"U" Harf bo'yicha qidirish

Ayrim manbalarda keltirilishicha, urinoterapiya, ya’ni peshob bilan davolash Hindistondan kirib kelgan. Peshobni kuchli davolash xususiyatiga ega, deb hisoblovchilar uning yordamida qariyb barcha kasalliklarni — shamollashdan tortib, saratongacha davolash mumkinligiga qattiq ishonishadi. Teranroq fikrlaydigan kishilar esa u shunchalik foydali bo‘lsa, nima uchun organizm peshobdan tezroq qutulishga harakat qiladi, degan savolni o‘rtaga tashlaydi. Ko‘rinib turibdiki, peshobni obi hayot deydiganlar va undan butkul jirkanadiganlarning ham o‘zi ishongan argumentlari bor. Zamonaviy tibbiyot esa urinoterapiyani qariyb qoralaydi.

Rossiyalik mashhur teleboshlovchi Malaxov dasturlarini tomosha qiluvchilar bo‘lsa, peshobning tibbiy xususiyatlariga chippa-chin ishonsa kerak. Rostdan ham, uning “qudrati”ga ishongan ko‘plab odamlar topiladi, tan olishim kerak, bolalikda biz ham undan “shifo” ko‘rganmiz. Qanday qilib, deysizmi, dalada mol boqib yurgan vaqtlarimiz biror joyimiz kesilib ketsa, jarohat joyini u bilan yuvib, ustidan qalin qilib toza tuproq sepib qo‘yardik.

Uning bu kabi davolash xususiyatining siri bugunga kelib yechilgan. Gap shundaki, uning tarkibida ko‘p miqdorda kortikosteroid gormonlar mavjud bo‘lib, ular buyrak usti bezlari po‘stlog‘ida ishlab chiqariladi. Bunday gormonlar ko‘plab jiddiy kasalliklarda yallig‘lanishlarga qarshi vosita sifatida qo‘llaniladi. Deylik, shifokor sizga prednizolon preparatini buyurgan bo‘lsa, bilingki, uning tarkibida 1 va 5 mg kortikosteroid gormonlaridan bo‘ladi. Uning kunlik meyori esa 4-20 mgni tashkil etadi.

Peshob bilan esa sutkasida 20dan 40 mggacha gormonlar ajralib chiqadi. Ko‘rinib turibdiki, kimdir peshob bilan davolanish istagida bo‘lsa, organizmiga meyoridan ikki barobar ortiq kortikosteroid gormonlarini qabul qiladi. Ya’ni, urinoterapiya talablariga ko‘ra, kunlik peshob to‘liq ichkariga qaytishi kerak (daxshat). Yuqorida aytilganidek, kortikosteroid gormonlari buyrak usti bezlarida ishlab chiqariladi. Agarda organizmga ortiqcha gormonlar qabul qilinsa, buyrak usti bezlari ularni ishlab chiqarishni to‘xtatadi. Bu esa birinchidan, gormonal muvozanatni buzsa, ikkinchidan, buyrak usti bezlari faoliyatida ham muammolarni keltirib chiqara boshlaydi. Kortikosteroidlar qandli diabet, qon bosimining ortishi (gipertoniya), osteoporoz, nefrit (buyrak yallig‘lanishi), homiladorlik, gerpes (uchuq), terining zamburug‘li kasalliklari, yurak faoliyatining dekompensatsiyasi (buzilishi) va psixologik kasalliklarda tavsiya qilinmaydi. Bolalarda esa kortikosteroid gormonlarining uzoq vaqt qabul qilinishi rivojlanishdan to‘xtash, bo‘y o‘smay qolishini keltirib chiqaradi.

Tibbiyotda urinoterapiya klimaks davrining erta boshlanishi, semizlik, oshqozon-ichak xastaliklariga sabab bo‘lishi aniqlangan. Urinoterapiya natijasida surunkali qayt qilish, diareya, oshqozon va ichaklar qo‘zg‘alishlari ham kelib chiqishi isbotlangan. Ayrim hollarda urinoterapiya qabul qilgan kishilar dizenteriya, ichterlama, hattoki vabo alomatlari bilan shifoxonaga yotqizilgan. Ularda hech qanday virus aniqlanmagan va kasallik belgilari peshob ichishni to‘xtatishi bilan yo‘qolgan.

Unutmaslik lozimki, peshob faqatgina yallig‘lanishlar darajasini kamaytiradi, lekin kasallikni butunlay davolamaydi. Shuning uchun ham peshobning “foydasi”ni sezsangiz, bu sizning butkul tuzalib ketganingizni anglatmaydi. Yallig‘lanish yana qachondir qaytalanadi va yana peshob ichishingizga to‘g‘ri keladi.

Peshobni tashqi tomondan qo‘llash ham tibbiyotda tavsiya qilinmaydi. Undagi gonokokklar teri va shilliq qavatlar(masalan, ko‘z)ning yiringlashiga sabab bo‘lishi mumkin. Favqulodda holatlarda yashab qolish bo‘yicha ko‘plab qo‘llanmalar, jumladan, AQSH armiyasining dala qo‘mondonligi ko‘rsatmalarida peshobdan ichimlik suvi sifatida foydalanish qat’iy tavsiya qilinmaydi.

Endi uning kimyoviy tarkibiga e’tibor qaratsak. Peshobning tarkibi turli omillarga bog‘liq. Masalan, inson yoshi, turmush tarzi, faoliyat turi, jinsi, tana vazni va hokazo. Uning 97 foizi suvdan iborat. Qolgani esa mochevina (karbomad — peshob tarkibida uchraydigan kristall modda), siydik kislotasi, gippur kislotasi (N-benzoilglitsin), kreatinin, ksantin, urobilin, indikan, aminokislotalar, oqsil, glyukoza, atseton, kationlar (K+, Na+, Ca2+, Mg2+, NH4+), anionlar (Cl−, SO42−, NRO42−), ammoniy ionlari, shuningdek, xlorid, sulfat, fosfat va boshqa og‘ir metallarning tuzlari, ammiak va hokazolardan iborat. Peshobda kasallik qo‘zg‘atuvchi xlamidiya va gonokokk viruslari ham uchraydi.

Bu gaplarga ishonmaydigan kishilar uchun esa ayrim tavsiyalarni berib o‘tish joiz. Urinoterapiyani boshlashdan oldin albatta shifokor bilan maslahatlashing. Bu bilan o‘z-o‘zini zaharlar (atravleniya), qonning zaharlanishi, ichki a’zolarning shikastlanishi, oshqozonning o‘tkir yallig‘lanishi, kolit va enterokolit, homiladorlik davrida homilaning nobud bo‘lishi kabi kasalliklarga oldindan ruhiy tayyorgarlik ko‘rgan bo‘lasiz. Shifokor esa bu paytda nimalar qilishingiz lozimligini eslatib qo‘yadi. Shuningdek, iste’mol qilinidagin peshobni «oqim»ning o‘rta qismidan oling. Chunki dastlabkisi chiqish yo‘llaridagi zaharli moddalarni yuvadi.

Ma’lumot uchun: sutka davomida 1500 litr miqdoridagi qon tomirlar bo‘ylab aylanib, hujayralardagi ortiqcha moddalarni ortga olib qaytadi. Natijada 180 litr miqdorida birlamchi peshob hosil bo‘ladi. U o‘z tarkibi bilan qon plazmasini eslatadi. Buyrak kanalchalari bo‘ylab harakatlangan peshobdan organizm uchun zarur bo‘lgan moddalar va suv o‘zlashtirilib, yana qonga qaytadi. Suvda erigan zaharli va keraksiz moddalar esa tashqariga chiqarib yuboriladi. Ulardan mochevina, kreatinin, siydik kislotasi, ammiak inson organizmi uchun juda xavfli.

Sanjar Said.

Bloger. Sanjarsaid.uz

Andrologiya erkaklarning sog‘ligini asrash, muammolarini hal qilish, bepushtligini davolash, qolaversa, jinsiy ahvolini aniqlaydigan soha hisoblanadi. Dunyo miqyosida oladigan bo‘lsak, erkaklar ayollarga nisbatan 5-10 yil kam umr ko‘radi. Demak, bugungi kunda erkaklar sog‘ligiga ham alohida e’tibor berish, unga jiddiy yondashish zarur.

E’tibor berilsa, aholi orasida qorindor erkaklar ko‘pchilikni tashkil etadi. Katta qorin erkaklar uchun juda xavfli hisoblanadi. Uning oldini olish uchun androlog mutaxassis ko‘rigidan o‘tish zarur. Aks holda, bunday erkaklarning uzoq umr ko‘rish ehtimoli kamayib boradi. Bundan tashqari, erkaklardagi qon bosimi, yurak va qand kasalliklarining kelib chiqish zamirida ham andrologik muammolar yotadi. Eng muhimi, er-xotin munosabatlari a’lo darajada bo‘lishi uchun erkaklar vaqti-vaqti bilan androlog tekshiruvidan o‘tib turishlari kerak.

30 yoshgacha erkaklar organizmida testosteron (erkaklar jinsiy gormoni) moddasi oshib boradi. Qanday temperament egasi bo‘lishidan qat’iy nazar, 30 yoshdan oshgan kishilarda bu modda har yili bir foizga kamayib boraveradi. 11 foizga yetganida erkaklar klimaksi boshlanadi. Ayollar klimaksidan farqli jihati shundaki, erkaklarda bu kasallikning boshlanishi ularning individual holatiga bog‘liq.

Erkaklar klimaksi quyidagi belgilar bilan namoyon bo‘ladi:

• Qorin paydo bo‘lishi;
• Tez-tez charchab qolish;
• Uyquning chuqur bo‘lmasligi yoki uyqudan vaqtli uyg‘onish;
• Ayollarga bo‘lgan moyillikning susayishi;
• Suyaklarning mo‘rtlashishi;
• Terining qurib ketishi;
• Ajinlarning paydo bo‘lishi.

O‘zidan sog‘lom va baquvvat nasl qoldirishni istagan erkaklar yuqorida sanab o‘tilgan belgilarni sezishi bilan androlog shifokorga murojaat etishi lozim. Androlog ko‘rigidan nafaqat erkaklar, balki tug‘rikdan so‘ng to‘lishib ketgan ayollar ham o‘tishlari zarur. Ularni tekshirish uchun qon tahlili olinib, natijaga ko‘ra kerakli davo usullari qo‘llaniladi.

Umumiy qon analizi – laborator diagnostikalari ichida eng ko‘p tarqalgan turi. Hozirgi kunda umumiy qon analizi uchun qon topshirmagan inson bo‘lmasa kerak. Chunki bu tekshiruv kasallik vaqtida emas, shunchaki ishga kirish uchun, bog‘cha, maktab va harbiy xizmatga ketishdan oldin o‘tkaziladi.

Umumiy qon analizi o‘z ichiga: gemoglobin miqdori, leykotsitlar soni va leykotsitar formulani, eritrotsitlar umumiy soni, trombotsitlar soni, eritrotsitlar cho‘kish tezligi (ECHT) va boshqa ko‘rsatkichlarni oladi.

To‘g‘ri aniqlanga umumiy qon tahlili orqali insonda kechayotgan kasallik belgilari, ichki kasalliklar va qonda bo‘ladigan o‘zgarishlarni ko‘rsatib beradi va davo choralarini tanlashga katta yordam beradi.

Umumiy qon analizi nima?

Umumiy qon analizi ichiga quyidagi ko‘rsatkichlar kiradi:

• Gemoglobin va gematokrit ko‘rsatkich;
• Eritrotsitlar cho‘kish tezligi (ECHT, rus tilida SOE);
• Rang ko‘rsatkich;
• Qonning hujayraviy elementlari miqdori: eritrotsitlar – qizil qon tanachalari, gemoglobin pigementi miqdori, qonga beradi. Oq qon tanachalari – leykotsitlar, ular rangsiz bo‘lganligi sababli shunday nomlanadi va ularning bir necha turlari bor (neytrofillar, eozinofillar, bazofillar, limfotsitlar, monotsitlar);

Ko‘rinib turibdiki, qonning umumiy analizi organizmdagi qon bilan bog‘liq bo‘lgan har qanday jarayonlarni ko‘rsatib beradi. Analizni to‘g‘ri bajarish uchun deyarli hech qanday ko‘rsatmalar yo‘q, shunchaki quyidagilarga amal qilinsa bo‘lgani:

• Qon analizini tongda o‘tkazgan yaxshiroq. Tekshirilayotgan inson kamida 4 soat ichida ovqatlanmasligi kerak;
• Qon olish uchun kerak bo‘ladigan jihozlar – skarfikator, paxta, spirt;
• Qon analizi uchun nomsiz barmoq kapillyarlaridan qon olinadi, ba’zida shifokor ko‘rsatmasiga binoan venadan ham qon olinadi.

Analiz natijalari olingandan keyin uning tahlili o‘tkaziladi. Maxsus gemotologik analizatorlar yordamida qonning 24 ga yaqin ko‘rsatkichlari haqida ma’lumot olsa bo‘ladi. Ular qonni qisqa muddat ichida tekshirib, natijalarni tayyor holda chiqazib beradi.

Umumiy qon tahlili normal ko‘rsatkichlar

Quyida qon analizining normal ko‘rsatkichlari haqida ma’lumot berilgan, ular tekshiruv o‘tkazilgan laboratoriyaga qarab o‘zgarib turishi mumkin.

[su_table]

Tahlillar	Ayollar	Erkaklar
Gemoglobin	120-140 g/l	130-160 g/l
Gematokrit ko‘rsatkich	34,3-46,6%	34,3-46,6%
Trombotsitlar	180-360 × 10*9	180-360 × 10*9
Eritrotsitlar	3,7-4,7 × 10*12	4-5,1 × 10*12
Leykotsitlar	4-9 × 10*9	4-9 × 10*9

 

ECHT	2-15 mm/soat	1-10 mm/soat
Rang indeksi	0.85-1.15	0.85-1.15
Retikulotsitlar	0,2-1,2%	0,2-1,2%
Trombotsit	0.1-0.5%	0.1-0.5%
Eozinofillar	0-5%	0-5%
Bazofillar	0-1%	0-1%
Limfotsitlar	18-40%	18-40%
Monotsitlar	2-9%	2-9%
Tayoqcha yadroli granulotsitlar (Neytrofillar)	1-6%	1-6%
Segment yadroli granulotsitlar (Neytrofillar)	47-72%	47-72%

[/su_table]

Yuqoridagi har bir ko‘rsatkichning o‘z “ma’nosi”ga ega. Ularning tahlilini faqatgina normativ bilan solishtirish kerak, emas umumiy analiz tahlili kompleks ravishda, ya’ni boshqa ko‘rsatkichlarni ham inobatga olib o‘tkaziladi.

Eritrotsitlar

Qonning shaklli elementi. Ular gemoglobin saqlaydi va gemoglobinning miqdori har bir eritrotsitda bir xil miqdorda bo‘ladi. Eritrotsitlar organizmda kislorod va karbonat angidrit gazini tashish vazifasini bajaradi.

Eritrotsitlar miqdori oshishi

• Vakez kasalligi (eritremiya) – surunkali leykozda;
• Gipogidratsiya paytida – ya’ni organizmning suvsizlanishida, ko‘p qusish, ich ketishi, kuyishlarda;
• Surunkali kasalliklardan o‘pka, yurak, buyrak arteriyalarining berkilib qolishi va buyrak polikistozlari natijasida organizmda gipoksiya (kislorod yetishmasligi) hisobiga eritrotsitlar miqdori oshishi.

Eritrotsitlar miqdori kamayishi

• Anemiya;
• Leykoz, meloma – qonning saraton kasalliklari;
• Eritrotsitlarning parchalanishini kuchaytirib yuboruvchi kasalliklar:
• Gemolitik anemiya;
• Organizmda temir (Fe) tanqisligi;
• B12 vitamini yetishmovchiligi;
• Qon ketishlarda.

Eritrotsitlarning yashash muddati o‘rtacha 120 kun. Ular suyak ko‘migida hosil bo‘lib, jigarda parchalanadi.

Trombotsitlar

Qonning shaklli elementi. Gemostaz (qon ivishi) jarayonida ishtirok etadi. Trombotsitlar suyak ko‘migida, megakariotsitlardan hosil bo‘ladi.

Trombotsitlar miqdori oshishi (trombositoz)

• Qon ketishlarida;
• Splenektomiyada (taloq olib tashlanganda);
• Reaktiv trombotsitozda;
• Kortikosteroidlar bilan davolaganda;
• Jismoniy zo‘riqqanda;
• Temir tanqisligida;
• Yomon sifatli o‘smalarda;
• O‘tkir gemolizda;
• Miyeloproliferativ buzilishlar (eritremiya, miyelofibroz);
• Surunkali yallig‘lanishli kasalliklar (revmatoid artrit, sil, jigar sirrozi);

Trombotsitlar miqdori kamayishi (trombositopeniya)

• Trombotsitlar hosil bo‘lishi kamayishida;
• DVS – sindromi;
• Trombotsitlar parchalanishi oshishi;
• Gemolitik-uremik sindrom;
• Splenomegaliya;
• Autoimmun kasalliklar.

Trombotsitlarning asosiy vazifasi qonning ivishini ta’minlab berishdir. Trombotsitlar tarkibida qonning ivishida ishtirok etadigan komponentlar bor, ular qon tomirlar shikastlanganda ajralib chiqadi. Buning natijasida qon tomirlarda tromb hosil bo‘ladi va qon oqishi to‘xtaydi.

Leykotsitlar

Oq qon tanachalari. Qizil suyak iligida hosil bo‘ladi. Leykotsitlarning vazifasi organizmni begona moddalar va mikroblardan himoya qilish, boshqacha qilib aytganda – ular immunitetdir.

Leykotsitlar miqdori oshishi

• Infeksion-yallig‘lanishlarda;
• Allergiyada;
• Leykozda;
• O‘tkir qon yo‘qotishlardan keyingi holatlarda, gemolizda;

Leykotsitlar miqdori kamayishi

• Suyak iligi kasalliklarida;
• Infeksiya (gripp, qizamiq, qizilcha va boshqalar);
• Immunitetning irsiy anomaliyalarida;
• Taloq funksiyasi kuchayishida.

Leykotsitlarning turli xil shakllari borligini hisobiga olib, ularning miqdori oshishi yoki kamayishida alohida jihatlariga e’tibor qaratish kerak bo‘ladi.

Bazofillar

Ular to‘qimalarga chiqishi bilan semiz hujayralarga aylanadi va gistamin ajralib chiqishiga javobgar bo‘ladi.

Bazofillar miqdori oshishi: ta’sirchanlikning oshib ketishi, gipoterioz, surunkali sinusitlarda.

Bazofillar miqdori kamayishi: giperterioz, homiladorlikda, ovulyatsiyada, stress, o‘tkir infeksiyalarda.

Bazofillar immunologik yallig‘lanish reaksiyalarining sekin kechish tipida ishtirok etadi. To‘qimalarda yallig‘lanish keltirib chiqaruvchi moddalarni saqlaydi.

Eozinofillar

Allergiya jarayonlariga javob beruvchi hujayralar. Normada ular 0 dan 5 % gacha. Uning miqdori oshishi organizmda allergik yallig‘lanish kechayotganidan dalolat beradi. Eng muhim jihati eozinofillar miqdori gijjalar (gelmintlar) invaziyasida ham yuqori ko‘rsatkichlarda bo‘ladi! Ko‘pincha bunday holat yosh bolalarda kuzatiladi.

Neytrofillar

Bir necha guruhlarga bo‘linadi – yosh neytrofillar, tayoqcha yadroli va segment yadroli. Neytrofillar antibakterial immunitetni ta’minlab beradi, ularning turli xil ko‘rinishlarda bo‘lishi, bir xil hujayralarning har xil yoshda bo‘lishi bilan tushuntiriladi. Neytrofillar ko‘rsatkichi orqali yallig‘lanish jarayonining og‘irlik darajasi va kechishi haqida ma’lumot olsa bo‘ladi.

Neytrofillar miqdorining oshishi infeksion kasalliklar, ayniqsa bakteriya sababli kelib chiquvchi kasalliklar, travmalar, miokarda infarkti, yomon sifatli o‘smalarda kuzatiladi. Jiddiy kasalliklarda asosan tayoqcha yadroli neytrofillar miqdori oshadi – ya’ni chap tomonga siljiydi. Yiringli jarayonlarda va sepsis holatida qonda yosh neytrofillar paydo bo‘ladi – promiyelotsitlar va miyelotsitlar, ular normada qonda uchramaydi.

Monotsitlar

Bu moddalar leykotsitlarning makrofag ko‘rinishidagi turidir, ya’ni ular mikrob va o‘lgan hujayralarni “yutadi”. Normada ular – 0,1 dan 0,7x10*9 ta/l da bo‘ladi.

Monotsitlar miqdorining pasayishi og‘ir jarrohlik amaliyotlaridan keyin va kortikosteroidlarni uzoq muddat qabul qilishda, revmatoid artritda, sifilis, sil, mononukleaza va boshqa infeksion kasalliklar fonida kelib chiqadi.

Granulotsitlar

Granulotsitlar immun tizimini aktivlashtiruvchi leykotsit turi hisoblanadi. Ular infeksiya va allergik yallig‘lanishlarga qarshi kurashishda ishtirok etadi. Inson uchun norma – 1,2 dan 6,8x10*9 ta/l.

Granulotsitlar miqdori yallig‘lanish jarayonlarida oshadi, qizil yugurik va aplastik anemiyada kamayadi.

Qonning rang ko‘rsatkichi

Eritrotsitlar tarkibidagi gemoglobin ko‘rsatkichini aniqlab beradi. Anemiyaning turli ko‘rinishlarini differensiya qilish uchun tekshiriladi: normoxrom (eritrotsitlarda normal gemoglobin miqdori), giperxrom (gemoglobin miqdori oshishi), gipoxrom (kam miqdordagi gemoglobin).

Rang ko‘rsatkich kamayishi: temir tanqisligi anemiyasi, margimush bilan zaharlanishlarda, gemoglobin sintezi buzilishlarida.

Rang ko‘rsatkich oshishi: vitamin B12 yetishmovchiligi, o‘sma kasalliklari, oshqozon polipozlarida.

Umumiy qon analizida rang ko‘rsatkichi normada: 0,85-1,1 bo‘ladi.

Gemoglobin

Gemoglobin konsentratsiyasi oshishi – eritremiyada (eritrotsitlar soni kamayishida), eritrositozlarda (eritrotsitlar miqdori oshishida), qonning quyuqlashishida – organizmning ko‘p suyuqlik yo‘qotishi sababli. Bundan tashqari, gemoglobin miqdori yurak-qon tomir dekompensatsiya holatlarida ham kuzatiladi.

Gemoglobin miqdori kamayishi qon yo‘qotishlarida, anemiyaning turli ko‘rinishlarida, xalq tili bilan “kamqonlik”da kuzatiladi.

Gematokrit ko‘rsatkichi

Gematokrit ko‘rsatkichi – umumiy qon hajmining, uning tarkibidagi eritrotsitlar miqdoriga foiz nisbatini ko‘rsatatdi. Bu ko‘rsatkich foizlarda belgilanadi.

Gematokrit ko‘rsatkichi pasayishi

• Anemiyada;
• Och qolganda;
• Homiladorlikda;
• Organizmda suyuqlik ushlanib qolganda (surunkali buyrak yetishmovchiliklarda);
• Plazma tarkibida oqsil ortib ketishida (miyeloma kasalliklarida);
• Ko‘p suyuqlik ichish yoki vena orqali eritmalar ko‘p quyilganda.

Gematokrit ko‘rsatkich oshib ketishi

• Leykoz;
• Polisitemiyada;
• Kuyishda;
• Qandli diabetda;
• Buyrak kasalliklari (gidronefroz, polikistoz, o‘sma kasalliklari);
• Suyuqlik yo‘qotganda (qusish, ich ketishlarda);
• Peritonitda.

Gematokrit ko‘rsatkich normada: erkaklarda – 40-48 %, ayollarda – 36-42 %.

ECHT – eritrotsitlar cho‘kish tezligi

Eritrotsitlar cho‘kish tezligi – qon analizida qonning ikki qismga ajralish tezligini ko‘rsatadi, ya’ni plazma (yuqorigi) va shaklli elementlar (pastki). Bu ko‘rsatkich eritrotsitlar, globulinlar va fibrinogenlar miqdoriga bog‘liq. Bu qizil qon tanachalari qancha ko‘p bo‘lsa, ular shuncha sekin cho‘kadi degan ma’noni anglatadi. Globulin va fibrinogen miqdori oshishi esa eritrotsitlar cho‘kish tezligini tezlashtiradi.

Umumiy qon analizida ECHT oshishi

• O‘tkir va surunkali infeksion, yallig‘lanish kasalliklar (pnevmoniya, revmatizm, sifilis, sil, sepsis);
• Yurak zararlanishlari (miokard infarktida – yurak mushaklari zararlanishi hisobiga, yallig‘lanish jarayoni ketib, o‘tkir davrida oqsillar sintezi, ya’ni fibrinogen miqdori oshadi);
• Jigar kasalliklari (gepatitlar), oshqozon osti bezi kasalliklari (destruktiv pankreatit), ichak kasalliklari (Kron kasalligi, yarali kolit), buyrak kasalliklari (nefrotik sindrom);
• Gemotologik belgilar (anemiya, limfogranulematoz, meloma);
• Endokrin kasalliklar (qandli diabet, tireotoksikoz);
• A’zo va to‘qimalarning jarohatlanishlarida (jarrohlik amaliyotlarida, suyak sinishlarida) – har qanday shikastlanishlar eritrotsitlar agregatsiyasini oshirib yuboradi;
• Intoksikatsiya holatalarida;
• Margimush va mishyak bilan zaharlaganda;
• Yomon sifatli o‘smalar.

ECHT ning normadan pastligi

• Mexanik sariqlik – ko‘p miqdorda o‘t kislotalarining qonga ajralishi;
• Bilirubin miqdorining oshishi (giperbilirubinemiya);
• Eritremiya va reaktiv eritrositoz;
• O‘roqsimon anemiyada;
• Qon aylanishi tizimida yetishmovchiligida;
• Fibrinogen miqdorining kamayishida (gipofibrinogenemiya).

ECHT biror bir kasallikning aniq belgisi emas, u kasallikning kechish jarayonini ko‘rsatib beradi.

Shifokorlarning og‘ir ko‘tarmaslik, organizmni haddan ziyod zo‘riqtirmaslik yoki keskin va qaltis jismoniy harakatlar qilmaslik kabi maslahatlariga hammamiz ham amal qilavermaymiz. Sog‘lig‘imizga bee’tiborligimiz oqibatida esa jiddiy muammolarga duch kelishimiz ehtimoli oshadi. Umurtqalararo disk churrasi yoki xalq tilida "grija" kasalligining vujudga kelishi ham ana shunday muammolardan biridir.

Disk churralari yoki disk siqilishlari deb ham ataladi, og‘riqli va insonni zaiflashtiruvchi kasalliklardandir. Uning kelib chiqishi a’zolarning kam harakatligiga va noziklashuviga sabab bo‘ladi, ba’zi hollarda u og‘riqsiz kechadi, chunki disk hech qanday nerv tolasini siqib qo‘ymasligi ham mumkin.

Simptomlar asta sekinlik bilan vaqtlar o‘tib kamayishi mumkin, ammo belgilar kuchayishi davom etsa operativ aralashuv zarur bo‘lishi mumkin.

Ushbu maqolamizda biz sizga disk churralarining nima ekanligi, diagnozi, davosi va profilaktikasi haqida ma’lumot berib o‘tamiz.

Qisqacha faktlar

• Disk churrasi umurtqa pog‘onasiga ta’sir etadi;
• Har qanday og‘riq 4-6 hafta ichida o‘tib ketishi mumkin;
• Disk churralari asorat berishi yoki bermasligi mumkin;
• Davo choralari konservativ, jismoniy mashqlar, ultratovush terapiyasi va operativ davo.

Disk churrasi grija sabablari

Inson umurtqa pog‘onasi 26 ta suyaklardan tashkil topgan (bo‘yin umurtqalari hisoblanmaganda). Har bir umurtqa suyaklari orasida elastik “yostiqlar” bo‘ladi, ular disk deb ataladi. Bu disklar umurtqa pog‘onasini biriktirib turadi va amartizator vazifasini bajaradi.

Disklar yumshoq boylamlar bilan o‘ralgan. Disk churralarida yumshoq qoplama disk orasida yoriq ichiga kirib qoladi yoki undan tashqariga chiqib qoladi. Ko‘p hollarda bu jarayon bel umurtqalarida kuzatiladi.

Nerv tolalarining o‘sha joyda siqilib qolishi hisobiga tananing ma’lum bir sohalarida va umurtqaning o‘zida og‘riq seziladi. Yosh o‘tgan sari disklar o‘zining elastiklik xususiyatini yo‘qota boshlaydi (disk tolalari saqlaydigan suyuqlik kamayadi), bu esa umurtqalarning egiluvchanligi kamayishiga va disklarda yorilishlar paydo bo‘lishiga olib keladi. Bu har doim ham diskda churralar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lavermaydi, inson og‘ir yukni tizzalarini bukmay birdan ko‘targanda ham yuzaga kelishi mumkin.

Disk churralari har qanday yoshda uchraydi. Ammo 20 yoshdan 30 yoshgacha bo‘lganlar orasida boshqa yoshlilarga nisbatan ko‘proq kuzatiladi.

Ehtimoliy sabab faktorlari:

• Og‘irlik: tana vaznining ortiqchaligi disklarga og‘irlik beradi.
• Genetik: disk churralariga moyillik genetik bo‘lishi mumkin.
• Kasbga bog‘likligi: og‘ir yuk ko‘tarish, itarish va tortish talab qilinadigan kasblarda ishlovchi shaxslarda kasallik ko‘proq kuzatiladi.

Umurtqalararo disk churrasiga quyidagilar  sabab bo‘lishi ham mumkin:

• qorin ichki bosimining oshishi;
• og‘ir jismoniy mehnat;
• tana vazniga nisbatan og‘ir yuk ko‘tarish;
• peshob ajralishining qiyinlashuvi;
• qabziyat;
• ayollarda tug‘ruq vaqtidagi zo‘riqishlar.

Disk churrasi yoxud grija belgilari

Ba’zi hollarda kasallik simptomlarsiz kechadi. Kasallikning belgilarga quyidagilar kiradi:

• Sezuvchanlik kamayishi. Nerv tolalarining siqilishi natijasida, tananing tegishli qismlarida sezuvchalikning pasayishi kuzatiladi.
• Muskullardagi zaiflik. Nerv tolalarining siqilishi hisobiga ko‘p vaqt yurilganda muskullarda zaiflik sezilishi mumkin.
• Og‘riq. Belda, yelkalarda va qo‘llarda. Bel disk churralarida dumba sohasida, sonning orqasida va oyoqlarda og‘riq seziladi. Agar muammo bo‘yin umurtqalarida bo‘lsa og‘riq yelka va qo‘llarda bo‘ladi. Tez harakat qilinganda, aksirganda og‘riq o‘tkir sanchuvchi bo‘ladi.

Umurtqalararo disk churrasi (grija) xavflimi?

Nerv tolalari siqilishi va mushaklarning zaiflashuvi hisobiga ba’zi hollarda “ot beli” (horses tail) simptomi ham kuzatiladi, bunda bel sohasi oldinga egilib qoladi. Bundan tashqari nerv tolalarining siqilishi kuchsizlik, shollik, ichaklarning hazm qilishi sustayishi va peristaltikasi buzilishiga va jinsiy zaiflikka olib kelishi mumkin. Bunday hollarda faqatgina operativ davo yordam beradi.

Tekshirish

Faqat shifokorgina tegishli maxsus tekhiruv usullari yordamida disk churralarini (grija) aniqlay oladi. Ular bu jarayonda quyidagi omillarni tekshirishadi:

• Reflekslarni tekshirish;
• Orqa sohadagi sezuvchanlikni aniqlash;
• Muskullarning kuchini tekshirish;
• Harakatlanish chegarasini ko‘rib;
• Qo‘llarning ushlab ko‘rish kuchini tekshirib;
• Rentgenografiya boshqa simptomlar bilan kelsa, ularni istisno qilishda yordam beradi;
• MRT yoki KT disk churrasining joyini va ezilgan nerv tolasini aniq ko‘rsatadi;
• Diskogramma (diskografiya) disk orasiga kontrast modda yuborib, disk yoriqlarini ko‘rish mumkin.

Umurtqa grijasini davolash

Churraning paydo bo‘lgan muddati juda katta ahamiyat kasb etadi. Uch oygacha bo‘lgani yengil, uch oydan olti oygacha bo‘lgan churra esa surunkali hisoblanadi. Bundan tashqari, churraning hajmiga ham e’tibor qaratiladi. Agar u 9 millimetrdan kichik bo‘lsa, jarrohlik aralashuvisiz davolash mumkin.

Bu xastalik aslo qo‘rqinchli va bedavo emas, umurtqalararo diks churrasi hali «yangi» bo‘lsa, osongina davolanadi. Agar jarrohlik aralashuvi tayinlansa ham qo‘rqmaslik kerak.  Vaqtida o‘tkazilmagan 15 daqiqalik jarrohlik amaliyoti keyinchalik, kasallikning zo‘rayib borishi natijasida 2 soatlik og‘ir amaliyotga aylanishi mumkin.

Chunki churra teshigida qisilib qolgan a’zolarning qon bilan ta’minlanishi buzilib, asab tolalari ezilishi tufayli a’zolar hayotiyligi so‘nib, yiringlay boshlaydi, bemor bunda kuchli og‘riq his etadi. Churra xurujida og‘riq davomiy bo‘lib, bemor shok holatiga tushib qoladi. Shoshilinch jarrohlik amaliyotigina bemor hayotini saqlab qoladi.

Disk churralari og‘riqli bo‘lishiga qaramay, to‘g‘ri davo undan butunlay qutulishga imkon beradi. Churradan 4 hafta ichida qutulsa bo‘ladi. Belgilar churra paydo bo‘lishiga sabab bo‘luvchi jismoniy mehnatni to‘xtatganda, og‘riqqa qarshi to‘g‘ri davo qo‘llanganda yo‘qoladi. Davo tadbirlari dori preparatlari, mashqlar va operativ yo‘l bilan olib boriladi.

Dori preparatlari bilan davolash

• Dori preparatlari: retseptsiz beriladigan nosteroid yallig‘lanishga qarshi dorilar;
• Epidural infeksiya: epidural bo‘shliqqa steroid, og‘riqqa qarshi, yallig‘lanishga qarshi preparatlar yuborish og‘riq hissini kamaytiradi, buni faqatgina shifokor mutaxassis bajarishi shart.
• Muskullar relaksatsiyasi: muskullarni bo‘shashtiruvchi dori preparatlarini qabul qilish spazmlarni yo‘qotadi va og‘riqni kamaytiradi;

Disk churrasini mashqlar bilan davolash

Jismoniy maxsus mashqlar grija tufayli kelib chiqgan og‘riqni kamaytirishga yordam berishning eng qulay va samarali usulidir.

• Ultrato‘lqinli terapiya (UVCH) ultra chastotali to‘lqinlar qon aylanishini yaxshilaydi va yallig‘lanish jarayonini to‘xtatadi;
• Belga tushadigan og‘irlikni kamaytirish maqsadida maxsus belbog‘lar taqib yurishingiz ham mumkin;
• Suzish bilan shug‘ullanish disk churralaridan dorilarsiz va operatsiyasiz qutulish mumkin bo‘lgan samarali yo‘llardan birdir;

Operatsiya yo‘li bilan davolash

Agar simptomlar davo choralari ko‘rilganda ham yo‘qolmasa, sezgining susayishi davom etaversa, jinsiy zaiflik kuchaysa, ichaklarda hazm susayishi davom etsa, son orqasida og‘riqlar kuchaysa, operativ usul qo‘llaniladi.

Oprativ usul jarohatlangan diskning qismini almashtirishga asoslangan. Operatsiya laproskopik usulda olib boriladi, qorin oldi devoridan kichik teshik ochilib laproskop kiritilib, orqa bo‘shliqqa kiriladi, orqa umurtqa nervlarini surib turib disk olib tashlanib o‘rniga sun’iy elastik disk joylashtiriladi. U amortizatorlik vazifasini bajaradi. Disk metal, biopolymer yoki boshqa moddadan tuzilgan. (Zamonaviy usul. BJSST bo‘yicha)

Foydali maslahatlar

• Zax va yelvizakli joylarda turmaslikka harakat qiling;
• Tana vazningizni nazorat qiling, semirmang;
• Bel va qorin mushaklarini mustahkamlaydigan gimnastika (masalan, suzish) bilan shug‘ullaning;
• O‘tirgan holda ishlasangiz, har soatda 10 daqiqa turib yuring;
• Yurganda, o‘tirganda ham qaddingizni to‘g‘ri tuting;
• Qattiq matras ustida uxlashga odatlaning;
• Yotgan holda kitob o‘qimaslik va televizor ko‘rmaslikka harakat qiling;
• Og‘ir ko‘tarmang, keskin harakatlardan tiyiling.
• Vibromassaj mumkin emas, chunki uning kuchi juda yuqori.
• Churra bor joyni qattiq ishqalamaslik lozim. Asab tolalarini siqib qo‘yish xavfi bor.
• Vertikal holatda turib, turli mashqlar bajarish ham zararli. Mushaklarni zo‘riqtirish mumkin.
• O‘z bilganingizcha massaj qilmang!
• Har doim og‘riq qoldiruvchi maz surtib ishqalash ham mumkin emas!

Kasallik uch bosqichda kechadi, maslahatimiz kasallik belgilari kuzatilishi bilan shifokorga murojaat eting :

• Xastalikning birinchi bosqichida churra o‘lchami 2-3 mm. bo‘ladi. Umurtqa bo‘ylab qattiq og‘riq beradi.
• Ikkinchi bosqichida bu xastalik doimiy og‘riq bilan xarakterlanadi. O‘lchami 8-15 mm. bo‘ladi.
• Uchinchi bosqichda og‘riq o‘ta kuchli bo‘lib, asab tizimiga ham ta’sir etadi. Bemorni yura olmaslik darajasiga keltiradi.

Umurtqa pog‘onasidagidagi og‘riqlar ish qobiliyatini pasaytirib, shifokorga murojaat qilishga sabab bo‘luvchi holatdir. Umurtqa pog‘onasidagi og‘riqlar har qanday yoshda kuzatiladi, ko‘proq 35 va 55 yoshlar oralig‘ida uchraydi. Umurtqa pog‘onasidagi og‘riqlar orqa sohadagi bir-biri bilan bog‘​liq bo‘lgan mushaklar, suyaklar va boylamlarning ish faoliyatida kamchiliklar bo‘lishidan kelib chiqadi. Umurtqa pog‘onasining bel sohasidagi og‘riqlarga bel, dumg‘aza umurtqalari, umurtqalararo disklar, suyaklar va disklar orasidagi boylam, bel nervlari, bel mushaklari, qorin va chanoq sohasi ichki a’zolari va bel sohasidagi terida bo‘ladigan o‘zgarishlar sabab bo‘ladi. Ko‘krak umurtqalaridagi og‘riqlarga esa aorta, ko‘krak sohasidagi o‘smalar va umurtqa suyaklarining yallig‘lanishlari sabab bo‘lishi mumkin.

Umurtqa sohasidagi og‘riq sabablari

Odam organizmining orqa sohasi mushaklar, boylamlar, paylar, disk va suyaklar kompleksidan tuzilgan. Har bir umurtqa suyaklari orasida, ularga yostiqcha vazifasini bajaruvchi disklar bo‘ladi. Yuqoridagi sanab o‘tilgan komponentlardan birontasida o‘zgarish bo‘lsa, orqa umurtqa sohasida og‘riq kelib chiqadi.

Zo‘riqish

• Mushaklar zo‘riqishi, charchashi;
• Boylamlar zo‘riqishi;
• Mushaklar spazmi;

Zo‘riqish va spazmga olib keluvchi faktorlar:

• Yuklarni ko‘tarishda xato yo‘l qo‘yish;
• Juda og‘ir yukni ko‘tarish;
• Keskin va qo‘pol harakat qilish.

Tizimdagi muammolar

Disklar yorilishi – har bir umurtqa suyaklari disklar bilan tutashgan, disklar umurtqalar uchun himoya “yostiqchasi”dir. Agar disklarda qandaydir yoriqlar paydo bo‘lsa o‘sha yerdan o‘tgan nerv tolalarini ezib qo‘yadi og‘riqqa sabab bo‘ladi. O‘tirg‘ich nervi bo‘ylab og‘riq – o‘tkir va kuchli og‘riq dumba sohasidan to oyoqlarning orqa sohasi bo‘ylab pastgacha kuzatiladi. Bunga sabab disklar churrasi yoki disklardagi yoriqlarning o‘tirg‘ich nervini (nervus ishiadicus) ni ezib qo‘yishidir. Artrit – osteoartrit bilan duch kelgan bemorlar sonda, belda, tizzalarda va qo‘l bo‘g‘imlarda og‘riq sezishadi. Umurtqa kanalining torayishi – spinal stenozda nerv tolalari va tugunlarining joylashishi uchun bo‘shliqning torayib qolishida ham og‘riq kuzatiladi. Umurtqadagi patologik egriliklar – agar inson umurtqa pog‘onasida patologik egriliklar bo‘lsa ham og‘riq sezadi. Masalan skolioz umurtqaning yon tomonga qiyshayishida. Osteoporoz – suyaklarning, umurtqa suyaklarining ham yemirilishi va sinuvchan bo‘lib qolishi umurtqalar deformatsiyasiga olib keladi va og‘riq hissini chaqiradi. ”Ot dumi” sindromi – “ot dumi” nervi orqa miyaning neg pastki va oxirgi, ingichka ipsimon nerv tolasidir. Mana shu nerv tolasining zararlanishida ham dumbaning yuqori sohasida, bel sohasida to‘mtoq, kuchsiz bo‘lmagan og‘riq sezishadi. Bundan tashqari dumba, jinsiy a’zolar sohasi va sonning sezuvchanligi ham kamayib ketishi mumkin. Ichaklar va siydik ayiruv tizimi tomonidan ham kamchiliklar kuzatilib turadi. Umurtqalardagi o‘smalar – umurtqa sohasida paydo bo‘lgan o‘smalar shu joydan o‘tayotgan nerv tolalarini ezib qo‘yishi natijasida og‘riq kelib chiqadi. Infeksiyali yallig‘lanishlar – agar inson orqa sohasida og‘riq sezsa, tana harorati normadan yuqori bo‘lsa, bunga sabab biror bir infeksiya natijasida yallig‘lanish bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari chov sohasidagi yallig‘lanishlar, buyraklar, siydik qopi yallig‘lanishlari orqa sohada og‘riq sezishga olib keladi. Yotoq matrasining noqulayligi – agar yotoq joyingiz tekis va qulay bo‘lmasa, umurtqa pog‘onangizga noqulay ta’sir qilsa ham og‘riqqa sabab bo‘ladi.

Kunlik harakatlar

Orqa sohada og‘riq kunlik harakatlar natijasida ham kelib chiqadi:

• Qaltis harakat;
• Biror bir yukni itarish, tortish;
• Biror bir og‘ir yukni yelkaga osib ko‘tarib yurish;
• Uzoq vaqt davomida tik oyoqda turish;
• Uzoq vaqt davomida yotish;
• Yo‘tal;
• Aksirish;
• Muskullar zo‘riqishi;
• Muskullar cho‘zilishi;
• Bo‘yinni uzoq muddat bir xil holatda tutish, mashina haydaganda, kompyuter oldida ko‘p o‘tirganda.

Xavf omillari

Ba’zi bir faktorlar kasallik keltirib chiqarishi yoki uni kuchaytirib yuborishi mumkin. Masalan semizlik qandli diabetning kelib chiqishi uchun xavf omili. Quyidagilar xavf omillariga kiradi:

• Stresslarga boy kasb;
• Homiladorlik – homilador ayollar bellarida og‘riq sezishadi;
• Kam harakatli kasb;
• Qarilik;
• Depressiya;
• Jins – bel og‘riqlari ko‘proq ayollarda uchraydi, erkaklarda esa kamroq;
• Semizlik;
• Chekish;
• Jismoniy mashqlarni juda ko‘p bajarish.

Belgilari

Asosan orqa sohada, umurtqa bo‘ylab og‘riq sezish, og‘riqning oyoqning orqa sohasiga, dumba va kichik chanoq sohalariga o‘tishi. Nerv tolalarining o‘tishi va uning boshqa a’zolarga borishi hisobiga o‘sha a’zolarda ham og‘riq sezilishi mumkin. Agar quyidagi belgi va simptomlardan biri og‘riq bilan birga kuzatilsa shifokorga murojaat eting:

• Tana vaznining kamayishi;
• Tana harorati oshishi;
• Orqa sohada yallig‘lanish;
• Doimiy og‘riq – dam olganda yoki yotganda ham og‘riq qolmasa;
• Oyoqlarga ham tarqalsa;
• Tizza sohasida, sonning oldingi yuzalarida og‘riq sezilsa;
• Siydik tuta olmay qolish;
• Siyish paytida og‘riq sezish;
• Najasni ushlay olmay qolish, ya’ni nerv siqilishi natijasida ichaklar mushaklarini boshqara olmay qolish;
• Chanoq sohasida sezgining pasayishi;
• Orqa chiqaruv teshigi atrofida sezgining pasayishi;
• Dumba sohasida sezgining pasayishi;

British National Health Service (NHS) ma’lumot berishicha quyidagi insonlar shifokor maslahatlarini olib turishlari kerak:

• 20 yoshdan kichik va 55 yoshdan oshgan insonlar;
• Steroidlarni davomli bir necha oyga qabul qilish;
• Dori preparatlarini davomli qabul qilish;
• O‘sma bilan kasallangan bemorlar;
• Immunitet sistemasi susaygan insonlar.

Diagnozi

Malakali shifokorlar orqa sohadagi og‘riqlarning sababini osonlik bilan aniqlay olishadi. Ko‘pchilik hollarda instrumental ko‘ruv talab etiladi. Disklar, paylar, nerv tolasi, boylamlar va boshqa komponentlarda biror bir muammoga gumon qilinganda rentgenografiya, kompyuter tomografiyasi, MRT tekshiruvlari og‘riqning asl sababini va lokalizatsiyasini topishga yordam beradi. Rentgenografiya – suyaklarda bo‘ladigan muammolarni aniqlashda foyda beradi, artrit yoki suyaklarning sinishida aniqlab beradi. Ammo muskullarda, nerv tolalarida, disklarda bo‘ladigan muammolar haqida ma’lumot bera olmaydi. MRT va kompyuter tomografiyasi (KT) – bu tekshiruv umurtqalararo churralar, boylamlar, paylar, nerv tolalari, qon tomirlari, muskul va suyaklarda bo‘ladigan patologiyalarni aniqlashda eng ko‘p ma’lumot beruvchi usuldir. Suyak rentgenografiyasi – suyaklardagi o‘smalar, singan qismlari, osteoporoz alomatlarini aniqlab beradi. Elektromiografiya – elektr impulslari muskullardan o‘tkazilib, zararlangan nerv tolasini aniqlash imkonini beradi. Agar infeksiyaga gumon qilinsa umumiy qon analizi tekshiriladi, qonning bakterial ekmasi o‘rganiladi.

Davosi

Ko‘pchilik orqa sohadagi og‘riqlar o‘z-o‘zidan o‘tib ketadi – shunchaki e’tibor bilan uy sharoitida muolajalar o‘tkazilsa bo‘lgani. Retsepsiz beriladigan og‘riq qoldiruvchi preparatlar qabul qilish, issiq yoki sovuq komopresslar qo‘yish ham og‘riqni kamaytiradi. Dam olish, yotoq rejimiga rioya qilish ham muskullarni dam oldiradi, lekin ikki kundan ortiq yotoq rejimida qolib ketish ham mushaklar zaiflashib, qon aylanishi kamayishiga sabab bo‘ladi. Odatda orqa sohadagi og‘riqlar 2 guruhga bo‘linadi:

• O‘tkir – og‘riq to‘satdan paydo bo‘ladi va 3-4 daqiqa davom etib turadi;
• Surunkali – og‘riq uzoq muddat davomida paydo bo‘ladi, 3 oydan uzoq davom etadi va muammolarga sabab bo‘ladi.

Agar uy sharoitida qilingan muolajalar foyda bermasa shifokor quyidagilarni maslahat berishi mumkin: Medikamentoz davo – orqa sohadagi og‘riqlar analgetiklar yordamida to‘xtamasa, nosteroid yallig‘lanishga qarshi preparatlar buyuriladi. Shifokor nazorati ostida, hattoki narkotik analgetiklar orqali blokada qilishi ham mumkin. Fizoterapiya - issiq, sovuq kompressal, ultratovush va elektr stimulyatorlar yordamida orqa sohadagi mushaklarni bo‘shashtirish, harakatlantirish yo‘li bilan og‘riqni kamaytirish mumkin. Maxsus mashqlar bajarish yo‘li bilan ham ayrim guruh mushaklarni harakatlantirish bilan ularning spazmidan qutulish mumkin. Kortizonlar ineksiyasi – epidural sohaga kortizonlar (steroid yallig‘lanishga qarshi vositalar) buyuriladi, bu preparatlar nerv tolalari atrofida bo‘ladigan yallig‘lanish jarayonlarni yo‘qotadi.

Uyqusizlik – yuzaki yoki chuqur uyquning tez-tez buzilish holatidir. Bunday holatni davolash juda muhim sanaladi, chunki uyqusizlik dardiga duchor bo‘lganlar normal uxlay olmaganlari uchun charchash, kunduzgi uyquchanlik, qo‘zg’​aluvchanlik, ish qobiliyatining pasayishi va diqqatni jalb qilish qobiliyati pasayishi kabi holatlardan aziyat chekadilar. Uyqu – bu inson hayotida muhim o‘rin tutuvchi holatdir. Uyquga bosh miya markazlari javob beradi va ular gipotalamusda joylashgan bo‘ladi. Normal uyqu ikki fazani o‘z ichiga oladi: tez (yuzaki) va sekin (chuqur) uyqu. Uyqu holatida organizm kun davomida sarflagan jismoniy va psixik resurslarni qayta tiklab oladi. Bolalik davrlarida uyqu vaqtida o‘sish gormonlari ishlab chiqariladi. Statistika bo‘yicha dunyo aholisining 35 % qismi uyqusizlik dardidan aziyat chekadi. Shuning uchun ham bu kasallik bilan kurashish dolzarb muammolardan biridir. [caption id="attachment_11383" align="aligncenter" width="640"] Foto: www.osobista.in.ua[/caption]

Uyqusizlik sababi nima?

Uyqusizlik kelib chiqishi organizmning biologik soati buzilganidan dalolat beradi. Uyqusizlikka olib keluvchi sabablar quyidagilar bo‘lishi mumkin:

• Uyqu gigiyenasiga rioya etmaslik – noqulay o‘rin yoki yostiqlar, baland shovqinlar va boshqalar;
• Psixologik qo‘zg‘aluvchanlik, stress, xavotirlanish va boshqa kuchli emotsioanal holatlar;
• Nevroz va depressiya holatlari;
• Bosh miya kasalliklari (bosh miya chayqalishi, infeksion kasalliklarida);
• Har qanday somatik kasalliklari, ayniqsa infeksion kasalliklar;
• Xurrak otish (ranxopatiya), apnoe holatlari;
• Bezovta oyoqlar sindromi;
• Stimullovchi dori preparatlarini qabul qilish;
• E’tibor bering: ilmiy jihatdan isbotlangan fakt – uyqusizlik kelib chiqishida nasliy omil ham katta rol o‘ynaydi.

Uyqusizlik davosi

Uyquning buzilishi ko‘pgina kasalliklarning belgisi bo‘lishi mumkin, shuning uchun uyqusizlikni davolashdan oldin shifokor bilan maslahatlashing. Tungi uyquga ketishni va uyquni osonlashtiruvchi bir qator chora tadbirlar bor, ular quyidagilar:

• Jismoniy mashqlarni muntazam bajarib turing;
• Tunda uyqudan oldin ko‘p ovqat yemang;
• Kunning ikkinchi yarmida kofein saqlovchi har qanday mahsulotlarni iste’mol qilmang;
• Yotoq joyingizda qulay sharoitni hosil qiling;
• Uxlashdan 5-10 daqiqa oldin – sokinlashtiruvchi mashqlar bajaring, sokin musiqa tinglang, vanna qabul qiling va shu kabilar;
• Shifokor ko‘rsatmasi bo‘lmasa, uyqu dorilarini qabul qilmang;

Amaliyotda uyqusizlik dardiga duchor bo‘lganlarning 70 % ga yaqini, dori preparatlar qabul qilmasdan, normal uyqu holatini tiklab olishga erishishgan. Birinchi navbatda kun tartibini aniq tuzib olish va unga qat’iy rioya etish kerak. Ma’lum bir vaqtda yotib, ma’lum bir vaqtda uyg‘oning, shunda biologik soatingizni belgilab olasiz. Bundan tashqari yotoq xonangizga ham e'tibor qarating. Siz uxlaydigan joy shovqinlardan himoyalangan, oynalar qalin pardalar bilan qoplangan albatta yotoq joyingiz (krovat) ham qulay bo‘lishi kerak. Osteoxondroz va boshqa tayanch-harakat tizimi kasalliklari bilan aziyat chekadiganlar maxsus ortopedik matraslar va yostiqlardan foydalanishlari lozim. uxlashdan oldin xonani shamollatish kerak. Tunda to‘yib uxlash uchun, kun davomida uxlamaslik zarur. Uyquga ketishdan kamida 3 soat oldin ovqatlanish kerak, hamda ko‘p suyuqlik ichish ham tavsiya etilmaydi. Yana bir muhim holat – uyqudan oldingi hotirjamlik. Kun davomidagi zo‘riqishlardan sokin musiqa tinglab, aromaterapiya, autotrening o‘tkazib, vanna qabul qilib, toza havoda sayr qilib qutilish mumkin. Agar bunday chora tadbirlar uxlashingizga yordam bermasa, unda xalq tabobati va medikomentoz davo muolajalariga o‘ting. [caption id="attachment_11384" align="aligncenter" width="609"] Foto: www.adelaide.edu.au[/caption]

Uyqusizlikka qarshi dorilar

Uxlatuvchi dori preparatlar, insonning individual xususiyatlaridan kelib chiqib, nojo‘ya ta’sirlarini inobatga olib qat’iy ravishda shifokor mutahassis tomonidan buyuriladi. Dori preparatlarini faqatgina shifokor tavsiya qilgan dozalarda qabul qilish kerak. Agar uyqusizlik biror bir kasallik belgisi sifatida namoyon bo‘layotgan bo‘lsa, unda kasallikning asl sababini yo‘qotish zarur, bu vaqtda uxlatuvchi dori preparatlaridan simptomatik davo sifatida foydalaniladi. Avvalo, uyqu chaqiruvchi vositalarini minimal dozalarda qabul qilishni boshlash kerak, chunki inson ularga juda oson o‘rganib qoladi. Dorilarning dozasi qancha ortib boraversa, nojo‘ya ta’sirlari kuzatilish xavfi ham shunchalik kuchayadi. Uyqu chaqiruvchi vositalar orasida kuchli ta’siri etuvchilari, hamda dorixonalarda retsepsiz beriladigan turlari bor. Maxsus tekshiruvlardan keyin shifokor quyidagilarni buyurishi mumkin:

• Asab tizimini tinchlantiruvchi fenobarbital preparatlari;
• Miyada qon aylanishini yaxshilovchi, Ginko Biloba ekstraktiga asoslangan dori preparatlari;
• Adaptogen preparatlar;
• Antigistamin vositalar (dimedrol, donormil va boshq.);
• Barbiturate-antidepressantlar, bemorda depressiya natijasida uyqu buzilish holatlarida;
• Trankvilizatorlar (fenazepam) – asab tizimini tinchlantiradi, yuqori dozalarda uyquchanlik chaqiradi;
• Benzodiazepinlar – uyquga ketishni osonlashtiradi va uyqu sifatini yaxshilaydi.

Bunday preparatlarning yutug‘i shundaki, ularning samarasi tez bilinadi. [box type="error" align="aligncenter" class="" width=""]Muhim! Uyqu chaqiruvchi dori preparatlar faqatgina shifokor tavsiyasiga binoan qo‘llaniladi. Ularga o‘rganib qolish va ularning nojo‘ya ta’sirlari ham bor. Bunday vositalarni qabul qilish kuchli uyquchanlik chaqirganligi sababli, avtomobil ruliga o‘tirmaslik zarur. Bundan tashqari har qanday uyqu chaqiruvchi preparatlarni homiladorlik vaqtida qabul qilish mumkin emas.[/box]

Uyqusizlikning fizioterapevtik davosi

Uyqusizlikni davolashda fizioterapevtik muolajalardan foydalanish yaxshi samara beradi, masalan:

• Tinchlantiruvchi massaj – qon aylanishini yaxshilaydi, zo‘riqish va xavotirlikni bartaraf etadi;
• Iliq vannalar qabul qilish – xvoy, dengiz tuzi (morskoy sol), yod-bromli vannalar;
• Igna bilan davolash – ignalarni tananing maxsus akupunktural nuqtalarga joylashtirib, organizmning kerakli funksiyalarini kuchaytirish;
• Elektrouyqu – past chastotali elektr impulslarini yuborish;
• Magnitoterapiya – bo‘yin sohasiga past chastotali magnit to‘lqinlarini yuborish;
• Dorsenval yordamida davolash;
• Galvanoterapiya – kam kuchlanishli doimiy tokni bo‘yin sohasiga yuborish;
• Elektroforez – tinchlantiruvchi vositalarni kam kuchlanishli doimiy tok yordamida organizmga kiritish;

[box type="info" align="aligncenter" class="" width=""]Muhim! Uyqusizlikni davolashda fizioterapiya muolajalari, dori preparatlariga qaraganda xavfsizroq, ular o‘rganib qolish hissini chaqirmaydi va samarasi ham ancha sezilarli bo‘ladi. [/box]

Xalq tabobati bilan uyqusizlikni davolash

Xalq tabobatida uyqusizlikni bartaraf etishning bir necha xil usullari bor. Ulardan eng samaralisi dorivor o‘simliklar damlamalaridir. Masalan:

• Valeriana nastoykasi – 1 choy qoshiq o‘simlikni 1 stakan qaynagan suvga soling, uni har kuni uxlashdan oldin qabul qiling;
• Valeriana, yalpiz, sachratqi, igna bargli o‘simlik qubbasi va asalli choy – bu o‘simliklarni qaynagan suvga solib aralashtiring va bir kun davomida qoldiring. So‘ng uyqudan 1 soat oldin hohishga ko‘ra qabul qiling;
• Pustirnik va kalendula o‘simliklaridan 1 osh qoshiqdan olib suvda 10 daqiqa qaynating. So‘ng unga asal solib uyquga ketishdan oldin iching;
• Boyarishnik urug‘idan 2 qoshiq olib 400 gr qaynagan suvga aralashtiring. Uni bir kunda 3 mahal, ovqatlanishdan yarim soat avval qabul qiling;
• Yuqoridagi muolajalar uyqusizlikda yaxshi samara beradi, ayniqsa ular yurak qon tomir tizimi kasalliklari bor insonlarga juda foydali.

Uyqusizlikni noan’anaviy usullar bilan davolash

Uyqusizlik dardini noan’anaviy tibbiyot muolajalari yordamida ham davolasa bo‘ladi. bunday usullarga quyidagilar kiradi: Gomeopatik davo – uyqusizlikning darajasiga asoslanib, kichik dozalarda gomeopatik preparatlar tavsiya etiladi. Bu vositalarning nojo‘ya ta’sirlari kam va o‘rganib qolish hissini chaqirmaydi. Ammo, gomeopatik vositalarning samarasi tibbiyot tomonidan isbotlanmagan. Autotrening mashqlari. Barchaga ma’lum bo‘lgan “qo‘ylarni sanash” usuli ham tinchlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. Yengil gipnoz qilish – uyqusizlikni davolashning yana bir noan’anaviy usuli bo‘lib, uyquning ong osti buzilishlarini davolashda yordam beradi. [caption id="attachment_11385" align="aligncenter" width="651"] Foto: www.eltiempohoy.es[/caption]

Homiladorlikda uyqusizlik

Homiladorlik vaqtida ko‘pgina ayollarda uyqu buzilishlari kuzatiladi. O‘z o‘zidan ko‘rinib turibdiki, homiladorlik uyqu chaqiruvchi preparatlar va xalq tabobati vositalarini qabul qilish uchun qarshi ko‘rsatmadir. Bunday holatda ayol va homila uchun xavfsiz bo‘lgan usullardan foydalanish kerak bo‘ladi. uyqusizlikni bartaraf etishda yotishdan oldin iliq vannalar qabul qilish (hech qanday xushbo‘ylantiruvchi vositalarsiz) va toza havoda sayr qilish yaxshi samara beradi. Yotoq kiyimlari ham qulay va tabiiy matolardan tayyorlangan bo‘lishi kerak. Uyquga ketishdan oldin televizor va kompyuter qarshisida uzoq muddat o‘tirish kerak emas. Mutaxassislar ta’kidlashicha homiladorlik vaqtida uyqu buzilishiga ko‘p hollarda sabab bo‘luvchi jig‘ildon qaynashini bartaraf etish uchun, diyetaga rioya etishlari zarur. Ovqat ratsionidan yog‘li va qovurilgan, gazli mahsulotlar va shokoladni cheklash kerak. Bundan tashqari homilador ayollar ko‘p vaqt davomida xavotirda bo‘ladilar, bunday hollarda ularga psixologik yordam berish ham talab etiladi. Homiladorlikning so‘ngi davrlarida uyqu vaqtida maxsus yostiqlardan foydalanish tavsiya etiladi. [box type="error" align="aligncenter" class="" width=""]Diqqat! Homiladorlik vaqtida har qanday kimyoviy uxlatuvchi vositalar va antidepressantlar qabul qilish mumkin emas. Agar uyqusizlik dorilarsiz bartaraf bo‘lmasa, shifokor tavsiyasiga ko‘ra uyqu chaqiruvchi dorivor o‘simliklardan foydalanish mumkin.[/box]

Uyqusizlikni oldini olish

Uyqusizlikka uchramaslik uchun bir qator tavsiyalar bor:

• Doimo ma’lum bir vaqtda uxlab, ma’lum bir vaqtda uyg‘oning, shunda organizm o‘zining biologik ritmiga tushib oladi;
• Ovqatlanish tartibini to‘g‘ri tanlang, tana vazningizga e’tibor qarating, uyquga ketishidan oldin ovqatlanmang, kunning ikkinchi yarmida energetik ichimliklar ichmang;
• Kun davomida uxlamaslikka harakat qiling;
• Muntazam ravishda jismoniy mashqlar bajarib turing;
• Jismoniy va ruhiy jihatdan tinchlanishni o‘rganing;
• Uxlash uchun spirtli ichimliklar ichmang, ular uyquga ketishingizni osonlashtirishi mumkin, lekin uyqu sifatini buzadi;
• Bolalar uchun optimal uxlash holati – qorin bilan yotishdir.

Uyqusizlik organizm sog‘lig‘iga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi va hayot sifatini pasaytiradi. Shuning uchun uyqusizlikni bartaraf etishda shifokor mutaxassis tavsiyalari kerak bo‘ladi. sog‘lom uyqu – yaxshi kayfiyat va sog‘liq garovidir!

Sog‘lom umurtqa – bu faqat chiroyli qaddi-qomat emas. Keksalar insonning yoshligi va salomatligi umurtqaning egiluvchanligi va sog‘lomligiga bog‘liq deb bekorga ta’kidlamaydilar. Inson umurtqasi uning qattiq bo‘g‘inlari va gardishlarining cho‘zila olish va qisqara olishlari hisobiga ancha katta og‘irliklarga ham bardosh bera oladi. Lekin o‘z gavdasiga e’tibor bermaslik, o‘tirganda qomatni to‘g‘ri ushlamaslik, kuchi yetmaydigan og‘irliklarni ko‘tarish va ko‘chirish natijasida odamda sog‘liq bilan bog‘liq katta muammolar paydo bo‘lishi mumkin. Sog‘liq bilan bo‘ladigan bunday yoqimsiz holatlarning oldini olish uchun shifokorlar tomonidan berilgan bir necha tavsiyalarga rioya qilish kerak bo‘ladi.

1-qoida

Qomatingizni to‘g‘ri tuting. Uni to‘g‘ri shakllantirish uchun quyidagi mashqlarni bajaring: 1. Devorga yaqin turing va unga ensangiz, yelkalaringiz, kuraklaringiz, dumbalaringiz, tovonlaringizni tegizing. 2. Buni bir kunda bir necha marta takrorlang.

2-qoida

Stulga yoki boshqa o‘tirg‘ichga o‘tirishda keskin harakatlar qilmang: siz kichik tos va dumg‘aza suyaklariga zarar berishingiz mumkin, bu juda og‘riqli va davolash qiyin. Agar sizning oyoqni chalishtirib o‘tirish odatingiz bor bo‘lsa, uni yo‘qoting: oyoqlarning bunday holati umurtqaning yuqorida aytilgan sohalarida qon aylanishining buzilishiga olib kelishi mumkin.

3-qoida

Agar uzoq vaqt turib qolishga to‘g‘ri kelsa, unda tanangizning og‘irlik markazini bir oyog‘ingizdan ikkinchisiga navbati bilan almashtirib turishga, iloji boricha bir-ikki qadam oldinga va orqaga yurishga va bir necha marta chuqur-chuqur nafas olib va chiqarishga harakat qiling.

4-qoida

Umurtqangizga haddan tashqari og‘irliklarni yuklamang, o‘rtacha og‘irliklarni esa faqat ikki qo‘lingiz bilan ko‘taring. Bunda gavdangizni goh bir tomonga, goh ikkinchi tomonga og‘dirmasdan to‘g‘ri tutishga harakat qiling.

Ushbu maqolani ham o‘qing: Turnikka tortilish​ afzalliklari

© Men’s Health / Daryo

“Sog‘liqni yoshlikdan asrash kerak”  degan ibora juda to‘g‘ri aytilgan. Haqiqatan ham keyin pushaymon bo‘lmaslik uchun, salomatlik to‘g‘risida hozirdan qayg‘urish zarur.  Shu jumladan umurtqa haqida ham. Umurtqa bizning tayanch a’zomiz hisoblanadi, u tanamizni tutib turadi va bizga erkin harakat qilishga imkon beradi. E’tiboringizga umurtqani sog‘lom tutish to‘g‘risida bir necha maslahatlar havola etmoqchimiz.

Qomatingizni tik tuting

Gavdani to‘g‘ri va tik tutish – bu faqat chiroyli ko‘rinish uchun emas, balki salomatlik uchun ham foydali.  Buni hech qachon unutmang. Hatto siz uyda bo‘lganingizda ham, sizni hech kim ko‘rmayotgan bo‘lsa ham baribir yelkangizni to‘g‘ri tuting. Qomatingiz chiroyli bo‘lishi uchun qorningizni biroz tortishga va yelkangizni sal orqaga qilishga harakat qiling.  Boshingizni sal ko‘tarinki holatda tuting.

Jismoniy mashqlar to‘g‘risida unutmang

Jismoniy mashqlar umurtqa sog‘lom bo‘lishi uchun zarurdir. Har kuni ertalab mashq qilishni unutmang. Shuningdek, siz umurtqa uchun foydali bo‘lgan yoga mashqlari bilan ham shug‘ullansangiz bo‘ladi.

To‘g‘ri ovqatlaning

Zararli ovqatlarni iste’mol qilish oqibatida umurtqada toksinlar yig‘ilib qolishi mumkin. Bu har xil kasalliklar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun sog‘lom ovqatlanish tarziga rioya qiling, organizmni toksinlardan tozalashga yordam beruvchi oziq-ovqatlarni ham iste’mol qiling. Ko‘proq meva va sabzavotlar yeng.

Vazningizni me’yorda saqlang

Agar vazningiz me’yordagidan ko‘p bo‘lsa, umurtqangiz ortiqcha og‘irlikdan qiynaladi. Shuning uchun vazningizga e’tibor bering va uni me’yordan oshirmaslikka harakat qiling. Bu borada sizga  jismoniy mashqlar va to‘g‘ri ovqatlanish yordam beradi.

Og‘ir narsalarni ko‘tarmang

Umurtqangiz sog‘lom bo‘lishini istasangiz haddan tashqari og‘ir narsalarni ko‘tarmaslikka harakat qiling. Agar siz og‘ir narsalarni ko‘tarishga majbur bo‘lib qolsangiz, buni to‘g‘ri bajaring.  Og‘ir narsani ko‘tarayotganda gavdangizni to‘g‘ri tuting. Ya’ni, yerdan biron narsani ko‘tarishda, yuk og‘irligi umurtqaga bir xil tushishi uchun o‘tirgan holatda ko‘taring. Buni shoshilmasdan va keskin harakatlarsiz amalga oshiring.

© Whrussia / Daryo

Savol: 16 yoshli ukamga revmotologik poliartrit tashxisi qo‘yildi. Bu kasallikning davosi bormi? Uni davolash uchun kimga murojaat qilish lozim?

Revmotologik poliartrit tizimli kasalliklardan bo‘lganligi uchun yirik bo‘g‘imlardan tashqari mayda bo‘g‘imlari ham shikastlangan bo‘lishi mumkin. Agar, bu kasallikning alomatlari sezilgach (bo‘g‘imlardagi shishlar, nomutanosib qiyshayishlar) va kasallikka aniqlangach tegishli davo choralari qo‘llanilmasa, oyoqlarning shakli va funksiyasi buziladi (chegaralanadi).  Revmotologik poliartrit bilan og‘riganlar muntazam revmatolog shifokor nazorati ostida davolanishi kerak. Dard avj olganda — bo‘g‘imlarda shish kuzatilganda shifoxonada yotib davolanish shart.

O‘qing: Tizza og‘rishi sabablari va davolash usullari

© Avitsenna.uz

Yuz terisini quyosh, shamol va sovuq ta’siridan asrash uchun yuzga tuxum oqini surtish lozim. Ushbu muolaja uzog‘i bilan 10 daqiqa davom etadi.

• Bargizub (zubturum) ham yuzni oqartirish xususiyatiga ega. U yaralarni tez bitishiga yordam beradi. Buning uchun zubturumning yangi chiqqan, yirik barglaridan olib, xuddi o‘sma kabi qo‘lda siqiladi va suvi yuzga surtiladi.
• Oftob tig‘ida qoraygan yuz terisini iliq sut bilan artish ham ancha foydalidir. Bunda nafaqat teri oziqlanadi, balki yuzingiz a’lo darajada oqaradi. Umuman olganda, sut mahsulotlari – tvorog, suzma, qatiq ham yuz terisini oziqlantirib, taranglashtiradi.
• Yuzning tiniq bo‘lishi uchun baqlajon suvi bilan artish ham foydalidir. Bundan tashqari, limon suvi kunora surtilsa, yuzni silliq qiladi.

[caption id="attachment_2665" align="aligncenter" width="630"] Uy sharoitida yuzni oqartirish uchun tavsiyalar[/caption]

Yuz terisini oqartiruvchi niqoblar:

50 gramm asalga 5 tomchi limon sharbati qo‘shib aralashtiriladi. Tayyor bo‘lgan aralashma ertalab yuzga surtiladi va 15 daqiqadan so‘ng yuvib tashlanadi. Ushbu niqob yuzni tabiiy ravishda oqarishini ta’minlaydi.

***

Bir dona limonni siqib, suviga 100 gramm asal qo‘shasiz. Uni muzxonada saqlab, har kuni ertalab yuz yuvishdan oldin 10-30 daqiqa yuzingizga surtib qo‘ysangiz, ajinlar tushishining oldini oladi.

N.Uglamova. «Sog‘lom avlod» gazetasi.

 

Yuzni oqartirishning 3 siri

1-niqob

Kuchli oqartiruvchi ta’sirga ega bu niqobni terining faqat dog‘ bosgan sathlariga surtish tavsiya etiladi. Tayyorlanishi: 1 choy qoshiqdan sut (yoki sut zardobi), limon sharbati va 3 foizli vodorod peroksidini aralashtirib, yuzning dog‘ bosgan joylariga 2-3 marotaba (har besh daqiqada) surtiladi. Oxirgi qatlam qurigach, 10 daqiqa kutib, niqobni iliq suvda yuvib tashlang va yuz terisiga oziqlantiruvchi krem surting.

2-niqob

Limonli. Yuzdagi sepkil va pigment dog‘larni ketkazish uchun limondan foydalansangiz ham bo‘ladi. Buning uchun bitta tuxum oqi bir dona limon sharbati bilan ko‘pirtiriladi va ichiga 1 choy qoshiq glitserin hamda yarim stakan odekolon qo‘shiladi. Hosil bo‘lgan loson har kuni uyquga ketish oldidan yuz terisiga surtiladi.

Yog‘li teri sohibalari diqqatiga!

Agar sepkildan xalos bo‘lishni xohlasangiz, kechqurun yuzingizni sovunlab yuvganingizdan so‘ng sovuq suvda chaying. Sochiq bilan artgach, bir dona limon sharbati va yarim stakan aroq aralashmasidan tayyorlangan losonni yuzingiz terisiga surting. Bu muolaja yuzingizni nafaqat oqartiradi, shuningdek, tozalaydi va silliqlashtiradi.

3-niqob

Husnbuzar, dog‘ va sepkilga qarshi boshpiyozli niqob. Mayda tishli qirg‘ichdan o‘tkazilgan piyozdan husnbuzar, dog‘ va sepkilga qarshi samarali vosita sifatida foydalanish mumkin.

Yuzdagi dog‘larni ketkazish uchun

Agar yuz teringiz quruq va dog‘ bosgan bo‘lsa, boshpiyozni mayda tishli qirg‘ichdan o‘tkazib, teng miqdorda (yoki sal ko‘proq) suyuq asal qo‘shing. Aralashma yuz terisiga surtiladi, 15-20 daqiqadan so‘ng avval nam, keyin quruq tampon bilan artiladi. Shuningdek, yog‘li va normal teri sohibalari piyoz sharbatidan sepkil hamda pigment dog‘larni ketkazuvchi vosita sifatida foydalanishlari mumkin. Buning uchun ertalab va kechqurun yuz terisini piyoz sharbatiga namlangan tampon bilan artib, so‘ng qaymoq surtiladi. 10 daqiqadan so‘ng iliq suvda yuvish kerak.

Darvoqe...

Yuzni oqartiruvchi eng asosiy sabzavotlardan biri — bodringni unutibman. Dugonajon, agar yuzingiz sutga chayilgandek oppoq bo‘lishini xohlasangiz, har kuni bir dona bodringni o‘rtasidan ikkiga bo‘lib, sharbatini yuzingiz terisiga surting. Bodringni mayda tishli qirg‘ichdan o‘tkazib, niqob tayyorlasangiz ham bo‘ladi.

DILSHODA tayyorladi. "Sug‘diyona" gazetasi.

Сохранить Сохранить

Umurtqa kasalliklarining turlari juda ko‘p bo‘lsa-da, ko‘p holatlarda ularning belgilari bir xil ko‘rinishda keladi. Sababi umurtqaning qaysidir qismi shikastlangan bo‘lsa o‘sha joyning o‘zi og‘riydi yoki u orqali o‘tgan qaysidir a’zoning asab tolalari qisilgani sababli boshqa organlarda ham kuchli og‘riq kuzatiladi. Ba’zi hollada biror tana a’zoimizning ishlamay qolishiga aynan umurtqa pog‘onasidagi muammo ham sabab bo‘ladi. Quyida sizlarga namoyon bo‘lgan belgilar orqali umurtqaning qaysi qismi kasallanganligi to‘g‘risida tushuntirib o‘taman.

Bo‘yin qismi

Umurtqaning bo‘yin qismi kasallanganda asosan bosh orqasi, yelkalar, qo‘llar, ko‘zlar va yuzning ayrim qismlarida og‘riq kuzatiladi. Ikki yonga, past yoki yuqoriga ko‘proq qarab turganda bo‘yinda og‘riq, qattiq charchoq seziladi. Ushbu qism markaziy asab tizimi va bosh miyaga yaqin joylashgani bois odam juda tez asabiylashadigan bo‘lib qoladi.

Ko‘krak qismi

Bu qismda kasallik sezilganda yurak va ko‘krakning o‘rtasi old tomonlari bilan og‘rishi kuzatiladi. O‘pka, oshqozon va oshqozon osti bezlarining faoliyati buziladi. Odatda bunday paytda aksariyat bemorlar shifokor huzuriga yuragidan shikoyat qilib boradi. Tahlillar yurakning sog‘lom ekanini ko‘rsatgani sababli og‘riq sababi noma’lumligicha qolaveradi. Faqatgina tajribali kardiologgina yurak og‘riqlarining manbaini boshqa joylardan izlash kerakligini biladi. Agar ko‘krak qafasidagi og‘riqlar sababi o‘z vaqtida bartaraf etilmasa, bu hol keyinchalik yurak xastaliklariga ham olib kelishi mumkin.

Bel qismi

Beldagi muammolar bilan o‘n ikki barmoqli ichak, jigar, buyrak va jinsiy a’zolarning yaxshi ishlamasligi chambarchas bog‘liq. Oyoqlarning son qismi bilan og‘rib turishi, o‘tirib turishda noqulaylik va bezovtalik paydo bo‘ladi. Belning qotib qolishi uchrab turadi.

Dumg‘aza qismi

Umurtqaning pastida yana ikkita qism mavjud. Ular juda kamdan-kam hollarda kasallanadi. Lekin bu qismlarning jinsiy a’zolar, siydik yo‘llari va boshqa organlar bilan bog‘liqlik joyi juda katta. Jinsiy zaiflik ham umurtqa kasalligining bir belgisi bo‘lishi mumkin.

Xulosa

Umurtqa pog‘onasining mustahkamligi inson ichki a’zolarining yaxshi ishlashi bilan bog‘liq bo‘lsa, ichki a’zolarning salomatligi umurtqa pog‘onasining sog‘ligi bilan bog‘liqdir. Oshqozon, jigar va buyrak noto‘g‘ri ovqatlanish yoki boshqa sabablar bilan ishdan chiqsa, tananing boshqa mushaklari bo‘shab qolishi bilan birga, umurtqa pog‘onasining ham kasallanishiga olib keladi. Natijada umurtqadan o‘tgan oshqozon, jigar va buyrak asab tolalarini qisib, ularning yaxshi ishlashiga yanada jiddiyroq to‘siq bo‘lishi mumkin.

O‘tirish, turish, uxlash va harakatlaringizda noqulaylik bormi, buning sababini umurtqa pog‘onasidan ham izlab ko‘ring. Agar kamharakatlilik va noto‘g‘ri ovqatlanishdan umurtqangizning bir qismi kasallangan bo‘lsa, bilingki, umurtqangizni eng zaif nuqtasi kasallangan. Keyinchalik xastalik qolgan qismlargayam o‘tishi yoki birvarakayiga ikki-uch qismi kasallanib qolishi mumkin.

https://www.youtube.com/watch?v=t3vK61R4N3w

© Rashid Usmonov, bloger.
Usmonov.uz

Umurtqa pog‘onasi bir-birining ustida joylashgan 33-34 ta umurtqalar yig‘indisidan tashkil topgan bo‘lib, u o‘tirishimizga, turli tomonga egilishimizga hamda boshimizni aylantirishga imkon beradi. Umurtqa pog‘onalari o‘rtasida egiluvchan tog‘aylar – umurtqalararo disk joylashgan bo‘lib, ular tizza, son va boshqa bo‘g‘imlardan kelayotgan zarbani yumshatadi. Bu o‘ziga xos “xavfsizlik yostiqchalari” bo‘lib, zarba vaqtida shikastlanishdan asraydi. Qorin va ko‘krak sohasidagi deyarli barcha mushaklar umurtqa bilan tutashgan. Makonda harakatlanishga hamda og‘irlikni ko‘tarishga yordam beradigan ustki mushaklardan tashqari ichki mushaklar ham mavjud bo‘lib, u ichki a’zolarimizni ushlab turadi, og‘irlik kuchiga qarshilik ko‘rsatishga va vertikal holatda turishga yordam beradi. Mazkur tizimlarning hammasi boshqalardan farqli o‘laroq chidamli va juda katta yukni ko‘tarishga qodir. Mana, masalan, bel sohasidagi umurtqalararo disk 420 kg yukni ko‘tarishga qodir! Boshqacha aytganda, sog‘lom odam yengil avtomobilni ko‘tarib, boshqa joyga o‘tkazib qo‘yishi mumkin. Lekin shulardan bittasi safdan chiqsa bormi, tamom, muammo boshlandi deyavering.

Umutrqa kasalliklari sababchilari

Umurtqa kasalligini keltirib chiqaruvchi juda ko‘p sabablar mavjud. Ular orasidan asosiy xavfli omillarni sanab o‘tamiz.

• Semirish (ortiqcha vazn) – umurtqaga tushadigan mexanik yukni ko‘paytiradi.
• Chekish organizmdagi tiklanuvchi jarayonlar va moddalar almashinuvini ishdan chiqaradi.
• Kamharakat turmush tarzi umurtqaga tushadigan statik yukni ko‘paytiradi, umurtqaning shaklini to‘g‘ri saqlovchi mushaklar tonusini kamaytiradi va gavdaning noto‘g‘ri rivojlanishiga sabab bo‘ladi.
• Gavdani noto‘g‘ri tutish umurtqaning patologik qiyshayishiga olib keladi.
• Haddan tashqari jismoniy zo‘riqish – umurtqaga tushadigan yukni ko‘paytiradi.

Ogohlantiruvchi belgilar

Ko‘pchiligimiz belimiz chidab bo‘lmas darajada og‘riy boshlaganda shifokorga murojaat qilamiz. Biroq umurtqa birinchi signallarni ancha oldin jo‘natadi. Bunga quyidagilar kiradi:

• ertalab o‘rindan turganda bel yoki bo‘yindagi og‘riq;
• boshni orqaga tashlaganda noxush his;
• bosh og‘rig‘i va bosh aylanishi;
• chuqur nafas olib chiqarganda kurak sohasida noxush his;
• qo‘l yoki oyoqning sal uvishishi;
• keskin harakat qilganda og‘riq;
• bel mushaklarining haddan tashqari zo‘riqishi va siqiqligi.

Beldagi takrorlanuvchi va uzoqroq davom etuvchi har qanday noqulaylik (hatto, ozgina bo‘lsa ham) e’tibor talab qiladi! Bunday vaziyatlarda, albatta, shifokor bilan maslahatlashing. Bu nafaqat alomatlarni yengillashtirish, balki, birinchi navbatda, umurtqaning keyingi shikastlanishlarining oldini olish uchun ham zarur.

Bel nega og‘riydi?

Belingiz og‘riyapti, orqangiz tortilib qolganday, umurtqangiz sanchib qoldi… Bunday noxush hisni qay birimiz boshimizdan kechirmaganmiz?! Boz ustiga, ular ayni noqulay damda paydo bo‘ladi. Sabablari juda ko‘p, lekin ko‘pincha beldagi og‘riq umurtqa ishidagi navbatdagi buzilishlar bilan bog‘liq bo‘ladi.

Umurtqalararo disk churrasi

Umurtqalaro disk churrasi beldagi azobli og‘riqqa sabab bo‘lishi mumkin. Kasallik umurtqalararo diskning tolasimon halqasi yorilishi natijasida paydo bo‘ladi. Bunda hosil bo‘lgan churra orqaga va yonga do‘ppayib chiqib, orqa miya kanalidan chiquvchi nerv ildizlarini ezib qo‘yadi. Yallig‘lanish boshlangandan so‘ng shish hosil bo‘ladi.

Bo‘yin radikuliti

Bo‘yin radikuliti ko‘pincha umurtqaning bo‘yin sohasi umurtqalararo disk churrasi asorati hisoblanadi. Kasallikning sababi orqa miya nerv ildizlarining qisilishi bilan bog‘liq. Masalan, umurtqa tanalarining yoshga oid o‘zgarishlari tufayli ular orasidagi masofa qisqaradi. Yoki kasallik nerv yaqinida joylashgan mushaklarning yallig‘lanishi tufayli rivojlanadi.

O‘tkir bel-dumg‘aza radikuliti

O‘tkir bel-dumg‘aza radikuliti (lyumbago, bel sanchig‘i) faqat keksalarda uchramaydi. Bel sohasida to‘satdan paydo bo‘lgan kuchli og‘riq odatda yon tomonga aylanish bilan bir vaqtda oldinga egilganda sodir bo‘ladi.

Skolioz kasalligi

Umurtqaning qiyshayishi (skolioz). Umurtqaga orqadan qaraganingizda to‘g‘ri bo‘lishi kerak. Biroq ba’zi odamlarda u S ko‘rinishini olgan bo‘ladi. Umurtqa anchagina qiyshaygan bo‘lsa, harakatlanganda ham og‘riq yuzaga keladi.

Osteoxondroz

Osteoxondroz. Bunda umurtqani o‘rab turuvchi mushak va paylarda moddalar almashinuvi jarayoni buzilishi sodir bo‘ladi. Yosh o‘tgan sayin muayyan omillar ta’sirida umurtqa pog‘onalarining o‘zi ham o‘zgaradi – o‘simta va do‘mboqlar paydo bo‘ladi. Ular yordamida organizm shikastlangan umurtqa pog‘onalarini tiklashga harakat qiladi. Umurtqalararo disklarning suyak va tog‘ay to‘qimalarida yemiruvchi jarayonlar tufayli og‘riq paydo bo‘ladi, shikastlangan bo‘g‘imlarda harakat cheklanadi, nevralgiya, radikulit, skolioz kabi kasalliklar kelib chiqadi.

© Tib.uz nashri.

Melatonin – to‘liq kechki uyquda ishlab chiqariladigan gormondir. Melatoninning sintezi yorug‘liq darajasiga bog‘liqdir: nur (svet) uning ishlab chiqarilishini kamaytiradi, qorong‘ulik esa – ko‘paytiradi.

Melatonin qayerda va qanday ishlab chiqariladi?

Melatonin asosan epifizda (shishasimon bezda) ishlab chiqariladi. Undan tashqari, uning sintezi qon hujayralarida, buyrakda va oshqozon-ichak traktida ham ishlab chiqariladi. Yorug‘lik yuqori bo‘lsa, uning sintezi kamayadi. Kattalarda bir sutka davomida o‘rtacha 30 mkg melatonin ishlab chiqariladi. Uning qond zardobidagi konsentratsiyasi kechasi kunduzgiga qaraganda 30 barobar yuqoridir. Maksimal konsentratsiyasi esa kechki soat 2 ga to‘g‘ri keladi. Kechki soatlarga melatonin ishlab chiqarilishining 70% to‘g‘ri keladi.

Melatonin nega organizm uchun shunchalik zarur?

Melatoninning asosiy vazifasi – sirkad ritmlarni, uyqu va bedorlik (uxlamay yurish) rejimlarini nazorat qiladi. Lekin, bundan tashqari, yangi tadqiqotlar melatoninning boshqa ko‘pchilik yaxshi xususiyatlarini ochishmoqda. U kuchli antioksidant hisoblanadi, organizmni stressga qarshi turishini ta’minlaydi, qarish va qarish jarayoni bilan bog‘liq kasalliklarni sekinlashtiradi, qon bosimini nazorat qiladi va, hattoki, yomon sifatli o‘smalarni rivojlanishini oldini oladi.

Melatonin yetishmasa nima bo‘ladi?

Laborator hayvonlarda o‘tqazilgan tajribalar shuni ko‘rsatdiki, melatonin yetishmovchiligida hayvonlar tezroq qarishni boshlashdi: ularda menopauza ertaroq rivojlanar edi, ozod radikallar zararlagan hujayralar to‘planardi, insulinga sezgirlik pasayardi, semizlik va saraton rivojlanardi. Agar organizmda melatonin kam miqdorda ishlab chiqarilsa, keyingi simptomlar kuzatilishi mumkin:

• uyqusizlik, uyqu buzilishi;
• uxlash va bedorlik sikllarining buzilishi;
• immun tizimni susayishi;
• gipertenziya va gipotenziya;
• psixik adaptatsiyaning buzilishi;
• qo‘rquv-depressiv holatlar.

Agar bu simptomlar doimo bezovta qilsa, sababini bilish uchun shifokorga murojaat qilish kerak. Shifokor sizga tarkibida melatonin bo‘lgan dorilarni yozib beradi.

Melatoninni qachon qabul qilish mumkin emas?

Ishi yuqori aql konsentratsiyasini talab qiladiganlar dorini ehtiyotkorlik bilan qabul qilishlari kerak. Melatonin dorilari gormonal buzilishlarda, gormonal terapiyada va allergiyasi bor odamlarda xavfli bo‘lishi mumkin. Undan tashqari keyingi kasalliklarda melatoninni ehtiyotkorlik bilan qo‘llash kerak:

• Autoimmun kasaliklar;
• limfoma;
• limfogranulematoz;
• leykoz;
• qandli diabet;
• miyeloma;
• epilepsiya.

Melatonin miqdorini tabiiy yo‘l bilan ko‘paytirish mumkinmi?

Melatonin ko‘pchilik meva va sabzavotlar tarkibida bor – u hujayralarni oksidativ stressda ta’sirida zararlanishidan himoyalaydi. Lekin melatonin miqdorini ovqat hisobidan ko‘paytirish ancha mushkul masala – tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, o‘zgarishlar kam bo‘ladi. Gormonni ishlab chiqarilishini asosiy usuli – kun tartibini normallash. Qorong‘u xonada kunning qorong‘u paytida uxlash – melatonin ishlab chiqarilishining eng yaxshi uslubidir.

© Javlon Abdullayev, shifokor. Med-info.uz

AQSHning Jon Xopkins Universiteti neyrobiologlari miya uyqu davomida yangi ma’lumotlar bilan qanday ishlashini o‘rganib, ushbu tadqiqotni “Science” jurnalida chop etdilar. Olimlarning tahminlariga ko‘ra kelib tushgan ma’lumot nerv hujayralari orasidagi sinaps(ikki neyron yoki nerv va mushak tutashgan joy)-yoriqlarga joylashadi. Yangi ma’lumotlar nerv impulslari orqali kelib tushib, ular olib boruvchi tizim orqali neyron tutashmalarni sinaptik darajada o‘zgartiradi. Bu jarayonga neyromediatorlar(nerv hujayradan elektrokimyoviy impuls uzatuvchi biologik aktiv kimyoviy modda) ham ta’sir etishi mumkin ekan. Shuning uchun ham biz bir ma’lumotni qancha ko‘p qaytarsak, hujayralararo tutashma shunchalik mustahkam bo‘lib borar ekan. Biroq biz har kuni ishlab chiqishimiz zarur bo‘lgan katta miqdorda informatsiya qabul qilamiz. Neyrobiologlarning aniqlashicha, uyqu vaqtida sinaptik o‘tkazuvchanlik sustlashib, miya faoliyati normallashar ekan. Tadqiqotda olimlar ikki sohaga e’tibor qaratdilar: gippokamp va miya po‘stlog‘i. Sababi aynan ular o‘qib-o‘rganish va xotiraga javob beradi. Avvaliga ular uyg‘oq va uyqudagi sichqonlarda postsinaptik membranalarning oqsil-reseptorlarini solishtirdilar. Aniqlanishicha, reseptorlar soni uyqu vaqtida 20%ga kamayar ekan. Har 12 soatda sinapslar o‘zgarar ekan. Shunda olimlar aniq bir oqsil – Homer1a ga e’tibor qaratishni ma’qul ko‘rdilar. Ushbu oqsil uyqu va uyg‘oklik jarayonlari bilan bog‘liq bo‘lib, u xotiralar paydo bo‘lishiga javob beradi. Buni qarangki, uxlayotgan sichqonlar sinapslarida ushbu oqsil miqdori yuqoriroq bo‘lib, Homer1a ni «o‘chirganda» sinaptik o‘tkazuvchanlik o‘zgarmagan. Ushbu oqsil miqdorini esa noradrenalin gormoni boshqaradi: gormon miqori qancha yuqori bo‘lsa, oqsil miqdori shuncha pasayadi. Yana bir neyromediator – adenozinni olsak. Bu yana bir tormozlovchi neyromediator bo‘lib, u sinapslarda to‘planadi va uyqu hamda charchoq chaqiradi. Olimlar adenozin ishlab chiqarilishini cheklaganlarida sinapslardagi Homer1a oqsili miqdori pasaygan, sinaptik o‘tkazuvchanlik esa sustlashmagan. Shunday qilib, yangi ma’lumotlarning «o‘zlashtirilishi» neyromediatorlar faoliyati bilan bog‘liq ekan. Homer1a oqsili noradrenalin va adenozin miqdoriga qarab ma’lumotlarni qayta ishlash uchun fursat qidirar ekan. Neyrobiologlarning aytishicha, uyqu dori – uyqusizlik kabi o‘qib-o‘rganish va eslab qolish qobiliyatlariga to‘sqinlik qilar ekan, bunga sabab sinaptik o‘tkazuvchanlikning sustlashidir. Biroq hali bu aniq emas, farazni hali isbotlash kerak.

© Neyro.uz nashri

Odamzot qadimdan uyquning tabiati bilan qiziqib kelgan. Qadimda tabiblar uyquning asl tabiatini yaxshi va to‘g‘ri anglamagani bois bu holat organizmning zaharlanishi yoxud bosh miyada qon aylanishining buzilishi oqibati deb hisoblaganlar. Shu vaqtdan buyon olimlar uyquning tabiatini chuqurroq va kengroq o‘rganishga urinib kelishgani bois hozirda bu holat haqida birmuncha qiziqarli dalillar to‘plangan. Qaysidir ma’noda uyqu odam uchun oziq-ovqat iste’mol qilishdan ko‘ra ahamiyatliroqdir. E’tibor bering, odam oziq-ovqatsiz 2 oygacha yashay oladi, holbuki uyqusiz 10 kundan ortiq yashay olmaydi. Yosh organizm uchun o‘rtacha uyqu me’yori 10 soatgacha bo‘lsa, yoshi o‘tib borayotgan odamlarning uyqusi o‘rtacha 6 soatgacha kamayib ketishi mumkin. Odamlar o‘rtacha davomiylikdagi umrining uchdan bir qismini uyqu holatida o‘tkazishadi. Uyqu siklik xususiyatli jarayon bo‘lib, o‘rtacha davomiylikdagi (7-8 soatli) mazkur jarayonda 4-5 sikl o‘rin almashadi. Ushbu sikllarning har birida 2 tadan faza farqlanadi: sust va tez kechadigan uyqu holatlari. Har 2000 nafar kishining bittasi narkolepsiya dardiga chalingan. Tabiati g‘alati bo‘lgan ushbu kasallikka chalingan odam oxir oqibatda nogiron bo‘lib qolishi mumkin. Narkolepsiya dardiga chalinib qolishlikning oldini olish uchun bu xastalik haqida kerakli ma’lumotlarga ega bo‘lishingizni istaymiz. Narkolepsiya deganda, tibbiyot sohasidagi mutaxassislar uyqu jarayonining buzilishi bilan xarakterlanadigan o‘ziga xos kasallikni nazarda tutishadi. Bu dardga chalingan odamlar doimo uyquchan bo‘lishadi. Kasallik xuruj qilganida odam o‘ta darajada holsizlanib qoladi, uni birdan kuchli uyqu bosadi. Bunda odam qancha vaqt davomida uxlab olganining hech qanday ahamiyati qolmaydi. Narkolepsiyaga chalingan odamlar kutilmaganda har qanday vaziyatda ham uyquga ketishi mumkin. Eng ahamiyatlisi shuki, bu kasallikka chalingan odamlar aslida ularga nima bo‘layotganini mutlaqo anglashmaydi. Klinik tibbiyot, texnologiyalar va farmokologiya sohalarida erishilgan ulkan yutuqlar ushbu g‘alati kasallikning tabiatini anglashga, unga o‘z vaqtida to‘g‘ri tashxis qo‘yish va davolashga imkoniyatlar yaratib berdi. Taassufki, narkolepsiyani batamom davolashning chorasi hanuz topilmagan. Shunga qaramasdan, bugungi kunda klinik tibbiyotning imkoniyatlari bu darga chalingan bemorlarni normal ijtimoiy hayot kechirishlarini ta’minlay oladi.

Uyquchanlik (narkolepsiya) nima sababdan rivojlanadi?

Bu masalada tibbiyot sohasidagi olimlar qat’iy fikr bildirishdan ojizlar. Taxmin qilinishicha, narkolepsiya bosh miya, aniqroq qilib aytganda, bosh miyadagi uyqu va tetiklik holatlarini nazorat qiluvchi markazlar faoliyatidagi patologik (nuqsonli) o‘zgarishlar oqibatidir. Bu jarayonlar klinik jihatdan katapleksiya (emotsional shart-sharoitlar tufayli bexosdan tana mushaklari tarangligining yo‘qolib qolishi) oqibatida yuzaga keladigan holat. Bunday holatdagi odamning harakatlanish qobiliyati vaqtinchalik yo‘qoladi hamda uyqu holatidagi «falajlanish» – uyqu holatida harakatlanish layoqatining yo‘qotilishi kabi alomatlarda ifodalanadi. Bunday vaziyatda odam beixtiyor uyquga ketib tush ko‘rishi ham mumkin. [su_quote]Narkolepsiyaning kelib chiqishida biron bir psixiatrik va psixologik omillarning rol o‘ynashi tasdiqlanmagan. Ayrim vaqtlarda bu g‘alati kasallikka bir vaqtning o‘zida butun oila a’zolari chalinib qolishi mumkin.[/su_quote] Bizning davrimizda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida narkolepsiya dardiga chalingan bemorlarning bosh miyasida gipokretin deb nomlangan kimyoviy ingrediyentning yetishmasligi aniqlangan. Ayrim mutaxassislarning ta’kidlashicha, narkolepsiya dardiga chalinish genlar tizimida gipokretin moddasining ishlab chiqarilishiga javobgar bo‘lgan elementlar faoliyatining izdan chiqishi hamda shaxsiy hayot kechirish tarzi bilan bog‘liq.

Narkolepsiya - uyquchanlik alomatlari qanday?

Aksariyat hollarda narkolepsiya quyidagi alomatlar orqali ifodalanadi:

• kunduzgi vaqtda haddan tashqari uyquga berilish;
• katapleksiya (kutilmaganda tana mushaklari tarangligining keskin pasayib ketishi);
• uyqu vaqtidagi «falajlanish» (uyqu vaqtida mutlaq harakatsizlik holatining his etilishi; fiziologik jihatdan haqiqiy falajlikka o‘xshab ketadi, ammo uzoq vaqt davom etmaydi);
• gipnagogik xususiyatga ega gallyutsinatsiyalar (kunduzgi vaqtda uyquga ketish yoxud uyqudan uyg‘onish chog‘ida yuz beradigan gallyutsinatsiyalar).

[su_quote]Xastalikning yuqorida aytib o‘tilgan barcha alomatlari barobariga yoxud ayrim-ayrim kuzatilishi, ba’zi vaqtlarda esa uzoq vaqt davomida asta-sekin namoyon bo‘lishi mumkin.[/su_quote] Katapleksiya odatda juda kuchli emotsional ta’sir (jo‘shqin holatdagi xursandchilik, g‘azab yoki hayronlik holatida) oqibatida rivojlanadi. Bu dardga chalingan bemorlar doimiy ravishda o‘zini juda charchagan va uyquga to‘ymagandek his etishadi. Eng xavflisi shuki, narkolepsiyaga chalingan bemorlar har qanday vaziyatda, hattoki, ularning hayotiga xavf tahdid solayotgan chog‘da ham bexosdan uyquga ketishi mumkin. Katapleksiya xurujlari, ya’ni kutilmaganida yuz beradigan, qisqa fursatli tana mushaklari tarangligining keskin pasayib ketishi odatda kasallikning dastlabki alomatlaridan biri sanaladi. Ammo bu alomatlar ba’zida kasallikka chalingandan keyin bir necha oy, hattoki, yillar o‘tgachgina namoyon bo‘lishi ham ehtimoldan xoli emas. Katapleksiya ayrim vaqtlarda nisbatan yengil shaklda (oyoqlar madorsizlanishining his etilishi) uchraydi, ba’zida esa fizikal kollaps holatini keltirib chiqarib odamning kutilmaganida yiqilib tushishiga sabab bo‘ladi. Odatda katapleksiya xuruji yuz berganida odamlar aslida nimalar ro‘y berayotganini aniq his etib idrok etadilar, ammo jarayonni nazorat qilish va ayniqsa uning oldini olishda chorasiz bo‘ladilar. Uyqu vaqtidagi «falajlanish» – uyqu vaqtida yoki uyqudan uyg‘onish chog‘ida qisqa vaqt davomida tana mushaklari tarangligining yo‘qolishi. Bunday holatdagi odam tevarak-atrofda nimalar bo‘layotganini anglab turadi. Biroq, harakatlanish yoxud gapirish layoqatini vaqtincha yo‘qotadi. Bu holatga tushib qolgan odamlar haddan tashqari cho‘chib ketishi mumkin, ammo aslida bu holat hayot uchun xavf tug‘dirmaydi. Gipnagogik xususiyatga ega gallyutsinatsiyalar – xuddi tush kabi yorqin va ifodali hissiy kechinmalar. Odatda ular mudroq bosgan bir vaqtda namoyon bo‘ladi. Ular odam hali tetiklik va ziyraklikni yo‘qotmagan holatida yuz beradi. Aytib o‘tilgan klinik alomatlardan tashqari narkolepsiyada quyidagi alomatlar ham uchraydi. Hatti-harakatlarning avtomatik tarzda bajarilishi, qaysidir ma’noda lunatizm alomatlariga o‘xshash ketadi. Bu holatdagi odamlar kundalik hayotidagi yumushlari va ishlarni uyqu holatida bajaradilar, uyg‘ongach o‘zlari qilgan ishlarini mutlaqo eslay olishmaydi. Bunday klinik alomatlar kuzatilsa darhol shifokor bilan maslahat qilish kerak.

Tungi uyquning buzilishi

Narkolepsiyaga chalingan odamlar kunduzi o‘zini tetik his eta olmaydi, tungi vaqtda esa miriqib uxlay olmaydi. Boshqa alomatlari. Narkolepsiyaga chalingan bemorlar aksariyat hollarda predmetlarning ikkiga ajralib ko‘rinishi, diqqat-e’tiborini jamlay olmasligi, xotiraning yo‘qolishi, bosh og‘rig‘idan shikoyat qilishadi. Bu dardga chalingan yosh bolalar fiziologik jihatdan o‘zining tengdoshlaridan rivojlanishda ortda qoladi. Katta yoshdagi odamlar kundalik ish yumushlarini bajara olish layoqatini yo‘qotishi mumkin. Yuqorida aytib o‘tilgan klinik alomatlar kuzatilsa, shu zahoti shifokorga murojaat qilish kerak.

Xastalikka tashxis qanday qo‘yiladi?

Birlamchi Sizni davolovchi shifokor boshqa (yo‘ldosh) kasalliklari bor-yo‘qligini aniqlashi zarur. Shundan keyin somnolog (uyqu buzilishi va uning fiziologiyasi bo‘yicha mutaxassis)ga borish tavsiya etiladi. Narkolepsiya degan tashxis qo‘yilsa, kasallikning qay darajada kuchli rivojlanganligini aniqlash uchun polisomnografiya va MSLT test (uyqu jarayonlarining buzilishini aniqlashga imkon beruvchi maxsus sinov turi) amalga oshiriladi. Polisomnografiyani amalga oshirish uchun bemor tunni somnologik laboratoriyada o‘tkazishi kerak. Bunday sharoitda birinchi kuni bemorning bosh qismiga maxsus elektrodlar joylashtirilib bosh miya, yurak va ko‘z sohasidagi funksional jarayonlar kuzatiladi. Sinovlarning ikkinchi kunida MSLT test o‘tkaziladi. Buning uchun kunduzgi vaqtda shifokor-mutaxassislar kuzatuvida har ikki soat ichida qisqa muddatga uyquga ketish taklif qilinadi. Mazkur test yordamida har bir kishining uxlash xususiyati (tibbiy tilda aytganda uyquning patterni) kuzatiladi.

Narkolepsiya - uyquchanlik qanday davolanadi?

Aytib o‘tganimizdek, hozirgi vaqtgacha narkolepsiyani davolash imkoniyatlari izlab topilmagan. Biroq, ushbu xastalikning klinik kechishini nazorat qilib borish va uning oqibatlarini nisbatan yumshatish yo‘llari aniqlangan. Amalda narkolepsiyaga chalingan bemorlarga kompleks tarzda davolanish tavsiya etiladi. Buning uchun turli dori-darmonlar tayinlanadi. Bemorning yurish-turish xususiyatlari o‘rganilib tegishli maslahatlar beriladi. Xastaning yaqinlari, hamkasblari bilan profilaktika-tushuntirish ishlari olib boriladi. Tayinlanadigan dori-darmonlar pirovard natijada kunduzgi uyquchanlikni, katapleksiyani, gallyutsinatsiyalarni va uyquning buzilishini bartaraf etish yoxud ularning oqibatlarini nisbatan yumshatishga yo‘naltirilgan bo‘lishi darkor. Nima bo‘lganida ham kasallik bilan bemor hamda shifokor birgalikda kurashishi shart.

• Kasallikka chalingan bemorlar shifokorning tavsiyalariga amal qilishidan tashqari, turmush tarzini ham to‘g‘ri tashkil etishi zarur. Bu borada mutaxassislarning quyidagi amaliy tavsiyalariga rioya etish foydadan xoli bo‘lmaydi:uyqu va tetiklik orasida mutanosiblikni ta’minlash;
• uy yoki ish sharoitida bajariladigan ayrim turdagi yumushlarni, masalan, ovqat tayyorlash, avtomobilni boshqarish chog‘ida nihoyat darajada ehtiyotkor bo‘lish;
• shifokor tayinlagan dori-darmonlarni kanda qilmay o‘z vaqtida qabul qilish;
• o‘z holatini kuzatib borib har qanday o‘zgarishlar haqida darhol davolovchi shifokorga ma’lum qilish.

Narkolepsiya dardiga chalingan bemorlarning oila a’zolari bilan profilaktika ishlarini olib borish ham katta ahamiyatga ega. Zotan, ular o‘z yaqinlarining holatini boshqacha anglab kutilmaganda zarar yetkazib qo‘yishlari mumkin.

© "Sog‘lom avlod" gazetasi.

Lab atrofiga chiquvchi gerpes (uchuq)lar ko‘pchiligimizga ma’lum. Uchuqni gerpes infeksiyalari qo‘zg‘atadi. Irim qilishlaricha, qattiq seskanib qo‘rqqan kishining labi atrofida uchuq toshar ekan. Bu qarash tibbiy jihatdan ham asosga ega. Ya’ni odam qattiq qo‘rqqanida immun tizimi birdan pasayishi hisobiga infeksiya faollashadi va uchuq chiqishi kuzatiladi. Gerpes faqat lab atrofida toshmay, qovurg‘a orasidagi nerv shoxobchasi ustidagi terida, jinsiy a’zolarda ham uchrashi mumkin. Terining qaysi qismiga chiqishiga qarab gerpes turlari farqlanadi. Bugungi maqolada eng muammoli turi – jinsiy a’zolarda uchrovchi gerpes haqida ma’lumot beramiz. Tibbiyotda u genital gerpes deb nomlanadi. Odam organizmida infeksiyalarning ma’lum titri bo‘lib, qondagi miqdori oshib ketsa, ular faollashadi va turli darajadagi kasalliklarni paydo qiladi.

Shunga ko‘ra genital gerpes toshishining asosiy sabablari quyidagilar:

• qondagi gerpes infeksiyasining titri meyordan oshishi; • immunitetning pasayishi; • genital gerpesi bo‘lgan bemor bilan jinsiy aloqada bo‘lish, sochiq, kiyimlarini almashtirib ishlatish, shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilmaslik. Ayollardagi genital gerpesning birinchi belgisi jinsiy a’zoning qalin va yupqa lablarida va orqa chiqaruv teshigi atrofida qizil dog‘larning paydo bo‘lishidir. Oradan biror soatlar o‘tgach, qizil dog‘lar qichisha boshlaydi. Unga ta’sir qilinganda achishadi va ichi rangsiz suyuqlikdan iborat pufakchalar hosil qiladi. Ba’zi gerpeslar jinsiy a’zolarning ichida ham uchrab, ularni achishib bezovta qilgachgina payqash mumkin. Jinsiy a’zolar atrofidagi gerpes pufakchalari bir-biriga juda tig‘iz joylashgani va teridan ko‘tarilib turishi bois, ularni paypaslab sezish mumkin. Ajralma rangining o‘zgarishi, peshob ajratishda og‘riq va achishish, umumiy darmonsizlik, harorat ko‘tarilishi, qorin sohasida og‘riqlar, pufakchali toshmalar toshishi ham genital gerpes belgilaridir. 10-15 kunda pufakchalar yorilib, yaraga aylanishi mumkin. Tashxis qo‘yishda esa, albatta, qon tahlili o‘tkaziladi. Infeksiya titri aniqlanib, meyorga keltiriladi. Qondan infeksiya tozalanmasa ham, pufakchalar yorilib, 20-30 kunlarda yo‘qolib ketishi mumkin. Ammo oradan bir oz fursat o‘tgach, toshmalar qayta-qayta toshaverishi kuzatiladi. Farzand kutayotgan ayollarda homiladorlik vaqtidagi umumiy darmonsizlik, immunitetning pasayishi qondagi gerpes titrining oshib ketishiga sabab bo‘ladi. Agar homilador ayol genital gerpesni vaqtida davolamasa, homila tushishi, bolaning tug‘ma kasalliklar bilan tug‘ilishi yoki tug‘uruqning og‘ir kechishiga sabab bo‘ladi. Genital gerpesning erkalardan ko‘ra ayollarda ko‘proq kuzatilishi jinsiy a’zolarning joylashuvi bilan bog‘liq. Erkaklarda infeksiyaga moyillik ham, infeksiya tushishi ehtimoli ham pastroq bo‘lsa, ayollarda infeksiya tushishi holati ko‘proq kuzatiladi. Bundan tashqari, gerpes erkaklardan ko‘ra ayollarga tezroq yuqadi. Maqola dermatovenerolog shifokor bilan hamkorlikda Niso.uz sayti tahririyatida tayyorlandi.

Agar tirnoqlaringiz mustahkam bo‘lmasa, xafa bo‘lib o‘tirmang, uy sharoitida tirnoqlarni parvarishlash, ularni mustahkam va sog‘lomligini ta'minlashning ko‘p usullari mavjud. Ushbu maqolamiz orqali siz bilan tirnoq oʻstirish, uning mustahkamligini saqlash uchun zarur boʻladigan maʼlumotlar bilan oʻrtoqlashamiz.

Tirnoqlarni asrash

Uyni tozalash paytida, albatta rezina qo‘lqop kiying. Ular qo‘lingiz terisini va tirnoqlaringizni kimyoviy tozalovchi vositalarning zararli ta’siridan, namlikdan himoya qiladi.

Tirnoqni o‘stiruvchi vitaminlar

Tirnoqlaringizda oq dog‘larning paydo bo‘lishi – A vitamini yetishmasligining belgisi. Bu vitaminni sabzi, baliq, jigar va tuxum sarig‘idan olish mumkin. Tirnoqlarning mo‘rtligi va qatlamlanishi – B, D, E va C vitaminlari yetishmovchiligining belgisi hisoblanadi. Bu vitaminlar baliq, sut mahsulotlari, yong‘oq, o‘simlik yog‘i va dukkakli o‘simliklar tarkibida mavjud.

Tirnoqlarni parvarishlash uchun vannalar

Sovunli vanna

Idishdagi iliq suvga biroz suyuq sovun va 1 osh qoshiq tuz solib aralashtiring. Qo‘lingizni idishdagi suv soviguncha solib o‘tiring.

Limonli vanna

Idishga o‘simlik yog‘ini quying va uy haroratidan biroz yuqori darajada isiting. 1 dona limon sharbatini olib yog‘ bilan aralashtiring. 20 daqiqa davomida qo‘lingizni aralashma ichida tutib turing.

---

Tirnoqlaringiz tez sinuvchan va mo‘rt bo‘lib qolgan bo‘lsa, bu muammoni uy sharoitida ham bazaviy va efir yog‘lari yordamida bartaraf qilish mumkin.

Samarali va foydali efir yog‘lari

• limon – mikroblardan tozalashda, zamburug‘ kasalligiga qarshi kurashishda va plastinlarni oqartirishda katta yordam beradi;
• choy daraxti – tabiiy antioksidant va zamburug‘ga qarshi vosita, tirnoq strukturasini mustahkamlaydi va tashqi omillarning zararli ta’siriga chidamini oshirishga yordam beradi;
• lavanda – ko‘pincha qatlanishga qarshi ishlatiladi;
• ilang-ilang – tirnoqlarni umumiy parvarish qilishda foydalaniladi.

Bu yog‘lardan birortasi tirnoqlarni parvarishlash jarayonida bazaviy yog‘lar bilan qo‘shib ishlatilsa, ta’siri yanada oshadi.

Tirnoqlar parvarishi uchun bazaviy yog‘lar

1. Kanakunjut yog‘i – tirnoqlarni mustahkamlashga va o‘sishga yordam beradi.
2. Avokado yog‘i – tirnoqlarni namlashga va uning tabiiy sog‘lom rangini, yaltiroqligini tiklashga yordam beradi.
3. Zig‘ir yog‘i – qayta tiklovchi va yoshartiruvchi xususiyatga ega bo‘lib, tirnoqlarni namlaydi va o‘sishini tezlashtiradi.
4. Zaytun va bodom yog‘lari – tirnoqlarni sog‘lomlashtiradi va namlaydi. Ular kimyoviy ta’sirlardan himoya qilishda qo‘llaniladi.

---

Tirnoqlaringiz sogʻlom va chiroyli boʻlishi uchun muntazam ravishda ularga mustahkamlovchi lak surish va egovcha bilan toʻgʻrilashning oʻzi yetarli emas. Butun organizm kabi tirnoqlar ham oziqlantiruvchi moddalarni talab qiladi. Tirnoqlarni parvarishlash, ularning sogʻlom va chiroyli boʻlishi uchun quyidagi oziq-ovqat mahsulotlarini doimiy ravishda qabul qilish maqsadga muvofiq.

Biotin

Biotin sifatida tanilgan B7 vitamini tirnoqlarni mustahkamlovchi kollagen hosil boʻlishiga yordam beradi. Bu vitamin yetishmasligi oqibatida tirnoqlar quruq va moʻrt boʻlib qoladi.

Biotin koʻpchilik oziq-ovqatlar: losos, avokado, qoʻziqorin, gulkaram, jigar va sabzilar tarkibida uchraydi.

Rux

Rux tirnoqlarning oʻsishi uchun juda muhim — bu mikroelement yetishmasligi oqibatida oʻsish sekinlashadi, tirnoq strukturasi esa moʻrt boʻlib qoladi.

Hayvonlardan olinadigan oziq-ovqat mahsulotlari: qizil goʻsht, kalla-pocha va ichak-chavoqlar, baliqlar tarkibida rux moddasi koʻp. U yana boshoqlilar va yongʻoqlar tarkibida uchraydi, lekin parhezshunoslar oʻsimliklardan olinadigan oziq-ovqatlardagi rux moddasi organizm tomonidan yomon singdirilishiga eʼtibor qaratishni tavsiya qiladi.

Tirnoqlar parvarishi uchun: Temir

Temir moddasi tirnoqlar plastinasining shakllanishi va uning tuzilishiga javob beradi: agar tirnoqlar notekis oʻsayotgan boʻlsa va bunda tashqi shikastlanishlar kuzatilmasa, bu holat odamda temir moddasi yetishmasligidan darak beradi.

Yetishmovchilikni ratsionga yogʻsiz qizil goʻsht, kurka goʻshti, tuxum, yashil bargli sabzavotlar va dukkaklilar qoʻshish orqali toʻldirish mumkin.

Oltingugurt

Oltigugurt tirnoqlarning mustahkamligi uchun javob beradigan sistein aminokislotalari tarkibiga kiradi. Lekin sistein miqdori genetik jihatdan belgilangan, tegishli ravishda, tirnoq plastinasining qalinligiga birinchi navbatda genlar javob beradi.

Shunga qaramasdan organizmda temir moddasining yetishmasligi natijasida plastinalar yupqa va moʻrt boʻlib qoladi, teri va sochlarning ahvoli yomonlashadi.

Odatda oltingugurtning zarur miqdori kunlik muvofiqlashtirilgan ovqatlar bilan birga kelib tushadi: inson organizmi uni sut mahsulotlari, tuxum (ayniqsa bedananiki), mol goʻshti, baliq va loviyalar bilan birga qabul qiladi.

Fosfolipidlar

Fosfolipidlar va xolesterinni keratin molekulalarini bogʻlovchi “sement” deb ham atash mumkin. Shuning uchun tarkibida yetarlicha boʻlmagan miqdorda yogʻlar ishtirok etadigan parhez — nafaqat teridagi, balki tirnoqlardagi muammolarning ham manbai hisoblanadi: ular ancha uvalanuvchan va qatlamlarga ajraladigan boʻlib qoladi.

Fosfolipidlar asab hujayralari tarkibiga kiradi, shuning uchun ularning yetishmasligi tez charchab qolish, xotiraning buzilishi bilan kechishi mumkin.

Fosfolipidlar va xolesteringa boy boʻlgan oziq-ovqatlarga birinchi navbatda tovuq tuxumi kiradi.

Maqola 11.12.2019 sanasida yangilandi.