E vitamini asosiy antioksidantlardan biridir. Tananing qarishini oldini oladi, hujayralar oziqlanishini yaxshilaydi va ularning yangilanishiga olib keladi.
E vitamini XIX asrning boshlarida aniqlangan. Olimlar aka-uka Shyutlar kemiruvchilarda tajriba oʻtkazganlarida, ular faqat toʻliq sut bilan oziqlangan. Kalamushlar normal rivojlandi, lekin koʻpaya olmadi. Shyut yetishmayotgan moddalar kemiruvchilar juda yaxshi koʻradigan koʻkatlar va bugʻdoylarda ekanligini taxmin qildi. Keyinchalik gipoteza tasdiqlandi — yetishmayotgan modda E vitamini edi.
E vitamini qanday oziq-ovqatlarda mavjud
E vitamini yoki tokoferol oʻsimlik va hayvon mahsulotlarida mavjud. Bular koʻkatlar, yormalar, butun donalar, kepak, brokkoli, ismaloq va boshqalar. Sut, tuxum, jigarni isteʼmol qilish ham foydalidir. Yana kerakli tokoferol miqdorini oʻsimlik va sariyogʻdan olish mumkin.
E vitamini nima uchun kerak
Teri uchun tokoferol haqiqiy himoya vositasidir. U atrof – muhitning salbiy taʼsiridan, issiqlik va sovuqdan himoya qiladi. Teridagi chandiqlarni davolashda yordam beradi.
Tokoferol oqsillarni sintez qiladi, nafas olish va metabolizmga taʼsir qiladi. U inson immunitetini mustahkamlaydi, uni turli viruslar va infeksiyalardan himoya qiladi. Qon aylanish tizimiga va uning aylanishiga taʼsir qiladi. Kapillyarlarning shakllanishida ishtirok etadi. Qon tomirlarini oʻtkazuvchan qiladi va xolesterin hosil boʻlishining oldini oladi, qondagi qand miqdorini pasaytiradi.
E vitamini gormonlarni sintez qiladi, homiladorlik paytida homila uchun juda muhimdir. Tokoferol prostata saratoni, Altsgeymer kasalligi va siydik pufagi saratonining oldini oladi. Tanadagi tokoferolning normal darajasi charchoqni kamaytiradi va mushaklarni yaxshi holatda saqlaydi.
E vitaminining kunlik meʼyori
Tokoferolning dozasi odamning yoshi va jinsiga bogʻliq. Shunday qilib, olti oygacha boʻlgan chaqaloqlar uchun kuniga 3 milligramm vitamin olish kifoya. Bir yoshgacha boʻlgan bolalarga esa 4 milligramm kerak boʻladi. 3 yoshgacha boʻlgan bolalarga 6 milligramm kerak. 11 va undan katta yoshdagi oʻgʻil bolalar uchun kunlik norma 10 milligramm tokoferoldan boshlanadi. 11 va undan katta yoshdagi qizlarga biroz kamroq kerak – taxminan 8 milligramm. Homilador va emizikli ayollar uchun doza mos ravishda 10 va 12 milligrammgacha oshiriladi.
E vitaminining yetishmasligi
Tanada E vitamini yetishmovchiligi juda tez namoyon boʻladi. Tokoferol yetishmasligining birinchi belgisi mushaklarning kuchsizligi, shu jumladan mushak distrofiyasidir. Asta-sekin, odam diqqatini yoʻqotadi, xotira bilan bogʻliq muammolar va asabiylashish paydo boʻladi. Odam chuqur tushkunlikka tushadi. Vaqt oʻtishi bilan metabolizm buziladi. Erkaklarda sperma darajasi pasayadi, ayollarda hayz sikli pasayadi, jinsiy ishtiyoq yoʻqoladi.
Teri letargik holga keladi va qisqa vaqt ichida odam qariydi, yoshga bogʻliq pigmentatsiya paydo boʻladi. Qon hujayrali nafas olish qobiliyatini yoʻqotadi. Bu yurak va miyaning yomonlashishiga olib keladi.
E vitaminining ortiqcha miqdori
Tokoferolning haddan tashqari koʻpligi ham maʼlum alomatlar bilan birga keladi. Birinchidan, koʻrish qobiliyati pasayadi va bosh ogʻrigʻi paydo boʻladi. Ikkinchidan, mushaklarning ogʻrigʻi boshlanadi. Oshqozon va yurak muammolari boshlanadi. Bemor diareya, meteorizm, bosimning koʻtarilishi, allergiyadan aziyat chekadi.
Bir oz ortiqcha boʻlsa, alomatlar paydo boʻlmasligi mumkin. Asosan, ular sintetik tokoferolni uzoq vaqt davomida qabul qilish natijasida paydo boʻladi.
E vitamini goʻzallik va yoshlik vitamini deb ataladi. Darhaqiqat, u yaxshi antioksidant boʻlib, terining normal holati uchun javobgar va yoshartiruvchi taʼsirga ega. Hujayralarimizni yoʻq qiladigan va erta qarishga olib keladigan erkin radikallarga qarshi kurashadi. U hujayra membranalarini barqarorlashtiradi, ularni yoʻq boʻlishdan himoya qiladi. Yogʻlarning soʻrilishi uchun javobgardir. Homiladorlikning yaxshi oʻtishi uchun tavsiya etiladi. Yurak-qon tomir kasalliklarini, xususan, kapillyarlarning zaif boʻlib qolishini oldini oladi. Bu vitamin yetishmovchiligida zaiflik, ateroskleroz paydo boʻladi. Homilador ayollarda homila tushib qolishi mumkin. Ammo siz ushbu vitaminni suiisteʼmol qilmasligingiz kerak, chunki dozani oshirib yuborish bilan ichki qon ketish va yurak xurujiga qadar jiddiy holatlar kelib chiqishi mumkin. Chekuvchilarda qon tomir xavfini oshiradi. Asosan, E vitamini yogʻlarda – kungaboqar, makkajoʻxori, soya, yongʻoqlar tarkibida mavjud.
