Diyetologiya

Gipertoniya – uzoq davom etuvchi kasallik bo‘lib, zarur muolajalar olinsada, kerakli parhezga rioya qilinmasa, bemor hayoti uchin xavfli asoratlarga yetaklashi mumkin. Har bir kasallikda bo‘lgani kabi gipertoniya kasalligida ham bemor kerakli tartib-qoidalarga, sog‘lom turmush tarziga va ayniqsa, parhezga rioya qilishi lozim.

Gipertoniyani davolashda bevosita parhezni muvofiqlashtirishdan, tartibga solishdan boshlanadi. Ba’zan qon bosimini me’yorda ushlash uchun parhezning o‘zi kifoya qiladi. Quyida xafaqonga chalingan bemorlar uchun ularning ovqatlanishini tartibga solish uchun muhim tavsiyalar beramiz.

Ortiqcha vazn yig‘mang!

Tadqiqotlarga ko‘ra, ortiqcha vaznning har bir kilogrami arteriyal bosimni ko‘taradi. Demak, tana vazni og‘irlarda qon bosimi ham yuqori yoki yuqorilashga moyil bo‘ladi. Ya’ni oddiy holatda ham bosim juda tez ko‘tarilib ketishi mumkin. Buni inobatga olib, ovqat ratsionidan xamrli taomlarni hamda shirinliklarni cheklash lozim.

Och yurmang

Kasallikka chalingan bemorlarga och yurish tavsiya etilmaydi. Organizmga oqsil, vitamin, mikro va makroelementlar yetishmasligi natijasida yurak faoliyati va moddalar almashinuviga salbiy ta’sir ko’rsatadi.

Tuzni cheklashingiz kerak

Organizmda natriy tuzi ko‘payishi natijasida tanadan suvning chiqib ketishiga to‘sqinlik qiladi. Natijada qon tomirlar qisqarib, bosim oshadi. Shu sabab, gipertonik bemorlar har qanday dudlangan, konservalangan, sho‘r taom va mahsulotlardan o‘zini tiyishi lozim.

Hayvon yog‘larini yemang

Hayvon yog‘i energetic jihatda kuchli. Uni istem’mol qilish esa vaznni oshirishi mumkin. Bundan tashqari, arterioskleroz ham kelib chiqishi mumkin. Arterioskleroz va semizlik gipertoniya asoschisidir.

Xolestirinni kamaytiriring

Bemor ratsionidan xolestiringa boy bo‘lgan taomlarni ham chiqarish muhim ahamiyatga ega. Bunday mahsulotlarga hayvonlarning ichki a’zolari, sariyog‘, qaymoq, yog‘li kolbasalar misol bo‘ladi. Yuqoridagi mahsulotlarni meva va sabzavotlar bilan almashtirish lozim. Hamda sut va sut mahsulotlarining yog‘siz turlarini iste’mol qilgan ma’qul.

Asabni zo‘riqtiruvchi mahsulotlardan tiyiling

Qahva, juda achchiq choy tarkibidagi ko‘p miqdordagi kofein qon bosimi ko‘tarilishiga olib keladi.

Kaliy va magniy yordamchi!

Bu makroelementlar yurak mushaklarining tashqi ta‘sirlarga chidamliligini ta’minlaydi. Kaliyga boy mahsulotlarga olxo‘ri, o‘rik, qovoq, karam, kartoshka, banan, na’matak kabilar misol bo‘ladi. Qora non, suli, tariq, lavlagi, sabzi, yong‘oq, petrushka bargida magniy ko‘p bo‘ladi. Shuning uchun ushbu mahsulotlarni dasturxoningizga qo‘shganingiz ma’qul.

C vitaminiga boy mahsulotlarni iste’mol qiling

Bu vitamin tomirlar mustahkamligini ta’minlaydi, moddalar almashinuvida ishtirok etadi. C vitamini na’matak, qora qoraqat, sitrus mevalarda juda ko‘p bo‘ladi. Vitaminning to‘la saqlanishi uchun yuqoridagi mahsulotlarni xomligicha iste’mol qilish tavsiya etiladi.

Ushbu maqolani ham oqishingizni tavsiya etamiz: Arterial gipertoniyaning qanday turlari farqlanadi?

Qorin og'rishi, qorindagi og‘riqlar – bemorlar tomonida eng ko‘p aytiladigan shikoyat. Og‘riq har xil ko‘rinishda kelishi mumkin, chunki qorin bo‘shlig‘ida turli a’zolar bor: oshqozon, jigar, o‘t qopi, oshqozon osti bezi, ichaklar va ularga yaqin joylashgan tuxumdon hamda buyraklar. Ularning har biri uchun og‘riq turi o‘ziga xos va davosi ham farqlanadi. Ba’zi hollarda uy sharoititda, ba’zi hollarda tez tibbiy yordamga ehtiyoj seziladi.

Qorin og‘riqlarni qanday farqlash mumkin?

Qorindagi og‘riqlarning quyidagi asosiy turlari farqlanadi:

Qorinning spastik og‘rishi

Spastik (sudorgi) – to‘lqinsimon ko‘rinishda yuzaga keladi, birdan og‘riq kuchayib ketadi yoki og‘riq birdan kamayadi. Og‘riq ichaklarning deformatsiyasi bilan (kengayishi yoki siqilishi), ichaklarning giperpersitaltikasi bilan asoslanadi. Bunday og‘riqlarni ichaklarda ortiqcha gazlar to‘planishida, stress vaqtida va ichaklarning infeksion yallig‘lanish kasalliklarida uchratsa bo‘ladi. U turdagi og‘riq ichida eng xavfli va yoqimsizi “o‘tkir qorin” degan termin bilan tushuntiriluvchi jarayon hisoblanadi (o‘tkir pankreatit, peritonit). Bunda og‘riq kuchli, to‘satdan paydo bo‘lgan, tarqoq, umumiy ahvol og‘irlashgan, tana harorati oshgan, kuchli ko‘ngil aynashi va eng asosiysi qorin old devorlari kuchli qisqargan ya’ni qattiq bo‘ladi. Bemorga har qanday og‘riqsizlantiruvchi preparatlar berish ta’qiqlanadi, shifokor kelishini kutish kerak yoki jarrohlik bo‘limiga olib borish lozim. Appenditsit boshlanish davrida kuchli og‘riqlar bilan kelmaydi, og‘riq sekin-asta, davomli bo‘ladi, qorin o‘ng qovurg‘a osti sohasida yoki chap tomondan boshlanishi ham mumkin, tana harorarti biroz ko‘tarilishi, qayt qilish ham mumkin. Umumiy ahvol vaqt o‘tishi bilan og‘irlashadi va oxir-oqibat “o‘tkir qorin” simptomini beradi.

Qorindagi doimiy og‘riqlar

Qorindagi doimiy og‘riqlar – qorin sohasida doimiy og‘riqlar bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Bemorlar ko‘pincha og‘riqni “qorning yonayapti, kuyayapti” deb ta’riflashadi, o‘tkir, kesuvchi yoki “och qolgandagi og‘riq” kabi yuzaga keladi. Bunday og‘riqlar oshqozon ichak tizimidagi jiddiy yallig‘lanish kasalliklarida kelib chiqadi, yara kasalligi, o‘t-tosh kasalligi xuruji, absess yoki pankreatit kabi.

Qorindagi surunkali og‘riqlar

Surunkali og‘riqlar – vaqti vaqti bilan paydo bo‘lib yo‘qolib turadigan og‘riqlar. Bunday og‘riqlar turli xil surunkali kasalliklar natijasida kelib chiqadi. Agar shunday og‘riqlar kuzatilsa, albatta, shifokorga murojaat qilish va ayrim savollarga tayyor turish kerak: og‘riq ovqat yeyish bilan bog‘liqmi yo‘qmi (ovqatdan oldin yoki keyin paydo bo‘ladimi, ayrim ovqatlardan keyin paydo bo‘ladimi kabi), qanchalik darajada kuchli, tez-tez paydo bo‘ladimi, voyaga yetgan qizlarda hayz ko‘rishi bilan bog‘liqmi, odatda qorinning qaysi sohasida paydo bo‘ladi va qayerga tarqaladi, qanday choralar foyda beradi (dori preparat qabul qilganda, klizmada, massaj qilganda, tinchlanganda, issiq yoki sovuq qilganda va shu kabilar).

Yuqoridagilardan tashqari qorin og'rishi qorin bo‘shlig‘ida joylashgan a’zolarga bog‘liq bo‘lmagan holda ham kelib chiqadi. Bunday og‘riq – nevrotik og‘riq deyiladi. Og‘riq inson nimadandir qo‘rqganda, psixoemotsional stresslarda paydo bo‘ladi. Bemor og‘riq darajasini o‘ta kuchli ta’riflasa ham tekshirib ko‘rilganda a’zolarda hech qanday patologiya topilmaydi. Psixolog yoki nevropotolog tavsiyalari kerak bo‘ladi.

Ko‘pincha og‘riq qo‘shimcha simptomlar bilan keladi, terlash, ko‘ngil aynishi, qusish, qorin g‘uldirashi (ayniqsa yotganda). Bu simptomlar ichaklar tizimi buzilganida, oshqozondagi o‘zgarishlarda, o‘t yo‘llaridagi ba’zi patologiyalarda yoki oshqozon osti bezida yallig‘lanish jarayonlarida kelib chiqadi. Tana harorati ko‘tarilishi odatda infeksion yallig‘lanishlarda kuzatiladi. Siydik va najas rangi o‘zgarishi o‘t yo‘llari kasalliklarida, tosh tiqilib qolganda paydo bo‘ladi. Siydik rangi to‘qlashadi, najas rangi oqaradi. To‘q qora rangli najas yoki qon bilan kelgan najas ichaklarda qon ketayotganidan dalolat beradi va zudlik bilan shifokorga murojaat qilishga belgi bo‘ladi.

Qorin og'rishi qancha davom etishi mumkin?

Odatda bir necha soniydan bir necha daqiqagacha davom etadigan og‘riqlar unchalik xavf tug‘dirmaydi. Agar og‘riq soatlab, hattoki kunlab davom etsa, shifokorga murojaat qilishingiz zarur bo‘ladi.

Og‘riqlar qachon paydo bo‘ladi?

Og‘riqlar har qanday vaqtda to‘satdan paydo bo‘lishi mumkin. Quyida ko‘p ucharaydigan qorin og'rishi bilan yuzaga keluvchi kasalliklar haqida ma’lumot beramiz:

To‘satdan yuzaga chiquvchi, tunda uyqudan uyg‘otuvchi og‘riq ovqat yegandan keyin paydo bo‘lishi mumkin. Sanchuvchi, kesuvchi og‘riq ichaklar yara kasalligida bo‘ladi, ovqat yeyishdan oldin paydo bo‘ladi. O‘t tosh kasalligigda va oshqozon osti bezi kasalliklarida odatda ovqatdan keyin og‘riqlar boshlanadi.

Ichaklar disfunksiyasida og‘riq ovqatlangandan keyin qorin dam bo‘lishi, gaz yig‘ilishi, peristaltikaning kuchayishi, diareya yoki ich qotishi bilan yuzaga chiqadi. Og‘riq odatda ich kelgandan keyin o‘tib ketadi. Ichaklar yallig‘lanish kasalliklarida diareya, spazm va og‘riq ich kelgandan keyin yoki oldin paydo bo‘ladi. Psixogen kasalliklar ichida 30 %ida qorin og'rishi kuzatilishi mumkin.

Qorinning aynan qayeri og‘riydi?

Kasallik diagnostikasida og‘riq lokalizatsiyasi ahamiyatli bo‘ladi. Qorinning yuqori qismlarida paydo bo‘ladigan og‘riq odatda qizilo‘ngach, oshqozon, o‘n ikki barmoq ichak, o‘t yo‘llari, jigar va oshqozon osti bezi kasalliklarida kuzatiladi. O‘t yo‘llari tosh kasalligi va jigar kasalliklarida og‘riq o‘ng qovurg‘a ostida bo‘lib, orqa o‘ng kurak sohasiga ko‘chishi mumkin. Pankreatit va oshqozon yarasi kasalliklarida og‘riq orqa umurtqa sohasiga ham tarqalishi mumkin. Kindik tarofida va qorinning o‘rta sohalarida paydo bo‘ladigan og‘riqlar ingichka ichak va yo‘gon ichakning ayrim kasalliklarida uchraydi. Chanoq sohasidagi og‘riqlar esa to‘g‘ri ichak bilan bog‘liq bo‘lgan patologiyalarda kelib chiqadi. Og‘riq davomiyligi bir necha daqiqalardan bir necha soatlargacha davom etib, to‘mtoq, o‘tkir, sanchuvchi-kesuvchi, takroriy xarakterlarga ega bo‘ladi. 70 % holatlarda ichaklar motorikasi buzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan o‘zgarishlarda og‘riq paydo bo‘ladi (ich ketishi yoki qotishi).

Qorin og'rishi sabablari nima?

Qorindagi og‘riqlarga, asosan, iste’mol qilinayotgan ovqat sabab bo‘ladi. Qizilo‘ngachning ta’sirlanishiga sho‘r mahsulotlar, juda issiq yoki sovuq ovqat sabab bo‘ladi. Ayrim yog‘li, xolesteringa boy mahsulotlar o‘t tosh kasalliklarida xurujli og‘riqlarga sabab bo‘ladi. Ba’zi insonlar sut, sut mahsulotlari, shakar yoki laktozani hazm qila olmaydilar va ularda qorinda og‘riq, dam bo‘lish va ich ketishlar kuzatiladi.

Shifokorga qanday holatlarda murojaat qilish kerak?

Quyidagi keltirilganlardan bittasi ham kuzatilsa shifokor-gastroenterologga murojaat qiling:

• Qorinda tez-tez og‘riq bo‘lsa;
• Og‘riq mehnat faoliyatingizga halaqit qilsa;
• Tana vazningiz kamayotganini yoki ishtahangiz pasayotganini sezsangiz;
• Og‘riq ko‘ngil aynishi yoki qusish bilan kechsa;
• Ichaklarda qandaydir o‘zgarishlar bo‘lsa;
• Ilgarilari yara kasalligi, o‘t tosh kasalligi, ichaklar yallig‘lanish kasalliklari yoki jarrohlik amaliyotlari o‘tkazgan bo‘lsangiz;
•  Dori preparatlar qabul qilganangizdan keyin qorin og'rishi sezilsa (aspirin, nosteroid yallig‘lanishga qarshi vositalar).

Qaysi kasalliklarda qorinda og‘riqlar kuzatiladi?

Epigastral sohadagi og‘riqlar

• Xarakteri: to‘mtoq yoki o‘tkir, simillovchi;
• Qayerga tarqaladi: oshqozon bo‘ylab to‘sh orqasiga;
• Nima bilan keladi: og‘riq kuchayishi cho‘qqiga yetganda qayt qilish bilan keladi, qusgandan keyin og‘riq o‘tib ketadi;
• Nimadan keyin boshlanadi: jismoniy harakat bilan bog‘liq emas, ko‘pincha ovqat turiga bog‘liq bo‘ladi, achchiq, nordon, o‘tkir kofe, kuchli stress bo‘lganda;
• Qanday kasallik bo‘lishi mumkin: gastrit yoki oshqozon yara kasalligi.
• Nima qilish kerak: gastroenterolog tavsiyani olish, agar daignoz tasdiqlansa, yara kasalligini 7-14 kunda davolasa bo‘ladi. Og‘riq xuruj qilgan paytda bemor ahvolini yaxshilash uchun, uni yotqizgan holda iliq grelka qo‘yish kerak, iliq suv yoki yumshoq choy ichirish kerak. Agar qayd qilganda qon ham bo‘lsa (bu “kofe quyqasi” rangida bo‘ladi) darhol tez tibbiy yordam chaqirtirish zarur.

O‘ng qovurg‘a ostida og‘riqlar

• Xarakteri: siquvchi, o‘tkir birdan boshlanuvchi;
• Qayerga tarqaladi: o‘ng tomondan belga, ko‘krak qafasining o‘ng tomoniga, o‘ng yelkaga, o‘ng kurak ostiga;
• Nima bilan keladi: og‘izda yoqimsiz ta’m, o‘t safroli qayt qilish, qayt qilgandan keyin yengillik sezish, tana harorati ko‘tarilishi;
• Nimadan keyin boshlanadi: yog‘li ovqatlar iste’mol qilgandan keyin yoki transportda tebrangan vaqtida;
• Qanday kasallik bo‘lishi mumkin: xolesistit.
• Nima qilish kerak: spazmolitiklar va hazm qilishda yordam beruvchi fermentlar ichish kerak. UTT tekshiruvida o‘t qopida tosh bor yoki yo‘qligini aniqlash. Agar tosh yo‘q bo‘lsa, og‘riqni yengillashtirish uchun o‘t qopini yengil harakatlar bilan bo‘shashtiring va o‘t safro haydovchi preparatlardan iching, kam-kamdan 2-3 daqiqa davomida. Shundan so‘ng iliq grelka bilan shu sohani isiting, 40-60 daqiqa davomida. Muolajadan keyin yengillik sezasiz. Agar sizda hech qanday o‘zgarish sezilmasa, muolajani darhol to‘xtating. O‘t qopida tosh bo‘lsa, jarroh bilan maslahatlashing, o‘z boshimchalik bilan ish tutmang!

Qorinning hamma joyida og‘riq sezish

• Xarakteri: qorin yuqori sohasidagi og‘riqlar kabi;
• Qayerga tarqaladi: orqa bel sohasiga;
• Nima bilan keladi: og‘izda quruqlik va yoqimsiz ta’m sezish, bir necha marotaba qusish, qusgandan keyin yengillik sezmaslik, arterial bosimning oshishi;
• Nimadan keyin boshlanadi: spirtli ichimliklar ichgandan keyin, achchiq va yog‘li ovqatlar yegandan keyin;
• Qanday kasallik bo‘lishi mumkin: o‘tkir pankreatit;
• Nima qilish kerak: zudlik bilan tibbiy yordamga murojaat qilish kerak. Chunki uning oqibatida oshqozon osti bezi hujayralari o‘limi – pankreonekroz kelib chiqishi mumkin, bu esa hayot uchun xavflidir.

Kindik atrofida og‘riq sezish

• Xarakteri: to‘satdan paydo bo‘lishi, kuchli, siquvchi og‘riq;
• Qayerga tarqaladi: hech qayerga tarqalmaydi;
• Nima bilan yuzaga keladi: umumiy holsizlik, isitma;
• Nimadan keyin boshlanadi: kletchatkaga boy mahsulotlar, o‘tkir kofe, shokolad iste’mol qilgandan keyin;
• Qanday kasallik bo‘lishi mumkin: ichak xuruji (kolika).
• Nima qilish kerak: spazmolitik tabletka qabul qilish va tinch yotish. Og‘riq o‘z-o‘zidan 15-20 daqiqadan keyin o‘tib ketadi, ammo og‘riq yana qayta paydo bo‘lishi mumkin. Bunda yana shunday taktika qo‘llaniladi. Simptomlar qayta takrorlanmasligi uchun yuqoridagi mahsulotlarni haddan ortiq iste’mol qilmang. Agar og‘riq sizni ko‘p va takror-takror bezovta qilsa, albatta, shifokorga murojaat qiling.

Qorin o‘rta sohasi, bir tomonlama og‘riq

• Xarakteri: to‘satdan paydo bo‘ladi, juda kuchil bo‘lishi mumkin, bemorlar yotoqda yotib qoladi, o‘zini qo‘yarga joy topa olmay qoladi;
• Qayrga tarqalishi mumkin: bel sohasiga;
• Nima bilan keladi: siyish hissini chaqiradi;
• Nimadan keyin boshlanadi: ko‘p suyuqlik ichgandan keyin, gazli suv yoki tarvuz ko‘p iste’mol qilganda;
• Bu qanday kasallik bo‘lishi mumkin: buyrakdagi toshning ko‘chishi;
• Nima qilish kerak: spazmolitik, issiq vanna, shu sohani isitish. Agar siydikda qon va og‘riq juda kuchli bo‘lsa, zudlik bilan tez tibbiy yordam chaqirtiring.

Qorin pastki sohasi o‘ng tomonda og‘riq

• Xarakteri: boshlanishida qorin epigastral soxada boshlanib, sekin asta og‘riq kuchayib o‘ng qovurg‘a osti soxasiga ko‘chadi;
• Qayerga tarqaladi: to‘g‘ri ichakka, yurganda kuchayadi, chap yonboshga yotganda og‘riq kuchayadi;
• Nima bilan keladi: tana harorati ko‘tarilishi, ko‘ngil aynishi;
• Nimadan keyin boshlanadi: aniq bir bog‘liq narsa yo‘q;
• Bu qanday kasallik bo‘lishi mumkin: appenditsit;
• Nima qilish kerak: tez tibbiy yordam chaqirtirish zarur.

Butun qorin bo‘ylab og‘riq sezish

• Xarakteri: qorinning barcha sohalarida bir vaqtda og‘riq sezish;
• Qayerga tarqaladi: qorinning har qanday qismiga tarqalishi mumkin;
• Nima bilan keladi: og‘iz qurishi, ko‘ngil aynishi, tana harorati ko‘tarilishi, umumiy holsizlik;
• Nimadan keyin boshlanadi: avvalgi ma’lum bir sohadagi og‘riqlardan keyin, dori preparatlari ham yordam bermgandan keyin;
• Bu qanday kasallik bo‘lishi mumkin: qorin parda yallig‘lanishi (peritonit), o‘lim xavfi bo‘lgan kasallik!
• Nima qilish kerak: zudlik bilan tez tibbiy yordam chaqirtirish kerak.

Ayollarda qorin ostki sohasi og‘rishi

Qovuq oldi sohasi markazida yoki ikki tomonlama og‘riq

• Xarakteri: doimiy emas, cho‘ziluvchan;
• Qayerga tarqladi: oraliq sohaga, qorinning yon sohalariga;
• Nima bilan keladi: yurganda kuchayadi, jinsiy yo‘llardan suyuqlik kelishi;
• Nimadan keyin boshlanadi: sovuq qotgan keyin, o‘tkir ovqatlar yegandan keyin, kuchli stressdan keyin;
• Bu qanday kasallik bo‘lishi mumkin: ginekologik sferada kuzatiladigan kasalliklar, masalan adneksit, endometrioz, fibromioma;
• Nima qilish kerak: ginekolog huzuriga borish.

Qovuq sohasining o‘ng yoki chap tomonida og‘riq

• Xarakteri: to‘satdan paydo bo‘lishi, o‘tkir, juda kuchli;
• Qayerga tarqaladi: orqa chiqaruv sohasiga, yoki hech qayerga (og‘riq mahalliy);
• Nima bilan yuzaga keladi: bosh aylanishi, umumiy holsizlik, hushdan ketish;
• Nimadan keyin paydo bo‘ladi: ko‘pincha jinsiy aloqadan keyin (kista yorilishi) yoki hayz kelmaganidan keyin 1-2 hafta o‘tib (bachadondan tashqari homiladorlik);
• Bu qanday kasallik bo‘lishi mumkin: tuxumdon kistasi yorilishi yoki bachadondan tashqari homiladorlik;
• Nima qilish kerak: darhol tez tibbiy yordam chaqirtirish shart.

Qorin og'rishi bezovta qilsa, kimga murojaat qilish lozim?

• Disbakterioz – gastroenterology, infeksionist;
• Reaktiv pankreatit (dispankreatizm) – gastroenterolog;
• Gepatit A, B, C, E, D – gepatolog, infeksionist;
• Infeksion mononukleoz – pediatr, infeksionist;
• Toksoplazmoz – infeksionist;
• Piyelonefrit, glomerulonefrit, dismetobolik nefropatiya, kristalluriya – nefrolog, urolog;
• Gastrirt, yara kasalligi – gastroenterolog;
• O‘tkir qorin (appenditsit, o‘tkir pankreatit, peritonit, yara teshilishi) og‘riq kuchli, tarqoq, umumiy ahvol og‘ir, tana harorati ko‘tarilishi, kuchli qayt qilish, qorin mushaklari kuchli qisqargan bo‘ladi – jarroh, tez tibbiy yordam chaqirtirish;
• Ginekologik og‘riqlar (adneksit va boshqalar), urogen infeksiyalar (xlamidiya, mikoplazma, trixomonada) –  ginekolog;
• Oshqozon ichak tizimida surunkali infeksiya o‘choqlari (iyerseniya, xlamidiya, trixomonada, salmonella tashuvchisi, shigellyoz, gijjalar, (ameba, lyablya)) – gastroenterolog, infeksionist, parazitolog;
• O‘t-tosh va buyrak-tosh kasalliklari – gastroenterolog, nefrolog, urolog.

Salomatlikka aloqador muammolarning ko‘pchiligi hazm qilishdagi muammolardan kelib chiqadi. Noto‘g‘ri ovqatlanish tufayli inson organizmiga foydali oziq moddalar juda kam miqdorda tushadi. Shu tufayli, ovqat hazm qilish jarayoni normal kechishi, shuningdek, butun organizm uchun ham to‘g‘ri ovqatlanish kerak.

Ovqat hazm qilishni yaxshilash uchun quyidagi maslahatlarga quloq tuting:

Shoshmasdan tanovvul qiling. Ovqatni yaxshilab chaynash kerak:  hazm qilish og‘iz bo‘shlig‘ida boshlanadi. Yaxshilab chaynash orqali oshqozon va ichak ishini ancha yengillashtirgan bo‘lasiz.

Katta tishlamang. Ovqatni katta-katta tishlab, tez-tez yeganda, hazm qilish tizimiga ovqat bilan birga havo ham kiradi, natijada oshqozonda og‘irlik, og‘riq paydo bo‘ladi.

Ko‘proq suyuqlik iching. Ichak faoliyatini yengillashtirish va qabziyatlar oldini olish uchun kuniga kamida 8—9 stakan suv iching. Me’da shirasini suyultirmaslik va hazm qiluvchi fermentlarni yuvib yubormaslik uchun, suyuqlikni ovqat qabul qilishdan yarim soat avval ichish tavsiya etiladi.

O‘ta qaynoq yoki o‘ta sovuq narsa yemang. Gap shundaki, oshqozonda ovqatni hazm qilish jarayoni ovqatning harorati odam tanasi harorati bilan bir xil bo‘lsagina boshlanadi.

Muntazam ravishda ovqatlaning. Hazm qilish tizimiga ortiqcha og‘irlik tushirmaslik uchun kun davomida asosiy ovqatlanish paytidan oldin tamaddi qilib olmaslik kerak. Shuningdek, har kuni bir xil vaqtda ovqatlanish maslahat beriladi, shunda organizmda ishlay boshlash vaqti bo‘yicha odat shakllanadi.

To‘g‘ri ovqatlaning. Ovqat hazm qilishi yaxshi bo‘lishi uchun tez tayyor bo‘ladigan oziq-ovqatlardan (fast food) voz kechish kerak. Ertalab hali uyg‘onib ulgurmagan organizmga og‘irlik tushirmaslik va butun kun uchun energiya to‘plab olish maqsadida yengil, lekin kaloriyali ovqat yeyish kerak. Og‘irroq taomlar tushlikka mos tushadi, biroq kechki ovqatga bunday taomlar yeyish va to‘yib ovqatlanish hech ham mumkin emas.

Qatiq mahsulotlarini iste’mol qiling. Qatiqda ichak faoliyatini normallashtiruvchi foydali bakteriyalar bo‘ladi. Bundan tashqari, qatiq moddalar almashinuvi jarayonini yaxshilaydi, hazm qilish organlarining shilliq qatlamini shakllantiradi, zaharli moddalarni chiqarib tashlaydi.

Tavsiya etamiz: Oqilona (ratsional) ovqatlanish nima?

© Daryo

 

 

Ich qotishi – bu patologik holat bo‘lib, najasning 48 soatdan ko‘proq vaqtga ushlanib qolishidir. Ich qotishi bilan ichaklar motorikasining buzilishi hisobiga ko‘proq bolalar va qariyalar duch kelishadi. Ayrim mamlakatlarda masalan “fast food” ko‘p iste’mol qiladigan aholi orasida har 10 ta odamdan 1 tasida ushbu muammo bor. Ayollar erkakalarga nisbatan 3 marotaba ko‘proq bu muammoga duch kelishadi.

Ich qotish sabablari

Juda ko‘p omillar ich qotishiga olib keladi. Shulardan eng ko‘p uchraydigan sabablar kuchli stress, uzoq muddatli safar va jarrohlik amaliyotidan keyingi holatlar. Sabablar quyidagilar bo‘lishi mumkin:

• Gipodinamiya (kamharakatlik);
• Kam suyuqlik iste’mol qilish;
• Parhezga haddan ziyod amal qilish;
• Najasli tosh;
• Oshqozon osti bezi surunkali yallig‘lanish kasalliklari;
• Dizbakterioz;
• Oshqozon ichak tizimi yarali kasalliklari;
• Gemorroy;
• Paraproktit;
• Nevrologik patologiyalar (insult, parkinsonizm, skleroz);
• Orqa miya jarohatlari;
• Qandli diabet;
• Gipotireoz (qalqonsimon bez disfunksiyasi);
• Depressiyaga tushish;

Ich qotishi homilador ayollarning 2/3 qismida ham kuzatilib turadi. Emizikli bolalarda ich qotishiga asosiy sabab disbakteriozdir.

Ich qotishi belgilari

Ich qotish iste’mol qilingan ozuqa moddalarining ichak bo‘shlig‘ida yurmay qolishi bilan tushintiriladi. Bunda ichaklar devori motorikasi buzilganligi sababli 2 sutka yoki undan ko‘proq vaqt davomida ichi kelmaydi. Najas massasining ichakda to‘planib turishi qorin sohasida og‘riq va diskomfort chaqiradi. Ko‘pchilik bemorlarda ichaklar g‘uldirashi kuzatiladi. [caption id="attachment_10982" align="aligncenter" width="1000"] Illyustratsiya: www.checkpregnancy.com[/caption] Boshqa belgilar quyidagilar:

• Ishtahaning pasayishi;
• Og‘izda yoqimsiz ta’m bo‘lishi;
• Bosh og‘riqlari;
• Ko‘krak sohasidagi og‘riqlar: taxikardiya;
• Mushaklar og‘rishi;
• Uyqusizlik;
• Hayotiy qobiliyatning sustlashishi;
• Nevroz holatlar paydo bo‘lishi;

Surunkali ich qotishlarida teri rangi sarg‘ayishi, teri elastikligi kamayishi va rangpar bo‘lishi kuzatiladi.

Qabziyat asoratlari

Qorinda og‘irlik hissi, og‘riq va meteorizmdan tashqari quyidagi asoratlar ham paydo bo‘lishi mumkin:

• Yo‘g‘on ichak divertikuli;
• Ichak tutilishi;
• Gemorroy tugunlaridan qon ketishi;

Sanab o‘tilgan simptomlar shifokorga murojaat qilish uchun signal bo‘ladi. Ich qotishi hazm qilish a’zolarida va endokrin sistemasida yuzga keladigan jiddiy o‘zgarishlarga sabab bo‘lishi mumkin. Eng yomon asoratlardan biri, yo‘g‘on ichakda o‘sma hosil bo‘lishidir, chunki bir teoriya bor ichaklarda turib qolgan qoldiq toksini hujayralar o‘sishini o‘zgartirib yuboradi.

Ich qotishini tashxislash

Ich qotishining asl sababini aniqlash uchun bir qator mutaxassislar konsultatsiyalari kerak bo‘ladi. Birinchi navbatda shifokor proktolog yoki gastroenterolog tavsiyasi kerak bo‘ladi. Diagnostikani aniqlashtirish uchun qo‘shimcha tekshiruv kolonoskopiya yoki irrigoskopiya o‘tkaziladi. E’tibor qarating: kolonoskopiya yo‘g‘on ichakni maxsus trubka kirgizilib, yoritilgan holda ko‘rishdir. Irrigoskopiya – noinvaziv usul bo‘lib, rentgenokontrast modda yuborilib rentgenogramma qilishdir. Bulardan tashqari UTT (UZI) qilib qorin bo‘shlig‘ini ko‘rish ham mumkin.

Ich qotishini uy sharoitida davolash

Ich qotishida qo‘llaniladigan preparatlar faqatgina asl sababini aniqlagandagina tavsiya etiladi. Ich qotishida birinchi navbatda diyeta qilish kerak. Ovqat ratsionida o‘simlik kletchatkalariga boy bo‘lgan mahsulotlar bo‘lishi lozim. Meva va sabzavotlar ko‘proq iste’mol qilish zarur. Ovqatni kam-kamdan tez-tez yeyish kerak, kunda 5-6 marta. E’tibor qarating: agar siz ich qotishidan qutulmoqchi bo‘lsangiz, ovqatlanish rejimiga rioya qiling, bir kunda kamida 2 litr suyuqlik iste’mol qilish yaxshi samara beradi. Yumshatuvchi huqna (klizma) qilish ham ich qotishida katta yordam beradi. Uning tarkibiga o‘simlik moyi yoki baliq moyi qo‘shish kerak. Muhim: ich yumshatuvchi shamchalar ich qotishining davosi emas, balki u birinchi tez tibbiy yordamdir. Ich qotmasligi uchun aktiv turmush tarzini tanlash tavsiya qilinadi. Agar sizda tongi va kechki yugurish bilan shug‘ullanishga vaqt bo‘lmasa, ish joyingizning o‘zida mashqlar qiling. Ichak motorikasini yomonlashtiruvchi preparatlar (antidepressantlar, antiatsidlar yoki atropin) iste’mol qilayotgan bo‘lsangiz, shifokoringiz bilan maslahatlashgan holda ularni ma’lum bir vaqtga to‘xtatib turing.

Bolalarda ich qotish kuzatilsa...

Bolalarda ich qotishining sababi quyidagilar bo‘lishi mumkin:

• Hazm tizimi a’zolarining kasalliklari (rivojlanishdagi anomaliyalar);
• Nerv tizimi va endokrin tizimi kasalliklari;
• D vitamin yetishmasligi (raxit);
• Emizayotgan ona ovqat ratsionining buzilishlari;

[caption id="attachment_10983" align="aligncenter" width="2500"] Foto: Sittercity.com[/caption] Ajralayotgan najasning hajmi bolaning individual holatidan kelib chiqib baholanadi. Bolaning najas hajmi va soniga qarab emas, balki tana vazniga qo‘shilishiga qarab aniqlanadi. Sun’iy ovqatlantirishdagi bolalarda ichi kuniga 1 marta kelishi shart. Bolalarda ich qotishini quyidagilar bilan bilib olish mumkin:

• Bolaning injiqlashishi;
• Ishtahaning yo‘qolishi;
• Najas kelayotganda qiynalish;
• Orqa chiqaruv teshigidan chiqayotgan gazning o‘tkir hidliligi;
• Tana vazniga massa qo‘shilmasligi.

Agar bolada yuqorida sanab o‘tilgan holatlar aniqlansa, zudlik bilan mahalliy pediatrga murojaat qilish zarur.

Xalq tabobati bilan ich qotishini davolash

Qora olxo‘ri.(quritilgani). Yarim kilogramm quritilgan qora olxo‘ri olib 1,5 litr suvda uncha baland bo‘lmagan olovda 25 daqiqa davomida qaynating. So‘ngra uning tinishini kuting. Krushina ildizidan olib kukun holatiga keltiring va 50 gr qaynatmaga qo‘shing. 25 daqiqa past olovda qaynating. Tinishini kuting so‘ngra 200 gr na’matak solib yotishdan oldin yarim stakandan iching. Aralashmaning ta’mi ancha yoqimli. Nonushtada lavlagi, karam va sabzini qirg‘ichdan chiqazib aralashtiring, unga zaytun moyi qo‘shib iste’mol qiling. Kepak iste’mol qilish. Qaynatilgan kepakni 1 choy qoshiqdan birinchi o‘n kunlikda qabul qilib turing. Uni ovqatdan oldin kuniga 3 mahal iste’mol qiling. Keyingi bosqich 2 hafta davomida 2 choy qoshiqdan, kuniga 3 mahal qabul qilinadi. Kepak iste’mol qilish ichaklarni ishlashini yaxshilaydi va organizmning zaharlanishini oldini oladi.

Ichaklar harakatini yaxshilovchi mashqlar bajarish

Xalq tabobati ichak tizimini yaxshilashda juda katta foyda beradi, masalan ertalab uyqudan uyg‘onganda yotoqdan turmasdan qorin sohasini soat strelkasi bo‘ylab massaj qilish. Orqa taraf bilan yotib oling kindikdan 2 sm pastroqqa ikki qo‘lingiz barmoqlarini qo‘ying va chuqur nafas olib barmoqlaringiz bilan qattiq narsani sezmaguningizcha bosing, buni 2 daqiqa davomida bosib turing. Mashqni har kuni 3-5 marotaba bajarib turing.

Bolalarda ich qotishning davosi

Har kuni tongda bolani ovqatlantirishdan avval sterillangan (toza) o‘simlik moyidan 1 tomchidan berishni boshlang. Ikkinchi kuni 2 tomchi va shunday usul bilan yarim choy qoshiq hajmgacha olib boring. Moyni sterillash uchun moyni bankga solib uni sovuq suvga soling. Suv bilan to‘lgan idish va uning ichidagi bankani past olovda suv qaynagungacha kuting va yarim soat davomida suv qaynasin.

Jarrohlik aralashuvi

Agar ich qotishi ichak devorlaridagi yaxshi sifatli yoki yomon sifatli hosilalar bilan birga kuzatilsa, kechiktirmasdan jarrohlik amaliyoti o‘tkazilishi kerak. Mavzuga aloqador foydali maqolalar:

• Go‘dakda qabziyat kuzatilsa, nima qilish kerak?
• Qabziyat qiynaganda qanday chora qo‘llash mumkin?

Allergiya bu  organizmga tashqaridan kirgan har xil yot moddalarga nisbatan paydo bo‘ladigan gipersezuvchan reaksiya hisoblanadi. Bunday yot moddalar-allergenlar bo‘lib, aksariyat holatlarda zararli hisoblanmaydi (yani ko‘p odamlarga uni yomon ta’siri yo‘q). Ba’zi odamlarning immunitet tizimi ushbu allergenlarni zararli begona moddalar deb bilib, ular bilan kurashib yo‘q qilishga harakat qiladi.

Allergenlar tabiatda, oziq-ovqatlarda, uydagi atrof-muhitda topilishi mumkin. Odam biror narsaga allergiyasi bo‘lsa odatda buni belgisini terida, hazm qilish tizimida, nafas yo‘llarida, burun yoki ko‘zlardagi o‘zgarishlar orqali bilishadi.

 

Biz yozmoqchi bo‘lgan gulchanglar alleriyasi bu turli daraxt, o‘t yoki o‘simliklar gul changlariga (pollen) bo‘lgan o‘ta sezuvchi reaksiya bilan bog‘liq. Ba’zan uni bahor tumovi ham atashadi. Bu mavsumiy holat bo‘lib, har yilning ma’lum bir vaqtida qayta qayta takrorlanadi. Bunday allergiyani eng asosiy belgilari huddi oddiy shamollashga o‘hshaydi:

• Ko‘zlar qichishadi va yoshlanadi;
• Burunlar qichishadi, oqadi yoki bitib qoladi;
• Ko‘p aksirish bo‘ladi;
• Tomoqlar ham qichishib, biroz yo‘talish bo‘lishi mumkin;
• Quvvat ketib, holsizlanish yuzaga kelishi mumkin.

 (Mavsumiy gulchangi allergiyasi - "hay fever", "seasonal allergiyes"  nomi bilan ataladi ingliz tilida.)

 

Ushbu allergiyani davolashda yoki uni yomon bo‘lib ketishini nazorat qilishda bizga asosan diyeta va dorivor giyohlar yordam berdi. Diyeta, ya’ni to‘g‘ri ovqatlanish allergiyani davolashda katta yo‘l ko‘rsatar ekan. Allergiya mavsumida (daraxt yoki o‘tlar gulchanglari ko‘paygan paytda) diyetani yanada ham qattiqroq nazorat qilish kerak.

 

Diyetaning eng asosiy yo‘l yo‘riqlari

 

© uymaktabi.blogspot.com  

Avitsenna.uz saytida mavzuga aloqador quyidagi maqolalarni ham o‘qishingiz mumkin:

• Mavsumiy allergik rinit - alomatlar, kelib chiqish sabablari va tashxislash ( 1-qism )
• Mavsumiy allergik rinit - tashxislash va davolash choralari ( 2-qism )
• Ko‘p terlash azobidan holi bo‘lish