Bolalarda diareya kasalligi
Diareya – yuqumli oshqozon-ichak kasalligi bo‘lib, bu kasallik mikroblar ta’sirida yuzaga keladi.
Kasallik asosan, ichning qayta-qayta suyuq kelishi, qorin og‘rishi, ko‘ngil aynishi, qusish, isitmaning ko‘tarilishi bilan namoyon bo‘ladi.
Ushbu kasallikka asosan, ko‘krak suti bilan emas, balki ayrim hayvonlar suti yoki quritilgan sut aralashmalari bilan ovqatlanayotgan bolalar ko‘proq chalinadilar. Ayniqsa, kamqonlik, raxit, yod tanqisligi bor bo‘lgan bolalarda kasallikka bo‘lgan moyillik ko‘proq kuzatiladi.
Bolaga kasallik qanday yuqadi ?
Kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroblar bolalar organizmiga quyidagi omillar orqali yuqadi:
- Ifloslangan qo‘l;
- Ifloslangan o‘yinchoqlar;
- Toza bo‘lmagan ovqat idishlari, shisha va so‘rg‘ichlar;
- Sifatsiz yoki uzoq vaqt turib qolgan ovqatlar;
- Qaynatilmagan suv;
- Pashshalar orqali;
- Yuvilmagan meva-sabzavotlarni iste’mol qilish natijasida.
Diareya nimasi bilan xavfli?
Ichning suyuq ketishi natijasida bola ko‘p suyuqlik yo‘qotadi va bu bilan ko‘plab oziq moddalar chiqib ketadi. Bola organizmida suvsizlanish va oziq moddalarning yetishmovchiligi natijasida, tana a’zolari faoliyatining keskin buzilishi uning hayotini xavf ostiga qo‘yadi.
Diareyaga chalingan bolaga uy sharoitida qanday yordam berish mumkin?
Bolada ich ketish holati boshlanishi bilanoq suvsizlanishning oldini olishga harakat qiling. Buning uchun unga odatdagidan ko‘proq suyuqlik ichiring.
Suyuqlik sifatida:
- Regidron eritmasi;
- Oddiy qaynatilgan suv;
- Guruch qaynatmasi;
- Anor po‘stlog‘ining damlamasi;
- Kefir;
- Gazlanmagan mineral suv berishingiz mumkin.
Bolaga suyuqlikni oz-ozdan va tez-tez (har 5-7 daqiqada) ichirib turing. Birdan ko‘p suv ichirmang, bola qayt qilishi mumkin. Agar, bola qayt qilsa, suyuqlik ichirishni 10 daqiqa to‘xtatib turing, so‘ng yana davom ettiring.
Har bir ich ketishda, agar bola 2 yoshgacha bo‘lsa, yarim stakandan, 2 yoshdan katta bo‘lsa, 1 stakandan suyuqlik ichirib turing. Bolani oz-ozdan, lekin tez-tez ovqatlantirib turish zarur. Agar bola ko‘krak emadigan bo‘lsa, uni odatdagidan ko‘ra ko‘proq va uzoqroq emizing. Boshqa sut yoki quruq sutli aralashmalar bilan ovqatlantirilayotgan bo‘lsa, uning ovqatlanishini odatdagidek davom ettirishingiz mumkin.
Agar bola qo‘shimcha ovqatlanayotgan bo‘lsa, unga yengil hazm bo‘ladigan ovqatlar bering. Taomlar qaynatib pishirilgan holda, bir xil yumshoqlikda ezilib tayyorlangan bo‘lishi kerak. Bolaning kundalik ovqatlanishida go‘sht yoki meyorida baliq bo‘lishi maqsadga muvofiq va ularni qaynatib, qiymalagichdan 2 marta o‘tkazing. Shunda yumshoq pyure hosil bo‘ladi. Olmani suvda dimlab yumshoq mag‘zini yediring, po‘stini bolaga bermang. Bolaning kasallik davrida unga shirin taomlar va ichimliklar bermang, chunki, bu ich ketishini yana ham kuchaytirishi mumkin. Bolaga taomni har 2-4 soatda berib turing, sog‘aygach esa 2 hafta davomida odatdagidan bir marta ko‘p ovqatlantiring. Bu boladagi kasallik davrida yo‘qotilgan oziq moddalar o‘rnining tiklanishiga yordam beradi.
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan muolajalardan so‘ng bolada diareyaning belgilari kuzatilayotgan bo‘lsa, darhol shifokorga murojaat eting.
Profilaktika uchun nima qilish kerak ?
- Bolani 6 oylik bo‘lgunga qadar, faqat ona suti bilan parvarish qiling. Ona sutida bola uchun zarur bo‘lgan oziq moddalar va himoya omillari mavjud bo‘lib, ular bola baquvvat o‘sishiga yordam beradi.
- Bola 6 oylik bo‘lgandan keyin, uni qo‘shimcha ovqatlantiring. Bu davrdan boshlab, birgina ona suti bola ehtiyojini qondira olmaydi. Aks holda, bola zaiflashib, kasalliklarga beriluvchan bo‘lib qoladi.
- Shisha idish va so‘rg‘ichlardan foydalanmang. Chunki, shisha idish toza yuvilmasligi oqibatida mikroblarning ko‘payishi uchun qulay sharoit tug‘iladi.
- Bolaga taomni har gal yangi tayyorlab bering.
- Bolaning idish-tovoqlarini alohida saqlang. Ularga pashshalar o‘tirmasligi uchun ustiga doka yoping.
- Bolani ovqatlanishdan oldin va hojatdan keyin qo‘lini sovunlab yuvishga odatlantiring.
- Meva va sabzavotlarni yuvib iste’mol qildiring.
- Faqat qaynatilgan suvni ichiring.
© "Sihat-salomatlik" jurnali.
Avitsenna.uz saytida mavzuga aloqador quyidagi maqolalarni ham o‘qishingiz mumkin:
- Kichkintoyning kun tartibi
- Bolangiz uchun mos oyoq kiyim tanlay olasizmi
- Bolaning burni qonasa
- Buyraklar
- Yassioyoqlikni davolash
Bolalar immuniteti uchun foydali vitaminlar to’plamining eng ko’p qo’llaniladigan komplekslardan biri Alfavitdir.
Alfavit bu – vitamin va minerallar kompleksidir. Har bir yoshdagi chaqaloq yoki maktab o’quvchisi uchun alohida to’plamlardan birini tanlasa bo’ladi.
Preparatning narxini ushbu bo’limda ko’rsa bo’ladi — https://apteka.uz/product/alfavit
Boshqa keng qo’llaniladigan vitaminli komplekslar: Komplivit, Supradin, Magvit, Aminoplyus, Rotafer kids va hk…
*Qo'llash mumkin bo'lmagan holatlar mavjud. Ishlatishdan oldin shifokor bilan maslahatlashing.
Ich ketishi (diareya) - belgilari, sabablari, oldini olish va davolash usullari
Barcha insonlarda hayoti davomida, ba’zida ich ketishi (diareya) suv yoki ichakdagi mahsulotlar bilan aralashgan holatda kuzatilib turadi. Ko‘p hollarda diareya kunlab davom etadi. Ammo diareyaning haftalab davom etishiga jiddiy omillar sababchi bo‘lishi mumkin, masalan ichak infeksiyalari, ichakning o‘zida bo‘layotgan patologiyalar yoki ichakning ta’sirlanishi natijasida kelib chiqadigan sindromlar. Ushbu maqolamiz davomida diareya haqida batafsil ma’lumot berib o‘tamiz.
[caption id="attachment_10839" align="aligncenter" width="528"] Illyustratsiya: www.healthmagaz.com[/caption]
Foto: Nebolet.com[/caption]
Qo‘llarni tez-tez yuvib turish mikroblarning tarqalishiga yo‘l qo‘ymaydi. Ovqat tayyorlash va ovqatlangandan keyin qo‘llarni yuvish, pishirilmagan go‘sht bilan kontakda bo‘lganda, hojatxonadan foydalanganda, tagliklarni (pampers) almashtirganda, aksirganda, yo‘talganda qo‘llarni yuvish kerak. Qo‘llarni sovun bilan kamida 20 soniya yuvish tavsiya etiladi. Qo‘llarni yuvishning iloji bo‘lmasa, sanitar gigiyenik vositalardan foydalaning. O‘zida spirtli va ruh saqlovchi gigiyenik vositalardan foydalaning. Losyonlardan foydalanganingizda qo‘lingizning barcha qismini tozalaganingizga ishonch hosil qiling.
Foto: www.everydayhealth.com[/caption]
Ko‘p hollarda diareya o‘z-o‘zidan 1-2 kunda yo‘qolib ketadi. Agar siz ovqatlanish tartibingizni o‘zgartirsangiz va diareyaga qarshi choralar qo‘llashingizga qaramay diareya davom etsa, yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, shifokor huzuriga borishingiz hamda holatingizga ko‘ra u sizga to‘g‘ri muolaja olib borishda yordam beradi.
Illyustratsiya: www.healthmagaz.com[/caption]
Diareyaning belgilari
Diareyada kuzatiladigan simptom va belgilar quyidagilar:- Bo‘sh, suvli najas;
- Qorin talvasalari (g‘urillashlari);
- Qorin og‘rig‘I;
- Yuqori harorat;
- Najasda qon bo‘lishi;
- Qorin dam bo‘lishi;
- Ko‘ngil aynashi;
- Najasning tezlik bilan chiqishi.
Shifokor huzuriga qachon borish kerak?
Agar siz o‘n sakkiz yoshdan oshgan bo‘lsangiz va sizda quyidagilar kuzatilsa:- Ich ketishi 2 kundan ortiq davom etsa;
- Siz suvzilanayotganingizni sezsangiz;
- Sizda qorin va rektal og‘riqlar bo‘lsa;
- Najasingizda qon yoki najasingiz qora rangda bo‘lsa;
- Tana haroratingiz 38-39 C va bundan yuqori bo‘lsa;
Ich ketishi sabablari
Diareyaga sabab bo‘luvchi ko‘plab omillar bor. Quyida ushbu sababchilardan eng asosiylarini sanab chiqamiz:Viruslar
Diareya chaqiruvchi viruslardan Norwalk virusi (ichakning nobakterial kasalliklari keltirib chiqaruvchi), sitomegaloviruslar va gepatit viruslari. Rotoviruslar bolalarda o‘tkir diareyaga sabab bo‘ladi.Bakteriya va parazitlar
Zararlangan ovqat yoki suv bakteriya va parazitlarning odam organizmiga kirishiga yo‘l bo‘ladi. Lyambliya va kriptosporida kabi parazitlar ham diareyaga sabab bo‘ladi. Bakteriyalardan kampilobakteria, salmonella, shigella va Esherixiya coli diareyaning asosiy sababchilaridir. Chegaradan tashqari yurtlarga sayohat qilganda o‘sha yerning bakteriya va parazitlari tomonidan keltirib chiqarilgan bakteriya “sayohatchilar diareyasi” termini bilan ataladi.Dori preparatlari
Ko‘pchilik dori vositalari ham diareyaga sabab bo‘ladi, ayniqsa antibiotiklar. Antibiotiklar hamma bakteriyalarni o‘ldiradi, shuningdek organizm uchun foydali bakterialarni ham nobud qiladi. Buning natijasida ichakdagi mikroflora balansi buziladi. Bundan tashqari o‘smalarga qarshi kimyoviy dorilar va magneziya ham diareyaga sabab bo‘lishi mumkin.Laktozani ko‘tara olmaslik
Laktoza sut va sut mahsulotlarida uchraydigan uglevod. Laktozani parchalovchi fermenti yo‘q insonlarda sut mahsulotlarini iste’mol qilgandan so‘ng diareya kuzatiladi. Inson organizmi laktozani parchalovchi fermentlarni ishlab chiqaradi. Ba’zi insonlarda fermentning birdaniga pasayib ketishi uchrab turadi. Bu esa yosh o‘tgan sari laktozani hazm qila olmaslikka olib keladi.Fruktoza
Fruktoza tabiiy meva mahsulotlari, asal va ayrim ichimliklarga qo‘shiladi. Fruktozani hazm qila olmaydiganlarda ham diareya uchrab turadi. Sun’iy shakar o‘rnini bosuvchi mahsulotlar. Sorbitol va mannitol saqichlar va boshqa shirin mahsulotlar tarkibida bo‘ladi. Ular ayrim sog‘ odamlarda ham diareya keltirib chiqarishi mumkin.Oshqozon-ichak tizimi kasalliklari
Kron kasalligi, yarali kolit, chuvalchangsimon o‘simta kasalligi va ta’sirchan ichak sindromi kabi ichak kasalliklari ham ichish ketishiga asosiy sabablardandir.Diareya asoratlari
Diareya suvsizlanishga (degidratatsiya) olib keladi, bu hayot uchun xavfli. Suvsizlanish, ayniqsa, bolalar, qariyalar va immun tizimi past bo‘lganlar uchun juda xavfli hisoblanadi. Agar sizda degidratatsiya belgilari kuzatilsa, darhol shifokorga murojaat eting.Kattalarda suvsizlanish belgilari
- Juda chanqash;
- Og‘iz yoki ter qurishi;
- Kam yoki siydik ajralishining umuman bo‘lmasligi;
- Holsizlik, charchoq va bosh aylanishi;
- Siydik rangining to‘qlashishi.
Yosh bolalarda suvsizlanish belgilari
- Pampers(taglik)larning 2-3 soat yoki undan ko‘p vaqtda ho‘l bo‘lmasligi;
- Og‘iz va tilning qurishi;
- Tana haroratining 39 C da ekanligi;
- Yosh chiqmasdan yig‘lashi;
- Uyquchanlik, reaksiya pasayishi va qo‘zg‘aluvchanlik;
- Qorin, yuz, qovoqlar atrofi terisining quruqlashishi.
Ich ketishini oldini olish uchun nima qilish kerak?
[caption id="attachment_10841" align="aligncenter" width="555"] Foto: Nebolet.com[/caption]
Qo‘llarni tez-tez yuvib turish mikroblarning tarqalishiga yo‘l qo‘ymaydi. Ovqat tayyorlash va ovqatlangandan keyin qo‘llarni yuvish, pishirilmagan go‘sht bilan kontakda bo‘lganda, hojatxonadan foydalanganda, tagliklarni (pampers) almashtirganda, aksirganda, yo‘talganda qo‘llarni yuvish kerak. Qo‘llarni sovun bilan kamida 20 soniya yuvish tavsiya etiladi. Qo‘llarni yuvishning iloji bo‘lmasa, sanitar gigiyenik vositalardan foydalaning. O‘zida spirtli va ruh saqlovchi gigiyenik vositalardan foydalaning. Losyonlardan foydalanganingizda qo‘lingizning barcha qismini tozalaganingizga ishonch hosil qiling.
Diareyaga qarshi emlash
Bolalarni diareya chaqiruvchi omil rotaviruslarga qarshi emlatish kerak. Buni shifokor maslahati bilan amalga oshirish tavsiya etiladi.“Sayohatchilar diareyasi” ning profilaktikasi
Diareya boshqa mamlakatlarga sayohat qiluvchilarda ham uchraydi. U yerning ifloslanganlik darajasi va ovqat tarkibining o‘zgarganligi sabab bo‘ladi. Xavfni kamaytirish uchun: Nima yeyayotganingizga e’tiborli bo‘ling. Issiq, yaxshi pishirilgan ovqatlar tanovul qiling. Yuvilmagan mevalarni po‘stlog‘ini tozalamay iste’mol qilmang. Nima ichayotganingizga e’tibor bering. Maxsus idishdagi qadoqlangan ichimliklar iching. Vodoprovod suvi va muz kvadratlarini iste’mol qilmang. Tishlaringizni yuvish uchun ham qadoqlangan suvdan foydalaning. Cho‘milayotganingizda og‘zingizga suv kirmasligiga harakat qiling. Qaynatilgan suvdan tayyorlangan ichimliklar choy, kofelar ancha xavfsiz. Esdan chiqarmangki, alkogol va koffein diareyani va suvsizlanishni kuchaytirib yuboradi. Shifokoringizdan tegishli antibiotiklar qabul qilish haqida maslahatlashing. Sayohatga chiqishingizdan oldin shifokoringizdan antibiotiklar qabul qilish haqida maslahatlar oling. Agar immun tizimingiz sust bo‘lsa, antibiotiklar diareya kelib chiqmaslik uchun ancha yordam beradi. Sayohat oldidan infeksiya tarqalgan zonalar haqida ma’lumot oling. SSV va SES ning rasmiy web sahifalari yordamida yurtingizdan tashqari mamlakatlarning qaysi birida infeksiya o‘choqlari kuzatilayotganligini bilib oling. Bu xavfsiz sayohatning muhim omillaridan biridir.Diareya diagnozi
Diagnozni aniq qo‘yishda shifokor quyidagi testlar asosida yordam beradi: Qon analizi - qon bakteriya tekshiruvi diareyaning sababini aytib beradi. Najas tekshiruvi - najas tekshiruvida diareyaning bakterial yoki parazitar sababini aniqlasa bo‘ladi. Kolonoskopiya - agar yuqoridag tekshiruvlar natija bermasa, ichakni kolonoskop yordamida tekshirish diareyaning boshqa sabablarini aniqlab beradi.Diareyani davolash
[caption id="attachment_10842" align="aligncenter" width="722"] Foto: www.everydayhealth.com[/caption]
Ko‘p hollarda diareya o‘z-o‘zidan 1-2 kunda yo‘qolib ketadi. Agar siz ovqatlanish tartibingizni o‘zgartirsangiz va diareyaga qarshi choralar qo‘llashingizga qaramay diareya davom etsa, yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, shifokor huzuriga borishingiz hamda holatingizga ko‘ra u sizga to‘g‘ri muolaja olib borishda yordam beradi.
Antibiotiklar
Bakteriya va ayrim parazitlar sabab kelib chiqqan diareyada yordam beradi. Agar ich ketishiga viruslar sabab bo‘lsa antibiotiklar hech qanday naf bermaydi.Yo‘qotilgan suvni qayta tiklash
Shifokor yo‘qotilgan suv va tuz o‘rnini to‘ldirish uchun muolaja qiladi. Kattalar uchun bu suv, sharbat yoki boshqa suyuqliklar ichishdir. Agar ichilgan suyuqlik diareyaga sabab bo‘lsa, shifokor parenteral (vena ichiga) suyuqliklar yuborish yo‘lini qo‘llaydi. Oddiy suv suyuqlik o‘rnini to‘ldiruvchi yaxshi vosita, ammo u o‘zida tuz va elektrolitlar tutmaydi. Ichimlik sodasi va kaliyli eritmalar esa kerakli minerallarga boy, bu minerallar yurakning ishlash faoliyatiga ta’sir ko‘ rsatadi. Bundan tashqari meva sharbatlari ham o‘zida ko‘plab minerallarni saqlaydi, ammo olma sharbati diareyani kuchaytirib yuborishi mumkinligini inobatga olish kerak. Bolalar uchun yo‘qotilgan suv o‘rnini to‘ldirish uchun pediatrning qat’iy maslahati zarur, faqat shifokorgina oral yoki parenteral yo‘lni tanlab beradi.Qabul qilayotgan dori preparatni kamaytirish
Shifokor diareya sababini antibiotiklar bilan bog‘lasa, undan voz kechadi yoki boshqasiga almashtirib beradi.Diareya asosida yotgan kasallikni davolash
Agar diareya ichak kasalliklari bilan bog‘liq bo‘lsa, mutaxassis gastroenterolog sizga yordam beradi.Ich ketishini uy sharoitida davolash
Diareya paytida quyidagilarni bajarish foyda berishi mumkin:- Iliq va toza suyuqlik iching. Sovuq suv, bulyon, sharbatlar ichish, alkogol va koffeinni iste’mol qilmang;
- Yarim qattiq mahsulotlar. Suxariklar, tostrdan chiqqan non, qotirilgan tuxum, guruch va tovuq go‘shti iste’mol qiling.
- Ayrim ovqat mahsulotlarini, sut mahsulotlari, yog‘li ovqatlar, kletchatkaga boy mahsulotlar, konservalangan mahsulotlarni vaqtinchalik taomnomangizdan cheklashingiz lozim.
- Probiotiklar qabul qilish. Retseptsiz beriladigan ichak mikroflorasini tiklovchi probiotiklar qabul qilish ham ich ketishidan qutilishingiz uchun foyda berishi mumkin. Ba’zi oziq-ovqat mahsulotlari tarkibida probiotiklar saqlaydi, masalan yogurt.
© www.mayoclinic.org
Yozda bizni qaysi kasalliklar bezovta qiladi?
Issiq kunlar boshlanishi bilan o‘tkir yuqumli ichak kasalliklarining ko‘payishi uchun qulay sharoit vujudga keladi. Bu xastaliklarni turli mikroorganizmlar keltirib chiqaradi.
Kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroblarning turiga qarab, bu xastaliklar ichburug‘, salmonellyoz, ich terlama, esherixioz, iyersinioz kabi nomlar bilan yuritiladi.
Ushbu kasallik yoz oylarida ko‘proq uchrashiga bir qancha omillar sabab bo‘ladi. Avvalo, havo haroratining yuqori bo‘lishi, ayniqsa, yosh bolalar organizmida ma’lum immunologik o‘zgarishlar kuzatiladi. Shuningdek, himoya vositalari kuchsizlanishi, ya’ni ovqat hazm bo‘lishining susayishi, qaynatilmagan suvni iste’mol qilinishi oqibatida me’da shirasidagi muhim himoya vositasi hisoblanadigan xlorid kislota konsentratsiyasi pasayadi. Bu esa ushbu kasalliklarning tez rivojlanishiga zamin hozirlaydi.
Ushbu dardning qo‘zg‘atuvchisi bo‘lgan mikroblarning asosiy manbasi, shu xastalik bilan og‘rib o‘tgan yoki ayni damda bemor, shuningdek, bu kasallik bakteriyalarini tashuvchilaridir. Ularning najasi bilan mikroorganizmlar tashqi muhitga tarqaladi, atrof-muhit obyektlari (suv, kiyim-kechak, oziq-ovqatlar)ni ifloslantiradi.
Yozda oziq-ovqatlar, ayniqsa, ular noto‘g‘ri joyda saqlangan bo‘lsa, bu mikroblar ko‘payishi uchun qulay muhit hisoblanadi. Shuning uchun issiq joyda saqlangan oziq-ovqat mahsulotlarida mikroblar ko‘payib, uning buzilishiga sabab bo‘ladi. Bunday ovqatni iste’mol qilish kasallanishga olib keladi. Shuningdek, ayrim emizikli onalarning ozodalikka e’tibor bermasligi natijasida ham go‘dak xastalanadi.
Qaysi mikrob qo‘zg‘atishidan qat’iy nazar kasalllikning asosiy belgilari to‘satdan ich buzilishi va qusish bilan kechadi. Ketma-ket qusish va ich o‘tishi oqibatida odam organizmi qisqa muddatda ko‘p miqdorda suv va mineral tuzlarni yo‘qotadi. Natijada bemor holsizlanadi, teri quruqlashib dag‘allashadi, og‘iz quriydi. Bu holat bolalarda ko‘proq namoyon bo‘lib, o‘ynab-kulib turgan bola 3-4 soat ichida butunlay majolsiz holga keladi.
Odatda odamlar ushbu kasallikka yaxshi saqlanmagan va uzoq vaqt turib qolgan ovqatlarni tanavvul qilganda, ho‘l mevalarni yuvmasdan iste’mol qilganda, ushbu kasallik bilan og‘rigan bemor bilan muloqotda bo‘lganda hamda bemorni yaxshi tozalanmagan idish-tovoqlaridan foydalanilganda, shuningdek, bolalar anhorlarda cho‘milgan paytlarida suv bilan mikroblarni yutib yuborganida kasallikni yuqtirishi mumkin.
O‘tkir yuqumli me’da-ichak kasalliklarining tarqalishida pashshalar ham asosiy rol o‘ynaydi. Ular iflos joylarda tuxum qo‘yib, ko‘payib, kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlarni oyoqlaridagi tuklariga ilashtirib oladi hamda oziq-ovqat mahsulotlari, suv va idish-tovoqqa qo‘nib, ularga mikroblarni tarqatadi.
Agarda oila a’zolaringizdan birortasida qayt qilish, ich ketish, tana haroratining ko‘tarilishi kabi kasallik belgilari kuzatilsa, darhol shifokorga murojaat qiling. Chunki, kasallikni davolagandan ko‘ra, uning oldini olgan afzalroq. Shuning uchun o‘tkir yuqumli me’da-ichak kasalliklaridan saqlanishda birinchi galda ozodalikka, saranjom-sarishtalikka, ayniqsa, ovqatdan oldin va hojatxonadan chiqqach qo‘llarni albatta sovunlab yuvishga odatlanish lozim. Xonadonda, ishxonada, maktab va bolalar muassasalarida, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqariladigan korxonalarda, oshxonalarda tozalikka rioya qilish zarur. Tez buziladigan oziq-ovqat mahsulotlarini sovutgichlarda, boshqa mahsulotlarni esa pashsha, suvarak, sichqon va kalamush kabi mikrob tashuvchi hasharot va hayvonlar tegmaydigan joyda saqlash lozim. Ovqat qoldiqlarini o‘z vaqtida yig‘ishtirib, maxsus ajratilgan chiqindixonalarga olib borib tashlash kerak. Suvni faqat qaynatib ichishni unutmaslik muhim. Ishda, jamoat joylarida, uyda shaxsiy gigiyena qoidalariga qat’iy rioya qilish kerak.
Shifokorlar gijja kasalligi kabi bu xastalikni ham “iflos qo‘llar kasalligi” deb bejiz aytishmagan. Bozorlardan ho‘l mevalarni xarid qilayotganingizda uning tozaligini bilmasdan tatib ko‘rishdan saqlaning. Cho‘milayotgan joyingizda suvning tozaligiga jiddiy e’tibor berish kerak. Yaxshi saqlanmagan va uzoq vaqt turib qolgan ovqatlarni yoki salatlarni iste’mol qilmang. Sovutgichlarni toza tutish, undagi mahsulotlarni o‘z vaqtida iste’mol qilish va uni tez-tez yangilab turmoq darkor. Idish-tovoqlarni yuvgandan so‘ng qaynagan suvda chayish kerak. So‘ngra ularning ustini doka bilan yopib qo‘ying. Kasalxonaga borganda bemor yaqin kishingiz bo‘lsa-da, undan masofa saqlang.
Yosh chaqaloqlarni ovqatlantirishda sun’iy ozuqani bolaga yetarli qilib tayyorlab bering hamda uni uzoq saqlamang. Atrof-muhitni, xonadon hamda hojatxona va aholi umumiy foydalanadigan joylarni doimo ozoda bo‘lishini ta’minlash kerak.
Qayd etilgan taklif va mulohazalar ko‘pchilikka ma’lum. Agar yuqorida aytib o‘tilgan fikrlarga amal qilsangiz, o‘tkir yuqumli me’da-ichak kasalliklari va uning og‘ir asoratlaridan yiroq bo‘lasiz va oila a’zolaringiz salomatligini mustahkamlashda o‘z hissangizni qo‘shgan bo‘lasiz.
© Omon MIRTAZAYEV, Toshkent tibbiyot akademiyasi “Epidemiologiya” kafedrasi professori. Soglom.uz
