Keksalar salomatligi

• buyrak kasalliklari (nefrit, piyelonefrit va h.k.);
• endokrin kasalliklar (feoxromatsitoma, Kushing sindromi, gipertireoz, aldosteronizm va boshqa);
• tomir kasalliklari (aorta koarktatsiyasi, buyrak yoki uyqu arteriyalari siqilishi (stenoz);
• uzoq vaqt gormonlar (glyukokortikoidlar) qabul qilish;
• homilaga qarshi dorilar qo‘llash

Hozirda arterial gipertoniya kasalligining darajasi Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tavsiyalariga asosan aniqlanadi. Bu mezonlar quyidagi jadvalda keltirib o‘tilgan:

Bu kasallikni boshidan o‘tqazayotgan bemorlar agar cheksa chekishni to‘xtatish, ozishi, parhez saqlashi, alkogol, tuz miqdorini cheklashi hamda muntazam jismoniy mashqlar qilishi lozim!

O‘qing: Qon bosimi oshganda birinchi yordam ko‘rsatish

Kuzatishlar natijasiga ko‘ra, infeksion endokarditning birlamchi turi yurak qopqoqlari zararlanmagan bemorlarda uchrasa, ikkilamchi turi esa ko‘pincha orttirilgan va tug‘ma yurak nuqsonlari bor kishilarda rivojlanadi. Ilgari yurak kasalliklari tufayli jarrohlik amaliyotini o‘tkazgan, sepsis, urologik, invaziv diagnostik muolajalarni qabul qilgan yoki qon tomirlariga tez-tez dori yuborish muolajasini olib turadigan kishilarda va giyohvandlarda va infeksion endokardit xastaligi ro‘y berishi mumkin.

Bundan tashqari, o‘tkir respirator kasalliklar, og‘iz bo‘shlig‘ida yiringli o‘choqlarning bo‘lishi va shu sohada qilingan operatsiyalar, tanosil a’zolari jarrohligi yoki bu a’zolarda asboblar yordamida uzoq vaqt tekshirilishi tekshiruv davomida zond (kateter)larning uzoq turib qolishi singari holatlarda organizmda infeksiya o‘chog‘i paydo bo‘ladi va kasallik kelib chiqishi mumkin.

Klinik kechishi bo‘yicha kasallikning o‘tkir, yarim o‘tkir va surunkali (qaytalanib turuvchi) turlari mavjudligi aniqlanilgan.

Kasallikning rivojlanishi

Infeksiya-bakteriyalar qon orqali yurak qopqoqchalari (klapanlari)ga o‘tib boradi va shu yerda to‘xtab, ikkilamchi infeksiya o‘chog‘ini hosil qiladi. Qopqoqchalarda va uning yaqinida-arterial tomirlarga o‘rnashib olgan mikroblar yig‘ilib to‘plamlar hosil qiladi, kasallik rivojlanishi jarayonida shu o‘choqli to‘plamlar uzilib bo‘lakcha (embol)lar ajralib chiqadi va qon tomir orqali tarqalishi natijasida septik holat yuzaga keladi. Embollar qon oqimi bilan tanadagi turli a’zolarga tushib to‘xtashi oqibatida tromboemboliya yoki absess – yiringli o‘choq asoratlari sodir bo‘ladi. Yurak qopqoqlarida joylashib olgan infeksiyalar a’zo va to‘qimalarda haddan tashqari kuchli reaksiya paydo bo‘lishiga olib keladi. Umuman bu kasallikning rivojlanishi va zo‘rayishi kasallangan a’zolarda distrofik o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Rivojlanish jarayonida infeksion endokardit oxirgi bosqichga o‘tib tana a’zolari faoliyatining buzilishi (masalan yurak-tomir, jigar, taloq hamda buyrak yetishmovchiligi) kuzatilishi mumkin.

Infeksion endokarditning rivojlanish bosqichlari tanadagi a’zolar tizimining qay darajada shikastlanishi bilan bog‘liq. Agar xastalik sababi virulent – patogen infeksiya bo‘lsa, endokarditning o‘tkir kechishi kuzatiladi. Bunda bemorlar qaltiraydi, kuchli terlash holati ro‘y beradi, tana harorati juda ham baland bo‘ladi. Bunda yurak va ichki a’zolar shikastlanib, 1-2 oy davomida zo‘rayib boruvchi yurak-tomir hamda nafas yetishmovchiligi, jigar, taloq va buyrak faoliyati izdan chiqishi yoki bosh miya tomirlarida trombo emboliya holati ro‘y beradi. Bunday holatlarda bemorning hayoti xavf ostida qoladi.

Kasallikning o‘rtacha o‘tkir kechishida esa umumiy holsizlik, charchoq, ishtaha pasayishi, ozish, bosh og‘rig‘i, terlash va ish qobiliyatining pasayishi kuzatiladi. Bemorlarning taxminan uchdan bir qismida infeksion endokardit ko‘pincha angina, zotiljam, yiringli otit, siydik yo‘llari infeksiyasi, bola oldirish (abort qildirish) yoki tug‘ruqdan keyin rivojlanishi mumkin. Ayrimlarda bu xastalik gemorragik belgilar (masalan oshqozon-ichak yoki burundan qon ketishi) bilan boshlansa, boshqa bir xil kishilarda esa septik gepatit, o‘pka abssessi, tromboembolik bo‘yin venalarining shishishi bilan kuzatiladi. Kasallikning boshlang‘ich davrlarida bemor terisi rangpar, kulrang, kechki davrlarda esa “sutli qahva” rangida bo‘lishi mumkin.

Infeksion endokarditda mayda tomirlar devori shikastlanishi sababli ko‘z qovoqlarida, qattiq va yumshoq tanglayda, bo‘yinda, ko‘krak, bilak va qo‘l-oyoq kaftlarida ko‘kimtir dog‘lar paydo bo‘ladi va ularda qontalashlar kuzatiladi. Ba’zi bemorlarning bo‘g‘imlarida og‘riq turadi, ya’ni mayda yoki yirik bo‘g‘imlarida artrit rivojlanadi. Umuman olganda infeksion endokarditning asosiy belgisi yurak shikastlanishi bo‘lib, bu xol ko‘krak sohasida stenokardiya yoki miokard infarktiga o‘xshash og‘riq bilan ifodalanadi.

[box type="info" align="aligncenter" ]Kasallikning erta davrida o‘choqli nefrit, kechki davrlarida glomerulonefrit belgilari rivojlanadi. Shuningdek jigar, taloq kattalashishi mumkin. Hatto bemorda asab tizimi shikastlanib, meningoensefalit va ruhiy o‘zgarishlar bilan ifodalanadi.[/box]

Infeksion endokarditning dastlabki bosqichlari turli bemorlarda turlicha boshlanadi. Masalan:

1. Kasallikning asta-sekin boshlanishida bo‘shashish, o‘zini yomon his etish, bosh va bo‘g‘imlarda og‘riq turishi holatlari ro‘y beradi. Bu vaqtda infeksion endokarditni ayrim kasalliklar (ya’ni revmatizm, aorta qopqoqlari yetishmovchiligi, perikardit, poliserozit, bo‘g‘im kasalligi singarilar) dan farqlash lozim.
2. Endokardit o‘tkir yuqumli kasallikka o‘xshash holatda boshlanganda bemor kuchli terlaydi, titraydi va tana harorati baland ko‘tariladi. Shunday paytda infeksion endokarditni gripp, terlama, bezgak kabi yuqumli xastaliklardan ajrata bilish muhim.
3. Xastalik tromboembolik asorat bilan (ko‘pincha miya, taloq, buyrakda) boshlanganda uni buyrak tosh kasalligi bilan adashtirmaslik kerak.
4. Infeksion endokardit o‘tkir glomerulonefrit, tizimli qizil yugurik, bezgak, brutsellyoz, zahmli aortit belgilari bilan yuzaga kelishi yoki kamqonlik va taloq kattalashishi bilan kechadigan “gematologik niqobli” bo‘lishi ham mumkin. Shunday holatlarda bu kasallikni qon tizimining boshqa ko‘plab xastaliklaridan farqlab olish zarur.

Tashxislash

Infeksion endokarditni tashxislash uchun bemorda EKG, ExoKG (iloji bo‘lganda transtorakal ExoKG), ko‘krak qafasining rentgenografiyasi, periferik qon tomirlar dopplerografiyasi, 3 soatlik termometriya, umumiy qon tahlili, umumiy peshob tahlili, qonning bakterial ekmasi va boshqa biokimyoviy tekshirishlar o‘tkaziladi.

Davolash

Davolash kasallikni yuzaga keltirgan sabablarga qarab amalga oshiriladi. Infeksion endokarditning boshlang‘ich davrida uzoq vaqt katta miqdorda kasallikka sezgir bo‘lgan antibiotiklar qo‘llanilsa xastalik tezroq tuzaladi. Bemorning immun tizimi ishini yaxshilovchi gormonal, nosteroid, peshob haydovchi, umumquvvatni oshiruvchi dori-darmonlar ham berish mumkin. Bordiyu antibiotiklar bilan davolash yaxshi natija bermasa, yurak qopqoqlarini jarrohlik yo‘li bilan sun’iy qopqoqlarga almashtirish mumkin.

Har bir kishi bilishi zarurki, kasallikning oldini olish uchun yurak xastaligi bilan og‘rigan bemor doimiy dispanser nazoratida turishi, og‘iz, burun va boshqa sohalardagi yiringli infeksiyalar o‘chog‘ini o‘z vaqtida aniqlab, muolajalarni barvaqt boshlashi dard tuzalishida muhim ahamiyatga ega.

© Gulchehra JABBOROVA, oliy toifali kardiolog.

 «Sihat-salomatlik» jurnali

• tamaki chekish, spirtli ichimliklar ichish
• gazlangan ma’danli va shirin ichimliklar ichish
• achchiq va sho‘r, issiq va sovuq, nordon, yog‘li, o‘ta qovurilgan taomlar eyish
• ziravorlar: yalpiz, zira, xantal, murch, sirka, zirk sinagarilarni ko‘p ishlatish
• limon, apelsin, mandarin greypfurut kabi sitrus mevalarni ko‘p iste’mol qilish
• ayrim dorilar jumladan, nitratlar (uzoq muddat qabul qilinsa), tarkibida asetilsalisil kislota tutgan dori preparatlar
• ortiqcha vazn

Gastroezofageal reflyuks kasalligida – vaqti-vaqti bilan to‘sh osti sohasi yoki orqasida achishish, kekirish, ba’zan nordon suyuqlikning kekirish bilan og‘iz bo‘shlig‘iga qaytib kelishi, tunda so‘lak oqishi kuzatiladi. Ayrim hollarda esa sanab o‘tilgan belgilar yaqqol darajada va tez-tez takrorlanadi. Ko‘pchilik jiddiy e’tibor bermaydigan jig‘ildon qaynashi - jiddiy kasalliklar – peptik ezofagit, diafragmaning qizilo‘ngach tirqishi churrasi, Barett qizilo‘ngachi ya’ni, saraton oldi holati belgilari bo‘lishi mumkin.

Jig‘ildon qaynaydigan kishilar, avvalo, turmush tarzini sog‘lomlashtirish ya’ni quyidagilarga e’tibor qaratishlari lozim:

• Tamaki chekish va spirtli ichimliklardan mutlaqo voz kechish;
• Tez-tez, oz-ozdan ovqatlanish
• Yog‘li, qovurilgan, dudlangan taomlar, qahva, shokolad, asaldan tiyilish
• Kechkurun yotganda bosh tarafini sal balandrok qilish (bitta yostik ortiqcha qo‘yish)
• Kechqurun ovqatni uyquga yotishdan 3 soat oldin eyish
• Aralash-quralash ovqatlanish, juda to‘yib ketishdan saqlanish
• Ovqatlanib bo‘lgandan so‘ng 1,5-2 soatgacha yotmaslik, yonboshlab olmaslik yoki pastga egilmaslik, pastga egilish bilan bajariladigan mashqlarni qilmaslik zarur bo‘lsa ozish
• Qisib turadigan kiyim qiymaslik, tasma taqmaslik.

Jig‘ildon qaynaganda xom no‘xat chaynash, kartoshka va sabzi suvlari ichish yordam beradi, lekin ichimlik sodasidan foydalanmang.

2007 yili Shveysariyaning Gshtad shahrida bo‘lib o‘tgan gastroenterologlarning xalqaro anjumani tavsiyasiga ko‘ra gastroezofageal reflyuks kasalligida quyidagi dorilardan birini 3-5 kun davomida qabul qilish mumkin (ular dorixonalarda reseptsiz sotiladi): maaloks, fosfalyugel, almasid gel, maludroks, relser, filmasid. Dori kuniga uch mahal, ovqatlanishdan 1-1,5 soat keyin 1 osh qoshiqdan (kattalar uchun) va lozim bo‘lsa uyquga yotishdan oldin ichiladi. Agar dorilar suspenziya (suyuq) shaklida bo‘lsa, ichishdan oldin obdon chayqatiladi, hab dori shaklida bo‘lsa so‘riladi.

Har qaysi dorini ichishdan oldin yo‘riqnomasini yaxshilab o‘qib chiqing!!!

Jig‘ildon qaynashi dori ichgandan keyin ham o‘tib ketmasa shiforkorga murojaat eting. Mabodo ishtahasizlik, kamqonlik, nafas olishning qiyinlashishi, tana vaznining keskin kamayishi, ovkatning qizilo‘ngachdan o‘tishida qiyinchilik va tizilishi, ko‘ngil aynishi va qayt qilish, qusuqda kon bo‘lsa vaqtni o‘tkazmay shifokor qabuliga shoshiling.

Avitsenna.uz sayti orqali mavzuga aloqador quyidagi maqolalarni ham o‘qishingiz mumkin:

• Oshqozon kasalliklariga sabab qidiramiz
• Og‘iz hidlanishiga qarshi 10 ta muhim tavsiya
• Allergiyani diyeta bilan davolash mumkinmi?

© Jamolxon o‘g‘li Mubashshir Qosim.
Gastro.uz nashri.

Iqlim o‘zgarishi ob-havoning keskin isishi hodisalarini ko‘paytirishi kutilmoqda, ammo buning salomatlikka xavf soluvchi salbiy ta’sirlaridan himoyalanish mumkin.
Butunjahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST)ning issiq ob-havo sharoitiga tayyorlanish va undan himoyalanish bo‘yicha bergan eslatma va ma’lumotlari saytda joylashtirilgan.

Issiq ob-havodan himoyalanish uchun aholiga JSSTning tavsiyalari:

• Mahalliy sog‘liqni saqlash tashkilotlarining tavsiyalariga rioya qiling.
• Xona haroratini salqin saqlang va haroratni doimiy o‘lchab boring. Haroratning kunduzi 32°C, kechqurun 24°C darajadan oshmasligi meyor hisoblanadi. Xona haroratini pasaytirish uchun quyosh tushadigan derazalarni parda va jalyuzi bilan yopish, erta tong va kechgi mahal derazalarni ochib, nam sochiqlarni osib qo‘yish mumkin.
• Jaziramada yurishdan saqlaning. Ko‘proq salqin xonalarda bo‘lishga harakat qiling. Kunning eng issiq pallasida ko‘chaga chiqishdan saqlaning. Imkon qadar og‘ir jismoniy harakatlar qilmang. Bolalar va jonivorlarni avtomobil ichida qoldirmang.

• Tana haroratini pasaytirish uchun ko‘proq suyuqlik iching. Tez-tez salqin dush va vanna qabul qiling. Tabiiy matodan tikilgan yengil va keng liboslar kiying. Quyoshdan himoyalovchi ko‘zoynak va bosh kiyimsiz ko‘chaga chiqmang. Tunda issiq haroratdan qiynalmaslik uchun yengil ko‘rpa-to‘shakdan foydalaning, ustingizni adyol bilan yopmang. Doimiy ravishda suyuqlik iching, alkogolli ichimliklardan tiyiling, kofein va qand mahsulotlarini meyoridan ortiq qabul qilmang.
• Kam miqdorda, tez-tez ovqatlaning. Oqsilga boy mahsulotlar iste’molini cheklang.
• Hayotining ko‘p qismini yolg‘iz o‘tkazuvchi do‘stlaringiz, qarindoshlaringiz va qo‘shnilaringizdan tez-tez xabar olib turing. Yolg‘iz qariyalar va bemorlardan har kuni boxabar bo‘ling. Biror dori vositasini doimiy ravishda qabul qilayotgan bo‘lsangiz, bu vosita organizmdagi termoregulyatsiya va suyuqlik balansiga ta’sir qilmasligi xususida davolovchi shifokoringiz bilan maslahatlashing.
• Dori vositalarini 25°C dan yuqori bo‘lmagan haroratda yoki muzlatgichda saqlang (qadoqdagi dori vositasini saqlash bo‘yicha berilgan qo‘llanma bilan tanishgan holda).
• Surunkali kasalliklar bilan og‘rigan yoki ko‘p miqdorda dori vositasi qabul qilayotgan bo‘lsangiz, bu bo‘yicha tibbiyot xodimlari bilan maslahatlashing.

• O‘pka kasalliklari;
• kislorod yetkazib berishning kamayishi, yurak qon otib berishining kamayishi;
• o‘pkadan tashqari kasalliklar - kamqonlik, is gazi, sianidlar bilan zaharlanish, sepsis.

Belgilari:

• Ozib ketish;
• chap qorincha yetishmovchiligi;
• o‘pka gipertenziyasi;
• sianoz;
• eritrotsitoz.

Giperkapnik nafas yetishmovchiligi

Sabablari:

• Markaziy nerv tizimining o‘tkir kasalliklari;
• surunkali markaziy gipoventilyatsiya, masalan, gipotireoz, uyqudagi apnoe;
• toksinlar - botulizm, qoqshol, zaharli hayvonlar chaqishi;
• asab-mushak kasalliklari - miasteniya, miopatiyalar, polimiozit va boshqalar.

Bunda ko‘krak qafasi rentgenografiyasi, arterial qon gazlari, puls-oksimetriya, EKG, nurli tashxislash, somnografiya, kompyuterli tomografiyasi kabi tekshiruvlar amalga oshiriladi.

Nafas yetishmovchiligini davolash maqsadida bemorda kislorodoterapiya, O‘SOK qo‘zg‘alishini davolash, o‘pkani noinvaziv sun’iy ventilyatsiyasini o‘tkazish kabi amaliyotlar bajariladi.