l barmoqlari uchi ko‘zning tashqi burchagiga olib kelinadi. Ana shunday surat o‘quvchining ko‘z oldida doska yoniga ilib qo‘yilishi zarur. – Qaddi-qomat nuqsonlari va skolioz kasalligini qanday davolash kerak? – Agar ota-onalar bola qaddi-qomati to‘g‘ri rivojlanishiga yaxshi e’tibor qilmasa, kelajakda ular tanasi, umurtqa pog‘onasida ayrim nuqsonlar paydo bo‘ladiki, keyinchalik ularni bartaraf etish muammo darajasiga ko‘tariladi. Ana shunday nuqsonlarni bartaraf etish biz shifokor-ortopedlar bolalar shifokori, pedagoglar, tarbiyachilar oldidagi muhim vazifalardan biridir. Agar umurtqa sohasida biron-bir nuqson va qiyshiqlik aniqlansa, albatta ularga yordam berish choralarini topmoq zarur. Bunday paytda muhim rejalar ishlab chiqiladi:

1. bola karavotidagi ko‘rpacha tagiga albatta fanerdan yasalgan taxtacha qo‘yish zarur va bolani orqasi yoki qorni bilan yotqizishga o‘rgatish kerak;
2. stol va stulda bolaning yoshi va bo‘yiga mos tushadiganini tanlash hamda ba’zan uyda darslarni qorniga yotib bajarishni tashkil etish;
3. yaxshi ovqatlantirishni ta’minlash;
4. sumkani orqaga osib yuradigani bilan almashtirish;
5. bolaning ko‘ruv va eshitish holatini shifokorga tekshirtirish;
6. kunlik rejimni nazorat qilish, sayr etish, yetarli uyqu har doim bir xil vaqtda bo‘lishini ta’minlash;
7. maktabda sinf rahbari va shifokor bilan tez-tez muloqotda bo‘lish;
8. bolaning partada to‘g‘ri o‘tirishini nazorat qilish;
9. bola og‘irroq narsani ko‘tarmasligi kerak, hatto kichkina ukasini ham ko‘tarishi mumkin emasligini uqtirish;
10. ertalabki badantarbiyani har kuni bajarish;
11. shifokor-ortoped ko‘rinishi va uning ko‘rsatmasiga binoan davolash gimnastikasi bilan shug‘ulanishini tashkil etish;
12. suv sporti, chang‘i uchish foydali ekanligini tushuntirish kerak.

Bugungi kunda Prezidentimiz farmonlari bilan respublikamiz miqyosida bolalar sportini rivojlantirish yo‘lga qo‘yilgan. Bolalarga qaysi sport turiga mos ekanligini aniqlash (albatta shifokor ko‘rigidan o‘tkazilgandan keyin), ayniqsa, qaddi-qomati nuqsonli bolalarga sport turlarini rejim asosida tashkil etish biz shifokor-ortopedlar, bolalar shifokori, maktab shifokorlari, pedagoglar va tarbiyachilar oldidagi muhim vazifadir. Yuqorida zikr etilgan barcha tavsiyalar hayotga tatbiq etilgandagina bolalarning sog‘lom rivojlanishi va o‘sishini ta’minlaymiz. Skolioz – organizmning umumiy og‘ir kasalligi bo‘lib, ota-onalardan, pedagog, tarbiyachi va shifokorlardan 5-6 yil mobaynida sabr-toqat bilan kompleks davolashni talab qiladi. Hurmatli ota-onalar! Bolalaringiz qaddi-qomatiga e’tibor bering. Ular o‘sish va rivojlanish paytida qaddi-qomat buzilishi fojiaga olib kelishini unutmang. Har doim esda tuting! Kasallikni davolashdan ko‘ra uning oldini olish osonroqdir! [divider] [highlight]Avitsenna.uz sayti orqali mavzuga aloqador quyidagi maqolalarni ham o‘qishingiz mumkin:[/highlight]

• Umurtqa kasalliklarining belgilari
• Suyak bo‘g‘imlarining yoshini qanday uzaytirish mumkin?
• Oyoq og‘rishi (Savol-javob)
• Bo‘g‘imlar mashqi (Video)
• Neyroortopediya imkoniyatlari