"" Harf bo'yicha qidirish

O‘zbekiston ilmiy markazida birinchi marta jigar transplantatsiyasi amalga oshirildi Respublika

O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi «Farmasevtika mahsulotlari xavfsizligi markazi»

Kuchli ishtahaning har doim ortiqcha vaznga olib keladi va bu semirish, diabet va yurak-qon tomir

E vitamini asosiy antioksidantlardan biridir. Tananing qarishini oldini oladi, hujayralar oziqlanishini

Yer yongʻoq eng muhim 8ta oziq-ovqat allergenlaridan biri hisoblanadi: undan koʻpincha toshma, qizarish va boʻgʻilish hissi paydo boʻladi. Bundan tashqari, kattalarda boshqa yongʻoqlarga ham allergiya boʻlishi mumkin, ammo ular yer yongʻoqqa qaraganda kamroq uchraydi.

Agar odamda yongʻoqqa allergiya (ayniqsa, yeryongʻoq) aniqlansa, hatto oz miqdorda yongʻoq isteʼmol qilish (1-2 g dan koʻp boʻlmagan miqdorda) allergik reaksiyaga olib kelishi mumkin. Anafilaksiyaning qoʻzgʻatuvchi eng keng tarqalgan omillaridan biri boʻlgan yongʻoqlar — kasalxonaga yotqizilish va hatto oʻlimga olib kelishi mumkin boʻlgan ogʻir reaksiyalarga sabab boʻlishlari mumkin

Bunday reaksiya tananing immun tizimi yongʻoqdagi oqsilga haddan tashqari taʼsirchan boʻlib qolganda rivojlanadi. Kattalarda allergiya odatda bir vaqtning oʻzida bir necha yongʻoq navlariga rivojlanadi.

Yongʻoqqa allergiyasi boʻlgan har 5 bemordan 1 nafari bir zumda anafilaksiya tufayli shoshilinch tibbiy yordamga muhtoj boʻladi. Juda taʼsirchan odamlar hatto yongʻoqning mayda izlarini yutib yuborsalar ham, masalan, ovqat paytida, nafas olayotganda yoki shunchaki yongʻoqqa tegsa, reaksiya boshlanishi mumkin.

12 oygacha boʻlgan har 100 chaqaloqning 3 nafarida yongʻoqqa allergiya bor. Ulardan baʼzilari bu holatdan chiqib ketadi, ammo 20tadan 1tasida allergiya kuchayadi va umr boʻyiga qoladi. Yongʻoq allergiyasi birinchi marta balogʻat yoshida ham paydo boʻlishi mumkin.

Kattalardagi yongʻoqqa allergiya boʻlishi mumkinmi

Kattalarda salbiy reaksiyalar va yongʻoqning har xil turlariga kuchli allergiya boʻlishi mumkin. Ekzema yoki tuxumga allergiyasi bor yoshlarda yer yongʻoqqa allergiya rivojlanish ehtimoli koʻproq.

Kattalarda yongʻoqqa allergiya qanday namoyon boʻladi

Yongʻoqqa allergiyada reaksiyalar turli boʻladi. Uyda mustaqil davolash mumkin boʻlgan yengil reaksiyadan, ogʻir boʻlgan kasalxonada va hatto reanimatsiyada davolanishni talab qiluvchi jiddiy oqibatlargacha boʻladi.

Yongʻoqqa yengil reaksiya quyidagi alomatlarga olib kelishi mumkin:

• qichishish;
• ogʻiz, milk, yonoq atrofidagi lablar yoki toʻqimalarning shishishi;
• qusish;
• qorin ogʻrigʻi va dam boʻlishi, spazm;
• diareya.

Agar bemor odatda yongʻoqqa yengil allergik reaksiyaga ega boʻlsa ham, kelajakda u anafilaksiyaga duch kelishi mumkin. Anafilaksiya belgilariga quyidagilar kiradi:

• nafas olish muammolari;
• shishgan til;
• tomoq shishishi;
• xirillash yoki yoʻtal;
• bosh aylanishi;
• qon bosimining pasayishi;
• rangsizlik, zaiflik va bezovtalik.

Anafilaksiya hayot uchun xavfli va shoshilinch tibbiy yordamni talab qiladi.

Yongʻoqqa allergiyani qanday davolash mumkin

Odatda, davolanish yongʻoq va allergiya keltirib chiqaradigan boshqa mahsulotlarni kundalik ratsiondan chiqarib tashlashdan iborat. Bundan tashqari, terapiya yalligʻlanish reaksiyasini bostirish va allergiya alomatlarini kamaytirish uchun antigistaminlar va gormonal dorilarni oʻz ichiga oladi. Baʼzi hollarda, ogʻir reaksiya paydo boʻlishi xavfini kamaytirish uchun desensitizatsiya yoki immunoterapiya ham amalga oshirilishi mumkin.

Diagnostika

Agar odamda yongʻoqqa kuchli reaksiya paydo boʻlsa, birinchi qadam shifokorga murojaat qilishdir. Allergiya nimadan ekanligini aniqlash uchun darhol teri yoki qon tekshiruvini oʻtkazadigan allergiya boʻyicha mutaxassisga murojaat qilish yaxshiroqdir. Odamda bir necha xil yongʻoqlarga allergiya boʻlishi mumkin.

Zamonaviy davolash usullari

Yongʻoq allergiyasiga qarshi aniq davo yoʻq. Tasdiqlangan yagona vosita yongʻoq isteʼmol qilmaslikdir. Xavf ostida boʻlishi mumkin boʻlgan odamlarda yongʻoq allergiyasini qanday oldini olish va immunoterapiya yordamida yongʻoq allergiyasini qanday yengish boʻyicha hali ham tadqiqotlar olib borilmoqda.

Agar odamda anafilaksiya xavfi mavjud boʻlsa, unga epinefrin avtoinyektori (EpiPen) buyurilishi mumkin. Shuningdek, u va uning yaqinlari anafilaksiya holatida nima qilish kerakligini bilishi zarur.

Yongʻoqqa allergiyani oldini olish

Agar yongʻoqqa allergiya aniqlansa, bemor xavfli ovqatlarni tanovul qilishdan saqlanishi kerak. Quyidagilarga amal qilish muhimdir:

• har doim mahsulot yorliqlarini oʻqing;
• yongʻoq izlari boʻlishi mumkin boʻlgan pichoq va vilkalar, oshxona yuzalari, barbekyu plitalari, sariyogʻ va margarindan ehtiyot boʻling;
• yongʻoq yeyayotgan odamni oʻpish yoki quchoqlashda ehtiyot boʻling (izlar qoʻllaringizda, lablaringizda, tishlaringizda, soqolingizda va moʻylovingizda qolishi mumkin);
• tashqarida ovqatlanayotganda ayniqsa ehtiyot boʻling. Restoranlarda yongʻoqlar koʻpincha salat souslari va boshqa koʻplab mahsulotlarda ishlatiladi;
• sayohat paytida har doim oʻzingiz bilan xavfsiz ovqat olib yuring;
• boshqa yongʻoq mahsulotlarini isteʼmol qilishda ehtiyot boʻling, garchi siz ularga alergiya bor deb oʻylamasangiz ham;
• har doim epinefrin avtoinyektorini (EpiPen) olib yuring, boshqalarga allergiyangiz borligini va reaksiyalar paydo boʻlganda nima qilish kerakligini ayting.

Sovuq havo yoki qorning oʻzi allergen boʻlmasa-da, baʼzi odamlarda sovuqqa allergiya uchrab turadi. Bu tanadagi maxsus oqsillar — kriyoglobulinlarning shakllanishi tufayli yuzaga keladi. Organizm ularni tana harorati pasayganda ishlab chiqaradi.

Sovuqdan qaytganingizdan soʻng, ayniqsa tananing kiyim yopmagan joylaridagi terida pufakchalar, shish yoki qichiydigan toshmalar paydo boʻladimi? Muzlatilgan narsani ichganingizdan yoki isteʼmol qilganingizdan keyin tomoq (yoki lablar) shishib ketadimi? Sovuq havoda boʻlganingizda koʻzlaringiz yoshlanib, ularda qichishish va yonish hissi boʻlganmi? Agar ushbu savollarning birortasiga “ ha “ deb javob bergan boʻlsangiz, sizda sovuqqa allergiya deb ataladigan kasallik boʻlishi mumkin.

Allergiya nima

Umuman olganda, allergiya — bu immunitet tizimining maʼlum bir allergen deb ataluvchi modda bilan aloqa qilishga reaksiyasidir. Immunitet hujayralari ushbu moddani tajovuzkor deb oʻylaydi va unga surunkali yalligʻlanish reaksiyalari bilan javob beradi. Moddaning oʻzi mutlaqo zararsiz boʻlishi mumkin — oziq-ovqat, kosmetika, chang yoki hayvonlarning yungi.

Sovuqqa allergiyada allergen mavjud emas. Reaksiya tanadagi past harorat taʼsirida maxsus oqsillar, yaʼni sovuq aglutininlar hosil boʻlishi tufayli yuzaga keladi. Aynan ularning tanasi tajovuzkor sifatida qabul qilinadi. Natijada, odamda qichishish, dermatit, rinit yoki konyunktivit paydo boʻladi.

Tana sovuqqa har doim ham reaksiya bildirmaydi, u buni faqat maʼlum sharoitlarda qiladi. Masalan, odam sovuq suvda suzganda yoki yuziga salqin shamol esganda. Ayniqsa taʼsirchan odamlar konditsioner ishlab turgan xonaga kirganda yoki oziq-ovqat doʻkonidagi muzlatgich yonida qolib ketganda allergiya namoyon boʻlishidan aziyat chekishadi.

Agar baʼzi ehtiyot choralariga rioya qilinsa, sovuqqa allergiyaning kuchayishini oldini olsa boʻladi. Baʼzi dorilarni qabul qilish ham talab qilinishi mumkin.

Sovuqqa allergiya sabablari

Sovuq allergiya paydo boʻlishining aniq sababi nomaʼlum. Ammo bu holatni rivojlanish xavfini oshiradigan bir qancha omillar mavjud:

• irsiy moyillik;
• periferik qon aylanishining buzilishi;
• oshqozon-ichak traktining surunkali yalligʻlanish kasalliklari (gastroduodenit, xoletsistit) va yuqori nafas yoʻllari kasalliklari (tonzillit, sinusit);
• buyrak usti bezlari, qalqonsimon bez patologiyasi fonida endokrin kasalliklar;
• haddan tashqari taʼsirchan teri.

Nima uchun sovuq immunitet tizimining salbiy reaksiyasini keltirib chiqarishi hamon nomaʼlum. Voyaga yetgan odamda sovuqqa allergiya birlamchi (idiopatik) yoki asosiy kasallikka nisbatan ikkilamchi boʻlishi mumkin. Aksariyat holatlar idiopatik turga kiradi, yaʼni ularning sababi nomaʼlum.

Kimlarda sovuqqa allergiya boʻladi

Sovuqqa allergiya odatda yosh va oʻrta yoshdagi erkaklar va ayollarda uchraydi. Ayollar bu muammoga erkaklarga qaraganda ikki baravar moyilroq. Xavf guruhiga qarindoshlari allergik kasalliklarga chalingan yoki sovuqqa sezgirligi yuqori boʻlgan odamlar kiradi. Oshqozon-ichak traktining yalligʻlanish kasalliklari, endokrin patologiyalar, qon aylanishining buzilishi boʻlgan bemorlar allergiyaga moyildir. Sovuq suv va havo bilan tez-tez aloqada boʻlgan odamlar hayoti davomida bu turdagi allergiyaga duchor boʻlishlari mumkin.

Sovuqqa allergiya belgilari

Sovuqqa allergiya alomatlari sovuq narsalar, qor, suv yoki shamol taʼsiridan 2-5 daqiqa oʻtgach paydo boʻladi va 1-2 soat davom etadi. Asosiy alomatlar orasida:

• qichishadigan pufakchalari va angionevrotik shish;
• nafas qisilishi, xirillash;
• lablar, til va halqumning shishishi;
• koʻzlarda kuchli yoshlanish va ogʻriq;
• issiq xonada darhol toʻxtab qoladigan burun oqishi.

Sovuq suvda choʻmilish sovuq allergiyaning eng keng tarqalgan sababidir. Ogʻir reaksiyalar sovuq xonalarda uzoq qolgan bemorlarda yoki umumiy behushlik ostida operatsiyalar paytida ham paydo boʻlishi mumkin.

Agar sizda sovuqda ushbu belgilar va alomatlar paydo boʻlsa, darhol dermatologga xabar berish juda muhimdir:

• qichishish;
• yonish hissi;
• sovuq taʼsirida boʻlgan terida shish va qizarish;
• bosh aylanishi;
• lablar yoki tomoqning shishishi.

Sovuqqa allergiyani davolash

Har qanday dori-darmonlarni qabul qilishdan oldin aniq tashxis qoʻyish kerak. Sovuq allergiyani boshqa kasalliklardan farqlash muhim, masalan, allergik rinokonyunktivit, kontakt dermatit, ekzema, gerpesdan.

Diagnostika

Sovuq prik testi eng samarali hisoblanadi. Bunda muz boʻlagi bemorning bilak terisiga 1-3 daqiqaga qoʻyiladi. Agar bemorda past haroratga yuqori taʼsirchanlik boʻlsa, unda bir necha daqiqada aniq qizil shish va qichiydigan toshma paydo boʻladi. Shuningdek, shifokor qoʻshimcha kasalliklarni aniqlash uchun toʻliq qon tekshiruvi va metabolik testlarni buyurishi mumkin.

Zamonaviy davolash usullari

Past haroratga yuqori taʼsirchanlikni davolash kasallik avj olishini qaytarishga yordam beradi. Oʻz vaqtida davolash juda muhim, agar:

• toshma paydo boʻlishi tufayli qishda koʻchaga chiqolmasangiz;
• sovuq tufayli nafas olish qiyinlashsa yoki zaiflik paydo boʻlsa.

Davolashning maqsadi belgilar namoyon boʻlishini kamaytirishdir, shunda ular kundalik hayotga xalaqit bermaydi.

Agar sovuq suv toshmani keltirib chiqarsa, undan foydalanmaslik kerak. Agar sovuq narsa isteʼmol qilsangiz yoki ichsangiz, tomogʻingiz shishib ketsa, barcha sovuq ovqatlar va ichimliklardan voz kechishingiz kerak. Koʻp odamlar uchun qulay yashash uchun shish va toshma keltirib chiqaradigan narsalarni istisno qilish kifoya.

Agar odam sovuqdan ongni yoʻqotish yoki tomoqdagi shish kabi jiddiy reaksiyaga duch kelsa, dermatolog unga har doim epinefrin avtoinyektorini olib yurishni tavsiya qiladi. Jiddiy reaksiyada darhol inyeksiya qilish hayotni saqlab qolishi mumkin.

Agar sovuq bilan aloqa qilmaslikni iloji boʻlmasa, shifokor dori terapiyasini buyurishi mumkin — masalan, antigistaminlarni. Ular allergik reaksiyalarning rivojlanishiga toʻsqinlik qiladi: qichishish, shishish, burun oqishini toʻxtatadi. Glyukokortikosteroidli malhamlar toshmalarni yoʻq qilishga yordam beradi.

Sovuqqa allergiyaning oldini olish

Sovuqdan tanasida toshma paydo boʻladigan bemorlar oʻzlarini tana haroratining keskin pasayishidan himoya qilishni oʻrganishlari kerak. Suv sporti bilan (masalan, suzish yoki syorfing) har doim nazorat ostida shugʻullanish kerak, chunki hushdan ketish yoki nafas olish qiyinlashuvi holatlarida yordam kerak boʻladi.

Sovuq sharoitda terini asta-sekin chiniqtirish va keyinchalik tanaga sovuqni muntazam taʼsir qilishi orqali sovuqqa chidamliligini bosqichma-bosqich rivojlantirish imkoniyati ham mavjud. Masalan, sovuq dushni muntazam ravishda qabul qilish.

Agar bemorga operatsiya kerak boʻlsa, umumiy narkoz paytida tavsiya etilgan ehtiyot choralarini koʻrish kerak. Anesteziologga bemorning sovuqqa allergiyasi borligi haqida oldindan xabar berish kerak. Xodimlar bemorni isitish, tana haroratini kuzatish, operatsiya xonasida bir maromda issiq haroratni saqlash uchun choralar koʻrishlari kerak.

Baʼzi odamlarda sovuqqa allergiya bir necha hafta yoki oy ichida oʻz-oʻzidan yoʻqoladi. Bemorlarning taxminan yarmida kasallik 5 yil ichida yoʻqoladi.

Ayollar organizmi 40-55 yoshlar oraligʻida klimaks deb ataluvchi jarayonga duch keladi. Klimaks muqarrar, buni shunchaki qabul qilish va hayotdan zavqlanishni davom ettirish kerak. Ammo bu davrda organizmga eʼtiborli boʻlish juda muhimdir. Sogʻliq holatini tashxislash, kosmetik protseduralar, jismoniy mashqlar va ayniqsa sogʻlom oziq-ovqat haqida unutmaslik kerak. Klimaks davrida toʻgʻri ovqatlanishning siri nimada?

Klimaksda qanday ovqatlarni isteʼmol qilish mumkin

Eʼtibor bering, yoshimiz oʻtishi bilan tanamiz hajmlarni oshirishga moyil boʻladi va ortiqcha vazndan xalos boʻlish tobora qiyinlashib boradi. Bunga gormonlarimiz aybdor.

Gormonal pasayish davrida (periklimaks jarayoni) vazn ortishining sababi estrogen darajasi va metabolizm tezligining pasayishi hisoblanadi. Harakatsiz turmush tarzi va stress vaziyatni yanada kuchaytiradi, shuning uchun sogʻlom ovqatlanishga rioya qilish kerak — bu normal vazn va gormonal fonni saqlab qoladi.

Toʻgʻri ovqatlanish birinchi navbatda muvozanatli ovqatlanishdir. Sizning parhezingizda oqsillar, yogʻlar va murakkab uglevodlar boʻlishi kerak.

Nimalarni tanovul qilamiz?

Oqsillar

Bu yangi hujayralarni qurish uchun asosdir. Oqsillarni, ayniqsa hayvon mahsulotlarini (hayvon goʻshti, parranda goʻshti, baliq, tuxum) isteʼmol qilish steroid gormonlarining koʻpayishiga yordam beradi. Va oqsillar muhim metabolik jarayonlarda faol ishtirok etadi. Protein manbalari sifatida oʻsimlik ekinlarini ham hisobga olish kerak: grechka, yovvoyi va qizil guruch, kuskus, noʻxat, oq yasmiq, qizil va oq loviya, yongʻoq.

Yogʻlar

Toʻyingan yogʻlarning foydasi katta. Bunga quyidagilar kiradi: tuxum, jigar, sariyogʻ, hayvon goʻshti, parranda goʻshti. Biroq, ortiqcha yogʻlar salbiy taʼsir koʻrsatadi. Bundan tashqari, denaturatsiya qilinmagan mahsulotlarga koʻproq eʼtibor qaratish kerak. Chunki yuqori haroratda pishirish jarayonida yogʻlarning molekulyar tuzilishi oʻzgaradi va toksik xususiyatlarga ega boʻladi.

Ratsionga avakado va avakado yogʻi, zigʻir, zaytun, kokos yogʻi shuningdek Omega 3 va Omega 6ni oʻz ichiga olgan oblepixani qoʻshish foydalidir. Bular alfa-linolenik kislota manbai boʻlib, suvda eriydigan va yogʻda eriydigan vitaminlarni oʻz ichiga oladi, qon bosimini pasaytirishga va yurak-qon tomir kasalliklarida yordam beradi.

Uglevodlar

Ratsionga koʻp miqdordagi koʻkatlarni kiritganingizga ishonch hosil qiling. Tashqi koʻrinishi va rangi boʻyicha koʻkatlar qanchalik xilma-xil boʻlsa, shuncha koʻp foyda keltiradi. Meva va quritilgan mevalarni kamaytirish kerak, rezavorlarga eʼtibor qaratish yaxshiroqdir.

Vazn oshmasligi uchun parhezni qanday qilib toʻgʻri tuzish kerak

Nafaqat nima yeyishimiz, balki qancha miqdorda va qanday ketma-ketlikda yeyishimiz ham muhimdir. Chunki toʻgʻri ovqatlanish nafaqat oqsillar, yogʻlar va uglevodlardan toʻgʻri tashkil topgan taomlarni, balki maʼlum bir vaqt va miqdorda ovqatlanishni nazarda tutadi.

Shifokor tavsiyalari:

• Ovqatlanish kuniga uch mahal boʻlishi kerak, har biri 400-500 mg.
• Ovqatlanish oraligʻida yegulik oʻrniga – suv, choy yoki bir piyola tabiiy qahva iching.
• Sodda uglevodlar mumkin emas. Past glikemik indeksli mevalar va rezavorlar bundan istisno (olma, shaftoli, nok, greypfurt).
• Suvni koʻproq iching! Bir kunda qancha suv ichishingiz kerakligi, vazningizga bogʻliq: vaznning 1 kilogrammiga 30 ml suv toʻgʻri keladi.
• Ratsionga koʻproq tolali mahsulotlar (karam, makkajoʻxori, grechka, yashil loviya va boshqalar) va kraxmalli boʻlmagan sabzavotlar (bodring, piyoz, ismaloq, bulgʻor qalampiri) qoʻshing.

Sut va fermentlangan sut mahsulotlari cheklangan va faqat soat 17-18gacha isteʼmol qilinadi. Yoshi kattalarda ovqat hazm qilish trakti sigir va echki sut mahsulotlari uchun moʻljallanmagan. Sutga haddan tashqari koʻp isteʼmol qilish nafaqat ovqat hazm qilish muammolariga, balki ateroskleroz va yurak-qon tomir yetishmovchiligiga ham olib kelishi mumkin.

Shirinliklarni (shakar, shokolad, pechenye, kekslar, shakarli gazlangan ichimliklar va sharbatlar) iloji boʻlsa butunlay ratsiondan chiqarib tashlash kerak.

Klimaks davrida metabolizmni tezlashtirish uchun kuchingiz yetgan jismoniy mashqlarni bajarib turing. Piyoda sayr qilishga chiqing, 5000dan 10000 qadamgacha yuring.

Vaqtida uxlash ham juda muhim. Klimaks davrida gormonal sistemangizga yordam berishingiz kerak.  Uyqu kamligidan kelib chiqadigan melatonin yetishmasligi esa insulin, testosteron, adrenalin kabi kerakli gormonlarning ishlab chiqarilishiga toʻsqinlik qiladi.

Immunitet nima uchun "tushib ketadi" va uni uy sharoitida oshirsa boʻladimi? Koʻpchilik buni faqat maxsus dori-darmonlar bilan amalga oshirsa boʻladi deb oʻylaydi. Ammo tabbiy yo'llar bilan ham immunitetni mustahkamlash mumkin.

Immunitet nima va immunitet pasayishi sabablari

Bizning immunitet tizimimiz bir nechta organlardan iborat. Bu:

• Bodomsimon bezlar va adenoidlar.
• Timus (balogʻat yoshiga kelib, u involyutsiyani boshlaydi, uning vazifalari boshqa immunitet organlariga topshiriladi).
• Limfa tugunlari.
• Taloq.
• Appendiks.
• Ichakdagi Peyer plitalari.
• Suyak iligi.

Ularning barchasi bizning asosiy himoya hujayralarimizni, yaʼni limfotsitlarni (oq qon hujayralari) ishlab chiqaradi yoki toʻplaydi. Tanaga infeksiya, yaʼni patogen bakteriyalar, viruslar yoki zamburugʻlar, hujum qilishi bilanoq limfotsitlar himoyalovchi antitanalarni ishlab chiqarishni boshlaydi. Bu oqsillar bizning immunitetimizning qurolidir, chunki “bosqinchilarga” hujum qilishadi va ular bilan jang qilishadi. Agar immunitet tizimi sogʻlom boʻlsa, limfotsitlar kuchli va koʻp boʻlsa, unda organizm kurashda gʻolib chiqadi.

Limfotsitlar “immunitet xotirasi”ga ega. Bu shuni anglatadiki, agar organizmga ular oldin uchratgan infeksiya turi kirsa, limfotsitlar allaqachon unga mos antitanalar ishlab chiqargan boʻladi va osonroq gʻalaba qozonishadi. Emlashlar ham ushbu tamoyilga asoslanadi.

Agar limfotsitlar qonimizdagi sogʻligʻimizni himoya qilsa, unda ularning “hamkasblari” – makrofaglar ichki organlarning hujayralarida xizmat qiladi. Ularning vazifasi toʻqimalarga tushgan bakteriyalar va boshqa patogenlarni darhol “hibsga olish” dir.

Inson immunitet tizimi zaiflashishi qanday namoyon boʻladi

Immunitet tizimining asosiy dushmanlari:

• Surunkali infeksiya oʻchoqlari va davolanmagan yalligʻlanish.
• Mavsumiy gipovitaminozlar (masalan, D va C vitaminlari yetishmasligi).
• Stresslar. Kuchli hissiy va ruhiy stress bilan nafaqat adrenalin va kortizol kabi stress gormonlarini ishlab chiqarilishi, balki atsetilxolin ishlab chiqarilishi ham koʻpayishi isbotlangan. U inson tanasining immunitet tizimini zaiflashtirgani uchun “zaiflik gormoni” deb ham ataldi.
• Qattiq parhez. Oqsillar, yogʻlar va uglevodlarning muvozanati buzilishi.
• Spirtli ichimliklar va sigaretlarni suiisteʼmol qilish.
• Antibiotiklardan savodsiz foydalanish.

Immunitetni mustahkamlash usullari

Pomidor sharbatini iching va olma chaynang

A vitamini sintez qilinadigan karotinlar va E vitamini tana hujayralari, shu jumladan immunitet hujayralari uchun eng yaxshi himoya hisoblanadi. Ularning konsentratsiyasi qanchalik yuqori boʻlsa, organizm mikroorganizmlar bilan kurashishga qodir. Provitamin A sabzi, ismaloq, naʼmatak mevasida koʻp. E vitamini oʻsimlik yogʻlarida mavjud. Jahon Sogʻliqni saqlash tashkiloti kuniga ikki osh qoshiq zaytun yogʻini isteʼmol qilishni tavsiya qiladi.

Pomidor sharbatini muntazam isteʼmol qilish likopen miqdori tufayli tananing barcha hujayralarida karotinlar konsentratsiyasini oshiradi. U karotinoid guruhining kuchli antioksidantidir va hujayralarni erkin radikallardan himoya qilishga yordam beradi.

Koʻproq sitrus va olma isteʼmol qiling (ularda C vitamini bor). Shuningdek, immunitet quvvatini oshirishga sink (u tozalanmagan don, xamirturushda koʻp boʻladi) va selen (donli non, mol goʻshti, kurka goʻshti, sarimsoq selenga boy) yordam beradi. Nafas olish yoʻllarida immunitetni saqlab qolish uchun havoga sepiladigan efir moylaridan foydalaning. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, efir moylari shilliq qavatning holatini yaxshilaydi, namlaydi va immunitetni oshiradi. Har kuni kamida 30-40 daqiqa piyoda yuring. Yurak-qon tomir va immunitet tizimini faollashtirish uchun tanaga aynan shuncha vaqt kerak boʻladi. Immunitet tizimiga tushadigan bosimni kamaytiring. Profilaktikaning yana bir tomonini yodda tutish kerak. Atrofda hamma kasal boʻlsa, nafaqat immunitetni mustahkamlash, balki patogenlar bilan aloqani kamaytirish ham muhimdir. Bakteriyalar va viruslar tanaga qancha kam kirsa, immunitet ularni yengishi osonroq boʻladi. Iloji boʻlsa, odamlar koʻp boʻlgan joylarga tashrif  buyurmang. Uchrashuvlarda 1,5 metr masofani saqlang. Qoʻl berib koʻrishmang, salomlashish uchun oʻpmang. Burun, tomoq va koʻzning shilliq pardalariga yuqtirilgan shilimshiq zarralarini kamaytirish uchun, agar kasal odam sizning yoningizda boʻlsa, jamoat transportida, doʻkonda niqob taqing. Tashqariga chiqishdan oldin, havoni dezinfeksiyalash uchun kiyimingizga antimikrobiyal va antiviral taʼsirga ega efir moylarini surting (yalpiz, evkalipt va boshqalar). Domofon, lift tugmalari, eshiklar, tutqichlar, telefonga teggandan keyin qoʻllaringizni antiseptik bilan artib oling. Uydan tashqarida boʻlganingizda yuzingizni ushlamang. Uydagi xonalarni har 3-4 soatda shamollatib turing. Changlarni tez tez artib turing. Havoni namlantiring. Uyga kelganingizda qoʻlingizni yaxshilab yuving. Kalitlarni, sumkani artishni unutmang. Agar siz koʻzoynak taqsangiz, ularni ham yuvish kerak.

Immunostimulyator dorilar tanani zaiflashtiradi

Patogen bakteriyalar, viruslar qonga kirganda, qon hujayralari himoya antitanalarini ishlab chiqarishni boshlaydi. Bu oqsillar bizning immunitetimizning qurolidir, ular “bosqinchilarga” hujum qilishadi va ular bilan jang qilishadi.

Immunologlarning fikriga koʻra, dorivor immunostimulyatorlar umuman foydasiz, jiddiyroq dorilarni faqat shifokor koʻrsatmalariga muvofiq qabul qilish kerak.

Biz har qanday kasalliklarni “immunitetning pasayishi” bilan bogʻlashga va darhol dorixonada uning stimulyatorlarini sotib olishga odatlanganmiz. Aslida, tananing immunitet reaksiyasi bilan bogʻliq muammolar jiddiy holatlarda — operatsiyadan, implantatsiyadan, agressiv antibiotiklardan keyin paydo boʻladi.

Agar leykotsitlar ishlab chiqarishni doimiy ravishda dorilar bilan ragʻbatlantirsangiz, immunitet tizimingiz oʻz vazifalarini bajarmay qoʻyadi. Ana shunda immunitet bilan bogʻliq haqiqiy muammolar boshlanishi mumkin.

“Urfda” boʻlgan immunitet holatini tekshirish testi haqida

Bugungi kunda “urfda” boʻlgan (ammo arzon boʻlmagan) “immunitet holati testi” diagnostikasiga koʻpchilik murojaat qilmoqda. Unga koʻpincha “immunitetning tushib ketishi” haqida shikoyat qiluvchilar yuboriladi. Ammo klinikaga borishdan oldin bilishingiz kerak boʻlgan baʼzi narsalarni taʼkidlash muhimdir.

Test homiladorlik yoki maʼlum bir allergen uchun boʻlishi mumkin. Test bilan immunitet holatini tekshirish mumkin emas va shart ham emas. Immunitet holatini birlamchi immunitet tanqisligiga shubha qilingan bemorlarda aniqlash kerak. Boshqa hollarda koʻp sonli koʻrsatkichlar bilan immunitetning umumiy holatini aniqlash testini oʻtkazish kerak emas. Bu klinikalar uchun  aholidan qoʻshimcha pul topishning bir usuli boʻlib qolmoqda.  Yaxshi shifokor esa maʼlum bir muammoni nazarda tutib aniq koʻrsatkichlar uchun test buyuradi.

Masalan, tez-tez kasal boʻlgan bolalarning koʻpida doimiy shamollash muammosi “tushib ketgan” immunitetda emas, balki aniqlanmay qolgan allergiyada. Buni bilish uchun immunoglobulinga qon testini oʻtkazish va terini tekshirish kifoya.

Ammo charchoq va rangsizlikni sababi nima?

Koʻpincha zaiflik, charchoq, rangsizlik va tez-tez shamollash sababi davolanmagan infeksiya yoki yashirin allergiya boʻladi. Bu, ayniqsa yosh bolalarda koʻp uchrab, doimiy burun oqishi va laringitga sabab boʻladi.

Soʻnggi tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, surunkali charchoq sindromi 50% hollarda gerpes guruhidagi viruslar (shu jumladan Epshtein-Barr virusi) tufayli yuzaga keladi. Gerpes viruslari tanada uxlab yotadi (ularning uyasi orqa miyaning asab tugunlarida) va uning normal ishlashiga xalaqit bermaydi. Ammo odam SARS yoki grippga chalinganda gerpes viruslari keskin “jonlanadi”. Buni “immunitetning tushib ketishi” deb oʻylaymiz:

Sababsiz charchoq, diqqatni jamlay olmaslik, xotiraning yomonlashishi, mayda-chuyda narsalar uchun asabiylashish, uxlashda muammolar, tez-tez bosh ogʻrishi, jinsiy ishtiyoqning pasayishi kuzatiladi.

Infeksiyaning sababini aniq bilish uchun umumiy qon tahlili va viruslarga tahlil topshirishingiz kerak. Agar virus borligi tasdiqlansa, sizga antiviral preparatlar tayinlanadi, masalan, gerpes guruhidagi viruslarga qarshi faol boʻlgan asiklovir, multivitaminlar, hissiy fonni normallashtirish uchun stressga qarshi vositalar.

Koronavirusdan keyin immunitetni qanday tiklash mumkin?

Bu savol soʻnggi yillarda koʻpchilikni qiziqtirdi. Koronavirusdan keyin immunitetni yaxshilash uchun bir nechta oddiy qoidalarga amal qilish yetarli:

• sogʻlom uyqu (kuniga kamida 8-9 soat);
• jismoniy faollik (yurish, suzish);
• yetarli miqdordagi tola (meva, sabzavot, oʻtlar, don va boshqalar) bilan 1:1:3 nisbatda yogʻ, uglevod, oqsillar bilan ovqatlanish;
• nafas olish mashqlarini bajarish;

Shuningdek, shifokor bilan maslahatlashib vitaminlar qabul qiling.

Hayotingizda bir marta boʻlsa ham uyqusizlik, toʻyib uxlolmaslik kabi muammolarga duch kelgan boʻlsangiz kerak. Buning sababi ishdagi stress boʻlishi mumkin. Baʼzi hollarda, chiroqning xira yorugʻi yoki kechki ovqat uxlashga xalaqit beradi. Sogʻlom uyqu uchun barcha omillarni hisobga olish muhimdir.

Uyqu nima uchun kerak? Koʻp yillar davomida uyquda sodir boʻlgan jarayonlar ilm-fan uchun sir boʻlib keldi. Ammo soʻnggi tadqiqotlar miyada sodir boʻlayotgan voqealarga oydinlik kiritishga imkon berdi. Biz uyquda boʻlganimizda, maʼlum boʻlishicha, miyaning asab hujayralari zararli moddalardan tozalanadi. Ular neyrogliya (miyadagi hujayralarning maxsus turi) hujayralari orasidagi boʻshliqlarga kiradigan miya suyuqligi bilan yuviladi.

Uyqusizlik immunitetni pasaytirishi mumkin va odam turli kasalliklarga koʻproq moyil boʻladi. Uyqusizlik miyaning ish faoliyatini pasaytiradi. Agar siz bir kecha uxlamasangiz, diqqat konsentratsiyasi va reaksiya tezligi keskin pasayadi. Ikki kecha davomida uyqu boʻlmasa, xotirada boʻshliqlar paydo boʻladi. Uchinchi uyqusiz tundan keyin gallyutsinatsiyalar paydo boʻlishi mumkin.

Uxlash uchun eng yaxshi vaqt

Toʻliq dam olish va tanani tiklash uchun kattalar kamida 8 soat uxlashlari kerak deb hisoblanadi. Uyqu — bu siklga ega jarayon boʻlib, unda har bir sikl tez va sekin uyquning oʻzgaruvchan bosqichlaridan iborat. Bitta siklning davomiyligi 1,5 soatni tashkil qiladi. Agar siz sikl oxirida uygʻonsangiz, unda uygʻonish oson boʻladi. Ammo siklning oʻrtasida uygʻongan boʻlsangiz, taxminan 6 soat uxlagan boʻlsangiz ham, uyqusizlik va charchoq hissi kun davomida qoladi.

Somnologlarning fikriga koʻra, uyquning oʻrtacha davomiyligi taxminan 5 sikl boʻlishi kerak. Ammo yaxshi uxlash uchun zarur boʻlgan soatlar soni hammada har xildir va stress koʻpayganda soatlar soni hammada ortadi. Uyqu davomiyligi normasi ham yoshga qarab oʻzgaradi. Chaqaloqlarda u kuniga 12 soatdan 17 soatgacha boʻladi va oʻsib ulgʻayganida asta-sekin kamayadi. 17-18 yoshga kelib, uyqu normasi allaqachon kattalarga teng boʻladi va 8-9 soatni tashkil qiladi.

Uyquni boshlash uchun eng yaxshi vaqt tungi soat 10dan 2gacha. Qorongʻi kunning boshlanishi bilan inson tanasida melatonin — uyqu gormoni ishlab chiqariladi. Shuning uchun uxlash vaqti kunning qorongʻi vaqtiga mos kelishi kerak. Yorugʻlik koʻzning toʻr pardasiga tushganda, miyada melatonin ishlab chiqarish kamayadi va energiya gormoni – kortizol qonga chiqarila boshlaydi. Ushbu gormon koʻngilni koʻtarishga va uyqudan tezroq uygʻonishga yordam beradi.

Sogʻlom uyqu holatlari

Uyqu sifatiga siz qanday holatda yotib uxlashingiz taʼsir qiladi. Shifokorlar eng toʻgʻri holat deb tepaga qarab tekis yotishni aytadilar. Bunday yotsangiz, yurakka tushuvchi yuk kamayadi, umurtqa pogʻonasi tekislanadi. Shuning uchun, yurak xastaligi, umurtqa pogʻonasi egriligi boʻlgan odamlar uchun bu holat eng maqbuldir. Homilador ayollar va nafas olish bilan bogʻliq muammolarga ega boʻlganlar uchun bunday uxlash toʻgʻri kelmaydi.

Yon tomonda uxlash koʻpchilik uchun mos keladi. Ushbu holatda umurtqa pogʻonasi oʻzining fiziologik egilishida boʻladi, orqa mushaklari boʻshashadi. Biroq, yurak xastaligidan xavotirda boʻlganlar chap tomonida uxlashdan bosh tortishlari kerak. Bu yurakka bosim tushishini oshiradi. Jigʻildon qaynashi  haqida shikoyat qiladiganlar oʻng yonda yotmasliklari kerak. Yonga qarab yotishning kamchiligi qon tomirlari va nervlarning siqilishi tufayli qoʻl va barmoqlarning uvishib qolishidir.

Qorinni pastga qilib yotish eng zararlisi hisoblanadi. Ushbu holatda koʻkrak qafasiga bosim kuchayadi, bu esa nafas olishni qiyinlashtiradi. Va boshni yon tomonga majburiy ravishda burish miyaning qon bilan taʼminlanishini buzishi mumkin. Bu holatda mushaklar va boʻgʻimlarga ham yuk ortadi.

Aksessuarlar

Aksessuarlar, yaʼni biz uxlayotgan narsalar uyqu sifati uchun katta ahamiyatga ega. Bular matras, yostiq va krovat.

Matras

Tadqiqotlarga koʻra, matrasni har 7 yilda bir marta oʻzgartirish kerak. Ammo, afsuski, deyarli hech kim bu qoidaga amal qilmaydi. Gap shundaki, dastlabki bir necha yil ichida tanamizning ogʻirligi ostida matras 25% egilib, har yili tobora koʻproq eskirishda davom etadi. Bunday matras umurtqa pogʻonasi, sonlarning notoʻgʻri joylashishiga va natijada bel, boʻyin va tananing boshqa qismlarida ogʻriqlarga olib keladi.

Bundan tashqari, matraslar zaharli materiallardan, yonishni sekinlashtirish uchun kimyoviy moddalar bilan ishlov beriladigan sintetik matolardan tayyorlanishi mumkin. Ushbu kimyoviy moddalar zaharli gazlar chiqaradi va sogʻliqqa salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkin. Kimyoviy moddalarning qalqonsimon bez, asab tizimi va jigarga zararli taʼsiri aniqlangandan soʻng, ishlab chiqaruvchilar ulardan foydalanishdan bosh tortmoqda.

Yostiq

Siz uxlayotgan yostiq juda yumshoq boʻlmasligi kerak, shunda boshingiz unga botib ketmaydi. Ammo u juda qattiq boʻlmasligi kerak, bu holda boʻyin taranglashadi. Eng foydali uyqu yostiqlari ortopedik yostiqlardir. Ularning shakli boʻyinning tabiiy egri chizigʻini takrorlaydi va uyqumizni qulay qiladi. Yostiq nima bilan toʻldirilganligi ham juda muhimdir. Ortopedik yostiqlar maʼlum bir shakl beradigan maxsus koʻpik bilan toʻldiriladi.

Hajmi boʻyicha yostiqning balandligi 10-14 smdan oshmasligi kerak va kengligi yelkalarining oʻlchamiga teng boʻlishi kerak.

Krovat

Biz hayotimizning uchdan bir qismini uyquda oʻtkazamiz, shuning uchun krovatni eʼtibor bilan tanlash kerak. Uning uzunligi sizning boʻyingizdan 15-20 sm kattaroq boʻlishi kerak. Enining mosligi quyidagi yoʻl bilan tekshirilishi mumkin. Yotishingiz va qoʻllaringizni boshingiz orqasiga tashlashingiz kerak. Bunday holda, tirsaklar tashqariga chiqib qolmasligi kerak.

Uyquga yana nima taʼsir qilishi mumkin

Uyqu sifatiga nafaqat aksessuarlar, balki xona ichidagi havo, ovqatlanish va boshqa omillar ham taʼsir qiladi.

Toza havo

Xonadagi toza havo sogʻlom uyquning kalitidir. Uyqu paytida miya maʼlumotlarni qayta ishlashni, tana hujayralarining ishlashini tiklashni davom ettiradi. Bu ish uchun kislorod kerak. Xonadagi karbonat angidridning koʻpayishi miya faoliyatini pasaytiradi va nafas olishni qiyinlashtiradi. Va bu uyqu sifatiga salbiy taʼsir qiladi. Shuning uchun, yotishdan oldin yotoqxonani shamollatish kerak. Shifokorlar yotishdan oldin toza havoda, masalan, bogʻda sayr qilishni maslahat berishadi. Bu sizga sogʻlom uyquni taʼminlaydi.

Toʻgʻri ovqatlanish

Yotishdan oldin yogʻli ovqatlar, kofein miqdori yuqori boʻlgan ichimliklar, spirtli ichimliklarni isteʼmol qilish tavsiya etilmaydi. Kechasi isteʼmol qilingan ogʻir yogʻli ovqatlar sizning ichaklaringizni tun boʻyi ishlashga majbur qiladi. Va kaloriyalar vazningizga kilogramm boʻlib qoʻshiladi. Qahva va boshqa kofeinli ichimliklar va spirtli ichimliklar ham uyqu sifatini pasaytiradi, ammo boshqa sababga koʻra. Kofein qoʻzgʻaluvchanlikni, bosim va yurak urish tezligini oshiradi. Kofeni faqat 14.00gacha iching.

Spirtli ichimliklar tez uxlashga yordam beradi, ammo tez uyqu fazasiga salbiy taʼsir qiladi. Natijada, ertasi kuni siz oʻzingizni uxlamaganday his qilasiz va boshingiz ogʻriydi. Tushlik past kaloriyali, oson hazm boʻladigan ovqatlardan iborat boʻlishi kerak. Masalan, yogurt, tvorog, banan, tuxum, tovuq yoki kurka goʻshti, turli xil don mahsulotlari.

Uyquni nima buzishi mumkin?

Gipovitaminozni oʻz ichiga olgan aniq yoki yashirin kasalliklardan tashqari, uyquning buzilishi koʻplab yomon odatlarni, nosogʻlom turmush tarzini keltirib chiqaradi.

Masalan, chekish va kofeinning koʻpligi tetiklashtiruvchi taʼsirga ega va ularning kombinatsiyasi bir-birining taʼsirini kuchaytiradi. Shuning uchun shifokorlar chekishni tashlashni va qahva va kuchli choy ichishni kunning birinchi yarmiga oʻtkazishni tavsiya etadi.

Kechasi ortiqcha ovqatlanish oshqozon-ichak trakti, yurak-qon tomir tizimining ishini faollashtiradi, gastroezofagial reflyuks kasalligiga (jigʻildon qaynashi kabi his etilishi mumkin), qon bosimining oshishiga olib keladi, bu, albatta, uyqu sifatini yomonlashtiradi.

Sogʻlom uyquga, shuningdek, havo namligining pasayishi va odam uxlayotgan xonada juda past yoki yuqori harorat xalaqit qiladi. Baland tovushlar, oʻtkir hidlar, yorugʻlik ham salbiy taʼsir koʻrsatadi.

Shunday qilib uyquni normallashtirish (uyqu gigiyenasi) boʻyicha asosiy tavsiyalar xonani shamollatish, pardalarni yopish, tozalikni saqlashdir.

Yotishdan oldin gadjetlardan foydalanishning salbiy tomonlarini ham aytib oʻtish  kerak. Yorqin ekran, baland tovushlar (audio va video materiallar), tashvishlantiruvchi yangiliklar uyqu sifatini sezilarli darajada buzishi mumkin. Bu, birinchi navbatda, uyqu gormoni – melatonin ishlab chiqarilishining buzilishiga olib keladi.

Sink “goʻzallik minerali” deb ataladi va bu bejizga emas. Aynan u terining, sochlarning va tishlarning sogʻligʻi, shuningdek, ayol libidosi uchun javobgardir. Ushbu elementning yetishmasligini qanday aniqlash va uni qanday toʻldirish kerak?

Chiroyli koʻrinish, ajoyib kayfiyat va bitmas – tuganmas energiya sogʻlom ayolning belgilaridir. Ammo goʻzallik manbai nima? Tibbiy nuqtai nazardan, tanasi “goʻzallik minerali” yaʼni sink bilan yetarli darajada oziqlangan ayollar jozibali deb hisoblanadi.

Sinkning muhimligini inkor etib boʻlmaydi. Olimlarning kuzatuvlariga koʻra, bu element muhimligi boʻyicha temirdan keyin ikkinchi oʻrinda turadi. Sink, asosiy minerallar qatorida, immunitet va reproduktiv tizimlarning normal ishlashining kafolati hisoblanadi, u. shuningdek, suyak va mushak toʻqimalarining oʻsishi uchun javobgardir. Terining, sochlarning, tishlarning va ogʻiz boʻshligʻining sogʻligʻi tanadagi sinkka bogʻliq va uning kamayishi jarohatni tiklash va davolash jarayonlarini sekinlashtiradi, xotira darajasi va miya faoliyatiga taʼsir qiladi. Ayollarda libido sink miqdorini normallashtirish tufayli oshadi.

Mutaxassislar fikriga koʻra, sogʻlom, shakllangan odamning tanasi taxminan 12 g sink olishi kerak. Bunday holda, eng katta miqdor mushaklarga (60%) va suyak tizimiga (30%) taqsimlanadi. Ayollar uchun bu koʻrsatkich har xil: 9 g barcha yosh toifalari uchun (kamida), lekin ona boʻlishni rejalashtirgan yoki homilador boʻlganlar uchun 11 g dan ortiq.

Sink yetishmasligining sabablari

Sinkning yetishmasligi ayolning turmush tarzi bilan bogʻliq. Goʻsht isteʼmol qilmaydiganlarda bu muammo koʻp yuzaga keladi. Mutaxassislar go'shtdan voz kechmaslikni va kuniga kamida 40 g miqdorida goʻsht isteʼmol qilishni tavsiya qiladi. Homiladorlik paytida ayol tanasida sink darajasi ikki kishiga taqsimlanadi, shuning uchun uning dozasini oshirish kerak. Onaning qornida oʻsayotgan bolada suyak, mushak va immunitet tizimlarining normal shakllanishi bunga bogʻliq.

Ayollar uchun har qanday stressli vaziyatlar ham sink yetishmasligiga olib keladi, shuning uchun ruhiy holatga eʼtibor berish kerak.

Sink yetishmasligining belgilari

Sink yetishmasligi davolasa boʻladigan ammo alomatlari juda sezilarli kasallik.

Ulardan birinchisi soch sinishi va toʻkilishi. Haqiqat shundaki, sink normal hujayra replikatsiyasi uchun zarur boʻlgan elementdir, shuning uchun koʻrkam sochlar organizmda yetarli miqdordagi sinkni talab etadi.

Tirnoqlar ham xuddi shunday. Agar ular moʻrt boʻlib qolsa, sekin oʻsib, oq dogʻlar paydo boʻlsa, bu sink yetishmasligining belgisidir.

Sogʻlom ogʻiz boʻshligʻi va kuchli, oppoq tishlar ayolning tanasida sinkning normal darajasini koʻrsatadi. Shunisi eʼtiborga loyiqki, bu element soʻlak va tish emalida joylashgan. Shuning uchun uning yetishmasligi ogʻiz boʻshligʻida yaralar paydo boʻlishiga olib keladi.

Akne paydo boʻlishi ham sink yetishmasligi bilan bogʻliq. Silliq va porloq teri tanadagi ushbu elementining yetarli darajasiga ega boʻlgan ayolning belgisidir.

Ayollarning reproduktiv salomatligi – sinkni nazorati ostida. Gormonal buzilishlar, ogʻriqli hayz koʻrish va libidoning pasayishi sink yetishmovchiligidan dalolat. Bunday tashxis qoʻyilgan homilador ayollarda erta tugʻish yoki bola tushib qolishi holatlari kuzatilishi mumkin.

Suyaklarning moʻrtligi ham sink yetishmasligining xavfli oqibatiga aylanadi. Chunki suyak toʻqimalarining normal shakllanishi uchun javob beradigan kollagen ishlab chiqarilmaydi.

Sink yetishmasligini davolashning samarali usullari

Oʻz vaqtida va toʻgʻri davolanish bilan immunitetning normal holatini tiklash, yaralarni davolash jarayonini tezlashtirish, husnbuzarlarni yoʻq qilish va soch toʻkilishini toʻxtatish mumkin. Bunga faqat tajribali va malakali toʻgʻri tashxis qoʻyadigan shifokor yordam beradi, u sink yetishmovchiligi boʻlgan ayolga mos davolanish kursini tayinlaydi.

Parhez

Amaliyot shuni koʻrsatadiki, toʻgʻri tanlangan parhez ayollarga sink darajasini normallashtirishga yordam beradi. Agar sinkning atigi 20-40% ovqatdan olinsa, qanday ovqatlar foyda keltirishi mumkin?

Yuqorida aytib oʻtilganidek, bu qizil goʻsht, asosan mol goʻshti. Ushbu oqsilni kam qovurilgan yoki qaynatilgan holda yeyish kerak, past olovda 15 daqiqadan koʻp boʻlmagan vaqt davomida pishirish tavsiya etiladi.

Kundalik ratsionga sutni kiritish ham tavsiya etiladi. Bu donli mahsulotlardan sinkning yaxshiroq soʻrilishiga yordam beradi. Diyetologlarning fikriga koʻra, tuxum, loviya, kurka, tovuq filesi, losos, pishloq va bodom tarkibidagi sink boʻyicha yetakchi hisoblanadi.

Ayollarda sink yetishmasligining oqibatlari

Sink yetishmasligi tufayli ayollarda tashqi koʻrinish va gormonal fon oʻzgaradi. Buning oqibatlari qaytarilmas boʻlishi mumkin. Jinsiy muammolar paydo boʻladi — libido kamayadi. Hayz koʻrish ayniqsa ogʻriqli boʻladi, reproduktiv funksiya sustlashadi. Bularning barchasi nevrologik muammolarni aks ettiradi: uyqusizlik, diqqatni yoʻqotish va xotiraning yomonlashishi.

Sink yetishmovchiligi immunitet darajasiga taʼsir qiladi, tez-tez shamollash va jarohatni davolash jarayonining kechikishi bilan namoyon boʻladi.

Sink yetishmasligining oldini olish

Sinkning normal darajasini saqlab turish uchun ayollarga quyidagilar tavsiya etiladi:

• sinkni oʻz ichiga olgan oziq-ovqat tanovul qilib toʻgʻri parhezga rioya qiling;
• spirtli ichimliklardan voz keching;
• harakatchan turmush tarzini olib boring;
• kuniga kamida 7 soat uxlash qoidasiga rioya qiling;
• shifokor tavsiyasiga binoan vitamin komplekslarini qabul qiling.

D vitamini yogʻda eriydi. Uning tanadagi asosiy vazifasi kalsiy va fosfor miqdorini saqlashdir. Ular suyak oʻsishiga va ularning mustahkamligiga taʼsir qiladi.

“Quyosh” vitamini haqida birinchi marta XVII asrning oʻrtalarida, shifokorlar bolalik raxitiga davo izlayotganlarida gapirishgan. Baliqning jigar yogʻi va oddiy quyosh qutqaruvchi vosita boʻldi. 1924 yilda olimlar ultrabinafsha nurlar bu kasallikning oldini olishini isbotladilar. Shunday qilib, D vitamini rasman tibbiyotga kiritildi.

D vitamini qanday ovqatlarda mavjud

Siz D vitaminini nafaqat quyoshdan, balki tabiiy mahsulotlardan ham olishingiz mumkin. Uning manbalariga baliq yogʻi, seld goʻshti, losos, sardinalar kiradi. Tuxum sarigʻini, sutni har qanday shaklda (tvorogdan kefirgacha) va jigarni muntazam ravishda isteʼmol qilish ham foydalidir.

Nima uchun D vitamini kerak

Bolalar raxiti tanadagi minerallar va tuzlarning yetishmasligi bilan bevosita bogʻliq.

Vitamin tanadagi kalsiy va fosfor almashinuvida ishtirok etadi, ayniqsa bola tanasi uchun muhimdir. Bolalikda suyak toʻqimasini “qattiqlashishiga” yordam beradi, skelet va tishlarni hosil qiladi. Hujayralarning oʻsishi va rivojlanishi uchun javobgardir.

D vitamini oshqozon osti bezi uchun foydalidir, chunki u insulin sekretsiyasiga taʼsir qiladi. Qandli diabetning rivojlanishiga toʻsqinlik qilib, qondagi glyukoza miqdorini normallashtiradi.

Magniy va kaliyning soʻrilishiga yordam beradi, asab tolalari atrofida himoya qobigʻini “qurish” bilan shugʻullanadi. Shuning uchun shifokorlar uni leykemiya, koʻkrak, tuxumdon, prostata, miya va sklerozni davolashda tavsiya qiladilar.

D vitaminining kunlik normasi

D vitaminining dozasi odamning yoshiga bogʻliq. Shunday qilib, 50 yoshgacha boʻlgan bolalar va kattalar uchun kunlik doza 5 mikrogramni tashkil qiladi. 50 yoshdan 70 yoshgacha boʻlgan odamlarga ikki baravar koʻp isteʼmol qilish tavsiya etiladi – 10 mikrogram. Ammo keksalarga bundan ham koʻproq kerak – kuniga 15 mikrogram. Vitamin oshqozon devorlari orqali yogʻlar bilan soʻriladi. Quyosh taʼsirida u teri orqali ishlab chiqariladi. D vitamini yaxshi singishi uchun shifokorlar qoʻshimcha ravishda B, E va C guruhlari vitaminlari bilan boyitilgan ovqatlarni isteʼmol qilishni tavsiya etadilar.

D vitamini yetishmasligi

Siz D vitaminini eʼtiborsiz qoldirmaganingiz yaxshi. Uning yetishmasligi raxit, boʻy oʻsishining sekinlashishi, tishlarning toʻkilishi va mushaklarning zaiflashishiga olib keladi. Uning yetishmasligi, ayniqsa, qishda, quyosh yoʻqligida aniq namoyon boʻladi. Bemor tez gʻazablanadi, uning kayfiyati va hayotga qiziqishi yoʻqoladi.

Murakkab holatlarda — uning suyaklari zaiflashadi va kichik jarohatlarda ham suyaklarga jiddiy zarar yetadi. Kron kasalligi ham rivojlanishi mumkin, bu esa ichakning yarali shikastlanishiga olib keladi.

Ortiqcha D vitamini

D vitamini sintetik isteʼmol qilish bilan dozani oshirib yuborish mumkin. Uning belgilari tananing zaharlanishi, qusish, diareya, ishtahaning pasayishi. Qon bosimi ham koʻtarilishi mumkin, boʻgʻimlarda va mushaklarda ogʻriq paydo boʻladi.

Ilgari D vitamini faqat normal skeletni shakllantirish uchun zarur deb hisoblangan. Uni olmagan bolalar baliq yogʻini isteʼmol qilishgan. D vitamini quyoshdan ham olinishi mumkin. Ammo shimoliy hududlar aholisi ushbu vitaminga muhtoj. D vitamini yetishmovchiligi bilan osteoporoz rivojlanadi, barcha turdagi virusli kasalliklar, ayniqsa mavsumiy kasalliklar oson yuqadi. Bundan tashqari, har qanday depressiya koʻpincha uning yetishmovchiligi bilan bevosita bogʻliq. Ushbu vitaminni tuxum sarigʻi, sariyogʻ, selddan olish mumkin. Dozani oshirib yuborishda esa zaiflik, qorin ogʻrigʻi, boʻgʻimlarda ogʻriq paydo boʻladi.

Deyarli har bir inson gepatit nima ekanligi va uni qanday yuqtirib olmaslik kerakligini biladi. Ammo surunkali gepatit nima, uning paydo boʻlishiga nima sabab boʻladi va u qanday davolanadi?

Surunkali gepatit nima

Tibbiy adabiyotlarda va internetda ushbu kasallikning turli xil taʼriflari mavjud. Oddiy soʻzlar bilan aytganda, surunkali gepatit — bu jigarning yalligʻlanish kasalligi boʻlib, u organ toʻqimalari va hujayralarining asta-sekin nobud boʻlishi bilan tavsiflanadi.

Ammo surunkali gepatit maʼlum bir kasallik emasligini tushunish kerak. Uning bir nechta turlari bor. Koʻpincha surunkali gepatit haqida gapirganda, biz gepatit B va Cni nazarda tutamiz, chunki norasmiy ravishda “iflos qoʻl kasalligi” deb ataladigan gepatit A deyarli hech qachon surunkali bosqichga oʻtmaydi. Shuning uchun ushbu maqolada biz surunkali gepatit B va Cga koʻproq eʼtibor qaratamiz.

Surunkali gepatitning sabablari

Surunkali gepatit kasallikning oʻtkir shaklining uzoq davom etishi (6 oydan ortiq) fonida yuzaga keladi. Uni odatda viruslar qoʻzgʻatadi: HCV-gepatit C, HBV-gepatit B. virus tanaga kirib, avval koʻpayadi, soʻngra integratsiya bosqichi boshlanadi. Boshqacha qilib aytganda, virusning DNKsi tana hujayralariga singib ketadi va immunitet uchun koʻrinmaydigan boʻlib oladi. Bu kasallikning xavfli jihati ham shundadir.

Surunkali gepatit belgilari

Surunkali gepatit B belgilari oʻtkir shakldagi gepatit belgilari kabidir. Ammo kasallikning davomiyligini hisobga olgan holda ular yanada aniqroq namoyon boʻlishi mumkin. Bir vaqtning oʻzida barcha belgilar paydo boʻlishi shart emas:

• teri va koʻz sklerasining sargʻayishi;
• oʻng qovurgʻa ostidagi ogʻirlik hissi;
• qoraygan siydik;
• zaiflik;
• ishtaha yetishmasligi.

Surunkali gepatit C holatida hamma narsa murakkabroq boʻladi. Uni bejizga “yashirin qotil” deb atashmaydi. Bu kasallik hatto OIVga qaraganda xavfliroqdir. Gepatit C tanada uzoq vaqt davomida qolib, jigarni asta-sekin yoʻq qiladi, alomatlar esa deyarli namoyon boʻlmaydi.

Biroq, baʼzida quyidagi alomatlar kuzatiladi:

• doimiy charchoq, uyquchanlik;
• vaqti-vaqti bilan isitma, mushak ogʻrigʻi, tomoq ogʻrigʻi, “grippga oʻxshash” alomatlar;
• asabiylashish.

Ammo koʻpincha odamlar bu alomatlarni Gepatit Cdan ekanligini bilishmaydi.

Diqqat! Agar siz zaiflik hissi doimiy boʻlib qolganini sezsangiz, bundan tashqari, siz tez – tez ORVI bilan ogʻriyotgan boʻlsangiz bu tekshiruvdan oʻtish uchun jiddiy sababdir.

Surunkali gepatitni davolash

Statistik maʼlumotlarga koʻra, gepatit Bning oʻtkir shakli faqat 5-8% hollarda surunkaliga oʻtadi. Biroq, jiddiy va uzoq muddatli davolanishdan qochib boʻlmaydi. Virus, agar choralar koʻrilmasa, tanada tobora kuchayib boradi va jigar hujayralarini yoʻq qiladi. Agar davolanmasa, surunkali gepatit jigar sirroziga olib kelishi yoki saraton kasalligini keltirib chiqarishi mumkin. Va oxir-oqibat bu oʻlimga olib keladi.

Shuni esda tutish kerakki, gepatit C virusi inson tanasida 10-20 yil yoki undan koʻproq yashashi mumkin. Jarayonni yomonlashtirmaslik va sogʻayish ehtimolini kamaytirmaslik uchun tananing signallariga oʻz vaqtida javob berish kerak va vaqti-vaqti bilan tekshiruvlardan oʻtib turish kerak.

Diagnostika

Avvalo, surunkali gepatit tashxisi anamnezni yigʻish bilan boshlanadi. Shifokorga maʼlum shikoyatlar kelib tushganda, u avval bemorni tekshiradi, aniq savollar va diagnostikaga yoʻllanma beradi.

Gepatitga shubha qilingan odamlar venoz qon topshiradi. Qon biokimyoga tekshiriladi, bilirubin, alanin aminotransferaza (Alt) va aspartat aminotransferaza darajasi aniqlanadi. Qonni serologik tekshirish ham amalga oshiriladi va polimeraza zanjiri reaksiyasi usuli qoʻllaniladi (virusning DNK izlari aniqlanadi).

Laboratoriya usullaridan tashqari, surunkali gepatitni tashxislashda ultratovush tekshiruvi va jigar biopsiyasi (gistologik tekshiruv uchun hujayralarni yigʻish) qoʻllaniladi.

Koʻpincha gepatit C kasalligi bola tugʻilishiga tayyorgarlik koʻrayotgan odam oldindan testlarni topshirganda yoki rejalashtirilgan operatsiyaga yotishdan oldin, shuningdek kasbiy tekshiruv doirasida testlarni topshirganda tasodifan aniqlanib qolinadi. Bundan tashqari, qiziloʻngachdan qon ketganda gepatit Cdan shubha qilish mumkin.

Zamonaviy davolash usullari

Besh yil oldin surunkali gepatit C oʻlimni anglatardi. Ammo yaqinda 95% hollarda oʻlimga olib keladigan virusdan xalos boʻlish orqali odamning hayotini saqlab qolishga imkon beradigan dori topildi. Va bu hozircha gepatit C bilan kasallangan odamni davolashning yagona usuli. Ilgari jigar transplantatsiyasi amalga oshirilgan, ammo vaqt shuni koʻrsatdiki, bu usul samarasiz, chunki virus hali ham tanada qolgan boʻladi va keyinchalik transplantatsiya qilingan jigarga ham taʼsir qiladi.

Surunkali gepatit Bni davolash koʻpincha umrbod virusga qarshi terapiya olishdan, shuningdek oʻziga xos parhezga rioya qilishdan iborat. Mutaxassislarning taʼkidlashicha, baʼzida kasallikni toʻliq davolash mumkin boʻlsa-da, aksariyat hollarda surunkali gepatit B faqat vaqtincha toʻxtatib turilishi mumkin.

Surunkali gepatitning oldini olish

Gepatit B va C virusi qondan, jinsiy aloqada va vertikal yoʻl bilan (onadan bolaga) yuqadi.

Hozirgi kunda odam stomatologiyada asboblar yetarli darajada ishlov berilmaganda gepatit yuqtirib olishi koʻp kuzatiladi. Bundan tashqari, virus koʻpincha jinsiy yoʻl bilan yuqadi. Shuning uchun intim hayot madaniyatini bilish va unga rioya qilish, faqat yaxshi nomga ega boʻlgan ishonchli  klinikalarda tibbiy yordamga murojaat qilish kerak.

Hozirda gepatit Bga qarshi vaksinalar mavjud. Bu vaksina bolalarning emlash taqvimiga kiritilgan, ammo bolaligida uni olmagan kattalar emlash uchun tibbiy muassasalarga murojaat qilishlari mumkin.

Ovqat hazm qilish muammolari va doimiy charchoq jiddiy kasalliklardan darak berishi mumkin. Ulardan biri bo'lgan jigar saratoni kasalligining alomatlarini ko'rib chiqamiz.

Jigar saratoni birlamchi yoki metastatik boʻladi. Birinchi holda, xavfli oʻsma jigar hujayralaridan yoki oʻt yoʻllaridan, sirroz fonida paydo boʻladi. Ikkinchisida kasallik boshqa organlarning saraton metastazlarining kirib borishi tufayli paydo boʻladi.

Jigar saratonining belgilari qanday

Ular birlamchi uchun ham metastatik uchun ham bir xil. Dastlabki bosqichlarda koʻpincha kasallik belgilarsiz boʻladi. Faqat rivojlangan bosqichda quyidagi alomatlarning baʼzilari paydo boʻladi.

1. Sariqlik

Odamda jigar oʻsimtasi boʻlsa, bilirubin pigmenti metabolizmi buziladi, uning bir qismi qonga qaytadi, shuning uchun koʻz va terining oqsillari sariq rangga aylanadi. Bundan tashqari, bilirubin epidermisdagi asab tugunlarini bezovta qiladi, bu esa qattiq qichishishga olib keladi.

2. Axlat va siydikning oʻzgarishi

Bilirubin jigarda toʻliq parchalanmaganligi va ichakka kirmaganligi sababli axlatning rangi oʻzgaradi. U oq rangga aylanadi va boʻrga oʻxshaydi, siydik esa, aksincha, qorayadi.

3. Ovqat hazm qilish muammolari

Jigar saratonida odam baʼzida koʻngil aynishini his qiladi, qusish yoki oshqozon buzilishini boshdan kechiradi. Ovqatlanish paytida toʻyish hissi koʻpincha odatdagidan tezroq paydo boʻladi. Bular jigarning kattalashishi va oshqozonga bosim berishi bilan bogʻliq.

4. Tana vaznining kamayishi

Koʻp odamlar hech qanday sababsiz vazn yoʻqotishadi. Buning sababi shundaki, jigar glyukoza metabolizmida, yogʻlarda va oqsil sintezida ishtirok etadi va agar organ funksiyasi buzilgan boʻlsa, bu moddalar notoʻgʻri soʻriladi. Va erta toʻyish hissi tufayli odam kerak boʻlgandan kamroq ovqat yeyishi mumkin, bu ham vazn yoʻqotishiga olib keladi.

5. Doimiy charchoq

Bu metabolizmning oʻzgarishi bilan bogʻliq. Inson tez charchab qolishi yoki oʻzini xuddi gripp bilan kasallangandek his qilishi mumkin.

6. Teridagi koʻkarishlar

Odatda, jigar qon ivishida ishtirok etadigan oqsillar va K vitaminini sintez qiladi. Saraton kasalligida bu funksiya buziladi, bu esa odamda tez qon ketishiga olib keladi. Koʻkarishlar hech qanday sababsiz yoki ozgina taʼsirga ham paydo boʻlishi mumkin.

7. Jigar kengayishi va qovurgʻalar ostidagi ogʻriq

Oʻsib borayotgan oʻsimta jigarni choʻzadi, u kattalashadi va uning qirrasi qovurgʻalar ostidan chiqadi. Natijada, oʻng tomonda toʻliqlik hissi yoki ogʻriq paydo boʻladi.

8. Belda yoki oʻng tarafdagi kurak ostida ogʻriq

Oʻsimtasi boʻlgan jigar yaqin atrofdagi nervlarga bosim oʻtkazadi, shuning uchun, kurak ostida yoki belda ogʻriq paydo boʻlishi mumkin.

9. Qorinning kattalashishi

Astsit yoki suyuqlik toʻplanishi tufayli oshqozon juda kattalashib ketishi mumkin. Buning ikkita sababi bor:

1. Jigarda albumin oqsilining sintezi kamayadi, bu odatda qonda suvni ushlab turadi.
2. Jigardan tomir orqali qonning chiqishi bloklanadi, shuning uchun suyuq qism tomirlardan tashqariga chiqadi.

10. Qorin terisidagi tomirlar

Shifokorlar bu alomatni “meduza boshi”deb atashadi. Bu jigar shishi venoz qonning harakatini buzganligi sababli paydo boʻladi, shuning uchun u qorin terisi ostida joylashgan tomirlar orqali oqadi. Bu ularning kengayishiga olib keladi va tomirlar sezilarli boʻlib qoladi.

11. Gormonal buzilish

Koʻpincha jigar oʻsmalari organizmning qolgan qismiga va turli moddalarning metabolizmiga taʼsir qiluvchi gormonlar ishlab chiqaradi. Bu quyidagilarga olib kelishi mumkin:

• Qonda kaltsiy miqdorining oshishi. Koʻngil aynishi, xayol chalkashligi, ich qotishi, mushaklarning kuchsizligi ham kuzatiladi.
• Glyukoza miqdorining pastligi. Charchoq va hushdan ketishning koʻpayishiga olib keladi.
• Koʻkrakning kattalashishi (ginekomastiya) va erkaklarda moyaklarning kichrayishi.
• Qonda eritrotsitlar darajasining oshishi, bu teri rangi qizil boʻlib qolishiga olib kelishi mumkin.
• Yuqori xolesterin.

12. Taloqning kattalashishi

Jigarda qon oqimining buzilishi, shuningdek, eritrotsitlarning yuqori darajasi tufayli baʼzi odamlarda taloq kattalashishi mumkin. U qoʻshni organlarni, masalan, oshqozonni bosib qoʻyadi va ovqat hazm qilish jarayonini buzadi.

Jigar saratoni belgilari paydo boʻlganda nima qilish kerak?

Roʻyxatda keltirilgan alomatlar har doim ham saraton kasalligini koʻrsatmaydi. Ammo har qanday holatda ham siz terapevtga murojaat qilishingiz kerak. U tekshiruvni tayinlaydi. Bu qorin boʻshligʻining ultratovush tekshiruvi, biokimyoviy qon tekshiruvi va saraton kasalligiga shubha boʻlsa, jigar biopsiyasi boʻlishi mumkin. Shundan keyingina shifokor davolanishni tavsiya qiladi. Bu odatda jigarning bir qismini olib tashlash uchun operatsiya boʻladi. Baʼzida nur terapiyasi va hatto organ transplantatsiyasi kerak boʻlishi mumkin.

Jigarning ogʻir shikastlanishi va kasalliklarida yuzaga keladigan jiddiy holatlardan biri bu jigar komasi. Bunday holatda miya katta zarar koʻradi. Nima uchun jigar komasi paydo boʻladi va uni qanday davolash mumkin?

Jigar komasi — bu chalkashlik, gʻayritabiiy nevrologik belgilar, ongni yoʻqotish va oʻlimga olib kelishi mumkin boʻlgan tananing ogʻir holati. Bu jigar ensefalopatiyasining oxirgi, 4-bosqichidir.

Jigar komasi nima

Jigar komasi jigar ensefalopatiyasining eng ogʻir bosqichidir. Bu oʻtkir jigar yetishmovchiligi yoki surunkali jigar kasalligi natijasida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan asorat (mustaqil kasallik emas). Uning rivojlanishi bilan miya faoliyati yomonlashadi. Miya juda sezgir organ boʻlib, uning toʻgʻri ishlashi uchun sogʻlom jigar zarur. Agar u tanada hosil boʻlgan toksinlarni zararsizlantirishga qodir boʻlmasa, oʻz-oʻzidan zaharlanish va miya shikastlanishi paydo boʻlishi mumkin, bu esa odamni komaga tushishiga olib keladi.

 Sogʻlom jigar ovqat hazm qilish jarayonida tanada hosil boʻlgan moddalarni parchalaydi va zararsizlantiradi. Jigar funksiyasining buzilishi ammiak, baʼzi yogʻ kislotalari, fenol kabi toksinlarning qon oqimiga kirishiga imkon beradi. U yerdan ular gematoensefalik toʻsiqdan oʻtib, markaziy asab tizimiga taʼsir qilishi va jigar komasiga olib kelishi mumkin. Jigar komasi koʻpincha surunkali jigar kasalligi boʻlgan bemorlarda va jigar sirrozi bilan ogʻrigan barcha bemorlarning 50-70 foizida uchraydi.

Kattalardagi jigar komasining sabablari

Surunkali jigar komasining eng keng tarqalgan sabablari alkogol va oʻtkir infeksiya (gepatit) hisoblanadi.

Jigar koʻplab hayotiy vazifalar uchun masʼul boʻlgan muhim organdir. Isteʼmol qilinadigan har qanday narsa ichakka kiradi, u yerda oziq-ovqat va ichimliklar molekulalarga boʻlinadi, soʻngra qon oqimiga kirib, jigarga yuboriladi. Jigar, shuningdek, qon ivishi uchun masʼul boʻlgan oqsillarni ishlab chiqarishda muhim rol oʻynaydi va qondagi glyukoza miqdorini nazorat qilishga yordam beradi.

Jigar jiddiy shikastlanganda toksinlarni olib tashlay olmaydi yoki hayotiy elementlarni ishlab chiqara olmaydi. Bundan tashqari, kasallangan jigar oʻzi zaharli moddalarni chiqara boshlaydi. Ushbu omillarning kombinatsiyasi (shu jumladan qonda toksinlar toʻplanishi) miyaning faoliyatini buzadi va jigar ensefalopatiyasini keltirib chiqaradi. Agar birinchi belgilar eʼtiborsiz qoldirilsa va davolanish boshlamasa, koma holati kelib chiqadi.

Ensefalopatiya va komaga olib keladigan asosiy omillar:

Ammiak. Bu oziq-ovqat hazm boʻlgandan keyin ichaklarimizdagi bakteriyalar tomonidan ishlab chiqariladigan moddadir. Odatda jigar uni yoʻq qiladi, ammo jigar shikastlanganda ammiak qonda toʻplanib, miyaga osongina kirib borishi mumkin.

Yuqori konsentratsiyalarda ammiak miya uchun zaharli hisoblanadi? U kislota muvozanati, metabolizm va membrana potensialiga (asab hujayralari muvozanati) bevosita taʼsir qiladi. Oʻz navbatida, bu miyadagi hujayralar (neyronlar) toʻgʻri ishlamasligiga olib keladigan koʻplab oʻzgarishlarga sabab boʻladi.

Miyaning shishishi. Koʻpincha miyaning shishishi komaga olib keladi, miya atrofida va uning ichida suyuqlik toʻplanadi. Oʻtkir jigar yetishmovchiligida miyaning shishishi bosh suyagidagi bosimning oshishiga sabab boʻladi, bu esa oʻlimga olib kelishi mumkin. Sirrozda ham miya shishi paydo boʻlishi mumkin.

Miyada suyuqlik toʻplanishi, birinchi navbatda, astrotsitlarning (miya hujayralarining oʻziga xos turi) shishishi tufayli yuzaga keladi. Astrotsitlar neyronlar bilan juda yaqin aloqada boʻlib, miyaning normal ishlashini taʼminlashga yordam beradi. Biroq, shishgan astrotsitlar neyronlarning va miya funksiyasining buzilishiga olib keladi.

Kattalarda jigar komasining belgilari

Jigar ensefalopatiyasining belgilari shaxsiyat, energiya darajasi va fikrlashdagi deyarli sezilmaydigan oʻzgarishlardan chuqur komaga qadar boʻladi.

Qogʻozda yulduz yoki boshqa oddiy naqshni yoza olmaslik va qoʻl yozuvining yomonlashishi ensefalopatiyaning dastlabki belgisidir.

Miya funksiyasining pasayishi nooʻrin xatti-harakatlarga, oʻziga beeʼtibor boʻlishga, kayfiyatning tez oʻzgarishiga va salbiy fikrlashga olib kelishi mumkin. Bemor diqqat kamayadi va yangi uyqu rejimlari paydo boʻladi. Harakat va nutq sekin va qiyin boʻlib qolishi mumkin.

Kasallik rivojlanishi bilan bemorlarning ongi buziladi, ular uyqusiraydigan, yoʻnalishini yoʻqotadigan boʻlib qolishadi. Qoʻllar titraydi, choʻzilgan holatda bemor ularni tekis ushlab turolmaydi (“jigar titrashi”) va bemor koʻp hushidan ketishi mumkin. Koma chuqurlashganda reflekslar kuchayadi (giperrefleksiya).

Kattalardagi jigar komasini davolash

Hozirgi vaqtda ensefalopatiya uchun aniq va ishonchli testlar mavjud emas, ayniqsa komaga tahdid soladigan ogʻir holatlarda. Shuning uchun bemorning ahvolini baholashda shifokorning shaxsiy kuzatuvlari va professional baholari muhim rol oʻynaydi.

Diagnostika

Xayol chalkashligi va miya faoliyatining buzilishining boshqa belgilari jigar kasalligi boʻlgan bemorlarda ensefalopatiyani aniq koʻrsatadi. Qonda ammiakning koʻpayishi deyarli har doim jigar komasida uchraydi, ammo bu kasallikning ogʻirligiga bogʻliq emas.

Magnit-rezonans tomografiya (MRT) miyaning jiddiy shishishini koʻrsatishi mumkin, bu koʻpincha komadan oldin ham sodir boʻladi. Elektroensefalografiya (EEG) hatto yengil alomatlari boʻlgan bemorlarda ham gʻayritabiiy miya toʻlqinlarini aniqlaydi. Qon va siydik tahlillari koʻp miqdorda sedativ yoki boshqa dori-darmonlarni qabul qilishda gumon qilingan bemorlarda ensefalopatiya sabablari toʻgʻrisida muhim maʼlumotlarni taqdim etishi mumkin.

Zamonaviy davolash usullari

Ensefalopatiya va jigar komasini radikal davolash shikastlangan jigarni sogʻlom donor bilan almashtirishni oʻz ichiga oladi. Koʻpincha jigar transplantatsiyasi qilingan bemorlarda miya faoliyati yaxshilanadi. Biroq, komani iloji boricha nazorat qilish va oldini olish juda muhim, chunki koʻplab epizodlar miyaning doimiy shikastlanishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli, kasallik paytida miyaga gʻamxoʻrlik qilish juda muhimdir.

Jigar komasining oldini olish

• Sogʻlom kaloriya isteʼmolini saqlang. Toʻrt guruh oziq-ovqat mahsulotlarini, shu jumladan meva va sabzavotlarni, donlarni, sut mahsulotlari va goʻshtni isteʼmol qiling.
• Tuzli, shirin va yogʻli ovqatlarni isteʼmol qilishni cheklang.
• Spirtli ichimliklar, sedativlar, giyohvand moddalar va jigarga zarar yetkazuvchi boshqa dori-darmonlardan saqlaning.

Terining ehtiyojlari mavsumga bogʻliq. Qishda koʻpchilik quruqlikdan aziyat chekadi, yozda esa yuz yaltirab qolaveradi. Mutaxassislarning taʼkidlashicha, yuz terisini parvarish qilish tartibi yil davomida oʻzgarib turishi kerak. Yozda uni quyoshdan himoya qilish juda muhim, ammo buning oʻzi yetarli emas. Sizga yozda yuz terisini parvarish qilish uchun qanday vositalarni qoʻshish kerakligi va qaysilarini olib tashlash kerakligi haqida maʼlumot beramiz.

Yaxshiroq tozalash va skrablash

Tozalash har qanday parvarish tizimining asosiy bosqichidir. Yozda usiz iloji yoʻq: teri yogʻliroq boʻlib qoladi, yuzda kir va ter toʻplanadi. Muammoli terini egalari issiqlik va namlik tufayli akne kuchayishini taʼkidlashadi. Yilning shu davrida mutahasisslar quyuq kremli yuvish vositalarini yengil penka bilan almashtirishni tavsiya qiladi (yoki gel). Agar akne allaqachon paydo boʻlgan boʻlsa, salitsil kislotasi boʻlgan mahsulotlardan foydalaning. U bakteriyalar va yalligʻlanishga qarshi kurashish xususiyatiga ega.

Eksfoliantlar

Piling va skrab terini quritadi. Qishda, shundoq ham namlik juda kamligida, eksfoliatsiyani suiisteʼmol qilmaslik yaxshiroqdir. Yozda buning aksi — piling va skrablardan koʻproq foydalaning. Kimyoviy eksfoliatsiya uchun AHA (glikolik) yoki BHA (salitsil) kislotalari boʻlgan mahsulotlar mos keladi. Birinchisi, agar yuzning rangini tekislash kerak boʻlsa, ikkinchisi, agar antibakterial taʼsir muhim boʻlsa (masalan, akne davolash uchun) mos keladi.

Muhim: AHA kislotalari terini quyoshga nisbatan zaif qilib qoʻyishi mumkin. Uni ishlatsangiz bulutli kunda ham SPF haqida unutmasligingiz kerak.

Yengil namlantiruvchilarga oʻting

Yozda terini parvarish qilishda namlantirishni eʼtiborsiz qoldirmaslik kerak. Teri sariyogʻ kabi yaltirasa ham, tashqarida +35 °Cdan issiq boʻlsa ham. Ter va nam ob-havo teringizga namlik hissini beradi, ammo namlantirmaydi. Issiqlikda suvsizlanish xavfi odatda ortadi. Va namlik yetarli boʻlmaganda, teshiklar koʻproq yogʻ chiqaradi. Bu, oʻz navbatida, yalligʻlanishni keltirib chiqaradi.

Yogʻli quyuq krem qishda juda as qotadi. Issiq oylarda yuz koʻpincha oʻz-oʻzidan namlanadi (ob-havo va ter tufayli). Bu emulsiyalar, flyuidlar, losyonlar va boshqa yengil teksturalar uchun juda mos vaqt.

Ultrabinafsha nurlaridan va pigmentatsiyadan himoyalaning

Quyoshdan himoya qiluvchi vositalar butun yil davomida kerak boʻladi. Quyosh koʻproq boʻlsa, ular ikki baravar muhimdir. Amerika dermatologlar assotsiatsiyasi kamida 30 SPF boʻlgan sanskrinalarni tanlashni maslahat beradi. Kremni qoʻllar, oyoqlar, boʻyin va quloqlarni unutmasdan, terining barcha ochiq joylariga surtish kerak. Voyaga yetgan odam uchun maqbul doza 30 grammdan ozroq. Sanskrin har ikki soatda yangilanishi kerak. Plyajda dam olish va sport bilan shugʻullanish uchun maxsus suv oʻtkazmaydigan formulalar mavjud.

Quyosh nafaqat erta qarish, balki teri saratoniga ham olib kelishi mumkin. Oʻzini ultrabinafsha nurlaridan himoya qilish uchun teri melanin pigmentini hosil qiladi. Baʼzida quyosh taʼsirida pigment notekis taqsimlanadi. Shunday qilib, mahalliy giperpigmentatsiya paydo boʻladi. Antioksidantlar qoʻshilgan kosmetika unga qarshi kurashish uchun javob beradi. U zararli erkin radikallar, akne va ajinlar bilan kurashadi.

Ehtimol, har bir inson hayotida kamida bir marta tanada gʻalati qizil dogʻ paydo boʻlishiga duch kelgan. Angioma, asosan, hech qanday noqulaylik tugʻdirmaydigan yaxshi sifatli oʻsmadir. Qanday hollarda angiomalardan xalos boʻlish kerak va ular paydo boʻlganda tashvishlanish kerakmi?

Angioma nima?

Angioma deganda limfa (limfangioma) va qon (gemangioma) tomirlarida qizil hol yoki  “yulduzcha” shaklidagi yaxshi sifatli oʻsma tushuniladi. Kattalardagi angioma tananing deyarli har qanday joyida – yuz va boʻyin, orqa, koʻkrak, qoʻl va oyoqlarda va hatto ichki organlarda paydo boʻlishi mumkin. Baʼzida bu shakllanishlar oʻz-oʻzidan yoʻq boʻlib ketishi mumkin, lekin koʻpincha yosh oʻtishi bilan (30 yoshdan keyin) ularning soni koʻpayadi. JSST statistik maʼlumotlariga koʻra, kattalarning 75 foizida angioma bor.

Shuni ham taʼkidlash kerakki, angioma koʻpincha qizil hol deb ataladi, ammo uning holga hech qanday aloqasi yoʻq. Hollar tomirlardan emas, balki nevus hujayralari — melanotsitlardan kelib chiqadi.

Angioma turlari

Angiyomalarning juda koʻp turlari mavjud, ammo kelib chiqishi boʻyicha ular ikki guruhga boʻlinadi – gemangioma (qon tomirlari toʻplamidan hosil boʻladi) va limfangioma (limfa tomirlaridan). Limfangiomalar juda kam uchraydi, ularda terining rangi oʻzgarmaydi.

Tuzilish turiga koʻra oddiy (kapillyar), kavernoz, shoxsimon va suyak ichi angiomalari farqlanadi.

Oddiy (kapillyar) angiomalar koʻpincha tugʻma boʻladi. Ular terining yuzasida mutlaqo tekis boʻlishi yoki biroz yuqoriga koʻtarilgan boʻlishi mumkin va toʻq gilos rangdan toʻq koʻk ranggacha boʻladi. Oddiy angioma kengaygan va oʻralgan kapillyarlardan iborat. Oddiy angiomalar terining har qanday joyida paydo boʻlishi mumkin. Ular hech qanday noqulaylik tugʻdirmaydi.

Kavernoz angiomalar pulsatsiyalanuvchi qip-qizil shakllanishlardir. Koʻpincha kavernoz angiomalar keksa odamlarning jigarida, shuningdek orbitalarning yogʻ toʻqimalarida va suyaklarda uchraydi.

Shoxsimon angioma juda kam uchraydi, koʻproq qoʻl va oyoqlarda uchraydi (baʼzan bosh yoki yuzda). Bunda, angioma ustidagi teri normal rangga ega, ammo kapillyar angiomalar bilan qoplanishi mumkin.

Suyak ichi angiomalari asosan bosh suyaklarida rivojlanadi va faqat yaqin atrofdagi toʻqimalarga tarqalganda seziladi. Ular qon ketishiga olib kelishi mumkin va bunday angiomani koʻpincha faqat rentgen nurida aniqlash mumkin.

Angioma sabablari

Mutaxassislar hali ham angioma paydo boʻlishiga olib keladigan sabablar haqida bir fikrga kelishmagan. Asosiy sabab limfa va qon aylanish tizimining buzilishi deb aytiladi.

Koʻpincha angiomalar quyidagilar natijasida paydo boʻladi:

• gormonal kasalliklar;
• quyosh ostida tez-tez va uzoq vaqt qolish;
• jigar (yogʻli gepatoz, sirroz), oshqozon osti bezi va oshqozon-ichak trakti kasalliklari;
• terining shikastlanishi yoki kuyishi;
• C vitamini yetishmasligi ( qon tomirlar “moʻrtlashadi”);
• irsiy omil.

Angioma belgilari

Angiomalar terining nuqsonlari boʻlib, ular noqulaylik yoki ogʻriq keltirmaydi, lekin shikastlanganda koʻp qon ketishi mumkin. Ular tananing har qanday qismida paydo boʻlishi mumkin, lekin koʻpincha koʻkrakda, yelkaning pastrogʻida va qoʻllarda paydo boʻladi.

Angiomalar turli oʻlchamlarga ega: diametri 0,5 mmdan bir necha millimetrgacha. Shuningdek, ular turlarga qarab har xil koʻrinishi mumkin: gemangioma koʻpincha qizil – koʻk, limfangioma esa rangsiz.

Davolash va diagnostika

Yuzaki angiomalarni tashxislash odatda mutaxassis uchun hech qanday qiyinchilik tugʻdirmaydi. Baʼzi hollarda, boshqa yaxshi yoki yomon sifatli oʻsmalarni istisno qilish zarur boʻlganda, shifokor dermatoskopdan foydalanadi. Melanomani istisno qilish zarur boʻlgan murakkab holatlarda biopsiya buyuriladi.

Agar angioma organizmda boʻlsa, unda bir qator tadqiqotlar qoʻllaniladi – agar suyak ichi angiomasiga shubha tugʻilsa, rentgenografiya buyuriladi, ichki organlarning angiomasini aniqlashda angiografiya, ultratovush, KT qoʻllaniladi.

Zamonaviy davolash usullari

Albatta, odamlar angiomalarni davolash kerakmi yoki hech qanday tashvish tugʻdirmasa, ularga tegmagan yaxshimi degan savolga qiziqishadi. Agar angiomalar kichik boʻlsa, ularga tegmaslik va shunchaki kuzatib turish kerak. Kichik va oʻrta kattalikdagi angiomalar baʼzan olma sirkasili losyonlaridan keyin yaxshi yoʻqoladi (lekin qoʻllashdan avval shifokor bilan maslahatlashing).

Agar angiomalar katta boʻlsa, koʻp shikastlansa va qon ketsa yoki odamning tashqi koʻrinishida aks etib noqulaylik tugʻdirsa, ularni jarrohlik yoʻli bilan olib tashlash mumkin. Angiomani olib tashlashning uchta yoʻli mavjud: radiotoʻlqin bilan, lazer yordamida, elektrokoagulyatsiya qilib. Ushbu usullarning barchasi angiomani atrofdagi toʻqimalarga taʼsir qilmasdan olib tashlashga imkon beradi, protsedura ogʻriqsiz va qonsiz boʻlib, davolanish jarayoni tez oʻtadi va noqulaylik tugʻdirmaydi.

Konservativ davolash (kutish taktikasi, dori-darmonlar ichish, losyonlar) va operativ davolash (kriyodestruksiya, lazer bilan davolash, jarrohlik usullari) turlari mavjud. Ushbu patologiyani aniqlashning har bir holatida bemorga eng maqbul va mos davoni taʼminlaydigan individual yondashuv zarur.

Angiomaning oldini olish

Tugʻma angiomalarning oldini olishni iloji yoʻq. Quyosh nurlaridan saqlanish orqali ularning oʻsmirlik va balogʻat yoshida paydo boʻlishining oldini olish mumkin. Shuningdek, sogʻlom turmush tarzini olib borish va toʻgʻri ovqatlanishga rioya qilish kerak. ⠀

Agar angioma juda koʻp boʻlsa, qoʻshimcha ravishda dermatolog va gastroenterolog bilan maslahatlashish, umumiy va biokimyoviy qon testini oʻtkazish, yashirin sogʻliq muammolari yoʻqligiga ishonch hosil qilish kerak.

Asal eng foydali mahsulotlardan biri hisoblanadi. Uning foydasi haqida koʻp gapiriladi, ammo, afsuski, hamma ham uni yeyishi mumkin emas. Baʼzi odamlarda asalga kuchli allergiya boʻlishi mumkin.

 Asalga allergiya kamdan-kam uchraydigan hodisa. Statistikaga koʻra, dunyoda aholining 1% dan kamrogʻi bundan aziyat chekadi. Biroq, soʻnggi yillarda kasallar soni ortib bormoqda. Koʻpincha bu turdagi allergiya bolalarda uchraydi, ammo ularda yengil kechadi. Kattalardagi alomatlar ogʻirroq boʻlishi mumkin.

Asalga allergiyaning sabablari

Asal allergiyasining asosiy sabablaridan biri irsiy moyillikdir. Agar ota-onada asalga allergiya boʻlsa, bolalarda allergiya paydo boʻlishi ehtimoli ancha yuqori. Masalan, agar ota-onadan biri allergiyaga duch kelsa, bolada kasallik ehtimoli 30% ni tashkil qiladi. Va agar dada ham, onada ham kasallik boʻlsa, bolada allergiya boʻlish ehtimoli 60-70% gacha koʻtariladi.

Allergiyaning yana bir sababi asalning oʻzi emas, balki undagi oz miqdordagi gul changi boʻlishi mumkin. Gul changiga allergiya esa juda keng tarqalgan holat.

Yana bir qiziq fakt: koʻpincha allergiya yozgi va kech yozgi asal navlaridan kelib chiqadi. Ammo may asaliga allergiya juda kam uchraydi.

Aytgancha, yirik korxonalar tomonidan sanoat usulida ishlab chiqarilgan asal odatda allergiyani qoʻzgʻatmaydi, chunki u gul changidan tozalanadi. Ammo eng yaxshi, tabiiy va shifobaxsh deb hisoblangan qishloq xoʻjaligi asali allergiyaga olib kelishi mumkin, chunki ularda gul changlari bor.

Asalga allergiya qanday namoyon boʻladi

Asal allergiyasining belgilari turli boʻlishi mumkin:

• nafas olish tizimida: yoʻtal, burun oqishi, bronxlardagi spazmlar, nafas olish qiyinlashuvi;
• ovqat hazm qilish tizimida: qorin dam boʻlishi va ogʻriq, koʻngil aynishi, qusish, diareya, tomoq ogʻrigʻi;
• yurak-qon tomir tizimida: past bosim va aritmiya;
• asab tizimida: bosh ogʻrigʻi, bosh aylanishi, hushidan ketish;
• terida: qichishish, dermatit, ekzema.

Asal allergik reaksiyalarning jiddiy namoyon boʻlishiga olib kelishi mumkin, baʼzan Kvinke shishi va anafilaktik shok kabi halokatli holatlar kelib chiqadi.

Asalga allergiyani qanday davolash kerak

Agar asalga allergiya juda kuchli namoyon boʻlsa, unda eng yaxshi yechim butunlay asal yemaslik, chunki allergenning hatto oz miqdori ham anafilaksiyaga olib kelishi mumkin.

Diagnostika

Odatda, shifokor bemorga qaysi mahsulot shubha ostida ekanligini aniqlash uchun savollar beradi. Bu allergenni aniqlash uchun yetarli boʻladi.

Shuningdek, shifokor teri testini buyurishi mumkin. Tadqiqot davomida tana qaysi stimulga javob berishini tushunish uchun teriga turli xil allergenlar qoʻllaniladi. Bunday test allergiya avji va gullash mavsumida oʻtkazilmaydi. Yana bir keng tarqalgan tadqiqot — shubhali allergenga antitanalarni aniqlash.

Zamonaviy davolash usullari

Agar asalga allergiya kuchli namoyon boʻlsa, antigistaminlar, ogʻir holatlarda esa glyukokortikosteroidlar yordam beradi. Ammo ularni qoʻllash mumkin boʻlmagan holatlar mavjud, shuning uchun ularni faqat shifokor tavsiyasiga binoan qoʻllash kerak.

Allergiyani davolash uchun allergenga mos immunoterapiya (ASIT) ham qoʻllaniladi. Uning mohiyati quyidagicha: allergen teri ostiga yuboriladi yoki til ostiga tomiziladi. Boshlanishiga allergik reaksiyaga olib kelmaydigan oz dozada. Keyin immunitet hujayralari allergenga “koʻnikishi” va notoʻgʻri reaksiya bildirmasligi uchun doza asta-sekin oshiriladi. Bu juda uzoq muddatli davolash: 3-5 yil davom etadi, ammo natijada allergiya namoyon boʻlishi sezilarli darajada kamayadi.

Asalga allergiyaning oldini olish

Asalga allergiyadan saqlanishning eng oson usuli — uni isteʼmol qilmaslik. Bundan tashqari, mahsulotlarning tarkibini, ayniqsa qandolat mahsulotlarini diqqat bilan oʻrganishingiz kerak – ularda asal boʻlishi mumkin.

Agar siz asalni yoki pishirilgan mahsulotni tarkibini bilmasdan isteʼmol qilsangiz va allergik reaksiya boshlanishini tushunsangiz, ichakdagi allergen qoldiqlarini bogʻlaydigan va uning qonga kirishiga toʻsqinlik qiladigan biror sorbent iching. Yoki soli yormasidan tayyorlangan boʻtqa yeb oling. Kuchli allergik reaksiya boshlansa, darhol tez yordam chaqiring!

Terini toʻgʻri parvarish qilish boʻyicha qisqa qoʻllanmani taqdim etamiz. Bu bir qarashda oddiy koʻringan maslahatlarga amal qilsangiz, teringiz ipak kabi mayin va pardozingiz mukammal boʻladi.

Siz krem yoki pudra sotib olib yuzingiz terisi reklamadagi kabi yorqin va tiniq boʻlishini tasavvur qilasiz. Ammo buning oʻrniga ularni surtganingizda yuzingiz yaltiragan, notekis va qizgʻish rangda boʻlib qoladi.

Terining mayin emasligi, quruqligi, yogʻliligi, tonal kremning sezilib turishi, pardoz tez oʻchib ketishi — bularning barchasi terini tizimsiz parvarish qilishning oqibatlari. Parvarishlangan teri deganda dogʻlari va hatto yengil toshmalari ham yoʻq boʻlgan teri tushunilmaydi. Chinnidek teriga ega qizlar juda ham kam uchraydi. Gap terining sifatida.

Tonal krem ipakka oʻxshash terida juda yaxshi turadi. Ammo xafa boʻlishga shoshilmang — har qanday terini ipak holatiga olib kelish mumkin. Bunday teriga ega boʻlganlar esa uni shunday holatda saqlab qolish uchun astoydil harakat qilishlari kerak.

Terini parvarish qilish press mashqlari toʻplami kabi oddiy, ammo kundalik tartib-intizomni talab qiladi. Ertalab va kechqurun uchta mashqni bajarish kerak: tozalash, tonerlash, namlantirish.

Agar siz ertalab va kechqurun tishlaringizni yuvmasangiz, ular qanday holatga kelib qoladi? Ular sariq rang bilan qoplanadi, ogʻizdan hid paydo boʻladi, emal parchalanadi va natijada kariyes paydo boʻladi. Teri holatida kariyes bu akne yoki oddiy husnbuzarlar.

1. Tozalash

Afsuski, u koʻpincha eʼtibordan chetda qoladi. Eng yomon holatda, yuz suv, sovun yoki dushg geli bilan yuviladi. Baʼzida maxsus tozalash vositalari sotib olinadi, ammo ularning sifatiga har doim ham ahamiyat berilmaydi. Yuvib tashlansa boʻldi ku, deb fikrlaysiz. Albatta, yuvib tashlanadi, ammo tozalash teriga zarar yetkazishi yoki yaxshilashi mumkin. Tanlov oʻzingizdan.

Nima uchun maxsus terini tozalash vositasi sotib olish kerak?

U nafaqat kosmetik vositalarni, balki kun davomida ishlab chiqariladigan sebum zarralarini ham yuvib tashlaydi. Ertalab buni qilish juda muhimdir. Agar siz maxsus tozalash vositasidan foydalanmasangiz, teringiz tez orada idish-tovoq gelisiz yuvilgan tarelkaga oʻxshab qoladi. Axir idishlarni dush geli yoki qoʻlingizga tushgan narsa bilan yuvmaysizku. Yuz teringizni idishdan nima kam joyi bor?

Terini muntazam tozalash pardozning chidamliligiga taʼsir qiladi. Agar siz pardozni tozalanmagan teriga qilsangiz, teridagi sebum bir necha soat ichida kosmetikani eritib yuboradi.

Tozalash vositasini qanday tanlash kerak?

Asosiy qoida — teringiz undan keyin dagʻal boʻlib qolmasligi va tortilmasligi kerak. Toniksiz va namlantiruvchi kremsiz tozalash terining suvsizlanishiga va erta qarishiga olib keladi. Shuning uchun, tozalashdan keyin teriga albatta tonik va namlantiruvchi krem surish kerak.

2. Tonik

Tonik yuzdagi suv va tozalash vositalarining qoldiqlarini olib tashlaydi, terining pH qiymatini normallashtiradi. Bu foydasiz boʻlib koʻrinadigan vosita, ammo undan foydalanishni boshlashingiz bilan taʼsirini his qilasiz. Tonikdan foydalanish tozalash va namlash natijasini bir necha barobar oshiradi.

Toniklar qoʻshimcha namlantiradi, tekislaydi, yuzdagi teshiklar devorlarini mustahkamlaydi. Asosiysi, mahsulot tarkibida alkogol boʻlmasin. Bu holatda istisno, agar dermatolog sizga spirtli toniklarni buyurgan boʻlsa.

3. Namlantirish

Hatto yogʻli terini ham namlantirish kerak. Namlantiruvchi krem ham sizga mos boʻlishi kerak: quruq terini tezda namlik bilan toʻldiradigan, yogʻli terini esa yanada yogʻli qilib qoʻymaydigan bo'lsin.

Namlantiruvchi kremni yoki gelni tarkibiga qarab tanlang. Yogʻli teri egalari uchun yogʻsizlantiruvchi taʼsirga ega yengil namlantiruvchilar mos keladi.

Ushbu oddiy qoidalar sizni ideal yuz terisiga yetishtiradi. Kundalik terini parvarish qilish uchun oʻzingizga mos mahsulotlarni sotib oling va hammom javoniga qoʻyib qoʻying.

Maslahat: bir xil markadagi tozalovchi, tonik va namlantiruvchi vositalardan foydalaning. Koʻp brendlar toʻplamdagi mahsulotlarni bir biriga mos qilib yaratadi, shunda bitta vosita boshqasining taʼsirini kuchaytiradi.

Tanlashda reklamada aytilgan sizni barcha muammolardan xalos qiladigan “moʻjizaviy “ ingrediyentlarga eʼtibor bermang. Shuni tushunish kerakki, goʻzallik uchun bir martalik moʻjiza emas, balki tizimli yondashuv, terining turiga qarab mahsulotlarni tanlash va ulardan foydalanishning muntazamligi muhimdir.

Zamonaviy qizlar goʻzallikni saqlab qolish uchun barcha imkoniyatlarga ega. Bunga ozgina bilim va intizom qoʻshish  kerak xolos.

Nega imtihonlar va muhim uchrashuvlardan oldin ovqat yeyishni istamaymiz? Stressning ovqat hazm qilish jarayoniga ta'siri bormi? Ba'zi odamlar stressdan oshqozon og'rig'iga duch kelishadi, kimdirning tomog'idan bir luqma ham o'tmaydi. Reaksiyalar turli xil va biz mutaxassislardan nima uchun bunday bo'lishini va oshqozonimiz stress bilan qanday bog'liqligini so'radik. Stress nima? Ba'zilar uchun bu metroda sayohat, kimdir uchun - samolyotda uchish. Qanday bo'lmasin, oshqozon-ichak trakti vegetativ asab tizimining ta'siri tufayli hayajonga qandaydir tarzda reaksiya bildiradi. Vegetativ asab tizimi ichki organlarning ishlashi uchun javobgardir, u doimiy va avtonom tarzda ishlaydi. Fikr kuchi bilan biz ichak, oshqozon va boshqa organlarning ishiga ta'sir qila olmaymiz. Shuning uchun biz buni xohlaymizmi yoki yo'qmi, tashvish va hayajonga javoban adrenalin kabi stress gormonlari ishlab chiqariladi. Uning ta'siri ostida oshqozon-ichak trakti mushaklari bo'shashadi, harakatchanlik sekinlashadi, sfinkterlar qisqaradi. Mana stressdan keyin o'ng qovurg'a ostida og'riqning paydo bo'lishi sabablaridan biri: bu sohada nafaqat ovqatlanish muammolariga, balki stressga ham sezgir bo'lgan sfinkterlar va o't yo'llari joylashadi. Ovqat hazm qilishning o'ziga kelsak, stress paytida gormonlar ta'siri ostida "zarba ber yoki qoch" rejimi yoqiladi. Qonning asosiy oqimi yurakka, miyaga, mushaklarga o'tadi, favqulodda holatda qochish yoki qarshi kurashish qulay bo'lishi uchun. Bunday vaziyatda oshqozon-ichak traktida to'g'ri qon ta'minoti bo'lmaydi, shuning uchun ovqat hazm qilish jarayoni sekinlashadi.

Har bir inson duch kelishi mumkin boʻlgan diareyaning 9ta sababini keltirib oʻtamiz.

1. Spirtli ichimliklarni suiisteʼmol qilish

Koʻp alkogol ichish nafaqat bosh ogʻrigʻiga, balki jiddiyroq oqibatlarga olib kelishi mumkin. Spirtli ichimliklar ovqat hazm qilish traktini bezovta qiladi va ichakni odatdagidan tezroq qisqarishga majburlaydi. Natijada, suyuqlik soʻrilishga ulgurmaydi va tashqariga qaytib chiqadi.

Diareya muntazam ichuvchilar uchun odatiy holdir, ammo u meʼyorni bilmay qolib bir vaqtning oʻzida juda koʻp ichib yuborganlarni ham boshiga tushishi mumkin. Diareya, shuningdek, kun tartibi buzilgan odamlarga tahdid soladi. Uyqusizlik tufayli oshqozon‑ichak trakti spirtli ichimliklarga taʼsirchan boʻlib qoladi, shuning uchun diareya tun boʻyi uxlamay ziyofat qilish natijasida ham boʻladi.

Bezovtalangan ichaklarni tinchlantirish uchun spirtli va kofeinli ichimliklar, yogʻli va achchiq ovqatlardan voz keching. Suv, shoʻrva yoki sharbat iching — bu yoʻqotilgan suyuqlikni tiklashga yordam beradi, ovqatlardan esa guruch yoki tovuq kabi yengil narsalarni tanlang.

2. Juda koʻp sut va non isteʼmol qilish

Aniqrogʻi, laktoza va glyuten. Baʼzida diareya organizmning laktozani qabul qilmasligi alomatlaridan biri boʻlib chiqadi. Bu organizmda sut shakarini parchalash uchun zarur boʻlgan ferment, yaʼni laktoza juda kam ishlab chiqariladigan holatning nomi. Laktoza toʻliq hazm qilinmaydi, yoʻgʻon ichakka boradi va u yerda fermentatsiya boʻlishni boshlaydi. Natijada diareya, koʻngil aynishi va qorin dam boʻlishi kuzatiladi . Organizm laktozani qabul qilmasligi turli yoʻllar bilan namoyon boʻladi: kimdir bir stakan sut ichishi va hech qanday oqibatlarni sezmasligi mumkin, kimdirni esa bir stakan kapuchinodan keyin ham oshqozoni burab ogʻriy boshlaydi.

Ovqat hazm qilish buzilishi seliakiya kasalligida ham sodir boʻladi. Buning sababi bugʻdoy, javdar va arpa tarkibidagi glyutenga immunitetning reaksiyasidir. Natijada, ingichka ichak shikastlanadi va tana ozuqa moddalarini toʻliq ololmay qoladi. Bu kasallikning alomatlari xilma-xildir: bemorlarda nafaqat diareya, balki ich qotishi ham kuzatilishi mumkin, ular vazn yoʻqotadilar va koʻngil aynishdan aziyat chekishadi, shuningdek, ovqat hazm qilish bilan bogʻliq muammolarga duch kelishadi. Masalan, anemiya, ogʻiz yaralari, bosh ogʻrigʻi ham seliakiya kasalligining belgisi boʻlishi mumkin.

Albatta, siz har ehtimolga qarshi deb sut va glyutenni oʻz ichiga olgan ovqatlardan voz kechmasligingiz kerak. Agar siz bezovta qiluvchi alomatlarni sezsangiz, shifokor bilan maslahatlashing, u sizga qanday tekshiruvlardan oʻtishingiz kerakligini aytadi.

3. Ichakning yalligʻlanishi bilan bogʻliq  kasalliklar

Odatda, oʻtkir diareya bir necha kun davom etadi va agar u ikki hafta yoki bir oy davom etsa, u surunkali deb hisoblanadi. Bunday holatda sabablar Kron kasalligi yoki yazvali kolit boʻlishi mumkin.

Kron kasalligi — ovqat hazm qilish traktining har qanday qismiga taʼsir qilishi mumkin boʻlgan surunkali patologiyadir. Kasallikning barcha sabablari hali aniqlanmagan. Bu yerda irsiyat ham, immunitet tizimi bilan bogʻliq muammolar ham ishtirok etishi mumkin deb taxmin qilinadi. Diareyadan tashqari, umumiy simptomlar orasida qorin ogʻrigʻi, holsizlik, charchoq va vazn yoʻqotish bor.

Yazvali kolit — bu yoʻgʻon ichak shilliq qavatining yalligʻlanish kasalligi. Shifokorlar ham uning paydo boʻlishining sabablarini hali toʻliq tushunisha olmagan: ehtimol patologiya immunitet tizimidagi nosozliklar tufayli yuzaga keladi va xavf omillari orasida yosh (odatda kasallik 30 yoshdan kichiklarda uchraydi) va irsiyat (oilada yazvali kolit bilan kasallangan odamlar) bor. Alomatlar Kron kasalligining namoyon boʻlishiga oʻxshaydi: diareya (baʼzida qon bilan), vazn yoʻqotish va tushunarsiz charchoq. Faqat shifokor aniq tashxis qoʻyishi mumkin, shuning uchun agar diareya bir necha hafta davom etsa, bu shoshilinch ravishda mutaxassisga murojaat qilish uchun jiddiy sababdir.

4. Ovqat holati

 Notoʻgʻri tayyorlangan yoki notoʻgʻri sharoitda saqlangan oziq-ovqat diareyaga olib keladi.

Agar gigiyena qoidalariga rioya qilmasangiz, yarim pishirilgan ovqatni isteʼmol qilsangiz yoki tayyor ovqatni xona haroratida ikki soatdan koʻproqqa qoldirsangiz, bu yaxshilik bilan tugamaydi. Bu vaziyatda diareyadan koʻproq immuniteti yaxshi boʻlmagan odamlar,masalan, homilador ayollar, qariyalar va surunkali kasalliklarga chalinganlar aziyat chekadi.

Diareyani oldini olish uchun oshxona va muzlatgichni toza va ozoda saqlang. Xom goʻsht, parranda goʻshti va baliq boshqa mahsulotlardan alohida saqlanishi kerak va ular toʻliq tayyor boʻlgunga qadar pishirilishi kerak. Ularni toʻgʻraganingizdan soʻng, taxtani, pichoqni va qoʻllaringizni sovun bilan yuving. Muzlatilgan mahsulotlarni xona haroratida qoldirmang, sovutkichning asosiy qismiga qoʻyib muzdan tushiring. Va nihoyat, agar oziq-ovqatdan gʻalati hid kela boshlasa yoki shunday tuyulsa ham, uni isteʼmol qilmaganingiz maʼqul.

5. Bezovtalangan ichak sindromi

Bu yana bir surunkali kasallik boʻlib, uning sabablari haqida shifokorlar hali bir fikrga ega emaslar. Ehtimol, bunda nevrologik kasalliklar, ichak harakatining xususiyatlari va immunitet tizimining notoʻgʻri ishlashi rol oʻynaydi. Kasallik juda keng tarqalgan — kattalarning 10-15 foizi unga  duch keladi. Ammo shifokor xulosasisiz oʻzingizga bu tashxisni qoʻymang. Sindrom oʻzini turli yoʻllar bilan namoyon qiladi: diareya, ich qotishi, qorin dam boʻlishi, qorin ogʻrigʻi, holsizlik, koʻngil aynishi, siyish bilan bogʻliq qiyinchiliklar.

Sindromning namoyon boʻlishi baʼzi oziq‑ovqatlarni isteʼmol qilish tufayli kuchayishi mumkin: masalan, sut, sitrus, loviya va karam. Koʻpchilik stress davrida alomatlar yanada yorqinroq namoyon boʻlishini taʼkidlaydi. Qanday boʻlmasin, ichaklarda salbiy nimadir yuz berayotganini sezsangiz, shifokorga murojaat qiling.

6. Antibiotiklarni qabul qilish

Antibiotiklardan diareya boʻlish koʻp noqulaylik tugʻdiradi va hatto davolanishni muddatidan oldin toʻxtatishga majbur qilishi mumkin. Dori‑darmonlar tufayli diareya boʻlish juda keng tarqalgan holat.

Odatda diareya preparatni qabul qilishning birinchi haftasida boshlanadi. Koʻpincha penitsillin, sefalosporinlar va klindamitsin guruhidagi antibiotiklar diareyani keltirib chiqaradi. Hodisa yoqimsiz, ammo bu kursni muddatidan oldin toʻxtatish uchun sabab emas. Diareya dori-darmonlarni qabul qilishni tugatgandan soʻng yoʻqoladi va ichak tinchlanmaguncha koʻproq suv isteʼmol qilish va tolaga boy ovqatlarni yeyish tavsiya etiladi. Aytgancha,  ha deb antibiotiklar qabul qilish yaxshi emas, ularni boshlashdan oldin, albatta, shifokor bilan maslahatlashing.

7. Yuvilmagan qoʻllar

Rotavirus (ichak grippi) odatda ifloslangan yuzalar orqali yuqadi. Masalan, hojatxonaga borganidan keyin kasallangan odam qoʻllarini yuvmadi va eshik tutqichidan ushladi. Agar siz ham uni ushlasangiz va qoʻlingizni yuvmasdan ogʻzingizga olib borsangiz yoki taom yesangiz, bu muammoga duch kelasiz.

Odatda infeksiyaga chalinishdan birinchi alomatlargacha bir necha kun oʻtadi. Hammasi koʻtarilgan harorat bilan boshlanadi, keyin qusish va diareya paydo boʻladi. Odatda diareya uchdan sakkiz kungacha davom etadi. Agar siydikda qon paydo boʻlsa, harorat 39,4 °C dan yuqori boʻlsa va suvsizlanish alomatlari boʻlsa, masalan, ogʻizda quruqlik, zaiflik yoki bosh aylanishi, shoshilinch ravishda tibbiy yordamga murojaat qilish kerak.

8. Yugurish

Ajablanarli ammo haqiqat: yuguruvchi diareyasi degan atama bor, uzoq yugurishni sevuvchilar bunga duch kelishlari mumkin. Uning namoyon boʻlishi orasida nafaqat diareya, balki koʻngil aynishi va spazmlar ham mavjud. Odatda, bularning barchasi mashgʻulotlardan keyin bir kun ichida yoʻqoladi.

Bunda diareya paydo boʻlishi ehtimolini kamaytirish uchun siz maxsus parhezga rioya qilishingiz kerak. Masalan, mashgʻulotdan kamida bir kun oldin siz tolaga boy va gaz hosil boʻlishiga olib keladigan ovqatlarni tanovul qilmay turishingiz kerak. Shakarli oziq — ovqat va ichimliklardan voz kechsangiz yana ham yaxshi boʻladi.  Mashgʻulotdan oldin kamida ikki soat ovqat yemagan maʼqul. Ammo suvni yugurishdan oldin, yugurish paytida va undan keyin ichish kerak, aks holda organizm suvsizlanib qoladi.

9. Bakteriyalar va parazitlar

Ular tanaga ifloslangan oziq-ovqat, suv yoki yaxshi yuvilmagan qoʻllar bilan kirib oladi. Bakterial diareya koʻpincha boshqa mamlakatlarga sayohat qilganda paydo boʻladi, shu tufayli u sayohatchilarning diareyasi deb ham ataladi.

Odatda u birdan boshlanadi va spazmlar, koʻngil aynish va isitma bilan kechadi. Diareya uch kundan yetti kungacha davom etishi mumkin va agar siydikda qon paydo boʻlsa yoki kuchli qorin ogʻrigʻi boʻlsa, shifokorga murojaat kerak. Asosiy gigiyena qoidalariga rioya qilish bunday diareyadan himoya qiladi. Qoʻlingizni tez‑tez sovun bilan yuving, sayohatlarda faqat butilkalarda suv iching, agar krandan ichishga toʻgʻri kelsa suvni kamida uch daqiqa qaynatib oling. Koʻcha ovqatlarini koʻp yemaslik va pasterizatsiya qilinmagan sut, toʻliq pishmagan goʻshtli ovqatlar, meva va sabzavotlardan ehtiyot boʻlish kerak.

Agar jigar o'z vazifalarini bajara olmay qolsa, jigar yetishmovchiligi rivojlanadi, bu 60-80% hollarda bemorning o'limiga olib keladigan jiddiy holat. Afsuski, odamlarning faqat kichik bir qismi bu organ shikastlanishiga dosh bera oladi va o'zini tiklab olishni uddalaydi. Agar katta miqdorda hujayralar nobud bo'lsa yoki shikastlansa, jigar yetishmovchiligi keskin rivojlanishi mumkin. Yoki sog'lom jigar to'qimasi to'g'ri ishlay olmaydigani bilan almashtirilganda asta-sekin bu kasallik rivojlanadi.

Jigar yetishmovchiligi o'zi nima?

Jigar yetishmovchiligi alohida kasallik emas. Bu sindrom va jigar faoliyati buzilganda paydo bo'ladigan shikoyatlar, alomatlar to'plami. Agar jigar turli sabablarga ko'ra o'ziga yuklangan funksiyalarni bajarmasa, metabolizmda jiddiy o'zgarishlar sodir bo'ladi, og'ir intoksikatsiya paydo bo'ladi va asab tizimining faoliyati buziladi. Keyinchalik, bu bemorning koma holatiga yoki o'limiga sabab bo’lishi mumkin. Belgilarning rivojlanish tezligiga ko'ra o'tkir jigar yetishmovchiligi va surunkali yetishmovchilik kabi turlar ajratilgan.

Kattalardagi jigar yetishmovchiligining sabablari

Ko'pincha jigar yetishmovchiligi organning yuqumli kasalliklari bilan yuzaga keladi: virusli, bakterial, zamburug’li yoki parazitar kasalliklar. Odatda, bu Botkin kasalligi (taxminan 5% hollarda), gepatit B (45% gacha), gepatit C, Delta va E. Bunday asoratning xavf omillari keksalik, spirtli ichimliklar, ba'zi dori-darmonlarni qabul qilish, oldingi boshdan kechirilgan jigar kasalliklari hisoblanadi. Kamdan kam hollarda jigar gerpes, Ebshteyn-Barr, sitomegaliya, adenovirus viruslaridan aziyat chekadi. Jigar yetishmovchiligi sabablari ichida ikkinchi o'rinda toksinlar, ortiqcha dori-darmonlar turadi. Jigar tetratsiklin, diuretiklar, sedativ dorilarni mantiqsiz qabul qilishdan aziyat chekishi mumkin. Organning keskin shikastlanishi zamburug’ zaharlari, kimyoviy moddalar (fosfor mishyak birikmalari) tomonidan qo'zg'atiladi. Jigar hujayralari ishemiyadan ham aziyat chekishi mumkin, agar tomirlar tromb bilan tiqilib qolsa, organizm qon yo'qotsa, surunkali yurak yetishmovchiligi rivojlanadi. Jigar to'qimalariga xavfli o'smalarning rivojlanishida ham zarar yetadi. Yetishmovchilikning kamdan – kam uchraydigan sabablari autoimmun jarayonlar, irsiy kasalliklar, jarohatlar va noto'g'ri guruhga qon quyishdir. Jigar yetishmovchiligi rivojlanishi uchun omillar quyidagilar ham bo'lishi mumkin:

• elektrolitlar muvozanatining buzilishi;
• kuchli suvsizlanish bilan uzoq muddatli qusish va diareya;
• infeksiyalar;
• alkogolizm;
• ortiqcha oziq-ovqat oqsili;
• ovqat hazm qilish traktidan qon ketishi.

Kattalardagi jigar yetishmovchiligining belgilari

O'tkir yoki surunkali yetishmovchilik belgilari ta'sirlangan hujayralar hajmiga bog'liq. Bu uchta sindromning kombinatsiyasi bilan tavsiflanadi:

• jigar hujayralari yetishmovchiligi;
• jigar ensefalopatiyasining rivojlanishi (miya shikastlanishi);
• jigar komasining paydo bo'lishi.

Jigar hujayralari yetishmovchiligining rivojlanishida quyidagilar kuzatiladi:

• sariqlik (teri, ko'z skleralari, og'iz shilliq pardalarida);
• teridagi o'rgimchak tomirlari (terida paydo bo'ladigan o'rgimchakka o'xshash kapillyarlar);
• qorin, qo'llar va oyoqlarning shishishi;
• teri ostidagi qon ketish, ko'karishlar, milkdan qon ketishi;
• ovqat hazm qilish buzilishi, qorin og'rig'i, diareya, tez-tez qusish;
• vazn yo'qotish.

Agar bu surunkali jarayon bo'lsa, gormonal metabolizm aziyat chekadi, ayollarda hayz ko'rish, erkaklarda jinsiy funksiya bilan bog'liq muammolar paydo bo'ladi, tanadagi sochlar to’kiladi, jinsiy a'zolar atrofiyasi paydo bo’ladi. Og'izda hid ham paydo bo'lishi mumkin. Ensefalopatiya rivojlanishida ruhiy kasalliklar vujudga keladi:

• hissiy farqlar, ko'z yoshlari, agressiya;
• doim tashvishlanish, tushkunlik;
• apatiya;
• jiddiy uyqusizlik;
• nutq yoki yozuvning buzilishi;
• qo'llarda doimiy titroq;
• ko’p hayajonlanish.

Agar jigar yetishmovchiligi bartaraf etilmasa, prekomatoz va koma holati yuzaga kelishi mumkin. Tibbiy yordam ko’rsatilmasa bemor hayotdan ko’z yumishi ehtimoli katta.

Jigar yetishmovchiligining bosqichlari

Kasallikning og'irligi va alomatlarning xususiyatlari bo'yicha 3ta asosiy bosqich ajratiladi:

• kompensatsiyalangan (boshlang'ich) — jigardagi o'zgarishlar juda jiddiy, ammo qolgan zararlanmagan hujayralar hali ham o'z vazifalarini bajara oladi;
• og'ir (dekompensatsiyalangan) — jiddiy alomatlar mavjud, jigar yuklarga dosh berolmaydi;
• terminal (distrofik) - koma rivojlanishiga olib keladigan jiddiy o'zgarishlar paydo bo'ladi.

Kattalardagi jigar yetishmovchiligini davolash

Jigar yetishmovchiligining rivojlanishi juda xavfli holat, shuning uchun kasallikni iloji boricha erta aniqlash kerak. O'z vaqtida to’g’ri davolanish bilan hujayralar ishini sezilarli darajada yaxshilash va bemorning ahvolini normallashtirish, qaytarib bo'lmaydigan jarayonlarning boshlanishini sekinlashtirish mumkin.

Diagnostika

Jigar yetishmovchiligini faqat bemorning alomatlari va shikoyatlari bilan aniqlash mumkin emas. Ammo tashxis qo'yishda xavf omillariga e'tibor berish kerak (agar odam spirtli ichimliklarni iste'mol qilsa, gepatit bilan kasallangan bo'lsa, metabolik kasalliklardan aziyat cheksa, ko'plab dori-darmonlarni qabul qilsa). Tashxisni tasdiqlash uchun shifokor bir qator testlarni buyuradi:

• umumiy qon tekshiruvi – bu qizil qon tanachalarining kamayishi, leykotsitlar ko'payishini ko'rsatadi;
• koagulogramma – trombotsitlarning pasayishini, protrombin indeksini ko'rsatadi;
• qon biokimyosi – jigar fermentlari, albumin, bilirubin, elektrolitlar, kreatinin, kislota holatidagi o'zgarishlarni aniqlaydi;
• jigar va qorin bo'shlig'ining ultratovush tekshiruvi – jigar hajmining o'zgarishini, uning zichligini, o'smalar, qon tomirlari bilan bog'liq muammolarni aniqlaydi;
• gepatosintigrafiya – gepatit, sirroz, o'smalar, safro sekretsiyasining buzilishini aniqlashi mumkin;
• MRT yoki MSKT – organning shikastlanganligini tasdiqlaydi.

Bundan tashqari, miya faoliyatini baholash uchun EEG buyuriladi, yetishmovchilik sabablarini aniqlash uchun jigar biopsiyasi o'tkaziladi.

Zamonaviy davolash usullari

Jigar yetishmovchiligi tezda davolanmasa bemorning o'limiga olib kelishi mumkin. Muayyan davolash usulini tanlash jigar to'qimalarida yallig'lanish jarayonining og'irligiga va, albatta, jigar yetishmovchiligining rivojlanishiga olib kelgan sababga bog'liq:

• virusli gepatit – terapiya;
• jigar sirrozi – jigar transplantatsiyasi;
• alkogolli jigar kasalligi – spirtli ichimliklarni iste'mol qilmaslik va bunga mos terapiya.

Jigar yetishmovchiligining oldini olish

Ushbu dahshatli asoratning oldini olish mumkinmi yoki yo'qligiga oydinlik kiritib olaylik. Ha, ba'zi usullar bilan uni oldini olish mumkin. Ko’pincha quyidagi usullar yordam beradi:

• gepatit A va Bga qarshi emlanish;
• spirtli ichimliklarni suiiste'mol qilmaslik, uni antibiotiklar, toksikligi yuqori bo'lgan boshqa dorilar bilan birga qabul qilmaslik;
• birovning shaxsiy gigiyena vositalaridan foydalanmaslik;
• ovqatdan oldin, ko'chadan keyin qo'llarni yuvish;
• qon quyish va qon topshirishda ehtiyot bo'lish;
• himoyalangan jinsiy aloqa bilan shug'ullanish;
• ishonchli stomatologlar va kosmetologlarga murojaat qilish.

Bir vaqtning o'zida ham ovqatlanib ham suyuqlik ichganingizda tanangizda nima sodir bo'layotganiga hech qiziqqanmisiz? Bu foydalimi yoki zararli? Ovqatlanish paytida suyuqlik ichasizmi yoki yo'qmi, hazm qilish jarayoniga deyarli hech qanday ta'siri bo'lmaydi. Bu zararli emas (agar bu o'limga olib keladigan suv miqdori bo'lmasa) va foydali ham emas (agar siz suvsizlanishdan aziyat chekmayotgan bo'lsangiz). Ovqat hazm qilish - bu oziq-ovqatning mexanik, fermentativ va kimyoviy parchalanishini anglatuvchi atama. Va tanangizdagi deyarli har bir jarayon suv muhitida sodir bo'lganligi sababli, oz miqdordagi oziq — ovqat unga yordam beradi yoki zarar yetkazadi deb aytish noto'g'ri. Suv oshqozonning kislotaliligini pasaytiradi degan mashhur fikr shunchaki afsonadir. Siz oshqozondagi me'daning konsentratsiyasini faqat og'riq yetkazib o'zgartirishingiz mumkin (masalan, ovqat hazm qilish tizimiga zarar yetkazish), ovqat paytida bir stakan ichimlik suvi bilan qilolmaysiz buni. Oshqozoningizning PH qiymati birdan kam. Bu sizning oshqozoningizning kislotaliligi suvning kislotaliligidan 1 000 000 baravar kuchliroq ekanligini anglatadi (PH = 7). Unga zarar yetkazish uchun siz bir litr suv ichishingiz kerak bo'ladi. Bundan tashqari, oshqozoningizda kislota bilan to'ldirilgan havza bor deb o'ylamang. Hidlash, chaynash va hatto oziq-ovqat haqida o'ylash oshqozoningizda kislota chiqarilishini oshiradi. Shuning uchun, organizmingizga ishoning, u o'zi bu muammolarni hal qila oladi.

Jigar yog' distrofiyasi XXI asr kasalligi deb tan olingan. U siroz va jigar saratonini keltirib chiqarishi mumkin, unining rivojlanishini to'xtatishga esa jismoniy faoliyat va parhez yordam beradi. Yog'li jigar - bu taomning nomi emas, bu aslida gepatotsitlar hujayralarida ortiqcha yog' birikmalaridan kelib chiqqan jigarning patologik holatini bildiruvchi atama. Biroq, bu kasallikni boshqa nomlarini ham tez-tez uchratish mumkin: yog'li gepatoz, alkogolsiz yog'li jigar kasalligi, yog'li jigar distrofiyasi, steatoz. Bu qanday kasallik va uning davosi nima?

Yog'li jigar qanday kasallik?

Bu kasallik yog'li taomlarni haddan tashqari ko'p iste'mol qilishdan kelib chiqadi deb o'ylashingiz mumkin. Ammo bu faqat qisman to'g'ri. Alkogolsiz yog'li jigar kasalligi tanadagi metabolik kasalliklar bilan rivojlanadi. Bu XXI-asrning kasalligi bo'lib, u hozirgi kunda rafinadlangan oziq-ovqat mahsulotlarining ko'pligi bilan bog'liq. Bular to'yingan yog'lar va oddiy uglevodlar, shirin gazlangan ichimliklar, sharbatlar, fast food, konservalar va boshqalar. Demak, asosiy muammo yana noto'g'ri ovqatlanishda ekan. Ammo bu yagona sabab emas. Yana nimalar sabab bo'la oladi?

Jigar yog' distrofiyasi sabablari

Ikkinchi sabab – past darajadagi jismoniy faollik va harakatsiz turmush tarzi. Ofisda o'tirish, televizor oldida bo'sh vaqt o'tkazish metabolizmni yomonlashtiradi va jigarda yog' to'planishiga yordam beradi. Yuqori kaloriyali ovqatlanishni harakatsiz turmush tarzi bilan birlashtirish jigar yog' distrofiyasining rivojlanishiga to'g'ridan – to'g'ri yo'ldir, deb ogohlantiradi mutaxassislar. Agar  piyoda yurish va sport zaliga chiqishdan ko'ra uyda pitsa yeb serial ko'rishni afzal ko'rsangiz va bir necha bekat masofani bosib o'tish uchun taksi chaqiraversangiz, ehtimol, jigaringiz allaqachon sizdan rahm-shafqat so'ramoqda. Biroq, sabablar ro'yxati bu bilan tugamaydi. Irsiyat yog' kasalligining rivojlanishida ham rol o'ynaydi. Kasallik bir nechta oila a'zolarida paydo bo'lishi mumkin, bu tanadagi glyukoza va yog' almashinuvi uchun mas'ul bo'lgan genlar tuzilishining buzilishi bilan bog'liq. Bundan tashqari, alkogolsiz yog'li jigar kasalligi metabolik sindromga ega odamlarda rivojlanadi, bu ayollarda bel aylanasi 80 smdan oshishi, erkaklarda 94 smdan oshishi, qon bosimi va qon glyukoza darajasining oshishi, yog' almashinuvining buzilishi bilan namoyon bo'ladi. Xavf omillari, shuningdek, insulin rezistentligini o'z ichiga oladi, bunda tana hujayralari insulinga nisbatan kamroq ta'sirchan bo'lib, uglevod, oqsil va yog' almashinuvi buzilishiga olib keladi. Jigarda yog' degeneratsiyasining rivojlanishi 2-toifa diabet va arterial gipertenziya kabi kasalliklar bilan bog'liq bo'lishi mumkin.

Jigar yog' distrofiyasi belgilari

Kasallik xavflidir, chunki dastlab odam jigarda biron bir narsa noto'g'ri ekanligini tushunmasligi ham mumkin. Ko'pincha yog'li jigar kasalligi dastlabki bosqichlarda belgilarsiz bo'lib, ba'zida ultratovush tekshiruvda tasodifan aniqlanib qolinadi. Kasallik zo'rayib borishi bilan ko'ngil aynishi (ko'pincha och qoringa), o'ng qovurg'a tomonda zaiflik va charchoqning kuchayishi, og'riq haqida shikoyatlar paydo bo'ladi.

Jigar yog' distrofiyasini davolash

Ammo tan olish kerakki, ultratovush tekshiruvga shoshilinch ehtiyoj sezmasa hech kim bormaydi. Odatda, bemorlar shifokorga juda kech murojaat qilishadi. Bunda davolash qanchalik qiyin bo'ladi? Jigar yog' distrofiyasi – tananing ishi jiddiy muvaffaqiyatsizlikka uchraganligi haqida signal beradi. Ammo turmush tarzini o'z vaqtida o'zgartirish bilan bu kasallik butunlay tuzaladi. Yog'li jigar kasalligini davolashning asosiy siri dori-darmonlarni qabul qilishdan ko'ra, parhez va vaznni normallashtirishga e'tibor qaratishdir.

Diagnostika

Agar jigarda muammo borligiga shubha bo'lsa, birinchi navbatda kimga murojaat qilish kerak? Alkogolsiz yog'li jigar kasalligi uchun tekshiruv gastroenterolog tomonidan belgilanadi. Diagnostikada laboratoriya usullari (qonning umumiy va biokimyoviy tekshiruvi, qondagi glyukoza miqdorini aniqlash, virusli gepatit va boshqalarni tekshirish) va instrumental (qorin bo'shlig'i organlarining ultratovush tekshiruvi, ba'zi hollarda jigar to'qimalarining zichligini baholashga imkon beradigan jigar elastometriyasi) qo'llaniladi. Tadqiqotning asosiy maqsadi jigarda ortiqcha miqdordagi yog' birikmalari mavjudligini aniqlashdir. "Alkogolsiz yog'li jigar kasalligi" tashxisini qo'yishdan oldin, erkaklar uchun kuniga 40 g.dan, ayollar uchun 20 g.dan ortiq spirtli ichimliklarni iste'mol qilish taqiqlanadi.

Zamonaviy davolash usullari

Yog'li jigarni davolashda asosiy narsa dori terapiyasi emas, balki to'g'ri ovqatlanish va jismoniy faoliyatdir. Yog'li jigar kasalligi uchun optimal ratsion sabzavot, o'tlar va mevalar, don, dukkaklilar, yong'oqlar (kuniga bir hovuch), zaytun yog'idan (kuniga 4 osh qoshiq) iborat. Baliq va dengiz mahsulotlarini haftasiga kamida 2 marta, go'shtni esa haftasiga 2 martadan ko'p bo'lmagan holda iste'mol qilish maqbuldir, qush go'shtini esa ko'proq yeyish kerak. Ammo shirin gazlangan ichimliklar, qadoqlangan meva sharbatlari, tez tayyorlanadigan ovqatlar bundan mustasno. Shirinliklar, xamir ovqatlar, konservalar, kolbasalarni iloji boricha cheklaymiz. Agar bunday parhezga atigi 50% rioya qilsangiz ham, yog'li jigar kasalligining rivojlanishini to'xtatishingiz mumkin. To'g'ri ovqatlanish – bu kurashning yarmi. Kuniga kamida 15 daqiqa jismoniy tarbiya bilan shug'ullanish kerak. Bunga kunlik aerobik mashqlar kiradi: suzish, yurish, yugurish, velosipedda yurish, chang'i, tennis, gimnastika. Jigar bilan sportni nima aloqasi bor, deb so'rashingiz mumkin. Mushaklarga kislorod oqimi yog' kislotalarini faolroq ishlatishga olib keladi va ularning jigarda to'planishiga to'sqinlik qiladi. Eng samarali bo'lgan, yoqimsiz hislar va mushaklardagi og'riqdan holi bo'lgan mashqlar kuniga 15 daqiqa bajarilsa, o'lim xavfi 14% ga kamayadi va yog'li jigar kasalligi bilan og'rigan bemorlarning umr ko'rish davomiyligini 3 yilga oshadi. Dorilar faqat parhez va mashqlar samara bermaganida qo'llaniladi.

Jigar yog' distrofiyasining oldini olish

Bu kasallikni oldini olish oson: quyidagi 4ta qoidaga rioya qilish kifoya.

• sog'lom ovqatlanish;
• jismoniy faollik;
• chekishni tashlash;
• ortiqcha tana vaznini (agar mavjud bo'lsa) 7-10% ga kamaytirish.