"V" Harf bo'yicha qidirish

Inson kundalik hayotida turli xil narsalarni iste’mol qilishi mumkin. Uning tarkibida esa turli xil moddalar va vitaminlar mavjud. Inson organizmi uchun A, B, B1, B2, B6, B12, C, D, PP, K vitaminlari nihoyatda zarurdir. Ularning ta’siri inson organizmi faoliyatida juda muhim rol o‘ynaydi. Agar mazkur vitaminlardan birortasi yetishmasa, inson organizmida turli xastaliklarning kelib chiqishiga sharoit tug‘iladi.

Vitamin B1 yoki tiamin

[caption id="attachment_10342" align="aligncenter" width="480"] Foto: Knigazdorovya.com[/caption] (Tiamin), 1912 yilda K.Funk tomonidan o‘rganilgan, uning nomi tiamin grekcha “tion-oltingugurt” atamasidan olingan. Tiamin— ko‘pgina oziq-ovqat mahsulotlari tarkibiga kiradi. U asosan donning murtagi va qobig‘i (kepagi)da bo‘ladi. Tiamin organizmda uglevodlar almashinuvida muhim ahamiyatga ega; ovqat uglevodlarga serob bo‘lsa, ularni o‘zlashtirish uchun tiamin ko‘proq talab qilinadi. Tiamin bo‘lmasa, polinevrit kasalligi ro‘y beradi. Organizmda bu vitamin bo‘lmasa yoki yetishmasa, nerv sistemasining og‘ir kasalligi — beri-beri paydo bo‘ladi, shuningdek ichak peristaltikasi susayadi, qabziyat, muskullar bo‘shashishi, jismoniy va ruhiy ish qobiliyatining pasayishi kuzatiladi.

Vitamin B1 vazifasi

Vitamin B1 (tiamin) organizmning oqsil va uglevodorod almashinuvini muvozanatga keltiradi. Bu vitamin uglevodlar almashinuvini mo‘tadillashtiradi, asab tizimi, hujayralar va oshqozon-ichak trakti faoliyati uchun zarur. Ular odam va hayvon organizmlarida tiaminpirofosfatga aylanib, pirouzum kislotasini dekarboksillanish reaksiyasining maxsus biokatalizatori vazifasini bajaradi, kuchli zaharli modda-pirouzum kislotasini yo‘qotib, asab tizimining qo‘zg‘alishini me’yorlashtiradi.

Tiamin gipo- va avitaminozi

Uning yetishmovchiligi eng avvalo nerv tizimi faoliyatining o‘zgarishiga olib keladi, xotiraning susayishi, undan tashqari oshqozon-ichak va qon tomirlar tizimining yaxshi faoliyat ko‘rsatmasligiga olib keladi. Avitaminoz B1 da beri-beri kasalligi (polinevrit, periferik nerv tolalarining yallig‘lanishi) tufayli falajlik kasalligi kuzatiladi. Shu bilan birga, suvning almashinuvini buzilishi, yurak-qon tomirlari tizimi funksiyalarining buzilishi kuzatiladi. Vitamin B1 yiringli infeksiyalarga qarshi immunitetni ishlab chiqaradi, u ayniqsa: husnbuzarlar, teri qichishishi davolashda zarurdir. Aqliy va jismoniy faoliyat bilan ko‘p shug‘ullanuvchilar bu vitaminni shifokor maslahatiga asoslanib, ko‘proq iste’mol qilishi kerak. Soch ko‘p to‘kilishi va oqarishi shu vitamin yetishmasligidan dalolat beradi.

B1 vitaminining tabiiy manbalari

Bu suvda eruvchi vitamin hisoblanib, shu sababli bunday mahsulotlar qaynatib pishirilganda uning suvi ham ana shu vitaminga boy bo‘ladi. Ushbu vitamin soda ta’siri ostida nobud bo‘ladi. Ushbu vitamindagi bir sutkalik talab 1-2 mg.ni tashkil etadi. Ushbu vitamin qaysi mahsulotlarda mavjuddir: bular — dag‘al maydalangan undan tayyorlangan nonlar, yormalar (grechka, suli, sok), no‘xat, soya, pivo drojjilari, jigar, mol go‘shtidir. Uning tabiiy manba’lari achitqi, ayniqsa pivo achitqisi, non achitqisi(xamirturush), don, yorma, non(ayniqsa, qora non), sabzavotlardir.

Vitamin B2 yoki riboflavin

[caption id="attachment_10343" align="aligncenter" width="600"] Foto: Thehealthsite.com[/caption]

Vitamin B2 vazifasi

Vitamin B2 (riboflavin) — hujayralar almashinuvi jarayonini va terining yuza qatlamidagi jarayonda muvozanatga keltiruvchi vazifani bajaradi, undan tashqari nafas olish jarayonida ham ishtirok etadi. Riboflavin— o‘sish jarayonida qatnashadi va o‘stiruvchi omillarga kiradi. Oqsil, yog‘ va uglevodlar almashinuvida ishtirok etadi. Markaziy nerv sistemasi holatini rostlaydi, ko‘z gavharidagi moddalar almashinuviga ta’sir etadi, yorug‘likni sezish va rang ajratishga yordam beradi.

B2 vitamini yetishmasa...

Bu vitamin yetishmasa, yuzingizda husnbuzar paydo bo‘ladi. Riboflavin organizmga oziq-ovqat bilan kiradi, ovqatda riboflavin yetishmasa og‘iz burchagi, lab yoriladi, soch to‘kiladi, kon’yunktivit va blefarit kuzatiladi, shilliq qatlamlarning yallig‘lanishiga, sochlarning to‘kilishiga, bosh aylanishiga olib kelishi mumkin. Ushbu vitaminning uzoq vaqt davomida etishmovchiligida teri silliqlikni yo‘qotib, qari teri ko‘rinishini egallay boshlaydi. Avitaminoz B2 da o‘sishningto‘xtashi, sochning tushishi, shilliq qobiqlar (ayniqsa, og‘iz burchaklari)ni zararlanishi, ishchanlik qobiliyatini pasayishi, gemoglobin sintezining buzilishi holatlari kuzatiladi.

Riboflavin manbalari

Uning muhim oziq-ovqatlardagi manbalari bu — sut va sut mahsulotlari, baliq, tuxum, jigar, yormalar (grechka va suli yormalari) va nondir. B2 vitaminining bir sutkadagi talabi — 2-5 mg.ni tashkil qiladi.

Vitamin B6 yoki piridoksin

[caption id="attachment_10344" align="aligncenter" width="678"] Foto: Healthyheartdigest.com[/caption] Vitamin B6 (piridoksin) organizmda muhim vazifalarni bajaradi. Asab tizimi va oqsillar almashinuvi uchun zarur. U oqsil va yog‘ning normal hazm bo‘lishini ta’minlab, azot almashinuvida muhim rol o‘ynaydi. Ushbu vitamin soch to‘kilganda, terining yallig‘lanishida qabul qilinadi.

Vitamin B6 manbalari

Vitamin B6 tarkibiga ega asosiy mahsulotlar — jigar, fasol, yormalar (grechka, so‘k), bug‘doy uni, drojji. B6 vitaminida bo‘lgan sutkalik ehtiyoj — 1-2 mg.ni tashkil qiladi. Piridoksin (B6 vitamin)— ko‘pgina o‘simlik va hayvon mahsulotlari: achitqi, bug‘doy murtagi, jigar, baliq, mol go‘shti va dukkakli donda bo‘ladi. Bu vitamin jigar, sut, kartoshka, sabzi, tuxum, sariyog‘, guruch, bug‘doy va karamda ko‘p bo‘ladi.

B6 vitamini yetishmasa...

Organizmda piridoksin yetishmasa bolalar o‘smay qoladi, me’da-ichak ishi buziladi, kamqonlik ro‘y beradi. Homiladorlarda stomatit, terining yallig‘lanishi, qo‘zg‘aluvchanlik, uyqusizlik kuzatiladi. Kishi organizmi uchun zarur miqdordagi piridoksin ichak bakteriyalari ta’sirida hosil bo‘ladi.

Vitamin B12 yoki sianokobalamin

[caption id="attachment_10345" align="aligncenter" width="640"] Foto: Shop-argo.ru[/caption] Vitamin B12 (Sianokobalamin) — yuqori biologik faol modda. Metionin, nuklein kislotalar sintezida va qon yaratilishi jarayonida qatnashadi. Siankobalamin jonivorlar tabiatiga ega mahsulotlarda bo‘ladi. Bular: jigar, go‘sht, baliqning ayrim turlari, pishloq va h. B12 vitamini ichak florasida ham ishlab chiqariladi. B12 vitaminida bo‘lgan sutkalik ehtiyoj — 15-20 mkg.ni tashkil qiladi. Organizmga ovqat bilan kiradi, u organizmda yetishmasa, kamqonlik paydo bo‘ladi. Siankobalamin mol jigarida ayniqsa ko‘p.

Vitamin B9 yoki foliy kislotasi

Vitamin B9 — qarish jarayonini sekinlashtiradi.

Foliy kislotasining tabiiy manbalari

Foliy kislotasi — dag‘al maydalangan un va ushbu undan tayyorlangan non mahsulotlarida, yormalarda (grechka, suli, so‘k), faso, gulkaram, qo‘ziqorin, jigar, tvorog, pishloq va ikrada mavjuddir. Mahsulotlarning pishirilishi natijasida 80-90% gacha mahsulotdagi vitamin yo‘qolishini bilishingiz muhimdir. Folat kislota ba’zi aminokislotalar almashinuvida va sintezida, shuningdek nuklein kislotalar sintezida qatnashadi, ko‘mikning qon yaratish funksiyasini kuchaytiradi, B12 vitaminini yaxshi o‘zlashtirilishiga yordam beradi. Folat kislota o‘simlik va hayvon mahsulotlarida, ayniqsa, jigar, buyrak va yashil barglarda ko‘p. Ichak mikroorganizmlari folat kislotani ko‘p miqdorda sintezlaydi.

Foliy kislotasi va homiladorlik

Hozir bo‘lmasa ham, yaqin yillarda homiladorlikni rejalashtirayotgan ayolga ham foliya kislotasi talab etiladi. Chunki homilaning foliya kislotasiga bo‘lgan ehtiyoji homiladorlikning ilk kunlaridan, ayol hatto homiladorlik haqida bilmagan davridan boshlanadi. Bu muhim davrni o‘tkazib yubormaslik uchun homilador bo‘lish imkoniyatiga ega bo‘lgan barcha ayollar kuniga foliya kislotasini shifokor bilan maslahatlashgan holatda qabul qilishlari maqsadga muvofiq bo‘ladi. Foliy kislotasida insonning kunlik talabi chaqaloqlarga 25-35 mkg bolalarga 50-100 mkg kattalarga 200 mkg homiladorlarga 400mkg.ni tashkil qiladi.

Vitamin P yoki rutin

Vitamin P (Rutin, Kversetin, Gesperidin) - ushbu vitamin flavonoidov guruhiga mansubdir. O‘simliklarda u asosan C vitamini bilan odatda qo‘shni bo‘la oladi. P vitamini qon tomirlariga ijobiy ta’sir etadi, C vitaminining ta’sir kuchini oshiradi, qon tomirlarining devorlarini baquvvatlashtiradi. Natijada ularning yallig‘lanishini oldini oladi va qon to‘xtatish xususiyatini oshiradi. Kversetin o‘sma hujayrasini o‘sishini sekinlashtiradi. Ayniqsa ko‘krak bezi raki va qon raklarida qo‘llaniladi. Gesperidin varikoz kengaygan venalarda (varikoz, gemorroyda) qon tomir devorini mustahkamlashda keng qo‘llaniladi. Ushbu vitamin na'matak, buzina, lipa, qora smorodina, limon po‘stlog‘ida mavjuddir. Sutkalik organizm talabi: Rutin — 30 mg, Kversetin — 15 mg, Gesperidin- 100 mg.

Vitamin PP yoki nikotin kislotasi

V i t a m i n PP (Nikotin kislotasi) 1911 yilda K.Funk tomonidan ajratib olingan va kaptarlarda beri-beri kasalligini davolashda samara bermasligi aniqlangan. Keyinchalik Goldoyerger degan olim tomonidan pellagra kasalligini davolashini aniqlagach, uni vitaminlar qatoriga qo‘shganlar. Pellagra atamasi italyancha pela agra — g‘adir — budir teri ma’nosini bildiradi, unda dermatit, diareya ( ich ketish ), xattoki, demensiya (aqlning zaiflanish) kasalliklari kelib chiqadi.

Vitamin PP vazifasi

Vitamin PP — teridagi suv almashinuviga javob beradi, qon tomirlarini kengaytiradi. Nikotinamid, nikotin kislota (PP vitamin) hujayralarning nafas olishida, oqsillar almashinuvida qatnashadi, organizmda o‘simlik oqsillarining hazm bo‘lishini tezlashtiradi, me’daning sekret va harakat faoliyatini normallashtiradi, me’da osti bezi ishlab chiqaradigan sekret va shira tarkibini yaxshilab, jigar ishini barqarorlashtiradi. Ushbu vitamin husnbuzarlarni, nevrozlarni davolashda qo‘llaniladi.

Nikotin kislota yetishmasa...

Organizmda nikotin kislota yetishmasa pellagra kasalligi ro‘y beBundan tashqari aqliy o‘sishdan qolish, depressiya, ich ketishi, tez charchash, uyqusizlik, qonda qand miqdori kamayi, kam quvvatlik kuzatiladi.

Vitamin PP manbalari

Nikotin kislota uy parrandasi, mol go‘shti, jigari, buyragida, achitqi, guruch kepagi, bug‘doy murtagida ko‘p bo‘ladi. PP vitamini na'matak, zveroboy, shalfey, bug‘doy kepagi, sabzi, qo‘ziqorin, brusnika va chernikalarda ham  mavjuddir. Sutkalik talabi kattalar uchun 20 mg atrofida, og‘ir mehnat qiluvchilarga 25 mg atrofida, bolalarga 6 oydan 1 yoshgacha — 6 mg; 1 yoshdan 1,5 yoshgacha — 9 mg; 1,5 yoshdan 2 yoshgacha — 10 mg; 3 yoshdan 4 yoshgacha — 12 mg; 5 yoshdan 6 yoshgacha — 13 mg; 7 yoshdan 10 yoshgacha — 15 mg; 11 yoshdan 13 yoshgacha — 19 mg; O‘spirin bolalar 14-17 yoshgacha — 21 mg; O‘spirin qizlar 14-17 yoshgacha — 18 mg.

Vitamin B5 yoki pantoten kislotasi

Pantoten kislotasi (B guruhi vitaminlariga mansubdir) — teri yallig‘lanishini oldini oladi, soch to‘kilishidan himoya qiladi, to‘qimalarga ijobiy ta’sir o‘tkazadi, ichaklarda ovqatning so‘rilish jarayonida ishtirok etadi. Undan asosan yallig‘lanish jarayonida, muzlaganda, boldir jarohatlarida foydalaniladi. Pantotenat kislota (B5 vitamin) — o‘simlik va hayvon to‘qimalarida ko‘p. Nerv sistemasi hamda buyrak usti va qalqonsimon bezlar faoliyatini normallashtiradi. Pantoten kislotasi sulida, yangi va quritilgan no‘xatda, kartoshka, pomidor va zemlyanikada mavjuddir. Sutkalik dozasi kattalarga — 0,4-0,8 gr, bolalarga — 0,1-0,4 gr.

Vitamin H yoki biotin

Vitamin H (biotin) — terining sog‘lom ko‘rinishi uchun zarur vitaminlardan biridir. Uning yetishmovchiligi terining yallig‘lanishi, seboreyyali dermatit, sochlarning kuchli to‘kilishi, yomon umumiy ahvol bilan namoyon bo‘ladi. H vitamini mevalarda, o‘simliklarning yangi chiqayotgan barglarida, bug‘doy donlarida, yashil no‘xat, yong‘oq, piyoz, dukkaklik o‘simliklarda va jigarda mavjuddir. Sutkalik talabi 30-100 mkg.

Vitamin C yoki askorbin kislota

[caption id="attachment_10349" align="aligncenter" width="600"] Foto: www.canceractive.com[/caption]

Vitamin C vazifasi

Vitamin C — allergik holatlarni kuchini kamaytiradi, qon tomirlarini baquvvatlashtiradi, organizmning qarshilik kuchini oshiradi, birlashtiruvchi to‘qimalarning holatini yaxshilaydi. Askorbin kislota (C vitamin) — moddalar almashinuvida, biriktiruvchi to‘qimalarning o‘zlashtirilishida, bu to‘qimalarning normal holatda tutib turilishi va tiklanishida muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga terining silliqligini ta’minlagan holda, uning tez qarishidan asraydi. Undan tashqari askorbin kislotasi qonning quyulishida ishtirok etadi va ayrim gormonlarning ishlab chiqarilishida ham ishtirok etadi. C vitamini virus va bakterial infeksiyalardan himoya qilish xususiyatiga egadir. C vitamini terida pigmentning to‘g‘ri taqsimlanishida ko‘maklashadi.

C vitamini yetishmasa...

Uning yetishmovchiligi terini rangsiz qilib, inson tez charchaydigan bo‘lib qoladi. Organizmda C vitamin yetishmasa, tog‘ay va suyak to‘qimalari tuzilishi buziladi, lavsha (singa) kasalligi ro‘y beradi. Organizmda askorbin kislota hosil bo‘lmaydi va to‘planmaydi.

Askorbin kislotasining tabiiy manbalari

Vitamin C organizmni kasallikka qarshi kurashish qobiliyatini ko‘taradi. Qon tomiri tizimi va terida dog‘ paydo bo‘lmasligi uchun zarur. Bu vitamin barcha sitrus mevalarda, qulupnoy, malina, karam, petrushka, ukrop, qizil qalampir va baqlajonda ko‘p bo‘ladi. C vitamini barcha mevalarda va yam-yashil ko‘katlarda mavjuddir. Shipovnik, qora smorodina, oblepixa, shirin bulg‘or qalampiri, ukrop, petrushka, gulkaram va karamda, apelsin, qulupnay, olmalar, gilos, shavel, shpinat, kartoshka va boshqa mahsulotlarda mavjuddir. Uning miqdori ayniqsa, petrushka, na'matak, oblepixa, qora smorodinalarda ko‘pdir. Ushbu vitamindagi insonning kunlik ehtiyoji 60-100 mg.ni tashkil qiladi.

Vitamin A yoki retinol

Vitamin A (Retinol)  1909 yilda ochilgan va 1933 yilda sintezlangan. Ikki xil formada bo‘ladi: retinol va karotin. Vitamin A (retinol) — ushbu vitamin o‘sish jarayoni hamda ko‘zlarga o‘z ijobiy ta’sirini o‘tkazadi. Retinol (A vitamin) tabiatda keng tarqalgan. O‘simlik to‘qimalarida A provitamin (organizmda retinolga aylanadigan karotinoid pigmentlar) holida uchraydi. Ko‘rish pigmentlari hosil bo‘lishida qatnashib, organizmning normal o‘sishini, ko‘zning turli darajadagi yorug‘likka moslashishini ta’minlaydi. Shuni ham aytib o‘tish joizki, A vitamini uzoq vaqt davomidagi yorug‘lik nuri, kislorod yoki yuqori harorat ostida nobud bo‘ladi. Sifatsiz yog‘lar ham vitamin Ani nobud qiladilar.

A vitamini manbalari

Uning ozuqaviy manbalari bu — baliq va jonivorlarning jigari, sariyog‘, qaymoq, pishloq, tuxum sarig‘i, baliq yog‘idir. O‘simlik mahsulotlarida uning provitamin ko‘rinishi, ya’ni karotin ko‘rinishida mavjuddir. A provitamini (beta-karotin) mavjud mahsulotlar odatda sabzi rang bo‘lib, qizil yoki sariq ham bo‘lishi mumkin. Demak bular, sabzi, pomidor, qovoq, o‘rik, ryabina, oblepixa, na'matakdir. Bu mahsulotlar organizmning A vitaminiga bo‘lgan talabining uchdan bir qismini qondiradi. Karotin esa o‘simlik yog‘lar tarkibida bo‘ladi. Bundan tashqari sabzi, pomidor, ko‘kat va sariq rangli sabzavotlar, mevalar va reza mevalarda ham mavjud. Karotin yog‘da yaxshi eriydi, shuning uchun bu mahsulotlarni yog‘, qaymoq yoki smetana bilan iste’mol qilgan ma’qul.

A vitaminining foydalari

• Ko‘rish organlari bilan bog‘liq ko‘pgina kasalliklarni davolashda yordam beradi.
• Uning boshqa nomi – Immunitet vitamini. Chunki u tananing infeksiyalarga qarshi kurashish qobiliyatini orttiradi.
• Teri va sochni go‘zal, sog‘lom holatda saqlaydi.
• Bola bo‘yining o‘sishida yordam beradi, suyaklarni mustahkamlaydi, tish va tish milklarini sog‘lomlashtiradi.
• Qalqonsimon bezlar faoliyatini yaxshilaydi.

A vitamini yetishmasa...

Immunitet tushib ketishi oqibatida tana o‘zining kurashish qobiyaliyatini yo‘qotib, kasalliklarga ochiq bo‘ladi. Organizmda retinol yetishmasa, teri qurishib oqaradi, qipiqlanadi, muguzlanadi, unda mayda toshmalar paydo bo‘ladi, terining yiringli kasalliklari avj oladi, soch quruq, xira bo‘lib, to‘kila boshlaydi, tirnoq mo‘rtlashib qoladi. Yoruqqa qaray olmaslik, shabko‘rlik, kon’yunktivitga asosan A vitamin yetishmasligi sabab bo‘ladi. Retinol yetishmasligi oqibatida ko‘zlarning qizarib ketishi va achishishi kuzatiladi. Mabodo shifokor A vitamini ichishni tavsiya qilsa, qancha miqdorda ichishni ham yozib olishni unutmang, chunki me’yoridan ortiq ichib yuborish ham xavfli. Agar yuqorida sanab o‘tilgan mahsulotlarni doimiy ravishda iste’mol qilib tursangiz, qo‘shimcha A vitamini ichishga hojat qolmaydi.

Avitaminoz A ning belgilari

Avitaminoz A ning belgilari: ko‘rish o‘tkirligini pasayishi, qorong‘ida ko‘rmaslik, ya’ni “shabko‘rlik kasalligi” vujudga keladi, qoplovchi to‘qimalar quriydi, ayniqsa, ko‘zning shilimshiq pardasi qurib, ko‘z shox pardasining ko‘rishi-kseroftalmiya “grekcha xeros — quriq, ophtalmos — ko‘z atamalaridan olingan” kasalligi kelib chiqadi, o‘sishni to‘xtashi, og‘irlikni pasayishi va organizmni oriqlab ketishi kuzatiladi. Teri quruqligi kasalligi oqibatida dermatit, bronxit kabi nafas yo‘llarining xastaliklari kelib chiqadi. A vitaminidagi kunlik ehtiyoj — 1600-5000 ME ni tashkil etadi.

Vitamin D

[caption id="attachment_10350" align="aligncenter" width="780"] Foto: www.directhealthcanada.ca[/caption] Vitamin D (Kalsiyferollar yoki raxitga qarshi faol moddalar) bo‘lib, kimyoviy tabiati jihatidan sterinlar(xolesterin)ning hosilasidir, 1916 yilda o‘rganilgan va 1931 yilda sun’iy hosil qilingan. Kalsiferollar ichida eng muhimlari xolekalsiferol (Vitamin D3), ergokalsiyferol (Vitamin D2) hamda digidroergokalsiferol (Vitamin D4) lardir. Vitamin D (kalsiyferol) — organizmdagi kalsiy va fosforni muvozanatga keltirib turadi. Kalsiferol (D vitamin) moddalarning mineral almashinuviga, suyak hosil bo‘lishiga ta’sir ko‘rsatadi. U yosh bolalar skeletining jadal o‘sishi va suyaklanishi davrida ayniqsa zarur.

Vitamin D manbalari

Manbalari bo‘lib baliq va baliq mahsulotlari, sariyog‘, tuxum sarig‘i hisoblanadi. U baliq yog‘ida, ikrasida, tovuq tuxumlarida, kam miqdorda qaymoq va smetanada mavjuddir. Tunes, treska va b. baliqlar moyi kalsiferol manbai hisoblanadi. Lekin, organizmlarda ularning provitaminlari — xolesterol, ergosterollar uchraydi, ular quyosh nuri ta’sirida tegishli vitaminlar shakliga aylanishadi. Quyosh nuri yog‘li moddalar bilan birgalikda bu vitaminning paydo bo‘lishi va teri orqali ichkariga so‘rilishiga yordam beradi.

D vitaminning foydalari

Suyak va tishlarni mustahkamlovchi kalsiy va fosfor moddalarining organizmga so‘rilishiga yordam beradi.  A va C vitaminlari bilan birgalikda qabul qilinsa, shamollash kasalliklarida ham foydali. A vitaminining o‘zlashtirilishini ta’minlaydi. Ko‘z jildi, shilliq pardasining yallig‘lanishini davolashda yordam beradi.

D vitamini yetishmasa...

Organizmda D vitamin yetishmasa raxit kasalligi paydo bo‘ladi. Tishlar yemirilishi va suyaklarni yumshoqlashishi oqibatida bola suyaklarining nomutanosib rivojlanishi. Raxitning oldini olishning eng yaxshi yo‘li – kunduzi sayr qilish va tent ostida quyosh vannasi qabul qilish. Ushbu vitamindagi bolaning kunlik ehtiyoji — 400- 500 ME ni tashkil qiladi.

Vitamin E yoki tokoferol

Vitamin E (Tokoferol) yoki ko‘payish vitamini, u 1925 yilda o‘rganilgan va 1936-1938 yillari sintez qilingan. Tokoferol yunoncha “tocos — bola tug‘ilishi, fero — tashiyman” degan ma’noni anglatadi. E vitamini tokoferollarning aralashuvidan tarkib topgan. Faol antioksidant.

Vitamin E vazifalari

Vitamin E (tokoferol) — mushaklarning baquvvatligini ta’minlaydi, undan tashqari yallig‘lanishning oldini oladi, A vitaminining oksidlanishi, C vitamini, karotin va yog‘li kislotalarning nobud bo‘lishini oldini oladi. Birlashtiruvchi to‘qimalar, sochlar, tirnoq kasalliklarida, husnbuzarlarni davolashda qo‘llaniladi.

Tokoferol  - ko‘payish vitamini

Tokoferol (E vitamin, ko‘payish vitamini) muskul va jinsiy bezlar faoliyatini kuchaytiradi, ichki a’zolarda yog‘da eriydigan barcha vitaminalar, ayniqsa retinol to‘planishiga yordam beradi. O‘simliklarning yashil qismi hamda ulardan olinadigan moyda (masalan, kungaboqar moyida) mo‘l bo‘ladi. Vitamin E: Teri kasalliklari kelib chiqmasligi uchun zarur. Bu vitamin sut , tuxum sarig‘i va sabzavotlarda ko‘p bo‘ladi.

E vitaminining tabiiy manbalari

Asosiy ozuqaviy manbalar bu — o‘simlik yog‘lari (asosan rafinadlanmagan), jigar, tuxum, yormalar va dukkaklik o‘simliklar. Hayvonlardan olinadigan mahsulotlar orasida tuxum E vitaminining bulog‘i hisoblanadi. Tokoferol o‘simliklar tarkibida ham bor, eng boyi bug‘doy, o‘simlik yog‘i, soya, ismaloq, barglari ko‘katlar va boshoqli o‘simliklardir. Agar ovqatlaringizda mana shu mahsulotlar bilan birgalikda jonzotlar yog‘laridan foydalansangiz, Ye vitamini organizmga yaxshi singgadi. Tokoferol organizmda qisqa vaqt saqlanadi, shuning uchun ushbu mahsulotlardan tayyorlangan taomlarni har kuni iste’mol qilish maqsadga muvofiq.

E vitamini foydalari

• Organizmning kislorod bilan ta’minlanishini yaxshilaydi.
• A vitamini bilan birgalikda o‘pkani notoza havodan saqlaydi.
• Kuygan va kesilgan joylarning o‘rni tezroq va chandiqsiz bitishini ta’minlaydi.
• Tana hujayralarining chidamliligini oshiradi.

E vitamini yetishmasa...

• Qon hujayralari buzilishi, kamqonlik.
• Mushak tolalarining bo‘shashishi (ajin).

Ushbu vitamin taxchilligini oldini olish uchun vodoprovoddan keladigan xlorli suv iste’molini kamaytiring. Kunlik talab — 29-30 mg.ni tashkil qiladi.

Vitamin K yoki  filloxinon

[caption id="attachment_10351" align="aligncenter" width="673"] Foto: livestrongcdn.com[/caption] Vitamin K (antigemorragik vitamini, filloxinon ) 1939 yilda kashf etilgan, vitamin K ning ikkita vitameri (K1 va K2) bor. Ularni kashf etgan olimlar K.E.Doyzi bilan X.Dam 1943 yili Nobel mukofotiga sazovor bo‘lishgan. Filloxinon (K vitamin) — qon ivishining asosiy omillaridan biri. Organizmda K vitamin yetishmaganda turli a’zolar (burun, milk, me’da-ichak va b.)dan qon ketishi kuzatiladi. Vitamin K — ushbu vitamin ayniqsa karam hamda gulkaramlar, shpinat, qovoq, tomatda ko‘pdir. Undan tashqari u lavlagi, kartoshka, sabzi, yormalarda va dukkaklik o‘simliklarda ham mavjuddir. K vitamini ichak mikroflorasida ishlab chiqariladi. Bakteriyaga qarshi dori-darmonlar ishlatilishi (antibiotiklar) oqibatida foydali bakteriyalar kamayib ketsa, tarkibida K vitamini mavjud bo‘lgan ozuqalar tavsiya etiladi. Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda ilk kunlarda ushbu vitaminning yetishmovchiligi kuzatiladi. Ushbu vitamindagi kunlik talab 0,1-0,3 mg. ni tashkil qiladi.

K vitaminiga boy mahsulotlar

K vitaminiga boy bo‘lgan mahsulotlar –yashil bargli sabzavotlarning faqat yangi uzilganlari. Muzlatilgan mahsulotlarda K vitamini o‘lgan bo‘ladi. Bundan tashqari yogurt, beda, tuxum sarig‘i, soya, baliq moylari tarkibida ko‘p bo‘ladi. Unga bo‘lgan ehtiyoj, ko‘pincha, ichak florasi orqali ta’minlanadi. K vitamini foydasi, u qon quyuqligini normal holatda saqlaydi. Avitaminoz K da jigarda protrombinning biosintezi buzilishi oqibatida qonning ivishi sekinlashadi,ayrim hollarda teri ostida, mushaklarda qon quyilishi (gemoraggiya ) holati kuzatiladi.

F vitamini

F vitamini – to‘yinmagan yog‘li kislotalar. Bu iste’molda ishlatiladigan o‘simlik yog‘lari tarkibidagi kislotalardir. Vitamin F — o‘zi bilan yog‘li kislotalarni namoyish etadi. Ular yog‘larning almashinuvida ishtirok etadilar. Terini yangilanib turishida katta rol o‘ynaydi. Undan asosan teri kasalliklarini davolashda foydalaniladi.

F vitaminiga boy mahsulotlar

Ko‘pgina kerakli yog‘li kislotalar quyidagi o‘simlik yog‘lar tarkibida bo‘ladi: zig‘ir, soya, kungaboqar, yong‘oq. Shuningdek, yong‘oq, yeryong‘oq, pista, bodom ham F vitaminiga boy. Ammo bularning hammasi ochiq idishlarda saqlanishi shart, issiqda F vitamini buzilib ketadi.

F vitaminining foydalari

Teri va sochlarning sog‘lomligini saqlaydi. Bolalarning bo‘yi o‘sishiga yordam beradi va o‘zini his qilishni yaxshilaydi. Ichki sekretsiya bezlarining faolligiga samarali ta’sir qiladi, kalsiyning so‘rilishini yaxshilaydi. Agar semirib ketayotgan bo‘lsangiz F vitaminiga boy ozuqalarni ko‘proq iste’mol qiling. Ular to‘yinmagan yog‘larni yo‘qotib, ortiqcha vanzlardan xalos qiladi.

F vitamini yetishmasa...

To‘yimagan yog‘li kislotalar yetishmasligining boshlang‘ich belgilari, terida sariq yog‘li tangachalar paydo bo‘lishi, sochlar qurishi va mo‘rtlashishi. Agar bu vitamin taxchilligi oshib ketsa, har xil toshmalar toshadi, ich ketishiga moyillik ortadi. Sutkalik organizm talabi kattalarga 1000 mg atrofida, bu 20-30 gr o‘simlik yog‘i deganidir.

© O‘quv Davolash Kompleksi tibbiyot kolleji. ODK.uz

Venalarning varikoz kengayishi bu – vena qon tomirlarining shishib qolishidir. Qon tomirlarda qonning yaxshi oqmasligi tufayli, qon tomirlar kengayishni boshlaydi. Qon tomir devori juda yupqa yupqa bo‘lib qoladi va terining yuza qismlarida ko‘k rangda ko‘rinadi. Venalarning varikoz kasalliklari juda keng tarqalgan kasallik hisoblanib, kasallikning rivojlanishi uchun ko‘plab omillar o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Shu jumladan organizmdagi endokrin o‘zgarishlar – kasallik asosan ayollarda uchraydi –​ hayz sikli, homiladorlik, tug‘ruq, menopauza va klimaks holatlarida organizmning endokrin sistemasida katta o‘zgarishlar kuzatiladi.

Vena tomirining ushbu kasalligi – butun dunyoda keng tarqalgan patologik holar hisoblanadi. Ushbu fakt vena tizimini o‘rganish, tashxis qilish va davolash tibbiyotning yangi sohasi – Flebologiyani paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi.

Vena tizimi kasalliklari ichida eng keng tarqalgani bu vena tomirlarining Varikoz kengayishidir. Misol uchun tizimning boshqa kasalliklari: orqa chiqaruv venasi kengayishi (gemorroy-bavosil), qizilo‘ngach, urug‘don kanali venasi (Varikotselle) kabilar bo‘lishi mumkin.

Biroq eng keng tarqalgani va eng oddiy belgilari bilan ham bilish mumkin bo‘lgani bu venalarning varikoz kengayishidir.

Varikoz kasalligining sabablari

• Bu ko‘p vaqt tik oyoqda turib ishlovchilarda uchraydi. Chunki uzoq muddat tik holatda ishlash natijasida oyoqlardagi qon tomirlarda qon bosimi oshadi va o‘z navbatida venalarning chuqur o‘zgarishlariga sabab bo‘ladi. Bunga yana organizmning ortiqcha vazn holati ham ta’sir ko‘rsatadi.
• Irsiy moyillik. Agar ota-onaning har ikkisida venalarning varikoz kasalliklar uchrasa, 70 % ehtimol bilan ularning farzandlarida ham uchrashi aniqlangan.
• Kam harakat hayot tarzi. Bu omilni flebologlar (ven qon tomirlari va ularning kasaliklari bilan shug‘illanuvchi shifokor) asosiy omil hisoblashadi. Agar inson ko‘p vaqt davomida kompyuterda ishlasa ham kasallikning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.
• Endokrin tizim o‘zgarishlari: Bu omil ko‘proq ayollarda uchraydi. Chunki ayolarning organizmida ba’zi vaqtlarda esterogen gormoni juda kam miqdorda ishlab chiqariladi. Lekin sariq tana organizmda esterogenning sintezini kuchaytiradi. Esterogen esa qon tomirlar muskul qavatining tonusini pasaytiradi.
• Vena qon tomirlarida qon oqimining buzilishi tufayli. Bu omil qon tomirlarning ichida hosil bo‘ladigan tromb, o‘sma kabi ta’sirida yuzaga keladi.

Yuqoridagi omillardan tashqari venalarning varikoz kasalliklariga insonlar hayot tarzi ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Agar inson hayoti davomida ko‘p miqdorda spirtli ichimliklar istemol qilsa, bunday insonlarda varikoz kasalligi yuzaga kelishi foizi ko‘proqdir. Chunki zaharli moddalar, spirtlar qon tomirlariga gipotonik ta’sir ko‘rsatadi.

Venalarning varikoz kengayishi kasalligi belgilari

• Oyoqlarda uzoq muddat tik yurganda og‘riq kuzatiladi;
• Tunda oyoqlarning qaltirash bezovta qiladi;
• Kechqurun oyoqlarda shishlar kuzatiladi;

Agar shu bosqichda kasallikning oldini olinmasa, kasallik yanada avj oladi va quyidagi belgilar yuzaga kela boshlaydi:

• Teri qoplamalarida venoz to‘rlari yaqqol ko‘rina boshlaydi;
• Teri to‘q rangda, unda jigarrang-pushti dog‘lar paydo bo‘ladi
• Agar tizzaning orqa qismini palpatsiya qilib ko‘rilsa, varikozga uchragan vena qon tomirini oson aniqlash mumkin;
• Bemor yotgan holatda bo‘lsa, venalar yo‘qoladi, agar holati qaytsa yana paydo bo‘ladi.

Agar venalarning varikozi uzoq muddat davom etadigan bo‘lsa, quyidagi simptomlar yuzaga kela boshlaydi:

• Venalarning o‘zgarishga uchragan qismlarida pigment almashinuvining buzilishi;
• Palpatsiya qilib ko‘rilganda o‘zgarishga uchragan sohada qattiq hosila seziladi;
• Trofik yaralar.

[box type="info" align="aligncenter" class="" width=""]Ko‘p hollarda venalarning varikoz kasalliklarida haroratning ko‘tarilish belgilari kuzatilishi mumkin. Ba’zida esa qattiq hosiladan qon oqishi ham mumkin.[/box]

Surunkali venoz yetishmovchiligi

• Zararlangan qon tomir sohasida qichishish;
• Kechqurun oyoqlardagi qaltirashlar;
• Oyoqdagi shishlar;
• Yumshoq to‘qimalardagi shishlar;
• Yara paydo bo‘lishi

Yuzaki venalardagi tromboflebitlar

• Zararlangan qon tomir sohasida qizarishlar;
• Og‘riq belgilarining hayot davomida kuchayib borishi;
• Bemorda haroratning ko‘tarilishi (subfebril darajagacha);
• Qon tomir zararlangan sohada haroratning mahalliy ko‘tarilishi;
• Palpatsiyada yumshoq to‘qimaning qattiqlashuvini aniqlash mumkin.

Bunday holat inson hayotining 100% o‘limi bilan tugashi ehtimolligi yuqori bo‘lladi. Chunki zararlangan qon tomirida hosil bo‘lgan qon quyqasi yoki tromb yaqindagi qo‘shni tomirlarni ham zararlashi mumkin.

Trofik yaralar

Bunday yaralar venalarda chuqur o‘zgarishlar natijasida yuzaga keladi va tez yordam ko‘rsatishni talab etadi. Trofik yaralar sekinlik bilan rivojlanadi. Shuning uchun quyidagi patologik holatlarga e’tibor qilish zarur:

• Teri qoplamasi zararlangan sohasida to‘q rangli hosila paydo bo‘ladi;
• Teri ko‘k rangda ko‘rinadi va yaltiraydi.

[box type="info" align="aligncenter" class="" width=""]Bunday yaltiroqlik kuzatiladigan soha tezda jarohatlanadi va terida ochiq yaralar paydo bo‘ladi. Agar o‘z vaqtida davolanmasa, ochiq yaralarga ikkilamchi infeksiyalar tushib sepsis holatini yuzaga keltirishi mumkin.[/box]

O‘pka arteriyasining tromboemboliyasi

Bu kasallik ko‘p hollarda bemorlarning to‘satdan o‘limiga olib keladi. Shuning uchun shifokorlar venalarning varikoz kasalliklarini o‘z vaqtida davolashni talab qilishadi. Bunday kutilmagan o‘limning sababi shuki, o‘zgarishga uchragan sohada hosil bo‘lgan tromb qon oqimi bilan hayotiy muhim qon tomiri o‘pka arteriyasiga borib tiqilib qoladi.

Bunda bemorda quyidagi klinik belgilar kuzatiladi:

• Ko‘krak sohasida tez, bosuvchi og‘riq;
• Kollaps holatiga tushish;
• Og‘iz-burun uchburchagida ko‘karishlar;
• Xirillash.

Agar yuqoridagi belgilar kuzatiladigan bo‘lsa, zudlik bilan tez tibbiy yordam ko‘rsatilishi zarur.

Varikoz kasalligini tashxislash

Varikoz kasalligi tekshiruvi bemor oyoqlarini palpatsiya (barmoq bilan bosib ko‘rish) ga asoslangan. Bundan tashqari, maxsus tadqiqotlar o‘tkaziladi:

• Funksional sinama (proba);
• Venalarni dupleks ultratovush skaner qilish;
• Dopplerografiya;
• Flebografiya.

Varikozni davolash

Bemorlarni davolashni varikozning eng birinchi belgilar yuzaga kelgandayoq boshlash zarur. Hozirgi kunda umumiy va mahalliy qo‘llash uchun dori vositalari yetarlicha va bu flebolog-shifokor tomonidan individual tanlanadi.

Varikoz kasalligi medikamentoz (dori vositalari bilan) yoki jarrohlik usuli bilan davolanadi.

Medikamentoz usullarda davolash asosan, vena qopqoqlari ishini rag‘batlantiruvchi, tomirlar devorlarini oziqlantiruvchi hamda tomirlardagi quyqa (tromb)larni erituvchi dorilar beriladi. Bularga Detraleks, Troksivazin, Lioton Gel hamda yallig‘lanishga qarshi surtmalar tavsiya qilinishi mumkin. Kasallikning oxirgi bosqichlarida qon quyuqlashishiga qarshi (antikoagulyantlar) preparatlar tromblarning so‘rilishi va profililaktikasi uchun talab qilinadi.

Jarrohlik usuli: Operatsiyalar varikozning juda kengayishida, terining trofik kasalliklarida, o‘tkir tromboflebitda buyuriladi. Jarayon lazer nurlari bilan amalga oshiriladi. Bu nisbatan xavfsiz, tezkor va og‘riqsiz usuldir. Biroq, biz Varikoz hatto jarrohlikdan keyin ham qaytalanishi mumkinligi inobatga olishimiz kerak! Shu sababli be’morga qat’iy tartibda ortiqcha yuk va mehnatni cheklab, profilaktik choqalarga amal qilish shart!

Albatta venalarning varikoz kengayishlarida diyetaga rioya qilish zarur. Bunda bemor

• Xamirli, shirin va yog‘li taomlarni cheklash zarur. Birinchi navbatda ortiqcha vazndan halos bo‘lish muhim ahamiyatga ega. Agar bemorning vazni normal bo‘lsa, zararli taomlarni cheklash zarur.
• Choy bilan qahvani ham kam miqdorda iste’mol qilish kerak. Qahvani sut bilan aralashtirib ichish tavsiya etiladi.
• Yangi tayyorlangan olcha, shaftoli, sitrus mevalarning sharbatlarini muntazam iste'mol qilish kerak. Agar shifokor ko‘rigidan so‘ng tromboflebitga ehtimol bo‘lsa, oshqovoq sharbati judayam foydalidir.

[box type="info" align="aligncenter" class="" width=""]Ko‘p miqdorda sharbat iste'mol qilish organizmda zaharli qoldiqlar va ortiqcha vaznni yo‘qotish uchun katta yordam beradi. Bunday muolajani to‘xtovsiz kamida 3 oy qo‘llash zarur.[/box]

Varikozning oldini olish

Varikozning oldini olish uchun shifokorlar quyidagi tavsiyalarni beradilar:

• Dam olish va ish vaqtini to‘g‘ri tashkillashtirish kerak. Shunda oyoqlarga tushadigan zo‘riqishni oldini olishimiz mumkin.
• Agar venalarning kengayishi ish faoliyati bilan bog‘liq bo‘lsa, unda (ko‘p vaqt bir yerda tik turish, o‘tirish) holatni tez-tez almashtirib turish zarur.
• Ayollar uzoq muddat tor, uzun poshnali oyoq kiyimlarni kiyib yurishi taqiqlanadi.

Quyidagi videolavha orqali "Homiladorlikda venalarning varikoz kengayishi" kasalligi haqida batafsil ma'lumot olishingiz mumkin.

Salomatlik eng katta boylik!.. Salomat bo‘ling!

Asosan jigar yallig‘lanishi bilan kechadigan D gepatiti hozirgi vaqtda turli yoshdagi kishilar o‘rtasida uchraydi. Bu kasallik gepatit B ning zamirida rivojlanadi. Kuzatishlarga ko‘ra, gepatit D virusi ko‘pincha sterillanmagan tibbiy asbob-uskunalar orqali, masalan, qon quyganda, shuningdek tishlarni davolaganda, yetarlicha himoyalanmay jinsiy aloqa qilganda kishiga yuqib qoladi. Bundan tashqari, D gepatiti virusi nuqsonli bo‘lib, uning ko‘payishida B gepatiti viruslari muhim rol o‘ynaydi. Demak, o‘tkir yo surunkali B gepatiti bilan og‘riganlarda D gepatit yuzaga kelishi tezlashadi. Kasallik viruslari tashqi muhitga juda chidamli bo‘ladi, biroq zararlangan joyni kislota va ishqorlar bilan artganda nobud bo‘ladi. Agar gepatit B bilan og‘rigan odam ayni vaqtda gepatit D ga ham chalinib qolsa, super infeksiya, ya’ni bitta infeksiyaga boshqasining qo‘shilishi ro‘y beradi. Bunday holat ayniqsa:

• narkotik moddalarni inyeksiya yo‘li bilan qabul qilganda;
• tez-tez qon almashtirib (ya’ni qon quydirib) turganda;
• gemodializ (sun’iy buyrak) apparatidan foydalanganda;
• badanga naqsh solish (tatuirovka) da;
• stomatologiya kursisida tishlarni davolatganda;
• tartibsiz jinsiy aloqa qilganda tez-tez ro‘y beradi.

Kasallik yuqqandan keyin...

D gepatiti virusi qonga tushgach, jigarning eng ichkari hujayralarigacha yetib boradi. Ayanchli tomoni shundaki, D gepatitini yuqtirgan bemorning jigari ilgari B gepatiti virusi bilan albatta, og‘rigan bo‘ladi. O‘z-o‘zidan ayonki, delta gepatit virusi B gepatiti virusining genetik mahsulotlariga qo‘shilib, (ochiqrog‘i jigarda o‘rnashib) hujayralarda virus zarrachalarining ko‘payishini faolllashtiradi. Bu esa jigar hujayralarining kuchli zararlanishi va yallig‘lanishiga olib keladi.

Virusli gepatit D alomatlari

Ta’kidlash joizki, D gepatiti alomatlari (simptomlari) xuddi virusli gepatit B niki singari kechadi. Masalan, bemor quvvatsiz bo‘ladi, salga charchaydi, terlaydi, kayfiyat salga buziladi, ish qobiliyati pasayib ketadi. Ayrim hollarda beholllik shunchalar kuchayadiki, hatto bemorlar ish jarayonida ham dam olishga majbur bo‘lishadi. Aksariyat bemorlar esa tezlik bilan oza boshlaydilar.

• Ayniqsa, kasallik xuruji davrida bemorlarning qariyb hammasida dispeptik sindrom (ya’ni doimiy ko‘ngil aynishi, qayt qilish, ishtaha yo‘qolishi) rivojlanadi.
• Ba’zi hollarda esa xuruj vaqtida bemorlar jigar sohasidagi og‘riqdan shikoyat qiladi. Bunday og‘riq ko‘pincha jismoniy harakat paytida yoki parhez buzilganda paydo bo‘ladi. Bemor o‘ng biqinida xuddi “bir narsa osilib turgandek” bezovtalanadi. Bundan tashqari ozgina ovqat iste’mol qilinsa ham oshqozon sohasida og‘irlik seziladi.
• Kasallikning og‘ir turida uyquchanlik, burun va milklarning tez-tez qonashi, badanda sariqlikning kuchayishi kuzatiladi. Ayrim bemorlarning bo‘g‘imlarida og‘riq turadi hamda tana harorati ko‘tariladi. Jigar paypaslab ko‘rilganda qo‘lga qattiq tegadi, qirrasi o‘tkir, yuzasi tekis bo‘ladi. 30-40 foiz holatlarda esa taloq kattalashishi mumkin.

Jigar serroziga bir qadam

Aytish joizki, D gepatiti (delta gepatit ham deyiladi) xurujlari yil davomida besh martagacha qaytalashi mumkin. Bu xurujlar vaqtida bemor biroz sovuqqotadi, mushaklari va suyaklarida og‘riqni sezadi, badanidagi sariqlik kuchayadi. Ayrim bemorlar burnidan hech sababsiz qon ketadi, milki qonayveradi. Delta gepatitga chalingan 10-15 foiz bemorlarda esa oyoqlar shishishi va qorinda suyuqlik to‘planishi (istisqo) kuzatiladi. Kasallik juda tez avj olib jigar sirroziga aylanib ketishi mumkin. Masalan, delta-gepatit bilan og‘rigan bemorlarning aksariyatida 6-7 oy ichida jigar sirrozi rivojlanadi.

Profilaktika, emlash, muolaja

Kasallikning oldini olish uchun avvalo B gepatitiga qarshi o‘z vaqtida emlangan ma’qul. Emlash to‘g‘ri bajarilsa kishi virusli D (delta) gepatitiga umuman chalinmaydi. Shuningdek odam juda hushyor bo‘lishi, turmushda ozodalikka amal qilishi, ayniqsa, davolanayotgan paytlarda sterillangan asbob-uskunalardan foydalanishi lozim. Muolaja jarayonida odatda virusga qarshi alfa-interferon qo‘llaniladi. Bu preparat virusning jigar hujayralarida ko‘payishiga qarshilik ko‘rsatadi. Shuningdek bemorning immunitetini ko‘tarish ham foyda beradi. Simptomatik (dori-darmonlar orqali) davo usullari yordamida qonni toksinlar (zaharlanishlar) dan tozalash buyuriladi. Bundan tashqari vitaminlar va gepatoprotektorlar (jigar hujayralarini himoyalovchi preparatlar) qo‘llaniladi.

Bilib qo‘ygan yaxshi

Man etiladi! Virusli B va D gepatitlari bilan og‘riganlar quyidagi mahsulotlardan o‘zlarini tiyishlari kerak:

• yog‘li shirin kulchalar, qatlama, sutga qorilgan xamirdan tayyorlangan pishiriqlar;
• nordon, shuningdek bochkada tuzlangan sabzavotlar va loviya yoki no‘xat (qorinni dam qilmasligi uchun)
• qaynatilgan yoki qovurilgan tuxum, qaymoq va yog‘li pishloq;
• gazlangan ichimliklar;
• achchiq qahva, muzqaymoq va qora shokoladlar;
• Murabbo, asal, qand va karamelli konfetlar cheklangan miqdorda iste’mol qilinadi.

Aytish joizki, bemor parhezga qat’iy rioya etsa asta-sekinlik bilan kasallikdan qutula boradi. Bordiyu parhezni buzib qo‘ysa, ya’ni kuchli ovqat iste’mol qilsa, jigar faoliyati izdan chiqadi va gepatit surunkali tus olib, tuzalishi qiyin kechadi. Umuman surunkali B gepatiti va virusli D (delta) gepatit bilan og‘rigan har bir bemor hayotiga jiddiy qarashi, o‘z ahvolini doimiy nazorat qilishi va muolajani bosqichma-bosqich takrorlab turishi shart. Ayniqsa shifokor bilan bu borada maslahatlashish va uning buyurganlariga qat’iy rioya etish darddan forig‘ bo‘lish imkonini beradi.

Muxlis maslahati

Junaydullo Bahriyev, Samarqand: — Gepatit B bilan og‘riganimdan keyin doim parhezga rioya etib yuraman. Bilganlarimni muxlislar bilan bo‘lishish istagida maktub yo‘llayapman. Parhez uchun buyurilgan taomlarni qachon va qanday iste’mol qilish, ayniqsa ularni tayyorlash qoidalariga rioya etishning ahamiyati katta. Chunki jigar kasalliklarida iste’mol qilinadigan taomlarga ziravor va tuzni kamroq solish kerak. Bunday taomlar yaxshi pishirilgan, iloji bo‘lsa bug‘da dimlangani ma’qul.

• Sabzavot va yormalardan tayyorlangan go‘shtsiz sho‘rvalar, qiymali ugra hamda mastavalar yengil taom hisoblanadi. Ovqatlarga yog‘siz mol go‘shti va tovuqning yumshoq joylaridan ishlatish kerak.
• Palov tayyorlashda zirvagi kamroq qovurilib, unga qaynatilgan go‘sht solishni tavsiya etaman. Shuningdek yog‘siz baliqni qaynatib yoki gaz pechida pishirib iste’mol qilish ham mumkin. Sut-qatiq mahsulotlari yangi xolda bo‘lsa yanada yaxshi. Ho‘l mevalarning shirin turlaridan xomligicha yeb turish kerak. Yoki ulardan kompot va kisellar tayyorlab ichish mumkin.

© Kamron Mahkamov

• O‘g‘il bola jinsiy a’zoning normadagi uzunligi qancha bo‘lishi kerak?
• Qizlik pardasi qanday holatlarda yirtilishi mumkin?
• Varikoz kasalligi va uni davolash usullari
• Peshob tutolmaslikni davolasa bo‘ladimi?

Varikosele – urug‘ tizimchasidagi venalarning kengayishi bo‘lib, bunda urug‘donlarda vena oqimi buzilishi yuzaga chiqadi. Moyaklarda diskomfort, ba’zida og‘riq va ko‘z bilan ko‘rilganda kengaygan venalar bilan namoyon bo‘luvchi patologiyadir. Kengaygan venalar ba’zida yallig‘lanishi yoki yorilib ketib moyaklarga qon quyilishi ham mumkin. Varikoseleni o‘z vaqtida davolamasa, urug‘donlarning hajmi kichrayadi, spermatogenez jarayoni buziladi, bepushtlikka va erkaklarda “erta klimaks”ga sababchi bo‘ladi.

Varikosele – urug‘ tizimchasidagi venalarning kengayishi bo‘lib, kasallikning o‘zi inson hayoti uchun xavf tug‘dirmaydi va hech qanday diskomfort holatlariga sabab bo‘lmaydi. Lekin uning oqibatida erkaklarda “og‘rimas dard” bepushtlik kelib chiqishi mumkin. Varikosele bilan aziyat chekadigan bemorlarning sperma suyuqligi tekshirib ko‘rilganda, ularning 20-70 %ida spermatogenez jarayonining buzilganligi aniqlangan. Tibbiyotda spermogrammaga asoslanib, varikoselening darajasini belgilaydigan ko‘rsatkichlar ham bor. Varikosele kam hollarda og‘riq hissini chaqiradi.

JSST statistikasi bo‘yicha butun dunyo bo‘yicha 15-17 % erkaklar varikosele kasalligi bilan duch kelishgan. Varikoselening uchrash chastotasi erkaklarning yoshiga va yashash sharoitiga ham bog‘liq. 14-15 yoshlardagi o‘smirlarda 19,3 % gacha, harbiy xizmat chaqiruv paytlarida esa 5-7 % yoshlarda aniqlanadi. UTT (UZI) tekshiruvi o‘tkazilganda, 35 % jinsiy balog‘at yoshidagi erkaklarda varikosele aniqlanadi. Ko‘p hollarda chap urug‘ tizimchasi venalari kengayganligi aniqlanadi. Bu esa chap va o‘ng tomondagi urug‘ tizimchasi venalarining anatomik farqlanishi bilan tushuntiriladi. O‘ng tomonlama varikosele 3-8 % bemorlarda, ikki tomonlama varikosele esa 2-12 % bemorlarda uchraydi.

Varikosele sabablari

Varikosele kelib chiqishiga sabab vena qon tomirlarining klapanlari funksiyasi buzilishidir. Venoz klapanlar normada qonni ortga qaytishiga yo‘l qo‘ymaydi, lekin kuchli jismoniy zo‘riqish, vertikal holatda kuchli bosim tufayli qonni ortga oqishiga to‘sqinlik qila olmay qoladi. Bu holat davom etaversa vena qon tomirlari sekin astalik bilan kengaya boshlaydi va venoz chigallarning hajmi kattalashib qoladi.

Flebologiya sohasidagi zamonaviy ilmiy izlanishlar birlamchi (idiopatik) varikoselening sabablarini quyidagicha ta’riflaydi:

• Venoz qon tomirlar devoridagi biriktiruvchi to‘qimaning yetishmasligi;
• Urug‘ tizimchasidagi vena qomirlarining klapanlari rivojlanmaganligi yoki sustligi;
• Homila vaqtida pastki kovak venalarining yaxshi shakllanmaganligi;
• Buyrak venalaridagi bosimning oshishi hisobiga, urug‘ tizimichasiga venoz qonning qayta oqishi natijasida klapanlar yetishmovchiligi kelib chiqadi va vena tomirlari kengayib qoladi;
• Qorin ichki bosimi oshishi urug‘ tizimichasidagi venoz chigallarda qon turib qolishiga va ularning devori kengayishiga sabab bo‘ladi. Masalan, ich qotganda, jismoniy mashqlar bilan zo‘riqish, vertikal holatda turganda kuchanish.

Ikkilamchi (simptomatik) varikosele sabablari, boshqa bir a’zoda ketayotgan kasallik oqibatida kelib chiqadi. Masalan, buyraklar, kichik chanoq bo‘shlig‘I yoki qorin orti sohasida biror bir patologik holatlar bo‘lganda. Bunda urug‘ tizimchasi venalarida normal qon oqimi buzilishi kuzatiladi.

Varikosele klassifikatsiyasi

Varikoselening quyidagi darajalari farqlanadi:

0 daraja. Palpatsiya qilib ko‘rilganda varikosele belgilari aniqlanmaydi. Vena tomirlarining kengayishi faqatgina instrumental tekshiruv o‘tkazilganda bilinadi (UTT (UZI), doplerografiya);

1-daraja. Yotgan holda kengaygan venalar aniqlanmaydi. Turgan holda palpatsiya qilib ko‘rilganda varikosele belgilari seziladi;

2-daraja. Yotgan holda ham turgan holatda ham urug‘ tizimchasi venalari palpatsiya qilib ko‘rilganda kengayganligi aniqlanadi;

3-daraja. Uruga‘ tizimchasi va moyak venalari kengayganligi oddiy ko‘z bilan ham ko‘rinadi.

Varikosele belgilari

Varikoselening klinik belgilari uning darajasiga bog‘liq holda namoyon bo‘ladi. 0 va 1 darajadagi varikoseleda belgilar bo‘lmaydi. Varikosele kasalligi faqatgina profilaktik tekshiruvlarda aniqlanadi.

2-darajadagi varikoseleda bemorlar moyak sohasidagi og‘riqqa shikoyat qiladilar. Bunda og‘riq kuchi har xil ko‘rinishda bo‘ladi. Ayrim insonlarda yurganda diskomfort va og‘riq hissini sezsalar, ayrimlarda esa to‘satdan paydo bo‘ladigan nevralgik og‘riqlar kabi namoyon bo‘ladi. Moyak sohasida achishish va ko‘p ter ajralishi mumkin. Varikosele bilan kasallangan ko‘pchilik bemorlar jinsiy hayotning susayganligiga shikoyat qilishadi. Fizikal ko‘ruvda urug‘ tizimchasi venalarining kengayganligi va moyaklardan pastroqqa tushib turganligini ko‘rsa bo‘ladi, ya’ni moyakning ikkala tomoni assimetrik ko‘rinishda bo‘ladi.

3-darajadagi varikoseleda jismoniy harakat va og‘riq paydo bo‘lish bog‘liqligi yo‘qoladi, og‘riq doimiy xarakterga ega bo‘ladi. Bemorni tinch turganda ham uxlaganda ham og‘riq bezovta qiladi. Tashqi ko‘ruvda venoz chigallarning aniq kengayganligi aniqlanadi. Moyakning kattalashganligi va assimetriyaning kuchayganligi seziladi.

Varikosele kasalligi diagnostikasi

Odatda varikoseleni aniqlash flebolog uchun qiyinchilik tug‘dirmaydi. Bemordan patologiyaning qanchadan beri davom etayotgani va moyak sohasidagi olingan travmalar haqida ma’lumot yig‘iladi. Vizual ko‘ruv orqali moyakning assimetrikligi, venoz chigallarning kengayganligiga e’tibor qaratiladi.

Palpatsiya qilib ko‘rilganda yumshoq venoz chigallar chuvalchangsimon shaklda seziladi. Ba’zi bemorlarda varikosele kuzatilgan moyakning kichrayganligi aniq bilinadi.

Varikoseleni aniqlashda palpatsiya, albatta bemorning yotgan holatida va turgan holatida ham tekshiriladi. Agar o‘ng tomonlama venoz qon tomirlar turgan holda ham kengaymaganligi aniqlansa, bu birlamchi varikoseledan dalolat beradi. Bemor yotgan holda ikkala tomon yoki o‘ng tomonlama venalarning kengayganligi aniqlansa, bu ikkilamchi (simptomatik) varikoseledan darak beradi. Bunday holatlarda kasallikning asl sababini aniqlash kerak bo‘ladi, ya’ni buyraklar va qorin orti bo‘shlig‘I UTT tekshiruvi o‘tkaziladi. Qon tomirlar trombozi hamda ikkilamchi varikoselega sabab bo‘luvchi boshqa patologiyalar UTT tekshiruvida aniqlanmasa, kompyuter tomografiyasi yoki MRT tekshiruvi o‘tkaziladi. Balog‘atga yetgan bemorlarda spermogramma tekshiruvi ham buyuriladi. Bunda spermogrammada astenoospermiya (spermatozoidlar aktivligi kamaygan) va oligospermiya (spermatozoidlar miqodrining kamayishi) aniqlanadi.

Termometriya, moyaklarning UTT (UZI), doplerografiya tekshiruvi, teplografiya va reografiya tekshiruvlari qo‘shimcha diagnostik usul hisoblanadi. UTT (UZI) va doplerografiya tekshiruvi subklinik varikoseleni aniqlashda ancha yaxshi ma’lumotlar beradi.

Varikoseleni davolash

Ikkilamchi (simptomatik) varikoselening davosi, asosiy kasallikni bartaraf etishdir. Birlamchi varikoselening 0 va 1 darajasida operativ-xirurgik muolaja talab etilmaydi. Bunday holatda faqatgina kichik chanoq sohasida qon oqishi to‘xtab qolmasligi uchun profilaktik chora tadbirlar o‘tkaziladi (jismoniy zo‘riqishni kamaytirish, surunkali ich qotishlarni bartaraf etish va boshqalar). 2 va 3 darajali varikoselening davosi faqatgina jarrohlik amaliyotidir, chunki bu darajada inson og‘riq va diskomfort hissini sezadi, normal hayot faoliyatiga ta’sir etishi ham mumkin. Jarrohlik amaliyotiga ko‘rsatma, quyidagi hollarda bo‘ladi:

• Og‘riq sindromi;
• Astenoospermiya va oligospermiya;
• Jinsiy balog‘at yoshiga yetganda zararlangan tomondagi moyakning o‘lchami kichiklashishi;
• Kosmetik deffekt bo‘lsa.

Varikoselening operativ davosida 3 xil tip farqlanadi:

• Moyakni ko‘tarish;
• Varikoseleni embolizatsiya qilish;
• Venalarni toraytirish.

Venalarni toraytirish amaliyoti subingvinal (chov kanalga kirishda), ingvinal (chov kanalining o‘zida) va retroperitoneal (chov kanalidan chiqishda) sohalarda bajariladi. So‘ngi yillarda varikoseleni mikroxirurgik va laproskopik usullar bilan davolash keng qo‘llanilmoqda, ya’ni venalarni bog‘lash. Bunda asoratlar va qaytalanishlar xavfi ancha kamayadi. Bundan tashqari bolalarda va kattalarda urug‘donlarni rentgenoendovaskulyar okklyuziya usulini o‘tkazish yaxshi samara beradi.

Varikosele profilaktikasi

Varikoselening oldini olish uchun, uning erta darajalarida jismoniy zo‘riqishni kamaytirish, surunkali ich qotishini bartaraf qilish, spirtli ichimlik ichish va tamaki mahsulotlar chekishni to‘xtatish, vitaminlar qabul qilish, jinsiy hayot bilan muntazam shug‘ullanish va o‘z vaqtida dam olib turish kerak bo‘ladi.

Ushbu maqolani o‘qing: Erkak bepushtligiga sabablar ne?!

Maqola 24.11.2019 sanasida yangilandi.

Sertifikatli murabbiy va mashhur Chicago Tribune'ning bosh fitnes-sharhlovchisi Jeyms S.Fell bunday muvaffaqiyatga osonlikcha erishmadi. Jeyms 30 yoshga kelib nafas siqishi, fast-fudga bo‘lgan mehri va nosog‘lom vazni bilan “maqtana olardi”. Ko‘zgu bilan navbatdagi uchrashuv yigitning kayfiyatini shu qadar tushirdiki, u o‘zini qo‘lga olishga qaror qildi va atigi ikki yilda orzusidagi qomatni “qurish”ga muvaffaq bo‘ldi. Fellning ta’kidlashicha, hattoki dunyoning eng semiz kishisini ham ozishga majbur qiluvchi bir necha amaliy tavsiya bor. Trendymen ularning eng asosiylari bilan bo‘lishdi. (Kun.uz tarjimasi)

Mashg‘ulotlarga mehr qo‘ying

Birinchi navbatda, mashg‘ulotlardan zavq olishni o‘rganing. Ongingiz rad etayotgan narsani bajarishga o‘zingizni majburlay olmaysiz. Ozish uchun uzoq shug‘ullanishga to‘g‘ri keladi. Jismoniy mashg‘ulotlarni majburiyat emas, ishchi kunlardan dam olish sifatida qabul qilishga harakat qiling. Yordam berishi kerak.

Tezkor maqsadlar

“Men ozishni xohlayman” - maqsad haddan ziyod uzoq va noaniq. Vizual natijani ko‘rmasangiz, go‘yoki maqsadsiz harakatlanayotgandek bo‘lasiz. Shuning uchun aniq, qisqa muddatli maqsadlar qo‘yib, ularga yetishishni o‘rganing. Masalan, mashg‘ulotlar jadvalini muzlatgichga osib qo‘yib, bajarilgan har bir kunni marker bilan o‘chiring. Shunda natijani ko‘ra boshlaysiz va o‘ziga yarasha rag‘bat paydo bo‘ladi.

Mukammal qomat

Ko‘zguga boqing va tan oling: ko‘rayotganingiz - mukammal qomat emas. Hatto vaqti-vaqti bilan jismoniy mashqlarga vaqt ajratsangiz ham, doim undan-da ko‘proq shug‘ullanish imkoni mavjudligini unutmang. Shunchaki yaxshi ko‘rinishga emas, ortingizdan boshqalar qayrilib qaraydigan darajada ko‘rkam bo‘lishga intiling. Bu yaxshi motvatsiya bo‘lishi mumkin.

Majburiy nonushta

Ertalabki nonushta nafaqat metabolizmni tezlashtiradi, balki butun bir kun uchun yaxshi poydevor vazifasini o‘taydi: yaxshi nonushta qilgan odam kun davomida ortiqcha kaloriya iste’mol qilmaydi. Bundan tashqari, ochlik hissi kechroq keladi, tushlikning kechikishi esa kechki ovqatni umuman bekor qilish imkonini beradi.

Uyquga yotishdan avval tamaddi qilish

Uyquga me’yoriy ochlik hissi bilan yoting. Bu — normal hissiyot, organizmingiz kechki tamaddidan olingan quvvatni qayerga qo‘yishni bilmaydi. Bundan bir necha usul bilan qochish mumkin: bir piyola qaynoq giyohli choy oshqozonni to‘ldiradi, tishlarni tozalash esa o‘zingizni tiyishga va tunda muzlatgich yoniga yaqinlashmaslikka yordam beradi.

Haddan tashqari to‘yib qolmang

To‘qlik hissini tuyishga harakat qiling. Ovqatdan qoniqish hosil qilib, yana biroz tamaddi qilish imkoni borligini his qilganingizda stoldan turish uchun o‘zingizni qo‘lga ola bilishingiz kerak. Bu qiyin va qandaydir tajriba talab qiladi, biroq natija shunga arziydi. Yengil ochlik hissi butun organizmni tonusda ushlashga yordam beradi - uyqu va charchoqdan asar ham qolmaydi.

Past kaloriyali mahsulotlarni tanlang

Bir Oreo pechenyesi qancha kaloriyaga ega bo‘lsa, chorak kilogramm ismaloq kaloriyasi shuncha bo‘ladi. Past kaloriyali parhezga e’tibor qarating, u organizmingizni foydali moddalar bilan to‘liq qoniqtira oladi. Bu vazifani amalga oshirishda, eng yaxshisi, sarxil meva va sabzavotlar yordam beradi.

Vazn tashlashga oid foydali maqolalarni saytimizning "Ozish" rukni orqali doimiy ravishda o‘qib borishingiz mumkin.

Venalarning varikoz kengayishida bir nechta bosqich farqlanadi. Birinchi bosqich – yoqimsiz hislar va og‘riq bo‘lmaydi, faqat venalarning chiqib qolgani, qizil «yulduzchalar» va sonlar yoki boldirlarda tomir to‘rlarini ko‘rish mumkin, kechga yaqin oyoqlarning engil shishgani his etiladi. Ikkinchi bosqich – boldir va tovon suyagini birlashtiruvchi bo‘g‘imda ko‘zga tashlanadigan shishlar asosan kechqurunlari va yuklamalardan keyin paydo bo‘ladi, kechasi boldir mushaklari tortishishi, uvushib qolishi, sanchishi, jimirlashi seziladi. Uchinchi bosqich – oyoq shishlari ko‘zga tashlanadi, terida va teri osti biriktiruvchi to‘qimalarida qotgan joylar shakllanadi, pigmentasiya, dermatitlar paydo bo‘ladi, qichish va shishish hissi paydo bo‘ladi. To‘rtinchi bosqich – oyoq terisida trofik yaralar hosil bo‘ladi. Agar oyoqlaringizda og‘irlik his qilsangiz, oyoqlaringiz shishsa, agar tizza ostida, to‘piqda yoki boldirda ko‘plab tomir «yulduzchalari», venalarning varikoz kengayishini ko‘rsangiz, mutaxassisga murojaat qiling. Vena tomirlarini UTTdan o‘tkazish natijalari venalarni davolash usulini belgilashda yordam beradi.

Raqamlar va faktlar

Tomirlar varikoz kengayishining u yoki bu alomatlari rivojlangan mamlakatlar aholisining 70% da uchraydi. Bu kasallikka asosan ayollar moyil bo‘ladi. Ularda varikoz 25-45 yoshlar oralig‘ida paydo bo‘ladi, erkaklarda esa – 45-50 yoshlarda. Ushbu xastalik o‘zining asoratlari bilan xavflidir. U har to‘rtinchi bemorda 10 yildan so‘ng nogironlikka olib keladi.

Varikoz sababchilari

• o‘troq hayot tarzi yoki oyoqlarda tikka turib ishlash (sartaroshlar va sotuvchilar);
• ortiqcha vazn;
• og‘ir yuk ko‘tarish;
• homiladorlik, balog‘atga etish davridagi gormonal o‘zgarishlar;
• gormonal kontraseptivlarni qabul qilish;
• tomirlarni siquvchi, tanaga haddan tashqari yopishib turadigan kiyimlar (yopishib turuvchi jinsi shimlar, qalin kolgotkalar, chulkilar, golfilar va rezinasi siqib turuvchi paypoqlar, to‘piqni siquvchi bog‘ichli poyabzal);
• oyoqlarni chalishtirib o‘tirish;
• kashandalik.

Profilaktika uchun

• agar uzoq vaqt tikka turish yoki o‘tirishingizga to‘g‘ri kelsa, qulay vaqt topilishi bilan og‘irlikni oyoq uchidan tovonga va tovondan oyoq uchiga hamda bir oyoqdan ikkinchisiga tushiring;
• qon faolroq aylanishi uchun imkoniyat topilganida zinapoyadan yuqoriga va pastga yuguring;
• past poshnali poyabzal kiying – uning balandligi 4 sm dan oshmasligi kerak, kechki bazm tuflilarining poshnasi esa – 6 sm dan ko‘p bo‘lmagani ma’qul;
• bo‘sh vaqtingizda oyoqlarni biroz ko‘targan holda yoting (ular yurak sathidan 15- 20 sm balandlikda bo‘lishi kerak);
• eng yaxshi profilaktika vositalaridan biri – bu davolovchi trikotaj. Uni albatta kiyib yuring!

Varikoz kasalligi haqida «Flebologiya» rukni orqali ko‘proq ma’lumot olishingiz mumkin.

© "Darakchi.uz" nashri

Organizm me’yoriy rivojlanishi uchun vitaminlarning ahamiyati katta. Har bir kishi vitamin tanqisligining oqibatlari va zarur vitaminlardan bilib foydalanish xususida yetarlicha ma’lumotga ega bo‘lishi lozim.

Vitamin A (retinol)

Ko‘rish pigmentlari hosil bo‘lishida qatnashib, ko‘zning turli darajadagi yorug‘lik nuriga moslashishini ta’minlaydi. Bordiyu, organizmda retinol yetishmasa, dastlab qorong‘ulikka moslashish buziladi, shabko‘rlik va yorug‘ga qaray olmaslik yuzaga keladi. Teri quruqshab oqaradi, qipiqlanadi, terining yiringli kasalliklari rivojlanadi, soch ham quruqlashib to‘kila boshlaydi. Vitamin A o‘simliklarning yashil barglarida, ayniqsa, ismaloq, petrushka, shivit, shovul, o‘rik, sabzi va baliq moyida ko‘p bo‘ladi.

Vitamin B3 (nikotin kislota)

Hujayralarga hayot berib, ularning nafas olishini ta’minlaydi, oqsillar almashinuvida qatnashadi, organizmda o‘simlik oqsillarining hazm bo‘lishini tezlashtiradi, me’da osti bezi ishlab chiqaradigan shira tarkibini yaxshilaydi, jigar ishini me’yorga solib turadi. Nikotin kislota yetishmasa, odamda pellagra (chillashir) degan kasallik paydo bo‘ladi. Bunda ich ketadi, til qizarib yaltiraydi, oyoq-qo‘l panjalariga qizil dog‘lar toshadi. Tinka qurishi, bosh og‘rishi, loqaydlik, zehnning pasayishi, asabning qo‘zg‘aluvchanligi yuz beradi, hatto bemorning kayfiyati tez-tez buzilib, yaxshi uxlolmaydi. Nikotin kislota mol jigari va buyragida, sabzavot va mevalarda, grechixa yormasida, tovuq va buzoq go‘shtlarida anchagina miqdorda mavjud.

Vitamin K (filloxinon)

Yetishmaganda teri ostida, mushak to‘qimasida va shilliq pardalarda qon quyilishi kuzatiladi. Odatda bir kecha-kunduzda kishida 100 milligramm vitamin K zarur bo‘ladi. Bu vitaminni yo‘g‘on ichakning yuqori qismidagi mikroorganizmlar sintezlaydi.

Vitamin D (kalsiferol)

Moddalar almashinuviga, suyak hosil bo‘lishiga ta’sir ko‘rsatadi. U skeletning jadal o‘sishi uchun zarur. Agar bu vitamin tanqis bo‘lsa, bolalarda raxit kasalligi rivojlanadi, behol bo‘lib, ko‘p terlaydi, tez-tez shamollaydi, tish chiqishi kechikadi. Kattalarda vitamin D tanqisligida lanjlik, tez charchash, chanoq suyaklari sohasida va mushaklarda og‘riq turishi kuzatiladi. Hatto suyaklarning yumshab qolishi ro‘y berib, bu og‘ir oqibatlarga olib keladi. Bu vitamin yetishmaganda ichaklarda kalsiyning so‘rilish jarayoni ham buziladi.

Vitamin B6 (piridoksin)

Nerv tizimi faoliyatini tartibga soladi, kamqonlikning oldini oladi. Piridoksin tanqisligi, ayniqsa, homilador ayollar uchun juda xavfli. Chunki bunday vaziyatda ularda toksikoz barvaqt boshlanadi va kuchayib boradi. Piridoksin no‘xat, kartoshka, lavlagi, mol va tovuq go‘shtida kam miqdorda uchraydi. Aslida bu vitamin ichak bakteriyalari ta’sirida yuzaga keladi. Agar biror kasallik tufayli antibiotiklar qabul qilinsa, ichak mikroorganizmlari shikastlanib, piridoksin yanada kamayadi. Shuning uchun antibiotiklarni ichgandan so‘ng, vrach ruxsatiga ko‘ra, vitamin V6 qabul qilinsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi.

Foydali maqola: Vitamin dushmanlari antivitaminlar haqida bilasizmi?

© Fazilat SA’DULLAYEVA. "Sihat-salomatlik" jurnali.

Bolaning sog‘lom va go‘zal bo‘lib rivojlanishida vitaminlarning ahamiyati katta. Biz hammamiz vitaminlar ko‘katlar, sabzavotlar, mevalar, reza mevalar tarkibida borligini bilamiz. Ammo shunday vitaminlar ham borki, ular hayvonlardan olinadigan yog‘lar tarkibida mavjud bo‘lib, bolalar va kattalar uchun juda zarurdir.

A vitamini - infeksiyalarga qarshi kurash

Ikki xil shaklda bo‘ladi: retinol va karotin.Baliq moyi, pecheniye, tuxum, sut mahsulotlaridan retinolni topish mumkin. Bular organizmning A vitaminiga bo‘lgan talabining uchdan bir qismini qondiradi. Karotin esa o‘simlik yog‘lari tarkibida bo‘ladi. Bundan tashqari, sabzi, pomidor, ko‘kat va sariq rangli sabzavotlar, mevalar, reza mevalarda ham mavjud. Karotin yog‘da yaxshi eriydi, shuning uchun bu mahsulotlarni yog‘, qaymoq yoki smetana bilan iste’mol qilgan ma’qul. Karotin ko‘rish organlari bilan bog‘liq ko‘pgina kasalliklarni davolashda yordam beradi. Immunitet vitamini deb ataladi, chunki organizmning infeksiyalarga qdrshi kurashish qobiliyatini oshiradi. Teri va sochni sog‘lom, go‘zal holatda saqlaydi. Bolaning bo‘yi o‘sishida yordam beradi, suyaklarni mustahkamlaydi, tish va tish milklarini sog‘lomlashtiradi.Qalqonsimon bezlar faoliyatini yaxshilaydi. A vitamini yetishmaganda teri qurib, xunuklashib qoladi. U qizarib, archilib tusha boshlaydi. Organizmning infeksiyalarga qarshi kurashish layoqati pasayib ketadi.Retinol etishmasligi oqibatida ko‘zlarning qizarib ketishi va achishishi kuzatiladi. Mabodo shifokor A vitamini ichishni tavsiya qilsa, qancha miqdorda ichishni yozib olishni unutmang, chunki bu vitaminni me’yoridan ortiq ichib yuborish ham xavfli. Agar yuqorida sanab o‘tilgan mahsulotlarni doimiy ravishda iste’mol qilib tursangiz, qo‘shimcha A vitamini ichishga hojat qolmaydi.

Vitamin B1

Bu vitamin uglevodlar almashinuvini mo‘’tadillashtiradi, asab tizimi, hujayralar va oshqozon-ichak trakti faoliyati uchun zarur. Aqliy va jismoniy faoliyat bilan ko‘p shug‘ullanuvchilar bu vitaminni ko‘proq iste’mol qilishi kerak. Soch ko‘p to‘kilishi va oqarishi shu vitamin yetishmasligidan dalolat beradi. Bu vitamin sut, mol go‘shti, cho‘chqa go‘shti, no‘xat, kartoshka, yurak, jigar va buyrakda ko‘p bo‘ladi.

Vitamin B2

Vitamin yetishmasa, yuzingizda husnbuzar paydo bo‘ladi. Lab va og‘iz atrofi tez-tez yoriladigan bo‘lib qoladi. Bu vitamin xamirturush, tuxum sarig‘i, sut, jigar, buyrak, baliq, go‘sht va tovuq go‘shtida ko‘p bo‘ladi.

Vitamin B3

Pigmentatsiya uchun javobgar. U yetishmasa soch oqaradi. U barcha turdagi o‘simlik va go‘shtlarda bo‘ladi.

Vitamin B6

Asab tizimi va oqsillar almashinuvi uchun zarur. Bu vitamin jigar, sut, kartoshka, sabzi, tuxum, sariyog‘, guruch, bug‘doy va karamda ko‘p bo‘ladi.

Vitamin B9

Hamma ichki organlar, teri va soch to‘kilmasligi uchun zarur. Bu vitamin lavlagi, tarvuz, qovun, tvorog, olma, sabzi, karam, tuxum va piyozda ko‘p bo‘ladi.

Vitamin E

Teri kasalliklari kelib chiqmasligi uchun zurur. Bu vitamin sut , tuxum sarig‘i va sabzavotlarda ko‘p bo‘ladi.

Vitamin C

Organizmni kasallikka qarshi kurashish qobiliyatini ko‘taradi. Qon tomiri tizimi va terida dog‘ paydo bo‘lmasligi uchun zarur. Bu vitamin barcha sitrus mevalarda, qulupnoy, malina, karam, petrushka, ukrop, qizil qalampir va baqlajonda ko‘p bo‘ladi.

D vitamini - suyaklar mustahkamligi

D vitamini - kalsiyferol, ergosterol va quyosh. Quyosh nuri yog‘li moddalar bilan birgalikda bu vitaminning paydo bo‘lishi va teri orqali ichkariga so‘rilishiga yordam beradi. Kalsiyferolga boy ozuqalar tarkibiga baliq moyi, sarda, seld, tunets baliqlari, sut va sutli mahsulotlar kiradi. Suyak va tishlarni mustahkamlovchi kaltsiy va fosfor moddalarining organizmga so‘rilishida yordam beradi.A va C vitaminlari bilan birgalikda qabul qilinsa, shamollash kasalliklariga ham foydasi bor. A vitaminining o‘zlashtirilishini ta’minlaydi. Ko‘z jildi, shilliq pardasining yallig‘lanishini davolashda yordam beradi. D vitamini etishmovchiligida raxitning turli ko‘rinishlari, tishlar emirilishi va suyaklarning yumshoqlashishi oqibatida bola suyaklarining nomutanosib rivojlanishi kuzatiladi.

E vitamini - kislorod demak

E vitamini tokoferollarning aralashuvidan tarkib topgan. Faol antioksidant. Hayvonlardan olinadigan mahsulotlar orasida tuxum E vitaminining koni hisoblanadi. Tokoferol o‘simliklar tarkibida ham bor, eng boylari - bug‘doy, o‘simlik yog‘i, soya, ismaloq, bargli ko‘katlar va boshoqli o‘simliklardir. Agar ovqatlarda ana shular bilan birgalikda jonzotlar yog‘laridan foydalanilsa, E vitaminiorganizmga yaxshi singadi. Tokoferol organizmda qisqa muddat saqlanadi, shuning uchun ushbu mahsulotlardan tayyorlangan ovqatlarni har kuni iste’mol qilish kerak.Organizmning kislorod bilan ta’minlanishini yaxshilaydi.A vitamini bilan birgalikda o‘pkani notoza havodan asraydi. Kuygan va kesilgan joylarning o‘rni tezroq va chandiqsiz bitishini ta’minlaydi. Organizm qujayralarining chidamliligini oshiradi.Uning taxchilligi qon xo‘jayralarining buzilishi, kamqonlik, mushak tolalarining bo‘shashishiga olib keladi.

K vitamini - foydali bakteriyalar

K vitamini ichaklarda yashaydigan havo bakteriyalarini paydo qilishi mumkin. Bakteriyalarga qarshi dori-darmonlar ishlatish oqibatida foydali bakteriyalar ham kamayib ketsa, K vitamini tavsiya etiladi. K vitaminiga boy bo‘lgan mahsulotlar - yashil bargli sabzavotlarning faqat yangi uzilganlari.  Muzlatilgan mahsulotlarda K vitamini o‘lgan bo‘ladi. Bundan tashqari, yogurt, beda, tuxum sarig‘i, soya, baliq moylari tarkibida ko‘p bo‘ladi. K vitamini qon quyulishini normal holatda saqlaydi.K vitamini taxchilligi oqibatida kuchli ich ketishi mumkin. Bu antibiotiklarni tavakkal qabul qilish. oqibatida kelib chiqadi.  

Organizmingizning qaysi vitamin va minerallarga ehtiyoji balandligini bilmoqchimisiz? Marhamat, aniqlashga yordamlashish bizdan, organizmni to‘yintirish esa sizdan.

Depressiya magniy tanqisligidan darak

Ular miyamizga fermentlar ishlab chiqarish uchun zarur. Fermentlar barcha a’zo va tizimlarning ishlashini ta’minlaydi. Ayniqsa, aqliy rivojlanish va diqqat-e’tiborni jamlash uchun muhim. Stress va davomli depressiya paytida ularning organizmdagi darajasi sezilarli pasayadi.

Sistit C vitamin yetishmasligidan dalolat

Agar sistit sababchisi zararli bakteriyalar bo‘lsa, unda faqatgina tibbiy vositalar yordamida davolanish mumkin. Infeksiyaning oldini olish uchun esa askorbinka qabul qilishning o‘zi yetarli. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, vitamin C  peshob yo‘llari shilliq qavati kislotaliligini oshiradi. Vitamin C ning kunlik miqdori (60 mg) bitta olma yoki ikkita unchalik katta bo‘lmagan kivi hamda bir stakan apelsin sharbati tarkibida mujassam.

Muzdek kaft va oyoqlar

Selen qalqonsimon bez faoliyati uchun zarur bo‘lilb u organizmda muhim gormonlar ishlab chiqarilishida qatnashadi. Gormonlar moddalar almashinuvini tartibga solish bilan birga qon aylanishini ham qo‘llaydi. Biroq tomirlarning tugash qismi judayam ingichka va yurakdan uzoq bo‘lgani bois, qon aylanishidagi salgina kuchsizlik ham kaft va oyoq haroratida bilinadi. Selen yong‘oq, pista, dukkakli ekinlar, baliq, dengiz mahsulotlarida bor. Uning kunlik miqdorini 200 g treska yoki gorbusha (baliq turlari) ta’minlaydi.

Jarohatlar vaqtida ko‘p qon ketishi vitamin K yetishmovchiligini bildiradi

Bu vitamin kam o‘rganilgan, biroq uning qon quyulishi uchun zarurligi allaqachon aniqlangan. Agar vitamin K tanqisligi yuzaga kelsa ko‘p qon yo‘qotilishi mumkin. Vitamin K ni yashil sabzavotlardan, non, go‘shtdan olish mumkin.

Og‘izdan hid kelishi vitamin C yetishmasligidan...

Usiz teri oson zararlanadi, shuning uchun ko‘karishlar yengil turtilishlardan ham hosil bo‘laveradi va uzoq vaqtgacha yo‘qolmay turadi. Vitamin C yoqimsiz hidni chaqiruvchi ortiqcha xilt va toksinlarni organizmdan chiqarishga yordam beradi. Bundan tashqari, og‘iz bo‘shlig‘ida bakteriyalar ko‘payib ketsa ham yoqimsiz hid paydo bo‘ladi. Mikroblarni quvish uchun vitaminli biror nima yeng, masalan, apelsin yoki gilos.

Mushaklarning sanchib og‘rishi kaliyni chorlaydi

Kaliy tanqisligi nerv impulslari o‘tkazuvchanligi haqida gapiradi va mushaklarning kuchsizlanishiga, xurujlar va sanchiqli og‘riqlarga olib keladi. Kaliy darajasi alkogol, qahva va tamakini suiiste’mol qilish oqibatida pasayadi. Kaliy yong‘oq, kivi, banan va dukkaklilar tarkibida serob. Ayniqsa, kartoshkada mo‘l.

Ushbu maqolani ham o‘qing: Vitamin dushmanlari antivitaminlar haqida bilasizmi?

"Sog‘lom avlod" gazetasi.

Vitaminlar biz uchun, hayot faoliyatimiz uchun kerakli birikmalar ekanligini barchamiz bilamiz, albatta. Afsuski, qaysi vitamin qancha miqdorda kerakligini, uni qaysi mahsulotlardan topish mumkinligini esa ayrimda kichik tibbiy xodimlar ham to‘laligicha bilishmaydi. Hozir sizga PP vitamin yetishmaganda qanday holatlar yuzaga kelishini, uni qaysi mahsulotlardan topish mumkinligi haqida ma’lumot beramiz.

Xo‘p, agar tanangiz PP vitaminiga ehtiyoj sezsa sizda quyidagi holatlar ham yuzaga kelishi mumkin:

• Doimiy uyqusirash, uyquga yetganda esa uzoq vaqt uxlay olmay qilynalasish;
• Tez-tez bosh og‘rishi va aylanishi;
• Qabziyat holati;
• Teri quruqlashishi;
• Odatiy ishlarni bajarganda ham tezda charchash;

Agar yuqorida sanab o‘tilgan ilk belgilarga ahamiyat berilmasa, vitamin yetishmovchiligi ichki a’zolarning normal faoliyatiga ham ta’sir etadi. Chunki, PP vitamin juda ko‘plab jarayonlarda ishtirok etadi. Masalan,

• Hazm tizimida – ichak, jigar, oshqozon osti bezining faoliyatini normada ushlab tuadi. Shuningdek, u yallig‘lanishga qarshi vosita hisoblanadi.
• Goronal tizim faoliyatida – testosteron, progesteron, esterogen, insulin, tiroksin va boshqa muhim garmonlar sintezi uchun juda zarurdir.
• Eritrotsit va gemoglobinlar hosil bo‘lishida vitamin muhim ahamiyatga egadir;
• PP vitamin terining yangi hujayralarining hosil bo‘lishi va qayta tiklanishida qatnashadi;
• U yog‘lar almashinuviga, organizmda xolestirin miqdorining kamayishiga xizmat qiladi;

Organizmda PP vitamin yetishmaganda eng asosiy alomatlaridan biri pellagra kasalligi yuzaga keladi. Bu ko‘pginaa’zo va to‘qimalarni zararlovchi kompleks kasallikdir. Depressiya, jig‘ildon qaynashi, ishtahasizlik, charchoq, ko‘ngil aynishi shuningdek, terida dermatitlar toshishi holida ham namoyon bo‘lishi mumkin. Bu vitamin shunchalar zarur ekan, uni qaysi mahsulotda borligi ham sizni qiziqtirgani, tabiiy holat.

Tanishing, PP vitamin quyidagi mahsulotlar tarkibida ko‘proq uchraydi:

• Qo‘y go‘shti, jigar;
• Parranda go‘shti;
• Losos balig‘i;
• Sut va sut mahsulotlari;
• Tuxum;
• Karam;
• Pomidor;
• No‘xot, yasmiq;
• Kartoshka;
• O‘rik, shaftoli, olxo‘ri;
• Yeryong‘oq va pistalarda.

PP vitamining kundalik me’yori turli omillarga bog‘liq holatda har xil bo‘ladi. Masalan, bolalarda 6 mg, ayollar uchun 20 mg, erkak va homilador ayollar uchun esa 21-22 mg vitamin me’yor hisoblanadi.

"Doktor Press" gazetasidan.

 

Vegetativ distoniya sindromi tashxisi vrachlar tomonidan ko‘p qo‘yiladi. Bemorlar ham bu kasallik qanday dard ekan, deb qiziqib yurishadi. Shu haqda ma’lumot berib o‘tsam.  Vegetativ distoniya sindromiyurak urib ketishi, qizib yoki sovib ketish, ko‘p terlash, qo‘rquv va xavotir, uyqu buzilishi, jizzakilik, bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi kabi belgilar bilan namoyon bo‘luvchi kasallik. Kasallikning eski nomi “neyrotsirkulyator distoniya” bo‘lib,  yoshlar orasida ko‘p uchraydi. Bunday bemorlarning qon bosimi ko‘pincha past yuradi, yuragi tez uradi, to‘yib nafas ola olmaydi, xuddi havo yetmagandek sezadi, qorni g‘o‘ldirab yuradi, tez-tez siyishga boradi, jinsiy sovuqqonlik kuzatiladi. Ularda yurak sanchishlari ko‘p kuzatilganligi bois, doimo EKG apparatiga tushib yurishadi. Biroq ularda yurak kasalligi aniqlanmaydi va bu holat asab bilan bog‘liqligiga bemor amin bo‘ladi. Yurak sohasidagi og‘riqlar sanchuvchi, kuydiruvchi va siquvchi xususiyatga ega bo‘ladi. Bemorning jaxli chiqsa qorachiqlari kengayib ketadi, yuragi dukillab ura boshlaydi, qon bosimi tushib ketadi, boshi aylanadi, ko‘ngli ayniydi, quloqlari shang‘illab bitib qoladi. Ularda havo yetishmay bo‘g‘ilib qolish, tomoqda biror narsa turgandek bo‘lish holatlari ham ko‘p kuzatiladi. Aksariyat bemorlarda chuqur xo‘rsinib qo‘yishlar ko‘p uchraydi. Odamlar gavjum va havosi dimiqqan joylar ularga yomon ta’sir qiladi, sovuqqa ham chidamsiz bo‘lishadi. Tunda ikkala oyog‘i bezovta bo‘lib uxlay olmay chiqish ham uchrab turadi. Tong yorishi bilan oyoqlardagi bezovtalik o‘tib ketadi. Bunday bemorlar ertalab uyg‘onganda yuz-ko‘zlari biroz shishgan va ko‘zlar tagi salqigan bo‘ladi. Ba’zida ayollar “shishib ketayapman” deb siydik haydovchi dorilar ichib yurishadi. Qorinning pastki qismi og‘rib yurishi, ichak faoliyati buzilishi, ovqatning qiyin hazm bo‘lishi ham kuzatilib turadi. Bu kasallikda bemorning kayfiyati tez-tez buzilib turadi va arzimagan narsaga jahli chiqadi, hissiy portlashlar tez-tez kuzatilib turadi, atrofdagi voqealardan doimo norozi bo‘lib yuradi. Ba’zida depressiyaga tushib hech kim bilan gaplashmay qo‘yadi, hech narsadan qoniqmaydi. Asossiz qo‘rquv va xavotir, aqliy va jismoniy ishlarga xohish yo‘qligi, parishonxotirlik va xotiraning pand berib yurishi vegetativ distoniyaning doimiy hamrohidir.

Davolash qanday olib boriladi?

Bemorni davolash deyarli har doim ijobiy natija beradi. Davolashni nevropatolog va tibbiy psixolog amalga oshiradi. Davolashda fizioterapevtik va psixoterapevtik muolajalar ko‘p qo‘llaniladi.

Kitobning boshqa qismlari bilan saytimizning «Asab va ruhiyat» bo‘limida tanishishingiz mumkin.

© Zarifboy Ibodullayev, nevropatolog. Professor. "Asab va ruhiyat" kitobi. Asab.uz

Inson kundalik hayotida turli xil narsalarni iste’mol qilishi mumkin. Uning tarkibida esa turli xil moddalar va vitaminlar mavjud. Inson organizmi uchun A, B, B1, B2, B6, B12, C, D, PP, K vitaminlari nihoyatda zarurdir. Ularning ta’siri inson organizmi faoliyatida juda muhim rol o‘ynaydi. Agar mazkur vitaminlardan birortasi yetishmasa, inson organizmida turli xastaliklarning kelib chiqishiga sharoit tug‘iladi.

Quyida biz ushbu vitaminlarning qanday mahsulotlar va shifobaxsh o‘simliklarda bo‘lishi haqida fikr yuritamiz.

A vitamini. Agar inson organizmida bu vitamin kamayib ketsa, uning ko‘rish qobiliyati pasayadi, jumladan, qorong‘i bo‘lganda ko‘ra olmay qoladi. Shabko‘rlik ham organizmda ana shu vitamin yetishmasligi natijasida paydo bo‘lishi aniqlangan. Bundan tashqari, A vitamini yetishmasligi oqibatida kishi tanasi sho‘rlaydi, sochlar tagi qurib ketadi, tirnoq esa yumshab qoladi. Bu vitamin ko‘proq sabzi, pomidor, ko‘k no‘xat, qovun, apelsin hamda sut mahsulotlarida bo‘ladi. B1 vitamini va uning guruhi kamayib ketsa, kishida parishonxotirlik ro‘y beradi, xotira pasayadi, asablari tez shamollaydigan bo‘lib qoladi va ishtahasi bo‘g‘iladi. Bu darmondori go‘ja osh, suli, arpa non, qo‘y go‘shti va yana boshqa bir qator mahsulotlarda bo‘ladi. B2 vitamini inson organizmida kamayib ketsa, ko‘z yoshlanaveradi, kamqonlik kelib chiqadi, kishi darmonsizlanadi, lablari bichilib ketadigan bo‘lib qoladi, lablar ustida ajinlar ham paydo bo‘ladi. U tuxum, qo‘y go‘shti, xamirturush va pishloqda bo‘ladi. B6 vitamini organizmda kamayib ketishi natijasida kishi yuragi o‘ynaydigan bo‘lib qoladi. U arpa non, karam, sabzi, qovoq, suzma, pishloq va baliqda bo‘ladi. C vitamini inson organizmida kamayib ketsa, milklarda og‘riq paydo bo‘ladi, bo‘g‘imlar og‘riy boshlaydi, yaralar tez bitmaydi va kishi tez charchaydigan bo‘lib qoladi. U kartoshka, karam, bulg‘or qalampiri, turli xil oshko‘klar, qulupnay, limon va apelsinda ko‘p miqdorda uchraydi. D vitamini inson organizmida yetishmasligi oqibatida uni oftob tez uradigan bo‘lib qoladi, sochlari to‘kila boshlaydi. Bu vitamin sut mahsulotlarida ko‘proq bo‘ladi. K vitamini yetishmasligi oqibatida inson ichak, jigar va buyrak xastaliklariga ko‘proq chalinadi, qon yaxshi ivimaydi. Bu vitamin piyoz, karam, qovoq, ko‘k no‘xat, loviya, ko‘katlar, jigar va tuxumda mavjuddir. E vitamini yetishmasa, organizmda yog‘ bezlarining faoliyati buziladi. Bunday holda sochlar tez oqaradi va to‘kiladi. Bu darmondori buxanka non, guruchli ovqatlar, jo‘xori go‘ja va jigarda ko‘p miqdorda bo‘ladi. Yuqorida nomlari qayd etilgan vitaminlar inson organizmida yetishmasa, turli salbiy o‘zgarishlar sodir bo‘lishi mumkin. Tirnoqlar tushib ketishi, bo‘yin qismiga tez-tez chipqon chiqishi, yuzga yara toshishi shular jumlasidandir. Bu xastaliklarda ko‘proq yong‘oq, kungaboqar, kanop yog‘idan foydalanish tavsiya etiladi.

Inson organizmida barcha vitaminlarning o‘z meyorida bo‘lishini ta’minlash uchun yilning to‘rt faslida yetarli miqdorda noz-ne’matlarni iste’mol etib turish zarur. Shunday qilingan taqdirda o‘z organizmimizni sog‘lom saqlaymiz.

 

Chiroyli qad-qomatga ega bo‘lishni istamaydigan kishi bo‘lmasa kerak. Bu istak ko‘pchilik ayollarning muammosi bo‘lishi bilan birga, erkaklarni ham chetlab o‘tmaydi. Yosh o‘tgan sari ortiqcha kilogrammlar hosil bo‘lib, avvalgi ixcham vazn 2–3 barobarga ortishi hech gap emas. Kishi 18 yoshida ega bo‘lgan vazni eng normal vazn hisoblanadi. Buni butun umrga saqlab qolish esa murakkab holatdir. Unutmang, har 10 yilda sarflangan energiya 10% ga kamayib borsa, shu bilan birga, 10% (5–7 kg) vazn qo‘shilib boraveradi. Xo‘sh, aslida yoshga nisbatan me’yoriy vazn og‘irligi qancha bo‘lishi kerak? Bu borada Yegorov-Levitskiy jadvali maksimal vazn og‘irligini aniqlashga yordam beradi. Ushbu jadval sizda ortiqcha vazn bor-yo‘qligini yoki vazn kamligini ko‘rsatadi. Butun vaznni normal holatda saqlash uchun avvalo, kundalik ovqatlanish tartibiga e’tibor berish, ko‘proq harakat qilish lozim. Barchaga go‘zal qomat tilaymiz.

Avitsenna.uz saytida mavuzga aloqador quyidagi maqolalarni ham o‘qishingiz mumkin:

• Tez va oson ozish usuli
• Ortiqcha vazn tashvishlari
• Semirishni istaysizmi
• O‘g‘il bola jinsiy a’zoning normadagi uzunligi qancha bo‘lishi kerak?

Inson hayoti uchun zarur hisoblangan vitaminlarning faolligini tormozlaydigan mahsulotlar – antogonistlar ham mavjud. Vitaminlarning ham, antivitaminlarning ham kimyoviy strukturasi bir xil tuzilgan. Organizmga tushgandan keyin vitaminlar kofermentlarga aylanib, maxsus oqsillar bilan birikish orqali turli biokimyoviy jarayonlarni boshqaradi. Antivitaminlar ham shu kabi kofermentlarga ammo «yolg‘on» kofermentlarga aylanadi. Ular haqiqiy kofermentlar o‘rniga almashib olib maxsus oqsillar bilan birikishi mumkin. Bu moddalar almashinuvi jarayonini buzilishiga sabab bo‘ladi. Natijada yolg‘on kofermentlar tomonidan vitaminlarning bloklanishi va biologik faolligini pasayishi yoki umuman yo‘qolishi kuzatiladi.

«Shirin juftlik»

«Vitaminli konflikt» ning eng yorqin na’munasi bu vitamin C (askorbin kislotasi) va uning antagonisti askorbatoksidaza bilan xlorofill hisoblanadi. Bu ikkala modda vitamin C ni oksidlashi kuzatiladi. Bu qanday namoyon bo‘ladi. Masalan, pichoq bilan olmani ikkiga bo‘lsak u bir ozdan so‘ng qorayib qoladi, ya’ni oksidlanib 50% askorbin kislotasini yo‘qotadi. Xuddi shu holat yangi tayyorlangan sabzavot salatlari va meva sharbatlarida ham kuzatiladi. Shuning uchun ularni tayyorlanishi bilanoq iste’mol qilish kerak. Vitamin B1 (tiamin) – o‘sish va rivojlanish jarayonlarini normal kechishini ta’minlaydi, yurak, asab va hazm tizimlarini faoliyatlarini ushlab turadi. Uning foydali xususiyatlarini tiaminazalar parchalaydi. Bu modda organizmga xom mahsulotlar orqali kiradi. Bular asosan chuchuk suv havzalari va dengiz baliqlarida ko‘p uchraydi. Kamroq tiaminazalar guruch, kartoshka, gilos, choy bargi va ismaloqda mavjud. Bu degani yapon oshxonasi fanatlarida B vitamini defitsitini rivojlanishi xavfi yuqori bo‘ladi. Xom mahsulotlar boshqa ko‘plab antivitaminlarni ham tutadi. Masalan, xom loviya mahsulotlari – vitamin E tas’irini neytrallaydi; dukkaklilar tarkibidagi maxsus oqsil moddasi bo‘lib, vitamin D, kalsiy va fosforni parchalab raxitga olib kelishi mumkin. Yana bir ko‘p uchraydigan antivitamin bu choy va kofelar tarkibida uchraydigan kofein hisoblanadi. U organizmda B guruhi va C vitaminlarini o‘zlashtirilishiga halaqit beradi. Shuning uchun choyni ovqatlanishdan keyin yarim soat o‘tgach ichish tavsiya etiladi. Agar sizning ovqat ratsioningizda guruch, loviya va so‘ya mahsulotlari, shampinonlar va yong‘oq, sut va go‘sht mahsulotlari ustun tursa – sizda gipovitaminoz PP (niatsin) rivojlanishiga moyillik bo‘ladi. Sanab o‘tilgan mahsulotlarda antipod leysin aminkislotasi mavjud. Vitamin A (retinol) yog‘da eruvchi hisoblansada ortiqcha margarin va kulinariya yog‘larida o‘zlashtirilishi qiyinlashadi. Shuning uchun retinolga boy jigar, baliq yoki tuxum iste’mol qilinayotganda kamroq yog‘ ishlatish tavsiya etildi. Vitaminlarning eng asosiy dushmani bu alkogol va tamaki hisoblanadi. Alkogol ayniqsa vitaminlardan B, C va K ni parchalasa, bir dona sigaret organizmdan C vitaminini kunlik normasini olib chiqib ketadi.

Ham davolaydi, ham jazolaydi

Dori vositalari ham o‘z navbatida antivitaminlar hisoblanadi. Masalan aspirin – organizmdan kaliy, kalsiy, vitamin C va B ni olib chiqib ketsa, antibiotiklar – ichak bo‘shlig‘idagi sog‘lom mikroflorani buzish orqali zamburug‘li infeksiya chaqiradi. Bu degani ichak bakteriyalari tomonidan sintezlanadigan B guruhi vitaminlarini defitsitiga sabab bo‘ladi. Buning oldini olish uchun antibiotiklar qabul qilayotgan paytda ichak mikroflorasini tiklaydigan yogurt va qatiqni ko‘proq iste’mol qilish kerak. Ayrim antivitaminlardan foydali effektlar olinadi. Masalan vitamin K qon ivishini kuchaytirsa, uning antipodi dikumarin qonni suyultirish xususiyatiga ega. Riboflavinaning antogonisti akrixin va xinin yordamida bezgakni davolashda foydalaniladi.

To‘qnashuvni yo‘qotamiz

Shunday qilib, har bir mahsulotda ham vitaminlar, ham ularning antogonistlari mavjud bo‘ladi. Shuning uchun qaysi moddalarning bir-biri bilan konfliktga borishini bilish va ovqatlanishdagi odatlarimizni korreksiyalash kerak. Jumladan, kofe ishtiyoqmandlariga kalsiy kamayishini tiklash uchun tvorogni ko‘proq iste’mol qilish, xom maxsulotlarni ko‘p iste’mol qiluvchilarga esa – B guruhi vitaminiga boy unli va yog‘li maxsulotlarni o‘z ratsioniga qo‘shish tavsiya etiladi.

Foydali maqola: Tanamizga vitamin yetishmayotganini qanday bilish mumkin?

© Gepamed.uz

Vitiligo – bu surunkali dermatologik kasallik bo‘lib, terining ayrim sohalarining depigmentatsiyasi bilan xarakterlanadi. Asosan bahor va yoz mavsumlarida aniq ajralib turadi. Bu holat inson organizmida melonin pigmenti yetishmovchiligi natijasida kelib chiqadi. [caption id="attachment_10999" align="aligncenter" width="551"] Illyustratsiya:: www.plasticsurgerypractice.com[/caption] Vitiligo bilan dunyoda 50 million inson xastalangan bu ko‘rsatkich kundan-kun o‘smoqda. Terining depigmentatsiya bo‘lgan sohasida oq yoki qora dog‘lar uchraydi.

Vitiligo haqida muhim faktlar

• Vitiligo har qanday yosh, jins va etnik kelib chiqishidan qat'iy nazar barchada birdek kuzatilishi mumkin;
• Vitiligo yuqumli kasallik emas;
• To‘liq sabablari noma’lum, ammo u atuoimmun kasallik yoki virusga bog‘liq bo‘lishi mumkin degan nazariyalar mavjud;
• Vitiligo terining rak kasalligini keltirib chiqarmaydi.

Vitiligo kasalligi sabablari

Vitiligoning sabablari oxirgacha o‘rganilmagan. Hozirgi kunda quyidagi gipotezalar mavjud:

• Autoimmun jarayonlar natijasi;
• Vegetativ nerv sistemasining buzilishlari;
• Psixik jarohatlar;
• Tirozinaza fermenti yetishmovchiligi;

Vitiligoning rivojlanishiga yana ko‘plab omillar ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan:

• Endokrin buzilishlar;
• Irsiy moyillik;
• Hazm qilish organlari kasalliklari;
• Gelmintlar;
• Terining doimiy jarohatlanishi;
• Kimyoviy moddalari bilan ishlash;
• Radioaktiv nurlanishlar;

Vitiligo kasalligi diagnostikasi

Ko‘pchilik mutaxassislarning fikriga ko‘ra “Teri bu ichki organlardagi o‘zgarishlarning ko‘zgusi”dir. Shuning uchun davolashdan oldin yaxshilab tekshiruv o‘tkazilishi zarur. Shifokor asosiy e’tiborini jigar, qalqonsimon bez va nerv sistemasiga qaratishi zarur. Agar shu organlarda o‘zgarishlar aniqlansa, davolashdan so‘ng terining tabiiy holati tiklanadi. Dermatolog ko‘rigidan tashqari quyidagi tahlillar o‘tkazilishi kerak:

• Umumiy va biokimyoviy qon tahlili;
• Terapevt, endokrinolog, nevropatolog, gasteroenterolog, immunolog konsultatsiyasi;
• Ultratovush teshiruvi (jigar, o‘t qopi, qalqonsimon bez).

Vitiligoni davolash

Vitiligo bilan kasallangandan so‘ng terining asl, o‘z holatga qaytishi kamdan-kam hollarda kuzatiladi. Faqatgina depigmentatsiyaga uchragan dog‘larni sonini va o‘lchamini kichraytirish imkoni mavjud. Agar depigmentatsiyaga uchragan joy qanchalik kichik bo‘lsa, bu joyda melanin ishlab chiqaruvchi hujayralar bo‘lish ehtimoli shunchalik ko‘p bo‘ladi. Bundan tashqari davolashni to‘g‘ri tashkillashtirish zarur. Kasallik uzoq davolanishni talab etadi va maxsus choralar ko‘rishni talab etadi:

• Terini to‘g‘ri parvarishlash. Quyosh nurlaridan maxsus himoya vositalari orqali himoyalanish.
• Sifatli ovqatlanish, tarkibida almashinmaydigan aminokislotalar, minerallar va vitaminga boy mahsulotlarni iste’mol qilish.
• Zararli odatlarni yo‘q qilish, chunki hosil bo‘ladigan yangi dog‘ga har qanday ta’sir rivojlanishga olib kelishi mumkin.

Zamonaviy dermatologiyada vitiligoni quyidagi davolash usullari mavjud:

• Uskunalar bilan davolash;
• Dori vositalari bilan davolash (shu jumladan gormonlar bilan);
• Fitoterapiya.

Bu usullar asosan kompleks tarzda davolash maqsadida qo‘llaniladi. Shu orqali vitiligo paydo bo‘lishiga sabab bo‘luvchi bir qancha omilga cheklov qo‘yiladi. Jarrohlik yo‘li bilan davolashda melanotsitlarni depigmentatsiyaga uchragan sohaga ko‘chirib o‘tkaziladi. Bu usul kam qo‘llaniladi. Chunki nojo‘ya ta’sirlari mavjud.

Vitiligoni dorilar bilan davolash

[caption id="attachment_11001" align="aligncenter" width="550"] Foto: www.biosom.com.br[/caption]

• Glyukosteroid gormonlar;
• A, E, C va B guruh vitaminlar;
• Mis sulfat, rux, temir, kumush saqlovchi preparatlarni qo‘llash. Odatda, vitiligoda shu elementlar kamayishi kuzatiladi;
• Yorug‘lik qabul qiluvchi preparatlar: Beroksan, Ammifurin, Psoralen. Bu dori vositalari yorug‘lik ta’sirida melonogenez jarayonini stimulyatsiyalaydi;
• Immunomodulyatorlar – immunal, T-aktivin;
• Psixotrop dori vositalari. Ushbu dorilar asab tizimining faoliyatini barqarorlashtiradi va organizmning qarshiligini oshiradi.

Vitiligoni instrumental davolash usullari

Geliy-neon lazer terapiyasi Geliy-neon lazer terapiyasi zamonviy zavolash metodi hisoblanadi. Bu usulda depigmentatsiyaga uchragan sohaga fotosensibilazatsiya nurlar tushiriladi. Davolash kursi 15-20 seansda 3-5 daqiqadan o‘tkaziladi.

Vitiligo davosining yangi usuli

2014-yil Detroyt klinikasida terining vitiligo sohasining qayta tiklash usuli topildi. Bu usulning asosi shundaki, bemorning vitiligo sohasiga Afamelontoda implanti o‘rnatiladi va qisqa tolali ultrabinafa nurlar bilan nurlantiriladi. Usul xavsiz va hozirgi kunda natija bermoqda.

Fitoterapiya

Ko‘plab o‘simliklar o‘zida ko‘p miqdorda fitokumarin moddasini saqlaydi. Xalq tabobatida vitiligoga uchragan bemorlarga quyidagi o‘simliklarni qo‘llashni tavsiya qiladi:

• Shirinmiya ildizi damlamasi;
• Qizil qalampir sharbati;
• Baqato‘n qaynatmasi;
• O‘rmon yertuti sharbati.

Oq dog‘larni xalq tabobati usullari yordamida davolashni MANA BU MAQOLA orqali o‘qishingiz mumkin: Oq dog‘lari davolash 

Vitilogo kasalligida ovqatlanish tartibi

Bemor odamning ovqati tarkibida vitamin, mis, rux, temir, tirozin saqlovchi moddalar saqlaydigan moddalar bo‘lishi zarur. Bu elementalarning manabalar quyidagilar:

• Loviya;
• Baliq va dengiz mahsulotlari;
• Tuxum;
• Yog‘siz go‘sht mahsulotlar;
• Sut mahsulotlari;
• Grechkali bo‘tqa;
• Barcha turdagi ko‘katlar;
• Anjir;
• Grek yong‘og‘i;
• Kashnich;
• Zaytun yog‘i;

Quyidagi mahsulotlarni iste’mol qilish tavsiya etilmaydi:

• Yog‘li taomlar;
• Tuzlangan mahsulotlar;
• Mol go‘shti;
• Mayonez mahsulotlari;
• Margarin;
• Shokolad, kakao, achchiq choy va qahva.

Ovqat hazm qilish organlarini zo‘riqtirish kerak emas. Kuniga oz-ozdan 6-7 mahal ovqatlanish zarur. Taomlar bug‘da pishirilishi maqsadga muvofiq. Iste’mol uchun ichimliklardadan vitiligo kasalligida ko‘k choy, shakarsiz sharbatlar, gazlanmagan suvlarni ishlatishingiz mumkin.

Maqola 20.04.2018 sanasida yangilandi. Maqolaga doir fikr va savollaringizni ushbu maqola ostida izoh shaklida yozib qoldirishingiz mumkin.