"F" Harf bo'yicha qidirish

Frontit – peshona boʻshligʻi shilliq qavatining yalligʻlanishi. Kasallikning asosiy belgisi qoshlar usti sohasida ogʻriq, uning chakka, tepa sohalariga tarqalishi, burundan shilliq oqishi yoki ekssudat kelishi, intoksikatsion sindrom, hid bilishning pasayishi hisoblanadi. Diagnostika anamnez yigʻish, umumiy koʻrik, rinoskopiya, rentgenografiya yoki KT, boʻshliq endoskopiyasi tekshiruvlari asosida qoʻyiladi. Frontit kasalligini davolashda antibakterial davo, dezintoksikatsion muolajalar, burun boʻshligʻi shilliq qavati anemizatsiyasi, peshona boʻshligʻini drenajlash va fizioterapevtik chora tadbirlardan iborat.

Frontit – keng tarqalgan otorinolaringologik kasallikdir. Boʻshliqlarda uchraydigan yalligʻlanish kasalliklarining 3-5 % ini tashkil etadi va sinuslarda (boʻshliqlarda) uchraydigan barcha kasalliklar ichida ikkinchi oʻrinni egallaydi. MDH davlatlari orasida har yili tahminan 1-1,3 mln. kishi ushbu kasallik bilan kasallanishi qayd etiladi. Kasallik asosan oʻtkir shaklda, kamdan kam, tahminan 2-5 % holatlarda kasallik surunkali koʻrinishda kechadi. Bemorlar asosan oʻrta yoshlarda – 16 dan 35 yoshgacha boʻlganlarni tashkil etadi. Kasallik koʻproq erkaklarda uchraydi.

Frontit kasalligi sabablari

Peshona boʻshligʻida oʻtkir yalligʻlanish kelib chiqishida OʻRVI kasalliklarining oʻrni katta, uni chaqiruvchilarga rinoviruslar, adenoviruslar, koronaviruslar yoki nafas yoʻllari boshqa infeksiyalari kiradi. Kasallikning surunkali koʻrinishida infeksion omil sifatida bakteriyalarni keltirsa boʻladi, masalan kokklar oilasiga kiruvchi koʻpgina bakteriyalar (Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae).

Kam hollarda kasallikka sabab pnevmokokk bakteriyalari, psevdo boʻgʻma (difteriya) qoʻzgʻatuvchisi, hamda patogen zamburugʻlar ham boʻlishi mumkin. Frontit rivojlanishida xavf omillariga quyidagilar kiradi: yuqori nafas yoʻllari kasalliklari – oʻtkir va surunkali rinit, adenoidit, faringit, tonzillit, gaymorit, tubootit va boshqa patogen mikroflora oʻchoqlari. Bundan tashqari, adenoidlar va yaxshi sifatli oʻsmalar ham boʻshliqni yopib qoʻyishi natijasida yalligʻlanish rivojlanishi ham mumkin.

Immun tanqis holatlar – frontit organizm reaktivligi pasaygan holatlarda ham rivojlanishi mumkin. Bunga sabab OITS, yomon sifatli oʻsma kasalliklari, antibiotiklardan uzoq muddat foydalanish, nur yoki sitostatik muolajalar, gemoblastoz, nasliy anomaliyalar, qandli diabet, gipotireoz, autoimmun kasalliklar boʻla oladi. Travmatik jarohatlar – peshona boʻshligʻi shilliq qavatlari yalligʻlanishida travmatik jarohat olish yoki jarrohlik amaliyotlari oqibatida boʻshliq yoʻli yopilib qolishi ham muhim rol oʻynaydi. Masalan burun toʻsigʻi qiyshiqligini toʻgʻirlash, suyak labirint deformatsiyasi va oʻrta quloq sohasida oʻtkazilgan jarrohlik amaliyotlari.

Frontit patogenezi

Peshona boʻshligʻi yalligʻlanishida asosiy omil boʻshliqning normal ventilyatsiyasi buzilishidir, bunga sabab esa burun boʻshligʻi shilliq qavati shishi, burun toʻsigʻi deformatsiyasi yoki chiqaruv kanallarining berkilib qolishidir. Buning natijasida burun yoʻllari orqali havo normal aylanmaydi va shilliq bilan toʻlib boraveradi. Bu yoʻllardan esa qon tomirlar oʻtgan boʻlib, ular boʻshliqni qon bilan taʼminlaydi. Shish natijasida qon oqimi ham buziladi.

Boʻshliqda qolib ketgan kislorod shilliq qavatga soʻriladi va boʻshliqdagi parsial bosim pasayadi. Gipoksiya natijasida aerob glikoliz anaerob turiga oʻtadi va chala parchalangan mahsulotlar toʻplanadi. Bu esa kislotali muhitni yuzaga keltiradi va boʻshliq “drenaj” funksiyasini yanada pasaytiradi. Bu kabi jarayonlarning barchasi patogen mikroflora uchun qulay muhit yaratadi va yalligʻlanish jarayoni boshlanadi.

Frontit kasalligi klassifikatsiyasi

Peshona boʻshligʻi yalligʻlanishi oʻz navbatida yalligʻlanish reaksiyasi, morfologik oʻzgarishlar, patologiyaning davomiyligi va kasallikning faolligiga asoslanib tavsiflanadi. Kasallik klinik koʻrinishining oʻziga xosligiga qarab davo taktikasi qoʻllaniladi. Kasallikning quyidagi turlari farqlanadi:

• Oʻtkir. Kasallik belgilari 12 hafta davomida saqlanib turadi. Toʻgʻri davo muolajalari qoʻllanilsa, patologiya butunlay tuzaladi, hech qanday asoratlar qolmaydi.
• Qaytalanuvchi. Bunda kasallik belgilari 1 yil davomida kamida 1 yoki 4 marotaba takrorlansa, belgilarning xuruj qilish oraligʻi 2 oydan kam boʻlmagan holatlar kuzatiladi.
• Surunkali. Kasallik belgilari davo muolajalari oʻtkazilganda ham 12 haftagacha saqlanib qoladi, bunda faqatgina operativ usul yordam bera oladi.

Frontit kasalligining morfologik oʻziga xosligiga qarab zamonaviy B. S. Preobrajenskiy boʻyicha klassifikatsiyasi farqlanadi:

• Ekssudativ. Turli xil koʻrinishdagi ekssudat ajralishi bilan oʻziga xos (kataral, seroz va yiringli).
• Produktiv. Peshona boʻshligʻi shilliq qavati giperplastik jarayonlar bilan xarakterlanadi va quyidagi koʻrinishlarda namoyon boʻladi: boʻshliq devorining yupqalashishi, polipoz, kistoz.
• Alternativ. Bunda boʻshliqda anatomik destruksiyalar kuzatiladi va quyidagicha boʻladi: kazeoz, nekrotik, atrofik.
• Aralash. Yuqorida sanab oʻtilgan klinik koʻrinishlar barchasi bir vaqtning oʻzida namoyon boʻladi (yiringli-polipoz, seroz-kataral, seroz-polipoz, giperplastik-polipoz va h.k).
• Vazomotor va allergik. Kasallikning bu koʻrinishi allergik jarayonlar va vazomotor rinit bilan bogʻliq boʻladi.

Frontit belgilari

Kasallik klinik belgilari patologiyaning ogʻirlik darajasiga bogʻliqdir.

Yengil darajada mahalliy oʻzgarishlar ustun boʻladi, yaʼni burun bilan nafas olish qiyinlashuvi, hid bilish buzilishi, peshona sohasidagi kuchsiz bosh ogʻrigʻi, burun yoʻllaridan shilliq ajralishi.

Ayrim bemorlar koʻzning medial burchagida diskomfort yoki oʻtkir sanchiqli ogʻriqga shikoyat qiladilar. Intiksikatsiya belgilari kuzatilmaydi. Kasallik belgilari 5 kungacha saqlanib qoladi, soʻngra OʻRVI belgilari bilan birgalikda yoʻqoladi.

Oʻrta ogʻir darajasi. Bunda ogʻriq qoshlarning ustida paydo boʻladi, ogʻriq xarakteri loʻqqilovchi, simillovchi boʻlishi mumkin. Ogʻriq koʻz olmasini harakatlantirganda, boshni pastga egganda kuchayadi. Bemor tongda uyqudan uygʻonganda ogʻriq yanada kuchayadi. Koʻpincha ogʻriq chakka sohasiga tarqaladi, “koʻz ortida” bosim hissi seziladi. Umumiy intoksikatsion belgilar namoyon boʻladi, tana harorati 38,0-39,0 oC gacha koʻtariladi, umumiy holsizlik, charchash, ishtahaning yoʻqolishi va uyquning buzilishi kuzatiladi.

Ogʻir darajasi. Kasallikning ushbu darajasida kuchli, baʼzida chidab boʻlmas darajadagi ogʻriq, intoksikatsion sindrom belgilari yaqqol namoyon boʻlishi, qovoqlarning shishi, peshona boʻshligʻi sohasidagi teri qoplamalarining qizarishi va shishi bilan namoyon boʻladi. Bemorlarda koʻpincha fotofobiya (yorugʻlikka qaray olmaslik), koʻz yosh ajralishi va koʻrish oʻtkirligining pasayishi ham kuzatiladi.

Kasallikning surunkali kechuvida remissiya davrida belgilar namoyon boʻlmaydi yoki kuchsiz yuzaga chiqadi. Xuruj qilish vaqtida esa peshona sohasida “qizish” hissi paydo boʻladi. Soʻngra toʻmtoq, simillovchi ogʻriq paydo boʻladi. Ogʻriq boshni pastga egganda, jismoniy zoʻriqishda kuchayadi, baʼzida pulsatsiya ham berishi mumkin. Intoksikatsion sindrom belgilari kuchsiz yuzaga chiqadi.

Kasallik asoratlari

Kasallikning asoratlari notoʻgʻri davo muolajalari oʻtkazilishi yoki oʻz vaqtida boshlanmaganligiga bogʻliq. Koʻpincha infeksiya burun boʻshligʻi koʻchib oʻtishi natijasida gaymorit, etmoidit, sfenoidit rivojlanishi mumkin. Peshona boʻshligʻi pastki devori destruksiyasi natijasida patologiya koʻz kosasiga oʻtishi va qovoqlar flegmonasi, absses, koʻz kosasi osteoperiostit rivojlanishi mumkin. Patologiya oʻz vaqtida davolanmasa, koʻz nervi ishemiyasi rivojlanishi va koʻrish qobiliyati bilan bogʻliq boʻlgan jiddiy oʻzgarishlarga, hatto butunlay koʻrlikka ham sabab boʻlishi mumkin.

Peshona boʻshligʻining orqa yoki yuqori devori zararlanishi oqibatida bosh miya asoratlari shakllanadi, masalan araxnoidit, meningit, ensefalit, bosh miya toʻqimalari absessi, venoz sinuslar trombozi. Ogʻir koʻrinishlarida mikroorganizmlarning qonga tarqalishi, sepsis, turli aʼzolarda infeksion oʻchoqlar paydo boʻlishiga olib keladi. Bu kabi asoratlarning barchasi inson hayoti uchun xavfli boʻlib, zudlik bilan tibbiy yordam koʻrsatilishini talab etadi, bemor reanimatsiya boʻlimida davolanadi.

Frontit kasalligini tashxislash

Kasallik diagnozi anamez, fizikal tekshiruvlar, umumiy laborator analizlarga asoslangan holda aniqlanadi. Bemordan anamnez yigʻilayotganda uning shikoyatlari, oʻtkazgan jarohatlari, peshona yoki burun sohasida oʻtkazilgan operativ jarohatlar ham eʼtiborga olinadi.

Fizikal koʻruv. Viziual koʻruvda qoshlar osti sohasida giperemiya, shish aniqlanishi mumkin. Shu soha palpatsiya qilinganda yoki bosib koʻrilganda ogʻriq hissi seziladi. Boshni pastga egganda burundan suyuqlik oqishi koʻpayadi va ogʻriq kuchayadi.

Rinoskopiya. Burun boʻshligʻini tekshirib koʻrganimizda “yiringli plastinkalar”ni yaqqol koʻrishimiz mumkin, koʻrinib turgan shilliq qavat biroz shishgan va giperemiyalashgan holda koʻrinadi.

Burun boʻshligʻi va peshona boʻshligʻi sohalari rentgenografiyasi. Kasallikni tashxislashda eng muhim boʻlgan tekshiruv hisoblanib, bunda burun boʻshligʻi va peshona boʻshligʻi old, yon va orqa proyeksiyalarda rentgemografiya qilinadi.

Frontit kasalligi belgilari rentgenogrammada – boʻshliqning qoralashuvi, boʻshliq konturlari xira boʻlishi, suyak devorlaridagi deformatsiyalar holida koʻrinadi.

Kompyuter tomografiyasi. Rentgenologik tekshiruv kerakli maʼlumotlar bermaganda oʻtkaziladigan tekshirish usulidir. Ayniqsa, frontit asoratlari sifatida rivojlanuvchi – orbital va intrakranial yalligʻlanishlarni aniq koʻrsatib beruvchi usuldir.

Peshona boʻshligʻi endoskopik tekshiruvi. Kasallikni aniq tashxislay olamagan holatlarda, peshona sohasidagi boshqa kasalliklar bilan differensial diagnostika oʻtkazish maqsadida peshona boʻshligʻi endoskop yordamida vizual koʻriladi.

Bakteriologik tekshiruv. Umumiy taʼsir etuvchi antibiotiklarning natijasi boʻlmagan holatlarda, burun boʻshligʻi suyuqligidan surtma olinadi va uni oziqaviy muhitda oʻstirilib maxsus bakteriya aniqlanadi. Aniq boʻlgan mikroblarga qarshi taʼsir etuvchi antibiotiklar tanlab olishda keng foydalaniladi.

Frontit davosi

Oʻrta ogʻirlikdagi va ogʻir darajali frontit kasalligi – shifoxonalarda otolaringologiya boʻlimida davolanadi. Yengil darajali frontit ambulator sharoitda ham davolansa boʻladi. Davo muolajalari asosan – boʻshliq drenaji va aeratsiyasi, patologik massasi yoʻqotish va asoratlarni oldini olishga qaratiladi. Davo muolajalari quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

Medikomentoz davo. Bunda asosan antibiotik davo, yalligʻlanishga qarshi antigistamin va gormon preparatlari, mahalliy antiseptiklar hamda vitamin komplekslari qoʻllaniladi. Antibiotiklarni tanlashda mikroorganizmlarning antibiotiklarga boʻlgan sezuvchanligini inobatga olinishi zarur. Intoksikatsiyalarni davolash uchun infuzion davo oʻtkaziladi.

Operativ davo. Boʻshliqni zondlash, boʻshliq trepanopunksiyasi oʻtkazish yoʻli bilan olib boriladi.

Fizioterapevtik, konservativ davo muolajalari. Elektroforez, fonoforez yordamida antibiotiklar, mahalliy antiseptiklar va gormonal preparatlar yuboriladi. Bemorlarga burun boʻshligʻini tuzli suv yoki antiseptik vositalar bilan yuvib turish buyuriladi.

Frontit oqibati va profilaktikasi

Kasallikning erta davrlarida tashxislash va toʻgʻri davo choralarini qoʻllash natijasida kasallik oqibati – ijobiydir, asoratlar bergan holatlarda esa kasallik oqibati – shubhali. Frontit kasalligini maxsus profilaktikasi hozirgi kunda mavjud emas, kasallikni oldini olish uchun rinit, sinusit va nafas yoʻllarining boshqa kasalliklari, OʻRVI, tugʻma nuqsonlarni bartaraf etish, organizm immun tizimini ragʻbatlantirish va yuz-peshona sohalarini turli xil jarohatlardan himoya qilish kerak boʻlladi.

Oramizda oshqozon og‘rig‘idan shikoyat qiladiganlar kam emas. Ular ko‘pincha o‘zlariga-o‘zlari tashxis qo‘yishadi: “Bu og‘riqlar gastritdan, talabalikda orttirib olganman”, “Oshqozon yarasiga chalindim, shekilli” va hokazo. Shifokordan funksional dispepsiya tashxisini eshitgach esa, bu qanday kasallik, deya hayron bo‘lishadi.

To‘sh ostidagi og‘riqdan bezovta bemorni tibbiy tekshirganda og‘riqqa sabab bo‘ldigan turli organik (yara, gastrit, o‘sma, yot jism) va metabolik (moddalar almashinuvi buzilishi) kasalliklar aniqlanmasa, bunday holatda funksional dispepsiya tashxisi qo‘yiladi. Kuzatuvlarda aniqlanishicha, aholi orasida dispepsiya tarqoqligi 30-40 foizgacha bo‘lsa, umumiy amaliyot shifokoriga murojaat etuvchilarning 5-10 foizida dispepsiya alomatlari kuzatiladi.

Dispepsiya kasalligining asosiy sabablari

• naslda me’da-ichak kasalliklari bo‘lishi;
• ruhiy va ijtimoiy omillar: zamon tezkorligi, asab buzilishlari, oilaviy mojarolar, ishxonadagi muammolar, uzoq muddat mehnat ta’tilisiz ishlash;
• oshqozon-ichak tizimi a’zolarining asab orqali boshqariladigan harakat-qisqarish vazifalarining izdan chiqishi;
• tana ichki a’zolari, xususan me’daning o‘ta sezgirligi tufayli og‘riqqa bo‘lgan yuqori ta’sirchanlik.

Kasallik belgilari

Funksional dispepsiyaning ikki: ovqat iste’molidan keyingi shikoyatlar (diskenitik) va to‘sh osti sohasida og‘riq turi farqlanadi. Birinchi turda me’da qisqarishi, ovqat luqmasining pastga qarab siljishi buziladi. Bu holatda kishi ovqatlanganidan bir oz vaqt o‘tib, to‘yganlik hissi, kekirish, to‘shosti sohasida ovqatning “to‘p” singari turgandek bo‘lishi, ishtahaning pasayishi singari belgilar kuzatiladi.

Kasallikning to‘sh osti sohasida og‘riq turida esa ovqatdan so‘ng qattiq yoki sust og‘riq paydo bo‘ladi. Tashxisga bo‘lgan asosiy talablardan biri bu – vaqt mezoni, ya’ni bemorni shifokorga murojaat etgan paytida kamida 3 oydan oshiq muddatda vaqti-vaqti bilan bezovta qilayotgan bo‘lishi lozim.

Tashxislash mezoni

Oshqozon-ichak yo‘li a’zolari yuqori qismini endoskopiya va qorin bo‘shlig‘i parenximatoz a’zolarining ultratovush tekshiruvida og‘riqqa sabab bo‘ladigan biror-bir jiddiy o‘zgarishlar aniqlanmaydi. Ayniqsa, endoskopiya davomida oshqozondan olingan namuna – gastrobioptatni gistokimyoviy usulda tekshirilganda yallig‘lanish belgilari, ya’ni gastrit istisno etiladi. Laboratoriya tahlillari ham ko‘pincha me’yorni ko‘rsatadi.

Quyidagi belgilar funksional dispepsiyani inkor etadi:

• qaytalanib turuvchi ko‘ngil aynishi va tashla qusish, ozish, isitma, me’da-ichak yo‘liga qon ketish, ovqat luqmasining qizilo‘ngachdan o‘tishidagi qiyinchiliklar;
• yallig‘lanishga qarshi nosteroid dorilarni ichib turish;
• qaytalanib turuvchi jig‘ildon qaynashi;
• xelikolbakter pilori bakteriya aksiltanasi qonda yoki boshqa usulda aniqlangan bo‘lishi.

Tibbiyotda “oshqozon ko‘pincha qo‘shnilar uchun yig‘laydi” degan naqldan kelib chiqadigan bo‘lsak, quyidagi keng tarqalgan xastaliklarda og‘riq oshqozon sohasi – to‘sh osti sohasidan boshlanishi mumkin:

• o‘t-tosh kasalligi (o‘t xaltasidagi tosh) xuruji;
• o‘tkir appenditsit (ko‘richakni chuvalchangsimon o‘simtasining o‘tkir yallig‘lanishi);
• o‘tkir pankreatit (oshqozon osti bezining o‘tkir yallig‘lanishi) xuruji;
• miokard infarkti xuruji;
• diafragmaning qizilo‘ngach tirqishi churrasining qisilishi;
• ichak tutilishi hamda ayrim ichki churralarning qisilishi;
• ovqatdan zaharlanish va boshqa o‘tkir gastritga sabab bo‘ladigan yuqumli kasalliklar;
• sirka, ishqor eritmalari singarilarni bexosdan (bilmasdan) ichib yuborish va boshqa oshqozondan tashqarida bo‘ladigan kasalliklar.

Oshqozon bexosdan og‘rishi, og‘riqning “pichoq sanchig‘i” singari chidab bo‘lmas darajada qattiq bo‘lishi, teridan sovuq ter chiqib rangparlashuvi, behollik singarilar yashirin yoki oshkora kechgan me’da va o‘n ikki barmoq ichak yarasini teshilish alomatidir. Bunday holatda odatda og‘riqsizlantiruvchi dorilarni qabul qilmay va vaqtni behuda o‘tkazmay darhol yaqin oradagi tez-tibbiy yordam markaziga murojaat etish lozim.

Dispepsiyada dastlabki tavsiyalar

• funksional dispepsiyada qat’iy parxez tavsiyalari shart bo‘lmasa-da, og‘riqqa sabab bo‘ladigan oziq-ovqat mahsulotlarni kundalik taomnomadan chiqarish lozim. Muhimi, ovqatlanish tartibiga rioya etish va albatta nonushta qilish;
• yallig‘shlanishga qarshi dori-darmonlarni qabul qilmaslik;
• tamaki chekish va spirtli ichimliklar ichish mutlaqo mumkin emas;
• birdaniga ko‘p ovqat yemang, yog‘li ovqatlarni cheklang;
• ruhiy muvozanatni saqlash, ruhshunos maslahati, ruhiy terapiya va tarbiya, musiqa va kulgi terapiyalardan foydalanish;
• dam olish, mexnat ta’tilidan vaqtida foydalanish lozim.

Funsional dispepsiya tashxisi to‘xtamiga kelish uchun shifokor-gastroenterolog ko‘rigida bo‘lib va lozim bo‘lgan tibbiy tekshiruvlardan o‘tish orqali, oshqozon-ichak tizimi a’zolari boshqa xastaliklari inkor etilishi lozim. Davolashda me’da shirasi kislotaliligi oshiqligini kamaytiruvchi yoki kamligini ko‘paytiruvchi dorilar, prokinetiklar, aksildepressantlar, aksilatsidlar, og‘riq qoldiruvchilar, spazmga qarshi dorilar, fitoterapiya shifokor tavsiyaga ko‘ra qo‘llaniladi.

© Mubashshir Qosimov, gastroenterolog.

Oʻquvchi qizim maktabdan keliboq qorin ogʻrigʻidan shikoyat qiladi. Qaynonam “hamma narsani aralashtirib yeyavergan boʻlsang kerak-da”, deganicha uni koyiydi. Bola emasmi, maktabda faqatgina chips yeganini va oʻsha chips qurgʻur ham “uyniki” ekanini aytib “maqtanadi”. Haqiqatan ham maktab boshlandi deguncha bolalarda oʻquvchilarga xos kasalliklar ham sekin-asta oʻz rivojlanishini boshlab yuboradi. “Bolani bu kasalliklardan omon saqlash uchun ularning oldini olish tadbirlarini kanda qilmaslik lozim”, deydi oliy toifali bolalar shifokori Muhabbat Nasivaliyeva "Sugʻdiyona" gazetasi muxbiri bilan boʻlgan suhbatda.

Asosiy muammolar

• Uzoqni koʻra olmaslik;
• Skolioz (umurtqa pogʻonasining qiyshayishi);
• Gastrit;
• Ruhiy-asab tizimi buzilishlari kabilarni maktab kasalliklari sirasiga kiritish mumkin. Statistikaga koʻra, har besh bolaning biri umurtqa pogʻonasi muammolaridan qiynalsa, har uchtadan bittasini oshqozoni bezovta qiladi.

Ilk xavf

Oʻquv yili ayniqsa birinchi sinf oʻquvchilar uchun qiyin kechadi. Yangi kun tartibi, darslar, tanish boʻlmagan sharoit tufayli bolaning ruhiy holatida oʻzgarishlar kuzatiladi. Bu esa oʻz navbatida asab tizimiga ham taʼsir qilib, oshqozon‑ichak, ogʻiz‑quloq‑burun tizimi surunkali kasalliklarining paydo boʻlishiga olib keladi. Shuningdek, gavda holati va koʻrish qobiliyatida ham oʻzgarishlar roʻy beradi.

Oʻquvchilar gastriti

Surunkali gastrit kasalligiga koʻpgina oʻquvchilar chalinishi mumkin. Bola oʻqituvchi bilan til topisha olmasligi, sinfdoshlari bilan tortishib qolishi, yomon baho olishi kabi holatlarda asabiylashadi. Bu esa oshqozon-ichak tizimida turli buzilishlarga olib keladi. Turli “fast-fud” yoki qovurilgan taomlar bilan ovqatlanish, irsiy moyillik natijasida kasallik yanada zoʻrayadi.

Ota‑onada surunkali gastrit boʻlsa, bolada ham bu kasallikka chalinish xavfi ortadi. Bolaning surunkali infeksiyalar — tish kariyesi, bodomsimon bezlar yalligʻlanishi, gaymorit kabi xastaliklarga chalinishi esa kasallikning yanada jiddiy tus olishiga sabab boʻladi.

Gastrit alomatlari

Gastrit alomatlari har doim ham koʻzga tashlanavermaydi. Gastritga chalinganda bolada quyidagi alomatlar kuzatiladi:

• rangi oʻzgaradi;
• ishtahasi yoʻqoladi;
• tez toliqadi;
• jigʻildoni qaynab, koʻp kekiradi;
• koʻkrak chuqurchasida noxushlik sezib, qorni dam boʻladi;
• koʻngli ayniydi;
• qabziyat (ich qotishi)dan qiynaladi.

Kasallik qoʻzgʻalganda esa bu alomatlar kuchayadi.

Tavsiya: bolani ertalab nonushta qilishga oʻrgating. Unga foydali (grechka, guruchli) boʻtqa tayyorlab berishdan erinmang. Bolaning portfelida doim qaynatib sovutilgan suv boʻlsin. Tanaffus paytida yeyishi uchun ham biror yegulik bering. Yegulik quruq pechenye yoki shokoladdan iborat boʻlmasin. Oʻquvchi farzandingizga olma yoki yogurt, pishloqli non, hech boʻlmaganda quritilgan meva berib yuboring.

Umurtqa pogʻonasi qiyshayishi (skolioz)

1-sinf oʻquvchilarining har uchtadan birida skolioz alomatlarini (yelka va qomati bukchaygan, boshi egilgan boʻladi, oyogʻini sudrab yuradi) koʻrish mumkin. Vaqt oʻtishi bilan bu muammo chuqurlashib boraveradi. Eng avvalo bolaga qomatini toʻgʻri tutishni oʻrgating: devorga suyanganda uning gardani, yelkalari, kurak suyagi, dumbasi va tovoni devorga tegib turishi kerak. Buning uchun koʻkrak kerish, boshni baland tutish talab etiladi. Bunday holatda turish albatta chiroyli, ammo bola shu tarzda yurishga ham oʻrganishi lozim. Mushaklar oʻrganmagani uchun bu avvaliga biroz qiyin kechishi mumkin, ammo farzandingizning umurtqa pogʻonasi haqida qaygʻursangiz, bolaga shunday yurishni oʻrgating. Aks holda, umurtqa pogʻonasida qiyshayish yuzaga keladi, ichki aʼzolarida oʻzgarish sodir boʻlib, eziladi. Bu esa koʻpgina kasalliklarga olib kelishi mumkin. Shuning uchun koʻkrak qafasining orqa mushaklarini mustahkamlash lozim. Bu ayniqsa umurtqa pogʻonasi oʻsib borayotgan bolalar uchun muhim. Skolioz kasalligiga chalingan yoki moyilligi bor bolalarga suzish mashqlari tavsiya etiladi. Shuningdek, oʻquvchi bolaning suyaklari salomatligi uchun turli jismoniy mashqlar (ertalabki gimnastika) bilan shugʻullanish foydali.

Tavsiya: farzandingizning portfeliga ahamiyat bering. Uni iloji boricha yengillating. Bolaning maktab sumkasi ryukzak shaklida boʻlgani yaxshi. Dars tayyorlayotganida stuldan oyoqlari osilib turmasligi, suyanchigʻiga suyanib, tirsaklarini erkin ravishda stolga qoʻya olishi lozim. Shuningdek, bolaning taomnomasida kalsiyga boy (tvorog, pishloq) mahsulotlar boʻlishi zarur.

Kichkintoyning koʻzlarini asrang!

Maktab davri boshlangan ilk kezlarda oʻquvchi bolaning koʻzlari ancha toliqadi. Oʻqish, yozish kabi mashqlarning barchasi yaqin masofadan amalga oshiriladi. Shu sababdan miya koʻzlarga tushayotgan ogʻirlikni yengillatish uchun yaqindan koʻrishni osonlashtirib qoʻyadi. Natijada bola uzoqni yaxshi koʻra olmaydi. Bola maktabdan uyga qaytishi bilan televizor yoki kompyuter ekraniga tikilishi ham koʻzlar salomatligiga salbiy taʼsir koʻrsatadi. Tez-tez kasallanadigan bolalar uzoqni koʻra olmaslik dardiga koʻproq uchraydi.

Tavsiya: har kuni bolaga koʻz oʻtkirligi uchun mashq qilishni odat qildiring. Buning uchun oʻng va chap koʻz yordamida navbatma-navbat kitob oʻqish lozim. Kitobni jajji oʻquvchining qarshisiga tik holatda qoʻying. Bola harflarni bemalol koʻra oladigan 35 sm. uzoqlikda oʻtirsin. Oʻng koʻzini yopib, ikkinchi koʻzi bilan 10-15 daqiqa kitob oʻqiting. Soʻng chap koʻzi bilan ham xuddi shunday oʻqisin. Bunda koʻz mushaklari mustahkamlanadi, koʻrish oʻtkirlashadi. Shuningdek, bola tanaffus paytida, uyqu oldidan koʻzlarini yumib, koʻz soqqasini aylantirishi, harf yoki sonlarni “yozishi” mumkin. Bu ham koʻz mushaklarini baquvvatlashtiradi, qon aylanishini yaxshilaydi.

Bola kuniga 15 daqiqadan ortiq televizor koʻrmasligi, monitorga tikilib oʻtirmasligi kerak. Taomnomasida vitamin va antioksidantlarga boy mahsulotlar: yongʻoqlar, oʻsimlik yogʻlari, askorbin kislotali mevalar boʻlishi lozim.

Asabiylik

Bola injiq va asabiy boʻlib qolishining sababi tarbiyada yoʻl qoʻyilgan xatolar yoki kichkintoy tabiatidagi nuqsonlarga bogʻliq, deb hisoblanadi. Ammo bu har doim ham toʻgʻri boʻlib chiqavermaydi. Baʼzi hollarda bu bolaning ortiqcha charchayotgani, maktabdagi ruhiy siqilish daragi boʻlishi ham mumkin. Shuning uchun ota-ona oʻz farzandiga eʼtiborli boʻlishi, bola oʻzini qiynayotgan muammolar haqida ularga ayta bilishi lozim. Bolaning dars tayyorlashi va baholari bilangina emas, maktab hayoti haqida ham qiziqib koʻring.

Maktab nevrozlarining asosiy sabablari: ortiqcha toliqish, uyquga toʻymaslik, juda koʻp shugʻullanish, qoʻshimcha toʻgarak yoki darslarga qatnashi… Albatta, bolaning maktabda oʻqishi muhim, ammo bu salomatligiga zarar qilmaydigan tarzda amalga oshirilishi lozim.

Garri Potter sindromi

• 1-sinfga borgan bolada oʻquv yili soʻngiga kelib, uzoqni koʻra olmaslik — miopiya kasalligi vujudga kelishi mumkin. Shuningdek, uzzukun kompyuterga tikilish, televizor koʻrish ham bu kasallikni keltirib chiqaradi.
• Bu koʻz kasalligiga chalinishning yana bir xavfli davri — 11 yosh. Bolada oʻsmirlik davri boshlanadi, organizm faol ravishda oʻsa boshlaydi, tez charchaydi, darslar ogʻirlashib boradi. Natijada butun organizm, jumladan, koʻzlar ham stress holatiga tushadi.
• Afsuski, miopiya kasalligidan butunlay qutulib boʻlmaydi. Tish va bodomsimon bez kasalliklari, immunitet pasayib ketishi miopiyaning rivojlanishiga olib keladi.
• Bu kasallikka chalingan bolalarning koʻrish qobiliyatini 18 yoshdan soʻng jarrohlik yoʻli bilan toʻgʻirlash mumkin.
• Bolalardagi koʻrish qobiliyatini koʻzoynak yoki linzalar yordamida saqlab turish kerak. Albatta maktab yoshidagi bolalar uchun linzaga nisbatan koʻzoynak taqish xavfsiz. Soʻnggi paytlarda bolalarning sevimli qahramoniga aylangan Garri Potter ham koʻzoynak taqqani sabab bolalar avvalgiday koʻzoynak taqishdan uyalmaydigan boʻlgan.
• Tadqiqotlar natijasida kechki linzalar kashf qilingan. Bu linzalar miopiya rivojini sekinlashtiradi. Shuningdek, bola kompyuterda oʻtirganda maxsus nurfiltrli (antiblik) koʻzoynak taqishi, doimiy sport bilan (ogʻir atletika, boksdan tashqari) shugʻullanishi zarur. Bolani yilda bir marta mutaxassis shifokorga koʻrsating. Koʻzlarga dam berib, yuqorida koʻrsatilgan mashqlarni bajarishni kanda qilmang.

© Muhabbat Nasivaliyeva, pediatr.
"Sugʻdiyona" gazetasi.

Qadimdan erkaklar o‘zidan keyin nasl qoldirish maqsadida o‘g‘il farzandli bo‘lishni ko‘proq xohlashgan.  Tabiat ham o‘g‘il bola tug‘ilishiga ko‘roq imkoniyat yaratar ekan:  ko‘p yillik kuzatishlar va statistik ma’lumotlarga qaraganda,  100ta qiz bola chaqaloqqa 106ta o‘g‘il bola to‘g‘ri kelar ekan.  Bu ko‘rsatkich sababi hamon ilmiy jihatdan izohlanmagan.  Shunga qaramay tabiat yer yuzidagi erkak va ayol soni o‘rtasidagi muvozanatni buzmagan holda boshqarib turadi.

Ayollarda tug‘ilish imkoni kamroq bo‘lsa-da,  yashovchanlik qobiliyati ko‘proq berilgan.

Farzand jinsi nimaga yoki kimga bog‘liq?

Agar ayolning X xromosomasi bilan erkakning Y xromosomasi juftlashsa,  o‘g‘il bola,  ayolning X xromosomasi bilan erkakning X xromosomasi juftlashsa,  qiz bola dunyoga keladi.  O‘g‘il bola tug‘ilishi uchun kerak bo‘ladigan Y xromosoma faqat otada mavjudligi bois,  o‘g‘il tug‘ilishi faqat otaga bog‘liq.

O‘g‘il bola tug‘ilishi imkonini oshiruvchi omillar

Qon yangilanishiga qarab.  Jinsiy hujayralarning urug‘lanishidan oldin kimning qoni yangi bo‘lsa,  o‘sha jinsdagi farzand paydo bo‘ladi.  Buni oldindan bilish uchun quyidagi oddiy hisoblashni bilish kifoya:  erkak kishining qoni har 4 yilda,  ayolning qoni esa har 3 yilda yangiladi.  Shuning uchun otaning yoshini 4ga,  ayolning yoshini esa 3ga bo‘lish kerak.  Qon yangilanishini balog‘at yoshidan boshlab oladigan bo‘lsak,  ayol qoni 12,  15,  18,  21,  24,  27,  30… yoshida,  erkak qoni esa,  12,  16,  20,  24,  28,  32… yoshlarida yangilanadi.
Quyida keltirmoqchi bo‘lgan misolimizda ayol 26 yoshda (qoni ikki yil oldin yangilangan),  erkak esa 29 yoshda (qoni bir yil oldin yangilangan).  29: 4 = 7(1)?  26: 3=8(2).  Hisoblashdagi qoldiqdan ham ko‘rinib turibdiki,  erkakning qoni bir yil oldin yangilangan (1).  Bu holatda o‘g‘il bola dunyoga kelishi ehtimoli yuqori.  Albatta, tahminiy holat.

O‘g‘il bola tug‘ilishi uchun homiladorlikdan ikki oy oldin maxsus parhez tutilishi kerak. Yeyilishi mumkin bo‘lmagan mahsulotlar: sut va sut mahsulotlar, mineral suv, kalsiy, baliq ikrasi, tuxumli pishiriqlar, ko‘k salatlar, xom karam, yong‘oq, bodom, yer yong‘oq, kakao, sutli shokolad. Qolgan oziq-ovqatlarni me’yorida iste’mol qilish mumkin. Parhez tufayli gomeostaz (organizmning normal holati), gormonlar balansi nisbatan o‘zgaradi va jinsiy hujayralarga ijobiy ta’sir qiladi. Bu parhezning organizmga salbiy ta’siri yo‘q.

Ovulyatsiya (hayz)ga bir kun qolganda aloqa qilish yoki turli kalendarlarga tayangan holda homilador bo‘lish ham o‘g‘il farzand tug‘ilishi ehtimolini oshirishi mumkin.

Predimplantatsion genetik tashxis (PGT) foydalangan holda jinsiy hujayralar probirkada urug‘lantiriladi va embrionning o‘g‘il ekanligi aniqlangach, bachadonga ko‘chirib o‘tkaziladi. Bu usul, odatda, ayol yoki erkakda genetik kasalliklar mavjud bo‘lganda avlodlar salomatligi muhofazasini ta’minlash maqsadida qo‘llanilsa-da, ba’zi davlatlarda undan foydalanish taqiqlangan.

Keyingi usulda erkakning X va Y xromosomalari alohida ajratib olinadi va u xromosomali jinsiy hujayra bachadonga yuborib urug‘lantiriladi.

Farzand Alloh tomonidan in’om etilgan ne’matlarning eng ulug‘i. O‘g‘ilmi, qizmi hech bir bandani tirnoqqa zor qilmasin. Bolajon xalqimiz har bir yangi mehmonni shukrona bilan qabul qiladi. Baxtimizga bolalarimiz sog‘-salomat bo‘lishsin.

Foydali rukn: Homilarolikka oid foydali maqolalarni Homiladorlik  rukni orqali o‘qishingiz mumkin.

R. Otaqo‘zieva, biokimyogar.
Niso.uz arxivi.

Tuxum hujayralar yangi hayot beruvchi mo‘jizadir. Tuxumdonlarda tuxum hujayralar qobiq bilan o‘ralgan bo‘ladi. Bu qobiq follikula deb ataladi. Tuxum hujayra yetilganda follikula ham yetiladi. Follikulyar bo‘shliq suyuqlik bilan to‘lgan, shu suyuqlikda esa tuxum hujayralar ham joylashgan bo‘ladi.

Follikulaning o‘sishi va yetilishi qanday amalga oshadi?

Follikulaning yetilishi

Tuxumdon follikulalari - tuxum hujayralarni o‘rab turuvchi orolchadir. Yetilmagan yosh folliklulalar tuxumdonga embriogenez davrida o‘tadi. Bola tug‘ilayotganda umumiy ko‘chib o‘tgan yetilmagan follikulalar soni 1-2 millionga yaqin bo‘ladi. Ularning ko‘p qismi keyinchalik so‘rilib ketib, qiz bola balog‘at yoshiga yetganda 300 mingga yaqinlashib qoladi.

Balog‘at yoshida har bir hayz ko‘rish davrida follikulani stimullovchi gormonlar ta’sirida 10 ga yaqin folliklulalar yetiladi. Yetilgan tuxum hujayralarning tashqariga chiqishi yaqinlashganda (ovulyatsiya davriga yaqin) dominant follikul hosil bo‘ladi. Uning hajmi kattalashishda davom etadi, shu paytda tuxumdonda katta bo‘lmagan bo‘shliq hosil bo‘lib, u suyuqlik bilan to‘lgan bo‘ladi.

Ovulyatsiya davriga yaqin bu bo‘shliqning diametri 2 sm gacha yetadi va u graaf pufakchasi deb nomlanadi. Ikkilamchi follikulalar diametri kichikroq bo‘ladi. Tuxum hujayralar graaf pufakchasidagi suyuqlikda “suzib” yuradi.

Tuxum hujayralarni o‘rab turgan follikulaning yetilish davomida ayollik jinsiy gormoni – esterogen hosil bo‘la boshlaydi. Follikulalarning yetilishi uchun o‘rtacha  2 hafta ketadi. Ovulyatsiya davriga bir kun qolganda esterogen gormoni miqdori birdan ko‘tarilib ketadi, bu esa lyutenlovchi gormonlarning ajralishiga olib keladi. Dominanat follikula ovulyatsiya paytida yoriladi, undan urug‘lanishga tayyor bo‘lgan tuxum hujayralar chiqadi. Qolib ketgan follikula so‘rilib ketadi.

[caption id="attachment_10889" align="aligncenter" width="712"] Follikullar rivojlanishi[/caption]

Hayz siklining fazalari

Hayz sikli follikulalarning joylashgan joyiga va ularning hajmiga qarab fazalarga bo‘linadi. Hayz ko‘rgandan so‘ng boshlanadigan faza – follikulyar faza deyiladi. Tuxum hujayraning follikulani yorib chiqish davri – ovulyatsiya fazasi deyiladi.

Lyutinlovchi faza esa ovulyatsiya davridan boshlanadi. Graaf pufakchasi hujayralari tuxum hujayralari chiqqandan so‘ng sariq tana hosil qiladi. Sariq tana esa progesteron gormonini hosil qila boshlaydi. Progesteronning vazifasi esa bachadon endometriy qavatini urug‘langan tuxum hujayra implantatsiyasiga tayyorlashdir. Agar urug‘lanish bo‘lmasa, sariq tana hayz ko‘rish oldidan so‘rilib ketadi.

Tuxmdonda bo‘ladigan o‘zgarishlar shunday ko‘rinishda davom etadi. Endi esa ko‘pchilik ayollar beradigan savolga javob beramiz: follikulalar qancha bo‘lishi bo‘lishi kerak?

Tekshiruv jarayonida follikulalar UTT (UZI) ekranida yaxshi ko‘rinadi. Follikula va tuxumdonlarda bo‘layotgan o‘zgarishlarni bilish uchun, ularda UTT tez-tez o‘tkazilib turilishi maqsadga muvofiqdir. Tekshiruv natijasida o‘rtacha 1-2 tadan 4-5 tagacha follikulalar aniqlanadi. Normada ba’zi hollarda 2-3 ta dominanat follikulalar ham paydo bo‘lishi mumkin.

Ba’zi hollarda masalan EKO (ekstra korporal urug‘lantirish)da follikulalarni stimullab, 4-6 tagacha dominant follikulalar hosil qilinadi. Follikulalarni stimullash uchun xorionik gonadotropin (XG) saqlovchi maxsus ukollardan foydalaniladi. Agar 1 tagina follikulaga ishonib, EKO o‘tkazilsa natija berish foizi kam bo‘ladi.

Follikulaning yetilishini UTT da monitoring qilish

Follikulalarning juda kattaligi va ko‘pligi bilan kechadigan hayz sikli patologiyadan dalolat beradi. Gormonal o‘zgarishlar fonida turli xil kasalliklar kelib chiqishi mumkin. Masalan, follikular va lyuteinlangan tuxumdon kistasi. Bunda ovulyatsiya jarayoni bo‘lmagan yetilgan, yirik follikulalar hosil bo‘ladi. Follikulalar yetilishining buzilishi va ovulyatsiya kuzatilmasligi – ayollarda farzandsizlik kasalligining belgilaridan biridir.

Bepushtlikka follikulalar yetilishining buzilishi sabab bo‘layotganini inkor etish uchun UTT monitoring o‘tkaziladi. Buning uchun UTT da tuxumdonlarni bir necha kun davomida tekshiriladi. Follikulalar hajmi, soni aniqlanadi. Tekshiruv follikulometriya deb nomlanadi.

Follikulometriyaning yettinchi kuni follikulalar kichik, 5-6 mm diametrli ko‘rinishda, suyuqlik bilan to‘lgan tuxumdon bo‘shlig‘ida aniqlanadi.

11-kuni follikulalar hajmi 10-12 mm diametrda aniqlanadi. O‘ta aniqlik bilan dominant follikulani aniqlasa bo‘ladi.

Follikulalar 12-kuni 18 mm diametrdagi hajmni egallaydi. Katta hajmdagi ya’ni 21 mm follikula aniqlanishi tez kunda ovulyatsiya jarayoni bo‘lishidan dalolat beradi. Odatda bu hayz siklining o‘rtalariga, 13-15 kunlarga to‘g‘ri keladi. O‘ta katta follikula 28-30 mm va undan kattalari follikulyar kista hosil bo‘lganidan dalolat beradi. Bunday kistalar ko‘pincha funksional hisoblanib, o‘z-o‘zidan yo‘q bo‘lib ketadi.

14 kuni ovulyatsiya kuzatiladi. Dominant follikulaning yorilganidan so‘ng, u yo‘qolib ketadi yoki hajmi kichrayadi.

Ovulyatsiya tugaganidan so‘ng yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, follikulalar sariq tanaga aylanadi. Homilador bo‘lish uchun sariq tana gormoni – progesteron miqdori katta rol o‘ynaydi. Agar ushbu gormon miqdori keragidan kam bo‘lsa, homiladorlik kuzatilmaydi yoki erta davrlarida tugab ketadi. Bunday hollarda sariq tana yetishmovchiligi deb aytiladi. Bu patologiyani inkor etish uchun UTT tekshiruvi davom ettiriladi va qonda progesteron miqdori tekshiriladi.

Follikular rivojlanishdan ortda qolishi

Yuqorida ta'kidlab o'tganimizdek, follikula yetilishida ular ma'lum bosqichlarni bosib o'tib, so'ngra yetiladi. Erta davrlarda follikulalar yetilishi bir xil kechadi, barcha follikulalar bir vaqtda bir xil kattalikda yetila boshlaydi. Vaqt o‘tib ular orasidan biri o‘sishda tezlashadi va dominant bo‘ladi. Dominant follikula hajmi 15 mm gacha yetadi, qolganlari esa atreziyaga uchraydi (ortga qaytadi, so‘rilib ketadi).

Dominant follikulaning yorilishi ahamiyatli jarayon, chunki yetilgan tuxum hujayralar shu yo‘l bilan chiqadi.

Follikula yorilmasligi sababi nima?

Ayollarda ko‘pincha savol tug‘iladi, nega yetilgan follikulalar yorilmaydi? Sabablari esa bir qancha. Bunga javob follikulaning devorining qalinligi yoki gormonal muvozanat buzilishidir. Agar sariq tana erta shakllanib qolsa, ya’ni follikula yorilishidan avval, uni ovulyatsiyalanmagan follikula deyiladi. Bu holatda dominant follikula normal yetilishi ham mumkin. Keyinchalik bu follikula yorilmasa ham, sariq tana hosil bo‘laveradi. Demak yetilgan bo‘lsa ham qobiq qalinligi sababli yorilmagan follikuladan tuxum hujayralari chiqa olmaydi va urug‘lanish, homilador bo‘lish ham kuzatilmaydi.

Keyingi sabab persistensiya. Persistensiyada dominant follikul hosil bo‘ladi, follikula normal yetiladi, lekin yorilmaydi. Persistensiyalashgan follikula butun hayz davomida saqlanib turadi.Shuni ham hisobga olish kerakki, persistensiyalangan follikula hayz siklidan keyin ham saqlanib qolishi mumkin. Bu holatning o‘ziga xos xususiyatlari: sariq tananing hosil bo‘lmasligi, esterogen gormoni miqdori ko‘payishi, progesterone miqdori kamayishi, bachadon bo‘shlig‘ida erkin suyuqlik bo‘lmasligi kuzatiladi.

Follikulalarning yo‘qligi

Agar ayolda follikulalarnig yo‘qligi aniqlansa, demak tuxumdonlarning disfunksiyasidan dalolat beradi. Erta klimaksda ya’ni 45 yoshgacha bo‘lgan holatlarda, follikulalar yo‘qligi aniqlanadi. Tibbiy nuqtai nazar bilan qaralganda bu holat normal emas. Va ushbu holatni davolash maqsadida gormonal terapiya tavsiya etiladdi, jinsiy hayotni tiklashga harakat qilinadi.

Ayolda ovulyatsiya jarayoni qiyin kechishi hayz siklining cho‘zilishi fonida ham ko‘rinadi. Hayz sikli 35 kundan uzoq, yoki 21-kundan erta boshlansa, yetilmagan yoki hayotiy qobiliyati yo‘qolgan tuxum hujayralar ko‘payish xavfi borligidan daolalatdir.

Follikula yetilmasligiga sabab nima?

Bunga javoblar erta klimaks, tuxumdon funksiyasining buzilishi, ovulyatsiya bilan bog‘liq muammolarda follikulalar yetilmaydi yoki bo‘sh follikulalar hosil bo‘ladi. Yosh ayollar uchun bu muammo, va davolanishni talab qiladi. Biroq yoshi katta ayollar uchun bu norma bo‘lishi mumkin.

Ba'zan ayollarda ovulyatsiyasiz hayz ko‘rish ham kuzatiladi. Bu davr “dam olish“ davri deyiladi yoki tuxumdonning regeneratsiyasiyasi. Bunday holat 2-3 marta 1 yilda ayrim sog‘lom ayollarda ham kuzatiladi. 33-34 yoshlardan keyin bu holat bir yilda 3-4 martagacha ham ko‘payishi mumkin.

Yosh kattargan sari anovulyator sikl uchrashi ko‘payib boradi. Bundan tashqari ozg‘in, diyetaga qat’iy rioya qiluvchi ayollar ovulyatsiya yo‘qligidan va hayz ko‘rmaslikdan ham ko‘p shikoyat qilishadi. Hosil bo‘layotgan esterogen miqdori ham kamayadi, shuning uchun hayz sikli ham yo‘qoladi.

Noto‘g‘ri rivojlanish

Noto‘g‘ri rivojlanish natijasida kelib chiqqan bepushtlikni aniqlash uchun UTT diagnostikasi qo‘llaniladi. Odatda sikl boshlangandan 8-10 kunlari va hayz ko‘rgandan keyin tekshirish olib boriladi. Tekshiruvlardan so‘ng shifokor quyidagilarni aytishi mumkin:

• Normal ovulyatsiya;
• Dominant follikula regressiyasi (kichrayishi);
• Persistensiya;
• Follikular kista;
• Lyuteinizatsiya;
• Follikula yetishmasligi.

Ko‘rib turganingizdek, oddiy UTT tekshiruvi orqali ham ayollarda bepushtlikning sabablarini aytib bera olish mumkin. Shifokor tekshiruvdan keyin ayolda qanday muammoni topsa, shu muammoga qaratilgan aniq davo chorasini ham qo‘llaydi. Maqola yuzasidan fikr va savollaringizni izoh shaklida yozib qoldiring!

© Avitsenna.uz

---

Savol:  Follikula yorilmasligiga sabab nima? Davolangan bo‘lishiga qaramay, homilador bo‘lmaslik mumkinmi? Nimaga bu muammo hozir ko‘p uchrayapti va davolash muammo hisoblanadi?

Javob: Follikulani yorilmasligining sabablari ko‘p, masalan tuxumdonlarning shamollashi (o‘tkir yoki surunkali), gormonal yetishmovchilik va hokazo. Agar follikula yorilsa, homilador bo‘la oladi, agar yorilmasa, tuxumdon follikuladan chiqmaydi va ayol homilador ham bo‘la olmaydi.
Davolash muammo hisoblanmaydi, kasallikka to‘g‘ri yondashilib, davolansa bo‘ldi. Hozirda bu patologiyaning ko‘p uchrayotganiga asosiy sabablardan biri — oldin UTT apparatlari bo‘lmas, shuning uchun follikula yorilgan yoki yorilmaganini bilib bo‘lmas edi. Bundan tashqari — qiz bola yoshlikdan surunkali ravishda kerakli mahsulotlarni iste’mol qilmasligi, ko‘p shamollash va ekologiya buzilishlari ham sabab bo‘lishi mumkin.

© Javlon Abdullayev, shifokor.

Miyaga o‘rnashib qolgan qo‘rquvga fobiya deb aytiladi. Oddiy qo‘rquvdan farqli o‘laroq, fobiya birmuncha uzoq davom etadi. Turli xil fobiyalar farqlanadi: kanserofobiya – rak bo‘lib qoldim deb qo‘rqish, kardiofobiya – yuragim kasal deb qo‘rqish, lisofobiya – ruhiy xastalikka chalindim deb qo‘rqish, klaustrofobiya – yopiq joydan qo‘rqish (masalan, lift kabinasi, kichik xona), agarofobiya – aksincha, ochiq joylardan qo‘rqish va hokazo. Balandlik, metroda yurish, biror yuqumli kasallik yuqib qolishi, iflos bo‘lish va odamlar oldida so‘zga chiqishdan qo‘rqish kabi simptomlar ham fobiyalar uchun xosdir.

Qo‘rquv qanday paydo bo‘ladi?

Dastlabki qo‘rquv muayyan vaziyatlarda paydo bo‘ladi va u miyaga o‘rnashib qoladi. Masalan, bemor hamma yoqni ko‘rish uchun tomga chiqadi va pastga qaragan zahoti qattiq qo‘rqib ketadi, boshi aylanadi, u go‘yo pastga qarab, qulab tushayotgandek xavfsiraydi. Buning oqibatida bemorda balandlikdan qo‘rqish miyaga o‘rnashib qoladi va keyinchalik u boshqa vaziyatlarda ham paydo bo‘laveradi. Fobiyalar paydo bo‘lganda bemorning yuzi qizaradi yoki rangi o‘chadi, og‘zi quriydi, yuragi tez-tez uradi, arterial bosim oshib ketadi, ter bosadi, ko‘z qorachiqlari kengayadi va hokazo. Ichki a’zolarning birorta og‘ir kasalligi paydo bo‘lishidan qo‘rqish, odatda, psixosomatik simptomlar bilan birga kechadi, ya’ni bemor o‘z salomatligiga haddan ortiq e’tibor beradi. Masalan, kardiofobiyada yurak urishini eshitib turadi, tomir urishini sanaydi yoki qon bosimini o‘lchayveradi, har safar yuragi noto‘g‘ri ishlayotganidan gumonsirab, terapevtdan EKG qilishini va puxta tekshiruv o‘tkazishini iltimos qiladi. Jigarim shishib ketgan yoki qurib borayapti, deb ultratovush tekshiruvlardan o‘tadi, rak bo‘lib qoldim deb doktorma-doktor qatnab yuradi, hadeb kompyuter tomografiyaga tushaveradi. Doktorlarga ishonmay qo‘yadi. Bunday bemorlar yo professorga qatnaydi, yoki undan oddiy qishloq doktorini afzal ko‘radi. Ba’zi bemorlar Toshkentdagi kuchli professorlarda davolana olmadim deb, uzoq viloyatdagi kichik bir qishloqdagi savodsiz tabib yoki vrachdan tuzalib keladi. Chunki ularga antiqa davolanish usullari yaxshi ta’sir qiladi. Kasallik xuruji qo‘zg‘alib qolishidan qo‘rqib bemor yo‘lda odamlar bor joydan yuradi, tibbiyot muassasalariga yaqin bo‘lgan yo‘lni tanlaydi, yo‘l-yo‘lakay dorixonaga kirib turadi, u yerda yurak dorilari va tibbiy xodimlar borligini ko‘rib tinchlanadi.

Kitobning boshqa qismlari bilan saytimizning «Asab va ruhiyat» bo‘limida tanishishingiz mumkin.

© Zarifboy Ibodullayev, nevropatolog. Professor. "Asab va ruhiyat" kitobi. Asab.uz

Frunkul (xalq tilida “chipqon”) – bu mahalliy yiringli-yallig‘lanishli, stafilokokklar chaqiradigan jarayon. Uning rivojlanishi ko‘proq soch follikulalarida kechadi. Ba’zi hollarda zararlangan o‘choqlar ko‘p bo‘ladi, bunda kasallik – frunkulyoz deb nomlanadi.

Nima uchun aynan soch follikulalari zararlanadi?

Kasallik rivojlanish mexanizmini tushunish uchun, avvalo soch follikulasi va yog‘ bezlarining tuzilishini bilib olish zarur. Soch – bu terining muguz qavati o‘zgarishidan paydo bo‘lgan hosila, u ikki qismdan ustki soch sterjeni va ichki follikulada joylashgan soch ildizidan iborat. Soch follikulasi teri va teri osti yog‘ qavatida joylashgan, atrofidan biriktiruvchi to‘qima bilan o‘ralgan bo‘ladi. Follikulaning pastki qismi “soch piyozchasi” deb ataladi va u oziqlantirish, nerv bilan ta’minlash vazifasini bajaradi. Aynan shu piyozchalarga ter va yog‘ bezlari yo‘li ochiladi. Yog‘ bezlari teriga tushgan patologik mikroorganizmlarni zararsizlantirish vazifasini bajaradi. Uning funksiyasini buyrak usti bezlari gormonlari va jinsiy gormon – testosteron boshqarib turadi. Ter bezlari esa ko‘proq qo‘ltiq osti sohasida, so‘rg‘ichlar atrofida, anal teshigi atrofida va chov sohasida bo‘ladi. Stafilokokk – frunkulning asosiy keltirib chiqaruvchisi. Yuqorida keltirib o‘tilganidek, soch follikulalarida yiringli yallig‘lanishni chaqiruvchi patogen – stafilokokkdir. Bu mikroorganizmning ko‘p turi bor, shular ichidan faqatgina 10 % i kasallik keltirib chiqaradi. Aynan shu patogen bakteriyalarning ko‘payishi va to‘planishi hisobiga kasallik yuzaga chiqadi. [caption id="attachment_11153" align="aligncenter" width="600"] Foto: Medicalnewstoday.com[/caption]

Frunkul paydo bo‘lishiga olib keluvchi faktorlar

Soch follikulalarida yiringli-yallig‘lanishlar kelib chiqishi quyidagilar bilan tushuntiriladi:

• Teri qoplamali himoya vazifasi susayib, ter ajralishi kuchayganda;
• Terining kichik jarohatlaridan bakteriyalarning kirishi (shilinish, tirnalish, yorilish);
• Terining yiringli oqmalar bilan kontaktida (yiringli frontit, rinit va boshqalar);
• Gigiyenaga rioya qilinmaslik, teri iflosligi;
• Kasbga aloqadorligi: kimyoviy moddalar, qurilish, maishiy changlar bilan kontaktda bo‘lganda;
• Surunkali kasalliklar natijasida immune tizimining kuchsizlanishi;
• Gormonal o‘zgarishlar, qandli diabetda buyrak usti bezi ishining buzilishida. Gormonal disbalans teri trofikasiga (oziqlanishi) ta’sir etadi, mahalliy immunitetni zaiflashtiradi va patogen mikroorganizmlar rivojlanishi uchun qulay sharoit paydo bo‘ladi;

Rivojlanish bosqichlari va frunkul shakllari

Frunkul kechishi 3 bosqichdan iborat:

1. Infiltrat bosqichi. Infeksiya to‘plangan o‘choq atrofidagi teri qattiqlashadi, qizaradi, shishadi. Shu sohada og‘riq hissi seziladi. Infiltrat markazida soch follikulasi joylashadi. Xalq tilida bu jarayonni “chipqonning pishishi, yetilishi” deyiladi.
2. Nekroz bosqichi. Jarayonning 3-4 kunidan boshlanadi. Yallig‘langan soch follikulasi atrofida nekrozga uchragan (o‘lgan) to‘qima va yiring paydo bo‘ladi. Teri ustida oq rangli yiringlagan hosila paydo bo‘ladi, uning usti yupqa parda bilan qoplanadi va u yorilib yiring tashqariga chiqa boshlaydi. Bemor og‘riq kamayganligini va o‘zida yengillikni sezadi. Shish va qizarish kamayadi. Xalq tilida bu jarayon “yiring yorilishi” deyiladi.
3. Bitish (chandiqlanish bosqichi). Yiringlagan soch tolasining uzilib tushib, uning joyida chuqurcha paydo bo‘ladi va u sekin-asta bita boshlaydi. Frunkuldan keyin odatda chandiq qoladi.

Frunkul paydo bo‘lib uning bitib ketishigacha bo‘lgan davr 10 sutkani tashkil qiladi.

Frunkul (chipqon) eng ko‘p uchraydigan joylar

• Burun, iyak, quloq orti sohasi, peshona;
• Bo‘yinning yon va orqa tomonlari terisi;
• Tirsak va bilak sohasi terisi;
• Son, dumba sohasi.
• Yuz sohasi - frunkul ko‘p uchraydigan soha. Chunki yuz terisida yog‘ bezlari ko‘p bo‘ladi va ulardan patogen mikroorganizmlar kirishi juda oson. Ayniqsa, burun va lab yuqori sohasidagi uchraydigan frunkul yoqimsiz va asoratli bo‘ladi. Eshituv yo‘llaridagi “chipqon” eng xavflisi hisoblanadi.

[caption id="attachment_11154" align="aligncenter" width="568"] Foto: Medicalnewstoday.com[/caption]

Yuzdagi frunkul belgilari

• Kuchli og‘riq va xarakerli infiltrat;
• Mimik va chaynov mushaklar funksiyasi buzilishi;
• Tana harorati oshishi va umumiy holsizlik;
• Frunkulga qo‘l bilan tegilsa, juda kuchli og‘riq bo‘lishi.

[box type="error" align="aligncenter" class="" width=""]Diqqat! Frunkulni o‘zingiz qo‘l bilan siqib yiring chiqazishga harakat qilib ko‘rmang. Chunki infiltrat tubi qon tomirlar bilan ta’minlangan bo‘lib, yiring tomirlar orqali qonga tushishi mumkin. Bu esa venalarning yallig‘lanishi va tromb hosil bo‘lishiga olib keladi. Natijada yuz shishib ketadi, kuchli og‘riq, tana harorati oshishi va umumiy ahvolning og‘irlashishi kuzatiladi. Bunday holatda zudlik bilan shifokorga murojaat eting. Ba’zida infeksiya qon orqali miya pardalarini zararlab meningit, miya to‘qimasida esa ensefalit keltirib chiqarishi ham mumkin.[/box] Yiringli xirurgiyaning oltin qoidasi : labdan yuqoridagi frunkulga tegish kerak emas!

Boshqa sohalardagi frunkul belgilari

Qo‘ltiq osti sohasida paydo bo‘lgan frunkul - bunday holatda gidradenit ya’ni ter ajratuvchi bezlar yallig‘lanadi. Bemor shikoyatlari oddiy frunkuldagi kabi bo‘ladi. Yelka kamarini harakatlantirganda og‘riq kuchayadi. Chov sohasidagi frunkul - bunda mahalliy limfa tugunlari va qon tomirlari ham zararlanadi, teridagi shish va og‘riq bilan kechadi. Regionar limfadenit va limfangit kuzatiladi. Ayollarda spetsifik jinsiy lablar frunkuli ham uchrab turadi. Bartolin bezlari yallig‘lanishi natijasida kelib chiqadi. Kuchli og‘riq, qizarish, shish kuzatiladi. Eng katta hajmdagi frunkul dumba va son sohalarida uchraydi.

Tarqalgan frunkul

Bir necha frunkullar paydo bo‘lishi - frunkulyoz deyiladi. Tarqalishi bo‘yicha quyidagilar farqlanadi:

• Lokalizatsiyalangan ya’ni paydo bo‘lgan infiltratlar bir sohada joylashadi;
• Tarqoq frunkul og‘riqli o‘choqlar tananing ko‘plab joylarida bo‘ladi;
• Frunkul ko‘proq avvalgi bitib ketgan frunkul o‘rnidan yoki yonidan qayta paydo bo‘ladi. Kasallikning 2 shakli farqlanadi:
• O‘tki frunkulyoz - terida bir vaqtning o‘zida frunkul paydo bo‘ladi, bir vaqtda barcha fazalari o‘tib bir vaqtda bitib ketadi.
• Surunkali frunkulyoz - doimiy takrorlanuvchi frunkul o‘choqlari paydo bo‘lib turadi.

Frunkulning asoratlari

Ko‘pincha frunkul asoratlari quyidagicha bo‘ladi:

• Mahalliy limfa bezlari yallig‘lanishi - limfadenit;
• Limfa tomirlarining yallig‘lanishi - limfangit;
• Sepsis (mikrobning qonga tarqalishi);
• Miya to‘qimalari va pardalarining yallig‘lanishi meningit, ensefalit;
• Bo‘g‘imlar yallig‘lanishi - artrit;
• Buyraklar zararlanishi - glomerulonefrit, piyelonefrit.

[caption id="attachment_11155" align="aligncenter" width="500"] Foto: Okeydoc.ru[/caption]

Frunkulni ( Chipqonni ) davolash

Frunkul deyarli barcha insonlarda kuzatiladi. Shifokorga og‘ir kechishida va asoratlar qolgandagina murojaat etiladi. Uy sharoitida va xalq tabobatidan foydalanib davolash keng tarqalgan.

Frunkulning konservativ davosi

Frunkulning 1 fazasida davo muolajalari:

• Paydo bo‘lgan yiring o‘chog‘iga antiseptik bog‘lam qo‘yish. Tibbiy spirt eng oddiy yo‘li;
• Yod eritmasi bilan frunkulni burishtirish;
• Infraqizil, lazeroterapiya va UVCH bilan davolash.

[box type="error" align="aligncenter" class="" width=""]Diqqat! Frunkulni davolashda issiq bog‘lam qo‘yish va uni qo‘l bilan bosish mumkin emas, bunda yiringli jarayonni tarqalishiga sabab bo‘lish mimkin.[/box]

• Frunkulning og‘ir ko‘rinishlarida antibiotik-novakainli blokada shu mahalliy sohada o‘tkaziladi. Tezroq yiring “pishishiga” sharoit yaratib berish kerak.

Frunkulning 2 fazasida (nekroz) davo muolajalari:

• Salitsil kislotali bog‘lam qo‘yish. Salitsil kislota trombni eritib yiring chiqishiga yo‘l ochib beradi;
• Zararlanga soch tolasini ehtiyotkorlik bilan olib tashlash (pinset yordamida);
• Yiringdan tozalangan bo‘shliqqa rezinali drenaj qo‘yilib 3 kundan so‘ng olib tashlanadi. Bitayotgan sohani zelenka bilan tozalab turish kerak.

Mahalliy qo‘llash mumkin bo‘lgan mazlar:

• Gentamitsin maz;
• Tetratsiklin maz;
• Levomekol;
• Dimeksid;
• Vishnevskiy mazi.

[caption id="attachment_11156" align="aligncenter" width="620"] Foto: Freephoto.com[/caption]

Xirurgik davo

Xirurgik aralashuvga ko‘rsatma tarqalgan frunkul va absesslarning paydo bo‘lishini asos qilib olinadi. Statsionar sharoitda yiringli tugunchani ochib, uning ichi yiringdan tozalanadi. Antibiotiklar shifokor tomonidan stafilokokklarning sezuvchanligi va bemorning preparatni ko‘tara olishiga asoslanib buyuriladi. Bundan tashqari uzoq muddat bitmagan yarada mahalliy antibiotiklar ham qo‘llaniladi.

Frunkulyozda davo choralari

Frunkulyozda o‘z -o‘zini davolash mumkin emas. Uzoq muddatli ambulator-statsionar davo muolajalari o‘tkazilishi kerak. Asosan frunkul o‘choqlarini yo‘qotish va immunitetni oshirish bilan davolanadi. Buning uchun quyidagilar o‘tkaziladi:

• Ultrabinafsha nurlar bilan davolash;
• Lazerapiya;
• Immunostimulyatsiya (T-aktivin);
• Immunoglobulin, interferon, rinoleykin bilan davolash.

[box type="info" align="aligncenter" class="" width=""]Frunkul o‘zi “pishib” yorilsa, nima qilish kerak? Bunday vaziyatda qo‘llarni yaxshilab yuvib, ajralayotgan yiringni furatsilin eritmasi bilan shimdirilgan bint yordamida tozalash, keyin ikki marta vodorod peroksidi eritmasi bilan yuvib yana furatsilin eritmasi bilan qayta yuvish kerak. Paydo bo‘lgan chuqurchaga antiseptik bog‘lam qo‘yish zarur.[/box]

Frunkulni uy sharoitida va xalq tabobati bilan davolash

Sosna va pixta moyini olib, iliq suvga 20-25 tomchi solinadi. Tayyor bo‘lgan eritma bilan frunkulga bog‘lam qo‘yish kerak. Har kuni 20 daqiqaga bog‘lam qoldiriladi. Aloe bargini kesib olib, yiringlagan sohaga qo‘yiladi. Aloe bargi ustini leykoplastir bilan bog‘lab qo‘yish kerak. Bog‘lamni har kuni almashtirish zarur. 100 gr mum olib, 0,5 litr o‘simlik moyida eritiladi, unga foydali o‘simliklardan olingan oltingugurt (dorixonadan topsa bo‘ladi) dan qo‘shiladi. Unga 100 gr piyoz po‘stlog‘i solinadi va 1 soat davomida past olovda qaynatiladi. Hosil bo‘lgan mazni biror-bir idishga solib, har kuni frunkul paydo bo‘lgan joyga surtiladi. Barcha muolajalarni shifokor bilan maslahatlashgan holatda qo‘llashingiz shart! O‘z-o‘zini davolash jiddiy oqibatlarga olib kelishini unitmang! Sog‘-salomat bo‘ling!

Nikohdan keyingi qovushishdan asosiy maqsad oilada farzand dunyoga keltirishdir. Bu esa erkak zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi, ya’ni u sperma (urug‘) yuqori sifatli bo‘lishiga erishishi lozim. Bilish muhimki, irsiy xomashyo (spermatozoidlar) nihoyatda injiq bo‘lib, jinsiy hayotdagi arzimagan xatoliklar ham uning sifatiga putur yetkazadi. Aytaylik, jinsiy yaqinlikni xohlab turgan erkak 3-4 kungacha o‘z istaklarini so‘ndirib tursa, shu sabr-qanoatning o‘ziyoq urug‘ning sifat jihatdan yetilishiga xizmat qilar ekan. Kuchli asab buzilishi, qattiq charchoq, yaxshi ovqatlanmaslik, hatto ekologiyaning yomonlashishi kabi sabablar ham sperma oqimini «bo‘g‘adi». Olimlarning aniqlashicha, erkakning urug‘ hujayralari 75 kun davomida to‘la shakllanib bo‘larkan.

Jinsiy hayot uchun foydali tanaffus

Jinsiy hayot davomida erkak va ayol ongli ravishda ma’lum tartib-qoidalarga amal qilgani ma’qul. Masalan, erkak 4-5 kun to‘shakda o‘zini «jilovlay» olsa, jinsiy hujayralar sifati yaxshilanishiga erishadi. Tanaffusli kunlar davomida ovqatlanishga alohida ahamiyat berish kerak. Sitrus mevalar, bulg‘or qalampiri, ismaloq va pomidorni kundalik taomnomaga albatta kiriting. Ho‘l mevalar (ayniqsa, anjir va limon), shuningdek, C, E vitaminlari, tarkibida rux (sink) mavjud mahsulotlar iste’mol qilinganda jinsiy hujayralar yetilishi uchun zarur bo‘lgan testosteron gormonining ajralishi yaxshilanadi, urug‘ sifati ham a’lo darajada turadi. Shuni ham unutmangki, o‘ta yog‘li go‘sht (masalan, gamburgerlar) va kuchli qovurilgan taomlar spermatozoidlar harakatchanligiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan.

Antibiotiklar va jinsiy munosabat

Kasallikka chalinganda antibiotiklar qabul qilishga shoshilmang. Chunki ular asta-sekinlik bilan butun organizmga ta’sir ko‘rsatib, jinsiy qobiliyatni susaytiradi. 6-8 hafta davomida antibiotiklar ichib yurilganda urug‘ sifati va harakatchanligini yomonlashtiradi. Antidepressantlar, tamaki va alkogol mahsulotlarining zarari ham bundan kam emas. Alkogol avvalo mijoz sustligini keltirib chiqaradi. [su_quote]Ingliz olimlari o‘tkazgan tajribalarga ko‘ra, bir kun davomida ikki shisha pivo ichgan erkak bepusht sanalar ekan.[/su_quote] Tamaki chekish ham urug‘ sifatiga salbiy ta’sir qilishi isbotlangan. Masalan, kashandalarning urug‘ hujayralari chekmaydigan erkaklarnikiga qaraganda ikki baravar kuchsiz bo‘lishini shifokor va olimlar ko‘p marotaba ta’kidlashgan.

Noutbukni tizzaga qo‘yib ishlamang!

Aytaylik, yo‘lakdagi o‘rindiqda yoki mashinada ketayotib, noutbukni tizzangizga qo‘ygancha ishlayapsiz. Aslida bu odat yaxshi emasligini bilib oling. Negaki noutbukdan taraladigan nur va issiqlik jinsiy a’zoga ta’sir ko‘rsatib, uning mo‘’tadil haroratiga ziyon yetkazadi. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, yorg‘oq (jinsiy a’zo)dagi harorat qorin bo‘shlig‘idagi haroratdan 3 daraja past bo‘lishi tabiiy hisoblanarkan. Demak, iloji boricha noutbukni tizzaga emas, stolga qo‘yib ishlashga harakat qiling.

Shim cho‘ntagidagi telefon

Qo‘l telefonlarini shim cho‘ntagida olib yurmasdan maxsus g‘iloflarga solib, kamarga osib qo‘yganingiz ma’qul. Tor jinsi shim, siqib turadigan trusilar ham jinsiy faoliyatni yomonlashtirishini e’tibordan chetda qoldirmang. Saunaga kamroq tushing, hatto issiq vannalarda cho‘milish ham spermatozoidlar sifatiga putur yetkazadi.

Ehtiyot bo‘ling: tepki, ureaplazmoz..

Urug‘ tizimchasi venalari varikoz kengayganda spermatozoidlar soni kamayadi, harakatchanligi susayadi. Tepki (parotit)ga chalinish ham xuddi shunday ta’sirga ega. Jinsiy infeksiyalar (ayniqsa, ureaplazmoz va xlamidioz)ni yuqtirib olishdan saqlaning. Olimlarning aniqlashicha, ureaplazmoz oxir-oqibat farzand ko‘rmaslikka olib boradi. Gormonal o‘zgarishlar, jinsiy a’zolarning tug‘ma nuqsonlari ham jinsiy faoliyatda salbiy holatlarni yuzaga keltiradi. Unutmangki, erkakning yoshi o‘tishi bilan jinsiy hujayralar ishlab chiqarilishi sekinlashadi. Shuning uchun ham shifokoringiz bilan maslahatlashgan holda foydali muolajalarni qo‘llab turing. Zarur vitamin va minerallar, shifobaxsh giyohlar asosidagi damlamalari bu borada sizga yordam berishi mumkin.

Aliyev Akrom, androlog-urolog.

Xalq tabobatida turli xastaliklarga qarshi tabiat in’om etgan giyohlardan foydalanish bizga qadimdan ma’lum. Kimyoviy dorivor preparatlarni uzoq vaqt mobaynida uzluksiz ravishda qabul qilish inson organizmida turli noxush o‘zgarishlarning, ayniqsa, keyingi vaqtda allergik kasalliklarning ko‘payib ketishiga sabab bo‘lmoqda. Shu sababli dorivor o‘simliklarga va ulardan olinadigan dorivor vositalar – fitopreparatlarga talab katta. Quyida dorivor yig‘malardan tayyorlangan, foydali fitochoylarni havola etamiz:

“Gastrofit” fitochoyi

Tarkibi: moychechak gullari, dorixona ukropi mevalari, gulxayri ildizlari, qizilmiya ildizlari va ildizpoyalari. Ushbu choy gastrit, oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yarasi kasalliklarida, parhez bilan ularning oldini olish majmuasi tarkibida, ovqat hazm qilish, oshqozon-ichak yo‘llari faoliyatini meyorlash uchun mo‘ljallangan. Tayyorlanishi: 2 gramm fitochoyga 500 ml. qaynagan suv quyib, 10-15 daqiqa davomida tindiriladi. Kun davomida 3-5 marta, ovqatlanishdan 15-20 daqiqa oldin qabul qilinadi. Muddati 1-2 oy.

O‘t haydovchi fitochoy

Tarkibi: Qalampir yalpiz barglari, oddiy bo‘yimadaron o‘ti, qumloq yoki samarqand bo‘znochi gullari, moychechak gullari, kashnich va na’matak mevalari. Choy jigar, safro va safro chiqarish yo‘llarining funksional holatini meyorlash uchun mo‘ljallangan. Tayyorlanishi: 2 gramm fitochoyga 500 ml. qaynagan suv quyib, 10-15 daqiqa tindiriladi. Kun davomida 3-5 marta ovqatlanishdan yarim soat oldin iste’mol qilinadi. Muddati 1-2 oy.

Vitaminli va qonni ko‘paytiruvchi fitochoy

Tarkibi: Qorag‘at mevasi, na’matak, gazanda o‘t bargi, chetan mevasi barchasi bir qismdan aralashtiriladi. Tayyorlanishi: 1 oshqoshiq yig‘mani 2 stakan qaynatilgan suvga solib, og‘zi yopiladigan idishda qorong‘i joyda, 1 soat davomida tindiriladi. So‘ngra dokadan o‘tkazib, kun davomida 3-4 mahal yarim stakandan ichish lozim.