O‘tkir pankreatit: sababi, belgilari, davolash, asoratlari va parhez
Pankreatit me’da osti bezi to‘qima hujayralarining yallig‘lanishi bo‘lib, uning o‘tkir va surunkali turi farqlanadi. Surunkali pankreatit mustaqil kasallik bo‘lmay, balki o‘tkir pankreatitning davomi yoki natijasi sifatida qarash mumkin. Ushbu maqolamiz orqali surunkali va o‘tkir pankreatit haqida ma’lumot olishingiz mumkin.
Kasallik aksar hollarda to‘sh osti sohasida sohasida va chap qovurg‘alar ostida og‘irlik sezgisi hamda og‘riq, kekirish, qorinning o‘rta darajada dam bo‘lishi kabi buzilishlardan keyin boshlanadi. Og‘riq o‘tkir pankreatitning asosiy va doimiy belgisidir. Og‘riq bemorda to‘satdan paydo bo‘ladi. Xarakteriga ko‘ra og‘riq juda kuchli, simmillovchi, kamroq vaqt davomida tutadi. Og‘riq shu darajada kuchli bo‘ladiki, hattoki, bemor hushidan ketib qolishi ham mumkin. Og‘riq ko‘pincha belbog‘simon ko‘rinishda bo‘lib, yelkalar ustiga, to‘sh suyagi orqasiga o‘tadi. Buni ba'zida bemor ham shifokor ham miokard infarti deb yanglishishi mumkin. Bemor qorni tobora shishib boradi, ich kelmaslgi va yel chiqmasligi kuzatiladi. Kasallik rivojlangani sari tana harorati ham ko‘tarilishi mumkin.
Aksariyat hollarda bemorda sariqlik holati kuzatilib, o‘t suyuqligining normal oqishining buzilishi va jigardagi og‘ir zaharlanish holatidan dalolat beradi.
Pankreatit turlari
O‘tkir pankreatit - oshqozon osti bezi to‘qimalarining o‘z fermentlari tasiri ostida "o‘z-o‘zini yemirishi" oqibatida yuzaga keladigan o‘tkir yallig‘lanish jarayonidir. Surunkali pankreatit esa mustaqil kasallik bo‘lmay, balki o‘tkir pankreatitning davomi va natijasi bo‘lgan bosqichi hisoblanadi. O‘tkir pankreatit bilan kasallanganlarning deyarli 70 % ini ayollar tashkil qiladi. Kasallik, ayniqsa, 50-70 yosh ayollarda ko‘proq kuzatiladi. So‘nggi o‘n yilliklarda surunkali pankreatit bilan og‘rigan bemorlar soni ham ortib bormoqda.O‘tkir pankreatit
O‘tkir pankreatit rivojlanish sabablari turli-tuman bo‘lib, barcha etiologik omillar zamirida bezning normal faoliyatining buzilishi yotadi. Bunda oshqozon osti bezi ishlab chiqarayotgan, ovqat hazmlanishi uchun zarur bo‘lgan fermentlar o‘n ikki barmoqli ichakka tushmay qoladi va o‘z-o‘zini yemira boshlaydi. Shuningdek, ajralayotgan ferment va zaharli moddalar qonga tushib, boshqa a’zolarga ham zarar yetqazishi mumkin. Shuni ham unutmaslik kerakki, oshqozon osti bezi qondagi qand moddasi miqdori oshib ketmasligi uchun mas’ul bo‘lgan gormon - insulinni ishlab chiqaradi.O‘tkir pankreatit sabablari:
- O‘t pufagi va o‘t yo‘llari kasalliklari;
- Surunkali alkogolizm va politoksikomaniya
- Oshqozon osti bezining jarohatlari;
- Infeksion kasalliklarning bir qancha turlari (gepatit, parotit)
- Bez yo‘lining toshlar yoki o‘sma hujayralari bilan bekilib qolishi;
- Me’da osti bezida qon aylanishining buzlishi (tromboz, emboliya, qon tomirlar bog‘lanishi);
- Uzoq muddat gormonal preparatlarni qabul qilish;
- Sistemali qizil yugurigi, revmatoid artrit kasalliklari oqibati;
- Ovqatlanish tartibini buzish;
O‘tkir pankreatit simptomlari
Kasallik aksar hollarda to‘sh osti sohasida sohasida va chap qovurg‘alar ostida og‘irlik sezgisi hamda og‘riq, kekirish, qorinning o‘rta darajada dam bo‘lishi kabi buzilishlardan keyin boshlanadi. Og‘riq o‘tkir pankreatitning asosiy va doimiy belgisidir. Og‘riq bemorda to‘satdan paydo bo‘ladi. Xarakteriga ko‘ra og‘riq juda kuchli, simmillovchi, kamroq vaqt davomida tutadi. Og‘riq shu darajada kuchli bo‘ladiki, hattoki, bemor hushidan ketib qolishi ham mumkin. Og‘riq ko‘pincha belbog‘simon ko‘rinishda bo‘lib, yelkalar ustiga, to‘sh suyagi orqasiga o‘tadi. Buni ba'zida bemor ham shifokor ham miokard infarti deb yanglishishi mumkin. Bemor qorni tobora shishib boradi, ich kelmaslgi va yel chiqmasligi kuzatiladi. Kasallik rivojlangani sari tana harorati ham ko‘tarilishi mumkin.
Aksariyat hollarda bemorda sariqlik holati kuzatilib, o‘t suyuqligining normal oqishining buzilishi va jigardagi og‘ir zaharlanish holatidan dalolat beradi.
Kasallikni davolash
O‘tkir pankreatitni davolash shifokor tomonidan kasallikning darajasiga, bu kasallik bilan birga kelgan hamroh kasallik bor yoki yo‘qligiga, bemorning umumiy ahvoliga va boshqa ko‘plab jihatlarga qarab tayinlanadi. Davolash konservativ va operativ usullar orqali amalga oshiriladi.O‘tkir pankreatit asoratlari
- Shok;
- O‘tkir yurak yetishmovchiligi;
- Peritonit;
- Hazm tizimi a'zolaridan qon ketishi;
- O‘tkir buyrak yetishmovchiligi.
O‘tkir pankreatit profilaktikasi
- Spirtli ichimliklar ichmaslik;
- To‘g‘ri ovqatlanish;
- Ruhiy zo‘riqishlardan chetlashish zarur.
- Guruchli - oshqozon devorini o‘rab, og‘riqni kamaytiradi, organizmdan zararli moddalarni tez chiqaradi.
- Grechixali - yurak va qon tomirlariga quvvat bo‘ladi.
- Bug‘doy (manniy) yormali - oshqozonni zo‘riqtirmagan holda to‘ydiradi.
- Suli yormali - qonda qand miqdorini kamaytirishga yordam beradi.
- Qatiq, tvorog, zardoblar.
- Mevali murabbo, kompot, na’matak yoki qora zirkdan tayyorlangan damlamalar.
- Yog‘li, qovurilgan taomlar (palov, qovurilgan tovuq, qazi-qarta,yog‘li go‘sht, qo‘y go‘shti)
- Yog‘li qaynatmalar, o‘tkir va achchiq ta’mli salatlar, ketchup va mayonezlar, tuzlamalar.
- Kolbasa, sosiska, kalla-pocha mahsulotlari.
- Yong‘oq, pista, dukkaklilar (mosh, loviya, no‘xat).
- Yangi pishgan non, shirinliklar.
- Gazli ichimliklar, qahva, qora choy, spirtli ichimliklar.
- O‘tkir hidli ziravorlar va ko‘katlar,nordon ta’mli mevalar.
- Sabzavotlardan(turp, rediska, sholg‘om).
O‘xshash maqola: Pankreatit — oshqozon osti bezi kasalligi
© Urazbayev Mansur. Maqolani tayyorlashda tibbiy adabiyotlardan foydalanildi. Avitsenna.uz
Pankreatit - oshqozon osti bezi kasalligi
Sir emas, ko‘pchiligimiz moddiy ehtiyojlarimizni qondirish uchun ko‘p ishlaymiz. Ba’zida hatto ovqatlanishni ham unutib qo‘yamiz. Unutmasak-da, vaqtimizni, ko‘pincha cho‘ntakdagi «qadri baland» moyanamizni tejab, ishtahamizni «bo‘g‘ib», oshqozonimizni aldab qo‘yamiz. Bundan kimga foyda, kimga zarar? Bu haqda o‘ylashga ham vaqt qurg‘ur izn bermaydi-da. Ammo kun kelib organizm degani «xarxasha» qilib qolsa bormi, terlab, kechalari uxlamay, hatto ovqatlanmay yig‘ib-tergan pullarimizni bir zumda dorixonaga tashlab chiqamiz. Ana o‘shanda do‘ppini boshdan olib, hammasini bamaylixotir o‘ylashga vaqt ham topila qoladi.
Mutaxassis pankreatit haqida
– Agar odam to‘liq dam olmasa, quruq ovqat bilan kifoyalanib, vaqtni tejab fastfud, ya’ni tez pishadigan taomlarni iste’mol qilsa, organizmda energetik muvozanat buziladi, – deydi oliy toifali gastroenterolog Xolida Ochilova. – Energiyaning ko‘p sarf bo‘lishi esa kasallikning rivojlanishiga turtki beradi. Og‘ir vazifani uddalash uchun organizm zaxiradagi energiyadan foydalanishga majbur. Bunda tamaki, alkogol, qahva «beminnat yordamchi». G‘ayratni oshiruvchi ushbu moddalar umuman bo‘lmaganda edi, tugab bitayotgan ichki rezervlar zudlik bilan o‘zlarining og‘ir ahvoli haqida, albatta, darak berardi: kishini esnoq tutib, ko‘zlari yumilib ketaveradi, odam o‘zini horg‘in his etadi, ertalablari yostiqdan bosh ko‘tarish og‘ir kechadi. Ammo tamaki yoki bir finjon qahvali «nonushta» bu alomatlarni bir zumda daf qiladi, oqibatda tetikkina «ishchan» yana ishga yuguradi. Kun bo‘yi tinmay ishlaydi. Uzoq mehnat kunidan so‘ng o‘zini tartibga solish uchun yana ko‘p-ko‘p qahva, tamakiga ehtiyoj sezadi. Mehnatkashning doimiy «hamrohlari» (qahva, spirtli ichimliklar, tamaki, vaqti-vaqti bilan bo‘ladigan stresslar, qattiq charchash, quruq ovqatlanish) – hammasi birgalikda to‘ppa-to‘g‘ri hech qanday to‘siqsiz bexato otiladigan «zambarak» – oshqozon osti beziga yig‘iladi. Va bunday holatlarning davomiyligi «zambarak»ni portlashga majbur qiladi. Yakun o‘zingizga ayon – pankreatit! Ya’ni o‘z fermentlari hisobiga oshqozon osti bezi to‘qimalari faoliyati buziladi va yallig‘lanadi. Pankreatit rivojlanayotganda bu fermentlar o‘n ikki barmoq ichakka ajralmasdan oshqozon osti bezi to‘qimalarining o‘zida ishlay boshlaydi va uning buzilishiga olib keladi. Bunday paytda bemor qornining yuqori qismida chapdan yoki «ko‘krak osti»dan, bel aylanasida og‘riq paydo bo‘ladi. Shu bilan birga, ich buzilishi (ich ketish), yelning ko‘payishi, ko‘ngil aynishi, qayt qilish, ishtahaning yo‘qolishi ham kuzatiladi. Agar qorinning yuqori qismidagi og‘riq haftasiga uch marotaba bo‘lsa, parhez hamda yashash tarzining tartibga tushishi ahvolning yaxshilanishiga olib kelmasa, albatta, gastroenterolog ko‘rigidan o‘tish shart.Pankreatit kasalligining asorati
O‘tkir pankreatit asorati – pankreonekrozda oshqozon osti bezining katta qismida to‘qimalarning o‘lishi (nekroz) kuzatiladi. Bunday paytda jarrohlik amaliyoti o‘tkazilmasa, o‘limga olib borishi mumkin.Davolashda...
O‘tkir va surunkali pankreatitni davolayotganda bemor birinchi 2-3 kunda o‘zini ovqatdan tiymog‘i lozim. Bundan tashqari, shifokor maxsus ferment dorilar yozib beradi. Ochlik davridan so‘ng 5-7 kungacha jiddiy parhez tutiladi. Bir kunda kam-kamdan, 5-6 marta ovqatlanish tavsiya etiladi. Ratsiondan achchiq, yog‘li, dudlangan mahsulotlar, xom sabzavot va mevalar, dukkakli, go‘shtli, baliqli, qo‘ziqorinli qaynatmalar, qahva, kakao, mevali, sabzavotli nordon sharbatlar, gazlangan ichimliklar, kvas, sut, asal, shokolad, sirka, murabbolar olib tashlanadi. Spirtli ichimliklarning barcha turi taqiqlanadi. Bir haftadan so‘ng kuchli shamollash o‘tib ketgach ham parhez ushlab turiladi: tabiiy toza oziq-ovqat iste’mol qilinadi.Oshqozon osti bezi xastaligining rivojlanish omillari
- Ovqatlanish tartibining buzilishi, katta miqdordagi yog‘li taomlarni hisobsiz iste’mol qilish, ratsionda achchiq yeguliklarning ziyodligi, yog‘ va oqsilning ko‘pligi yoki yetishmasligi;
- chekish – oshqozon osti bezi saratoni xavfini kuchaytiradi;
- spirtli ichimliklarni haddan ortiq ko‘p iste’mol qilish. Asosan 25-40 yoshli erkaklarda shu vajdan pankreatit o‘tkir turi kuzatiladi;
- uzoq va tez-tez kuzatiladigan stresslar;
- parazitar infeksiyalar (lyamblioz) va invaziya (opistorxoz);
- dori-darmon vositalarini nazoratsiz qabul qilish, o‘z-o‘zini davolash.
Foydali tavsiyalar
Ishdan tashqari vaqtda ham tinmay ishlaydigan, doimiy stressda yuradiganlar og‘ir ish kunidan so‘ng kuch to‘plashni bilishi kerak. Ruhiy-asab tangligini quyidagi usullar bilan bartaraf etish mumkin:- autogen mashg‘ulotlar yordamida;
- suvli muolajalar (issiq vanna – bo‘shashtiradi, sovuq yo iliq dush tetiklashtiradi, lanjlik va horg‘inlikni oladi;
- jismoniy mashqlar va sport bilan shug‘ullanish. Bu stresslar bilan kurashishga yordam berib, kun bo‘yi yig‘ilgan adrenalinlarni organizmdan chiqarib tashlaydi, tanani kislorod bilan to‘yintiradi, mushaklarning faol ishlashi asab tizimi faoliyatini yaxshilaydi;
- yashash tarzini bir muddat o‘zgartirish (tabiat qo‘ynida sayr qilish, shahar chetiga, dachaga borish, turistik sayohatlar va hokazo);
- xobbi – kolleksiyalash, to‘qish, raqs musiqa va hokazo.
Mavzuga aloqador maqola: O‘tkir pankreatit: sababi, belgilari, davolash, asoratlari va parhez
© Tib.uz
Peritonit kasalligi
Peritonit – qorin pardaning yallig‘lanishidir. Bunda biz qorin pardoning anatomik tuzilishiga e’tibor qaratishimiz kerak. Anatomik jihatdan qorin parda ikki qavat, pariyetal va visseral qavatlardan iborat. Pariyetal qavat qorin bo‘shlig‘ini, visseral qavat esa icki a’zolarni qoplagan bo‘ladi. Qoplanish ularni ya’ni ichki a’zolarni tashqi va ichki “mikroblar hujumlaridan” himoya qilish vazifasini bajaradi. Himoya esa ularning suyuqlik ishlab chiqarish va uni qayta so‘rish orqali ta’minlanadi. Agar, bu pardaning ishi yallig‘lanish oqibatida buzilsa, qorin bo‘shlig‘i himoyasiz qoladi.
Kelib chiqish sabablari
Bu kasallik asosan, ichki a’zolarning yallig‘lanishi oqibatida yuzaga keladi.- O‘tkir appenditsit;
- Oshqozon – ichak yarasi;
- Pankreatit;
- Jinsiy a’zolardagi yallig‘lanishlar (ko‘pincha ayollarda)
- Qorin bo‘shlig‘idagi jarrohlik amaliyotidagi ehtiyotsizlik;
- Qorin bo’shlig’idan olingan og‘ir jarohatlar;
- Ehtiyotsizlik bilan o‘tqazilgan abort jarayoni oqibatida peritonit kelib chiqishi mumkin.
- Amaliyotdan oldingi davr – operatsiyadan oldin hayotiy muhim a‘zolar faoliyatida hech qanday kamchilik va nuqsonlar yo‘qligi so‘rov shaklidagi tekshiruvdan o‘tqaziladi.
- Amaliyot davri – yallig‘lanish tarqalayotgan asosiy manba aniqlanadi va u yo‘qotiladi. Qorin bo‘shlig‘I tozalanadi, yuviladi. Bo‘shliq ma’lum muddat ( Yallig‘lanish hajmiga qarab ) drenajlanadi.
- Amaliyotdan keyingi davr – bemorda jarohlikdan keyin hosil bo‘lgan choklarning tozaligiga hamda uning taomnomasi shifokor tavsiya etgan taonomaga mos kelayotganiga asosiy e’tibor qaratiladi.
Foydali maslahatlar
Peritonit kasalligini “boshidan o‘tqazgan” bemorlar gaz hosil qiluvchi mahsulotlar – dukkaklilar, mosh, no‘xot, loviya, yeryong‘oq kabi mahsulotlarni, anor, nok, xurmo singari mevalarni iste’mol qilish mumkin emas. Ularga asosan sabzi, olma soklarini ichish tavsiya etiladi. Mevalarni masalan, olmani bug‘ holatda pishirib iste’mol qilish mumkin. Bundan tashqari, sut va sut mahsulotlari, sut, qatiq, suzma, yogurt kabilarni bemor 2-3 kundanmboshlab bema’lol iste’mol qilishlari mumkin!Diqqat, yuqoridagi belgilar kuzatilsa, zudlik bilan shifokorga murojaat eting. Peritonit kasalligi hayot uchun xavfli, tezlik bilan yordam berish kerak bo‘lgan kasalliklar toifasidandir!Mavzuga aloqador maqola: Peritonit - qorin pardasi yallig‘lanishi
