Birlamchi silning klinik manzarasiga yaqin o‘rtada kuzatilgan sil sinamasiga sezgirlik paydo bo‘lishi, albatta limfa tizimini qamrab olishi, ko‘proq bronx va seroz pardalarning patologiyada ishtiroki, organizmda o‘ta ta’sirchanlik (gipersen-sibilizatsiya) belgilari rivojlanishi natijasida butun organizmga tarqalishiga moyillik (gematogen, bronxogen, limfogen yo‘llar orqali), paraspetsifik reaksiyalar (keratokon’yuktivit, tugunli eritema, skrofuloderma), o‘pka va limfa tugunlaridagi sil jarayoni o‘zgarishida kazeoz hosil bo‘lishi va uning keyinchalik ohaklanishi (kalsinat) kabi o‘zgarishlar xos.
Ko‘pchilik bolalar va o‘smirlarda birlamchi sil Mantu sinamasi natijasi bo‘yicha topiladi, chunki bolada silga xos klinik belgilar faqat 6,7% holatda ro‘yobga chiqadi, boshqa hollarda belgilarsiz kechadi. Lekin birlamchi silning dastlabki davri klinik belgilarsiz kechishiga qaramay, immunitetning T va V tizimida ancha-muncha o‘zgarishlar kuzatiladi, bu esa, o‘z navbatida, bola organizmida sil kasalligi rivojlanishining oldini olish uchun kimyoviy profilaktika o‘tkazishni taqozo qiladi. Hozirgi vaqtda, bolalardagi sil jarayoni, BSJ vaksinasi bilan emlash, qayta emlashni majburan keng qo‘llash tufayli, silning tarqalgan (milliar sil, sil meningiti, kazeoz zotiljam) turlari juda kam uchraydigan bo‘lib qoldi, ko‘proq limfa tizimi zararlanadi, xolos.
Bolalar sili diagnostikasi
Sil manzarasining o‘zgarishi (patomorfozi), bolalar sili diagnozini qiyinlashtiradi, ya’ni tomografiya, KT, zonografiya asosidagina ko‘krak ichi limfa tugunlaridagi kichik o‘zgarishlarni aniqlash mumkin. Biroq keyingi yillarda kuzatilgan sil epidemiologiyasidagi salbiy o‘zgarishlar, bolalardagi sil jarayoni asoratli kechishining klinik belgilari paydo bo‘lishini ko‘rsatmoqda. Birlamchi sil asoratlariga infeksion-allergik, perifokal plevrit, bronxlar zararlanishiga bog‘liq (segment, bo‘laklarni qamragan atelektaz) o‘zgarishlar kiradi. [su_quote]Umuman, bolalar sili kechishi epidemiologik holatga, bola organizmidagi fiziologik o‘zgarishlarga va nihoyat makroorga-nizmning immunbiologik xususiyatiga bog‘liq. Shu tufayli, sil diagnostikasida bolaning oiladagi sharoitlari, ota-onasida sil bor-yo‘qligi (muloqotda yashash), sil sinamasiga sezgirlik va yillar davomida uning o‘zgarishi, BSJ vaksinasi bilan emlash sifati, qo‘shimcha boshqa kasalliklarning mavjudligi, fiziologik kechish jarayoni alomatlaridagi o‘zgarishlar katta ahamiyatga ega.[/su_quote] Hozirgi davrda bolalar sili, ko‘pincha, sil bemorlar bilan birga yashaydigan, oilaviy sharoiti yomon va BSJ vaksinasi bilan sifatsiz emlangan, sil bilan zararlangan, surunkali kasalliklar natijasida immunologik xususiyatlari susaygan, akseleratsiya belgilari mavjud bolalarda ko‘proq rivojlanishi tasdiqlangan.© "Sil kasalligi" milliy qo‘llanma. Silning-davosi-bor.uz
O‘tmishda sil kasalligi bilan kasallangan inson moliyaviy ahvoli va yoshiga qaramay, hayotdan ko‘z yumardi. Bugun esa bu kasallik o‘tmishdagi kabi qo‘rqinchli emas. Tibbiyot sohasida erishilayotgan barcha yutuqlarga qaramay, uni sezmay qolish mumkin, yo‘qotish qiyin, unutishning esa iloji yo‘q. “Layfxaker” sil kasalligi haqidagi ma’lumotlar bilan bo‘lishdi.
Sil - nima?
Sil kasalligi — bu havo-tomchi infeksiyasi. U ko‘pincha o‘pkaga ziyon yetkazadi, lekin boshqa organlar: suyaklar, teri, ichakka ham “hujum” qilishi mumkin. Kasallikning yuzaga kelishiga Mycobacterium tuberculosis bakteriyalari sababchidir. Ular muayyan sohalarda yallig‘lanishni keltirib chiqaradi, natijada to‘qimalarda tugunlar va nekroz o‘choqlari (ya’ni o‘lik to‘qimalar) hosil bo‘ladi. Ular tufayli organlar normal ishlay olmaydi, organizm esa umumiy intoksikatsiya bilan javob qaytaradi.
Agar immunitet yoki dori-darmonlar kasallikni vaqtida to‘xtatmasa, inson hayotdan ko‘z yumishi ham mumkin. Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotiga (JSST) ko‘ra, sil kasalligi butun dunyoda keng tarqalgan o‘lim sabablari o‘nligiga kiradi.
Sil kasalligi qanday va qayerda yuqishi mumkin?
Infeksiyaning asosiy o‘chog‘i — bemor kishilar. Shunday bo‘lsa-da, kasallikning jonivorlardan yuqish ehtimoli ham mavjud.
Atrofda kasallar qancha ko‘p bo‘lsa, infeksiyani yuqtirish xavfi shuncha yuqori bo‘ladi.
Yirik shaharlarda jamoat joylarida bunday bemorlarga to‘qnash kelish kelish hech gap emas.
Bemorlarning aksariyatida kasallikning yopiq shakli uchraydi, ya’ni bakteriyalar organizmni kemirib boradi, lekin atrof-muhitga ajralmaydi.
Silning ochiq shakli esa atrofdagilar uchun (bemorlarning o‘zi uchun ham) juda xavfli hisoblanadi, shuning uchun uni shifoxonada davolash zarur. Silning ochiq shaklidan aziyat chekuvchi kishilar bilan uzoq vaqt muloqotda bo‘lish - katta xavf.
Sil kasalligiga duchor bo‘lish xavfi yuqori bo‘lgan joylar - odamlar yaxshi ovqatlanmay, gigiyenaga rioya qilmaydigan tor, sovuq, zax inshootlar. Bu - nafaqat qamoqxonalar, balki shaharlardagi ko‘p qavatli uylarda ham shunday sharoitda yashaydiganlar talaygina.
Atrofda bemorlar ko‘p bo‘lsa, kasallik yuqishi muqarrormi?
Yo‘q. Shunday bo‘lsa-da, infeksiya yuqishi - bu hali kasallik emas. JSST ma’lumotlariga ko‘ra, dunyodagi har uchinchi kishida Mycobacterium tuberculosis bo‘lar ekan, lekin mikroblar har doim ham o‘zini namoyon qilmaydi. Silning organizmda bakteriya yashovchi faol shakli bilan kasallanish imkoni - 10 foiz.
Kimlar xavf guruhida?
Noqulay sharoitlarda yashovchi hamda immuniteti past kishilar. Bunday shart-sharoitlarda sil yashirin shakldan faol shaklga o‘tadi. Xavf guruhida:
1. Silning ochiq shakli bilan kasallangan bemorlarning qarindoshlari. Sabab — bakteriyalar bilan ko‘p aloqada bo‘lish.
2. Bolalar, keksalar, surunkali kasallikka yo‘liqqan kishilar. Ularning immuniteti kasallikning rivojlanishiga qarshilik qiladigan darajada kuchli bo‘lmasligi mumkin.
3. OIV-infeksiyali kishilar. Ularda kasallikning faol shakli mustahkam immunitetli kishilarga nisbatan 20-30 barobar tez rivojlanadi.
Sil kasalligi rivojlanayotgan mamlakatlarda, to‘laqonli ovqatlanish va sog‘lom turmush tarzi bo‘lmagan joylarda keng tarqalgan.
To‘g‘ri ovqatlanish va sport silga qarshilik qilishga yordam beradi.
Silni qanday bilish mumkin?
Sil kasalligini tashxislash qiyin, chunki uni erta bosqichlarda nafas yo‘li kasalliklarining birortasi bilan adashtirish hech gap emas.
Erta bosqichdagi sil kasalligining belgilari:
1. Harorat 37–37,5 °C'gacha ko‘tariladi, yengil istimalash.
2. Holsizlik, tez charchash: hech nimaga kuch qolmaydi.
3. Vazn yo‘qotish. Bemor ishtahasiz bo‘ladi, sababsiz oza boshlaydi. Bolalardagi o‘sishning sekinlashishi ham sil belgisi bo‘lishi mumkin.
4. Kuchli terlash, ayniqsa tunda.
5. Ko‘krak qafasida og‘riq turishi.
6. Haftalab ketmaydigan yo‘tal. Kasallik avj olganda balg‘amda qon ko‘rinadi.
Sil kasalligi belgilari asta-sekinlik bilan rivojlanadi, ularning barchasi bo‘lishi shart emas. Shuning uchun ham bolalarga mantu qilinadi, kattalar esa flyuorografiyadan o‘tishi kerak bo‘ladi. Bu hatto kasallik o‘zini namoyon qilmaganda ham, uni aniqlash imkonini beradi.
Sildan qanday himoyalanish mumkin?
Infeksiyalardan himoyalanishning ikki usuli mavjud:
1. Nomaxsus - bu har qanday infeksiya profilaktikasida yordam beradigan usul. Sog‘lom hayot tarzi, odatiy gigena qoidalari, qulay yashash sharoiti. Hammaga odat bo‘lib ulgurgan uyga kirishingiz bilan qo‘llarni yuvish, xonalarni shamollatish, badantarbiya qilish va qomatni saqlash.
2. Maxsus - bu muayyan kasallik profilaktikasiga qaratilgan usul. Masalan, biror kasallikka qarshi emlash.
Emlash yordam beradimi?
100 foiz emas! Silga qarshi BSJ vaksinasi mavjud. U infeksiya yuqishidan himoya qilmaydi, lekin murakkab holatlarga qarshilik qilishda yordam beradi. Xususan, u sil meningitining rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaydi. Biroq sil kasalligi bilan kurashda hujayra immuniteti muhim ahamiyatga ega, unga esa emlanishning aloqasi yo‘q.
BSJ vaksinasi kasallikning eng og‘ir shakllari bilan og‘rimaslik va salbiy asoratlarni chetlab o‘tishga yordam beradi.
Bu juda muhim, chunki silni har doim ham asoratlar rivojigacha davolab bo‘lmaydi. 2015 yilda dunyoning deyarli yarim million aholisida sil kasalligi qayd etilgan, ularga mashhur dori vositalarining aksariyati yordam bera olmaydi. Bakteriyalarning qarshiligi oshgan sari kasallik ko‘payaveradi. Bunday holatlarda emlash - og‘ir vaziyatlarning oldini oluvchi eng yaxshi usul.
Unda Mantuning nima keragi bor?
Mantu reaksiyasi - bu organizmda sil kasalligining qo‘zg‘atuvchi bormi yoki yo‘q, bor bo‘lsa, jim yotibdimi yoki tashuvchisini kemirishni boshlaganmi - shuni ko‘rsatib beruvchi test sinovi.
Aniq tashxis qo‘yish uchun rentgenografiya yoki kompyuter tomografiyasidan o‘tish, bakteriyalarni aniqlash uchun tahlillar topshirish kerak bo‘ladi.
Sil aniqlansa, nima qilish kerak?
Alabatta, davolanish kerak, chunki bugungi kunda sil - hukm emas. Kasallik haqida ma’lumotga ega bo‘lish va bu haqida yaqinlarni xabardor etish, chunki bundan buyon siz - kasallik manbai bo‘lib, uni boshqa odamlarga yuqtirishingiz mumkin. Ehtimol, yaqinlaringiz orasida silga chalinganu bundan o‘zining ham xabari yo‘q kishilar bordir, zero hamma ham kasallikning belgilariga e’tibor qilavermaydi. O‘z vaqtida shifokorlar ko‘rigidan o‘tib turish kasallikni erta bosqichlarida aniqlash va uni osonlikcha bartaraf etish imkonini beradi.
© Kun.uz nashri.
Foto: topzine.cz[/caption]
- Mantu sinamasi organizmning sil tayoqchasiga nisbatan reaksiyasini aniqlash maqsadida o‘tkaziladi. Ushbu sinama zararsizlantirilgan sil kasalligi qo‘zg‘atuvchisi, ya’ni tuberkulinning teri ostiga yuborilishi bilan amalga oshiriladi.
Zararsizlantirilgan qo‘zg‘atuvchi organizmga yuborilgach, o‘g‘lingizning immuniteti qo‘zg‘atuvchiga nisbatan reaksiya bildiradi. Inson immuniteti u yoki bu mikroorganizmga reaksiya bildirishi uchun u bilan “tanish” bo‘lishi kerak.
Infeksion kasallik bilan og‘rigan organizmda ushbu qo‘zg‘atuvchiga nisbatan himoya qatlami paydo bo‘ladi. O‘sha inson yana shu kasallik bilan qayta to‘qnash kelsa, immunitet uni “tanib” qoladi va unga qarshi kurashadi. Qarabsizki, kishi shu kasallik bilan qayta kasallanmaydi. Agar sil infeksiyalari o‘g‘lingizning organizmiga tanish bo‘lsa, maxsus immun, ya’ni himoya hujayralar unga qarshi hujumga o‘tadi va terida mahalliy yallig‘lanishni paydo qiladi.
Mantu sinamasi qanday o‘tqaziladi?
Ilgari mantu sinamasi zararlangan teri sohasiga qilinar edi. Keyinchalik Mantaux (Mantauks) ismli fransuz olimi sinamani teri ostiga qilishni taklif etadi. Shu tariqa sinama nomi ham uni o‘ylab topgan inson sharafiga “mantu” deb atala boshlandi. Maxsus shprisga tuberkulin suyuqligi tortiladi va bilakning ichki yuzasi teri ostiga inyeksiya qilinadi.Inyeksiya qilingan joyni ishqalash, qichish, sovuq suv tekkizish yoki spirt, odekolon kabi suyuqliklar bilan ishlov berish mumkin emas.
Mantu sinamasi necha yoshgacha qilinadi?
[caption id="attachment_10519" align="aligncenter" width="699"]
Foto: Silning-davosi-bor.uz[/caption]
Ushbu sinama bir yoshdan 15 yoshgacha har yili qilinadi.
Qarshi ko‘rsatmalar mavjudmi?
Quyidagi holatlar sinama natijasining yanglish chiqishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun boladagi mavjud kasalliklar mazkur amaliyotni o‘tkazishga to‘sqinlik qilishi mumkin:- o‘tkir infeksion kasallik bilan og‘riyotgan bo‘lsa (gripp, zotiljam kabi);
- allergiya mavjud bo‘lsa (ayniqsa, bronxial astmada);
- teri kasalliklarida.
Nargiza UTЕPOVA tayyorladi. Ekspert: Oydin MAMARASULOVA, shifokor-ftiziatr. Silning-davosi-bor.uz
Mantu sinamasi qilingan joyga suv tegizish mumkinmi?
Sinama qo‘yilgandan so‘ng uch kun davomida terining o‘sha joyiga suv tegmagani ma’qul. Sinama qo‘yilgan joyni ro‘molcha yoki sochiq bilan o‘rab cho‘milsa bo‘ladi, lekin aslo polietilen yoki plastir qo‘yish mumkin emas. Sinama qo‘yilgan joyga suv tegsa reaksiya kuchayishi va sinama ijobiy baholanishi mumkin. U holda qaytadan sinov olishga to‘g‘ri keladi. Mantuga issiq o‘tkazish, shilish, qashlash yoki yod surtish taqiqlanadi. Agarda insonga sil kasalligi yuqqan bo‘lsa, Mantu sinamasi ijobiy chiqadi. Sil kasalligidan forig‘ inson Mantu sinamasi olganida yuqoridagi qoidalarga rioya qilsa, natija salbiy chiqadi. Ba’zan inson immuniteti o‘ta kuchli bo‘lsa yoki allergiya tufayli ham sinama ijobiy chiqishi mumkin.
O‘pka yaralari va silni davolash
O‘pka yarasiga to‘sqinlik qilishiga kelsak, uning yoyilmasligi va kengaymasligi uchun qotirish va quritish tadbirini ishlatish zarur. Ko‘krak va o‘pka yaralari eskirgan bo‘lsa, kasalga qatronning o‘zini yoki uni asal bilan qo‘shib, ertalab va kechqurun kichkina bir qoshiq yalatish foyda qiladi. Agar kasalda harorat bo‘lib, tozalovchi issiqlik dorilarini ishlatishdan qo‘rqsangiz, sovuqliklari foyda qilmasa, arpabodiyon urug‘i, chuchumiyaning qaynatib quyultirilgan toza shirasi va sumbulsoch shirasini olib, shakarning quyultirilgan suvi bilan qo‘shib berish kerak. Bunday bemorlarning ovqatiga kelsak, unga o‘rmon kakligining pishirilgan go‘shti beriladi. Uning doimo rayxon hidlab turishi, doimo dam olishi va tinch yotishi kerak. G‘azablantiradilgan va asabiylashtiradigan ishlarga urinmasligi ham karak, unga g‘amgin qiladigan xabar bildirilmaydi. Men quyidagi tadbirni turli kishilar va turli mamlakatlarda ko‘p marta sinab ko‘rdim, shu kasallikka uchragan kishi yil bo‘yi har kuni istagancha shakarli gulqandni iste’mol qilib turadi., hatto anchagina miqdorda bo‘lsa ham non bilan yeyishga buyuriladi, keyin u kishining ahvoli kuzatib boriladi va bemor sog‘aya boshlaydi. Goho gavdaning quruqligi va so‘lishi sut yoki ayron iste’mol qilishga muhtoj qiladi. Bu narsalarda avqatlik, badanni xo‘llash, buzilgan xiltni mo‘tadil qilish xususiyati bor; ulardagi pishloq bo‘lagidan modda yarani yopishtiradi, sut o‘zining suvi bilan yara zardobini va yiringini ketkazadi. Eng shifobaxsh sut – ona sutidir. Echki suti burushtirish xususiyatiga ega. Ot suti ham tozalovchi va balg‘am tashlashni osonlashtiruvchi sifatga ega. Ovqatlarga kelasak, ularni oq non, umoch va qo‘noq oshi kabi yopishtiruvchi narsalar bilan ovqatlantirish kerak. Guruch ham tozalaydi va et undiradi. Yaxshi qaynatilgan arpa oshi yopishtiruvchi va tozalovchi bo‘lib, u isitma qattiqlashgan paytda ham foyda beradi. Kasalning jigarida tiqilmalar bo‘lmasa, uni ovqatdan oldin yoki keyin hammomga tushirish mumkin. Hammom ularni semirtiradi va kuchli qiladi. Ular ichadigan suv yomg‘ir suvi bo‘lsin.Bilasizmi?
Ko‘pincha yuqumli tumov va shamollash kasalliklarini oyoqda o‘tkazgan va uni oxirigacha davolatmagan kishilarda o‘pka kasalligi paydo bo‘lib, o‘zining xunuk asoratlarini qoldiradi. O‘pka kasalliklarini davolash hamda oldini olishda tabiiy vositalardan foydalanish ancha durust samara berishi hozirga kun tibbiyotidan ham aniqlangan.Ibn Sinoning “Tibbiy o‘gitlar” kitobidan. Silning-davosi-bor.uz
Ko‘z sili qanday kasallik?
Ko‘z sili (glaznoy tuberkulyoz) organizmning umumiy infeksion kasalligi hisoblanadi. Ushbu kasallik bakterial tabiatga ega. Ko‘ruv a’zolarining sil kasalligi uzoq davom etadigan, tez-tez qaytalanib, ko‘rish o‘tkirligining pasayishi va ayrim holatlarda ko‘rmaslikka olib keluvchi kasallikdir. Hozirgi paytda qator mualliflarning ma’lumotlariga ko‘ra, ko‘z sili o‘pkadan tashqari sil kasalliklari ichida oltinchi o‘rinda bo‘lib, 5-16% ni tashkil qiladi. Tibbiyotda mazkur kasallik ko‘zda asosan 3 ta yo‘l bilan rivojlanishi kuzatilgan. Ya’ni birinchi yo‘l – gemato-limfogen bo‘lib, shu yo‘l eng ko‘p uchraydi. Gematogen disseminatsiyada sil mikobakteriyalari ko‘z to‘qimalariga organizmning boshqa sil o‘choqlaridan o‘tadi. Ikkinchi yo‘l ekzogen deb nomlanadi. Ushbu yo‘l ko‘zning birlamchi sili hisoblanib, u ko‘zning shilliq qavati bo‘shlig‘i orqali rivojlanadi. Uchinchi yo‘l — kontakt yo‘l. Bunda sil kasalligining ko‘zga tarqalishi, yuz terisi, ko‘z kosasi osteomiyeliti va burun bo‘shlig‘i orqali rivojlanadi.Ko‘z sili tasnifi
Ko‘z sili kasalligi asosan 3 ta klinik tur bilan izohlanadi. Ular:- Gematogen uveitlar. Ular oldingi (irit, siklit, iridotsiklit) va orqa uveitlarga (xorioidit, xorioritinit) bo‘linadi.
- Ko‘z oldi to‘qimalari sili.
- Ko‘z sil – allergik kasalliklari. Ular o‘tkir boshlanishi, qisqa davom etishi va tez-tez qaytalanib turishi bilan tariflanadi.
Ko‘z sili kasalligiga qanday tashxis qo‘yiladi?
Ko‘z sili tashxisi birmuncha qiyinchiliklar tug‘diradi va bemorni kompleks ravishda tekshirishni talab qiladi. Moskvadagi ko‘z sili markazida, ko‘z siliga shubha bo‘lganida bemorlarni tekshirish uchun quyidagi sxema qabul qilingan:- Anamnezni maqsadga muvofiq oydinlashtirish (sil kasalligi bilan kontakt borligi, ilgari ko‘z silini o‘tkazganligi va boshqalar.)
- Ko‘krak qafasi flyuorografiyasi, ko‘rsatma bo‘lganda, ko‘krak ichki limfa bezlarida va o‘pkadagi sil o‘zgarishlarining faolligini aniqlash maqsadida rentgenologik tekshiruv o‘tkaziladi.
- O‘pka, tomir oldi limfa tugunlar, aniqlangan suyakli o‘zgarishlar faolligini rentgenologik aniqlab bo‘lmasa, tomografiya tekshiruvi o‘tkaziladi.
- Tomir oldi limfa bezlarining kattalashuvi va katta petrifikatlarni aniqlashda bronxoskopiya tekshiruvi o‘tkaziladi.
- Periferik limfa tugunlarining holatini tekshirish.
- Ko‘rsatma bo‘lganida, qorin bo‘shlig‘ini rentgenologik tekshiruvi, urolog va ginekolog maslahatlari.
- Siydik va bronxlar chayindisi, sil bakteriyalarini aniqlash uchun balg‘amni ekish.
- Boshqa surunkali infeksiyalarni bartaraf etish: zaxm (sifilis), toksoplazmoz, brutsellyoz, revmatizm, sarkoidoz, virusli kasalliklar.
- Immundiagnostika, in vitro o‘tkazilib, bemor qonida tuberkulinga nisbatan gumoral va hujayraviy antitanani aniqlashga asoslangan.
- Tuberkulin-diagnostika. Keratit, sklerit, uveitlar etiologiyasini aniqlashda katta ahamiyatga ega. Ko‘z silini aniqlashda terida tuberkulin sinovlari o‘tkaziladi: teri ichi Mantu sinamasi, Graduirlangan Mantu sinamasi, tezlashtirilgan Mantu reaksiyasi.
- Sinovchi davolash (test-terapiya). Bunday davolashni noaniq etiologiyali uveitlarda qo‘llash maslahat beriladi. Tuberkulostatik preparatlar bir oy davomida qo‘llaniladi. Davolash samarali bo‘lganda uveitning sil etiologiyaliligi taxmin aniqlanadi.
Ko‘z sili kasalligi qanday davolanadi?
Ko‘z sili kasalliklarini davolash, nafaqat, ko‘rish funksiyalarini iloji boricha asli holiga keltirish yoki saqlab qolishga, ko‘z olmasidagi yallig‘lanish jarayonlarini bartaraf etishga, balki sil tayoqchalarining faolligini susaytirishga, organizm himoya kuchlarini oshirishga ham qaratilgan bo‘lishi lozim. Ftiziatriyaning umumiy tamoyillariga ko‘ra, antibakterial kimyoterapiya, davoning asosiy qismi kasallikning shakli va og‘irligiga qarab o‘tkaziladi. Jarayonning og‘ir darajasida davolash ikki davrda olib boriladi. Birinchi davr uch xil preparatning ta’siriga qarab ikki — uch oy davomida olib boriladi. Ikkinchi davrda ikki xil preparat uch oy davomida beriladi. Qon qo‘yilishlar bilan kechuvchi gemorragik xorioretinitlar va periflebitlarda birdaniga kimyoterapiya qo‘llanilmaydi, chunki silga qarshi preparatlar qon tomir devorlarini kuchsizlantiradi. Shuning uchun ikki — uch hafta davomida angioprotektorlar qo‘llash davo terapiyasi o‘tkaziladi. Shundan keyin izoniazidni kichik dozadan sekin-asta o‘rta terapevtik dozagacha buyuriladi. PASK sutkasiga olti-to‘qqiz grammdan oshmasligi kerak. Ikkinchi guruh preparatlaridan etoksid, etionamid va sikloserin buyuriladi. Tibon qo‘llash mumkin emas. Sust kechuvchi, surunkali jarayonlarda streptomitsin samara bermaydi. Bunday shakldagi ko‘z silini izoniazid, rifampitsin yoki PASK va ikkinchi guruh preparatlari bilan tuberkulin, gormon, nospetsifik vositalar qo‘llaniladi. So‘ngi 15 yil ichida lazerli koagulyatsiya muvofaqqiyat bilan qo‘llanilmoqda. Ko‘ruv funksiyalarini saqlab qolishning shartlaridan biri ko‘z sili asoratlarining oldini olish va o‘z vaqtida davolashdan iboratdir. Bugungi suhbatimizdan ma’lum bo‘ldiki, ko‘z sili kasalligi ham sil kasalligining boshqa turlari kabi insoniyat bilan birga yashab, uning hayoti, sog‘lig‘iga doimiy ravishda to‘siq bo‘la oladigan yuqumli kasalliklardan biri ekan. Shunday ekan, har bir inson nafaqat o‘z salomatligi uchun, balki sog‘lom turmush tarzi va jamiyat sog‘ligi yo‘lida o‘z vaqtida tibbiy ko‘rikdan o‘tib turishi, shifokor nazoratida bo‘lishi va o‘z sog‘ligi uchun e’tiborli bo‘lishi lozim.© Odilbek Kuryazov, oftalmolog-shifokori. Dilrabo Jumatova, jurnalist. silning-davosi-bor.uz