Tashxis bilan kurashish kerakmas
Nimadan boshlash kerak?
Birinchi oylardanoq chaqaloqning rivojlanishi o‘z tengdoshlarinikidan sezilarli darajada ortda qolayotgani seziladi. Turli sabablar ko‘ra, shu jumladan past tonus tufayli u tez charchab qoladi, kam uyg‘oq bo‘ladi, nigohini yaxshi fiksatsiya qilolmaydi. O‘yinchoqlarga bo‘lgan qiziqishi tez yo‘qoladi, hatto o‘z ota-onasiga ham unchalik e’tibor qilmaydi.
Muloqot qilish falsafasi
Harakat dasturi
Shu tarzda siz asta-sekinlik bilan bolani passiv holatdan olib chiqib, o‘yinchoqlarni kuzatishga, diqqat-e’tiborni atrofdagi predmetlarga qaratishga undaysiz. Boshini ushlab turishi qiyin bo‘lsa ham, har kuni uni qorniga yotqizib qo‘yib, uqalash ishlarini va mashqlarni bajaring, ammo bunda u charchab qolmasligi kerak. Ta’kidlash joizki, bunday bolalarga istalgan yoshda suvda suzish juda foydali. Asta-sekinlik bilan siz bolaning faolligi oshayotganini sezasiz. Endi u o‘yinchoqlarni shunchaki kuzatib qolmasdan, ularga qo‘llarini cho‘zadi, ushlab ko‘radi.
Daun sindromi bilan xastalangan bolalardagi umumiy faollikning susayishi nutqning rivojlanmasligida ham aks etadi. U birinchi so‘zlarni 1,5-2 yoshlarga yaqin ayta boshlashi mumkin. Ammo agar siz farzandingiz bilan faol muloqotda bo‘lsangiz, bu sal oldinroq ham yuz beradi. Afsuski ayollar tuqqanlaridan keyin ko‘p hollarda depressiyaga uchraydilar. Bunga umumiy xorg‘inlik sababchi bo‘ladi. Buning ustiga yana qayg‘uli tashhis… O‘zining og‘ir o‘ylariga botib qolgan ona farzandi bilan muloqotni keyinga, u biroz ulg‘aygunga qadar qoldiradi. Bu bilan eng qimmatli vaqt, ya’ni ona farzandida ijtimoiy va nutq reaksiyalarini rivojlantirishi mumkin bo‘lgan davr boy beriladi. Bola bilan qanchalik ko‘proq va hissiyotliroq muloqotda bo‘lsangiz, u shunchalik tez sizga taqlid qila boshlaydi, tezroq jilmayadi va, nihoyat, birinchi tovushlarni chiqaradi.
Shu paytning o‘zidayoq siz bolaga ijtimoiy ko‘nikmalarni singdira boshlaysiz – tuvakka o‘tirish, shishachani ushlash, qo‘lda olma yoki nonni ushlab yeyish, ovqatni qoshiqdan yeyish. Bir yoshdan so‘ng bola o‘zi mustaqil ravishda qoshiqni ushlashga o‘rganishi kerak.
Agar siz har kuni sabr-toqat bilan e’tiborni mashg‘ulotlarga qaratgan bo‘lsangiz, unda bir yoshgacha farzandingiz yetarli darajada faol, emotsional va ijtimoiy rivojlangan bolaga aylanadi. Bu davrga kelib u predmetlar bilan ishlashni o‘rganadi, ya’ni o‘yinchoqlarni otib, u yoqdan bu yoqqa qo‘yadi, sizga emotsiyalar bilan javob beradi – xo‘mrayadi, jilmayadi va hatto kulib, nimalarnidir gapiradi. U o‘tiradi va emaklashga harakat qiladi. Ha, uning sog‘lom tengdoshlari ko‘proq ishlarni qila oladi, ammo shubhasiz sizning farzandingiz ham olg‘a qadam tashladi desak bo‘ladi. Endi u biroz ulg‘ayib, umuman boshqacha insonga aylandi.
Hayotining ikkinchi yilida siz unga predmetlar bilan jiddiyroq o‘yinlarni taklif qiling. Uni faol emaklashga, tizzalab turishga va nihoyat yurishga o‘rgata boshlang. Uni atrofni o‘zlashtirishga o‘rgating, ya’ni o‘yinchoqlargacha mustaqil ravishda yetib borish va ularni olib kelish. Bola chiqarayotgan tovushlarni harakatlar, predmetlar, tushunchalar bilan qiyoslay boshlaysiz. Bunda nima haqda gapirayotgan bo‘lsangiz, o‘sha narsani ko‘rsatasiz: «Olov qani?», «Kim u?», «Mana bu mashina», «Qo‘lingni ber». Shu tarzda bola ikki yoshga to‘lgunicha mustaqil harakatlanadigan va atrof-muhit hamda odamlar bilan faol qiziqadigan bolani olasiz. Hatto u biror buyumni ko‘rsatgan holda g‘uldirab chiqargan tovush ham uning ilk ongli nutqi bo‘ladi.
O‘zgalar bilan muloqot
Eng muhimi bolada ijtimoiy xulq ko‘nikmalarini rivojlantirishdir. Aslini olganda har bir bolani o‘zini to‘g‘ri tutishga, ya’ni toza yurishga, injiqlik qilmaslikka, o‘yinchoqlarni sindirmaslikka, boshqa bolalarni xafa qilmaslikka o‘rgatish kerak. Ammo hozir so‘z ketayotgan bolalar uchun bu ikki karra muhimroq. Jamiyatimizda bolalarga bo‘lgan munosabat ancha qattiqqo‘l, shuning uchun ijtimoiy xulq nuqtai nazaridan to‘g‘ri hisoblangan ko‘nikmalarga ega bola atrof-muhitga osonroq moslashishi mumkin.
Bir yoshdan so‘ng bola sizning yordamingizda o‘z tengdoshlari bilan ongli ravishda muloqotda bo‘la boshlashi mumkin. Qumloq bolalarning o‘zaro muloqoti va tanishuvi uchun ilk maydonchaga aylanadi.
Bolaning «odamlarga qo‘shilishi» beziyon kechishi uchun bir nechta jihatlarni e’tiborga olish zarur. Birinchidan, farzandingizning faol o‘yinlarga qo‘shilish imkoniyati cheklanganligini inobatga olish lozim. Demak, siz farzandingiz charchagan paytni o‘z vaqtida sezishingiz va kerak bo‘lganida uni o‘yindan chalg‘itib, bir o‘zi o‘tirishiga imkon yaratishingiz kerak. Bundan tashqari u tengdoshlari qila oladigan ishlarning hammasiniyam bajara olmaydi, bu holatni ham xotirjamlik bilan qabul qilishingiz lozim.
Ikkinchidan, boshqa bolalarning ota-onalari bilan munosabatlarni yo‘lga qo‘yish kerak. Ular farzandingizning xastaligi haqida to‘liq tasavvurga ega bo‘lmasliklari mumkin.
Mana, farzandingizga har doim hamma ishda ustoz bo‘lishga ko‘nikdingiz. Har bir ko‘nikmani u sizdan o‘rganadi, bu boshqa bolalar bilan muloqot qilish qobiliyatiga ham tegishli. Dastlabki paytlarda muloqotni o‘zingiz sahnalashtirishingiz kerak bo‘ladi. Bunda farzandingizga shunchaki «bolaga qo‘lingni ber» demasdan, farzandingizning qo‘lini olib boshqa bolaning qo‘liga qo‘ying. Boshqa bolaga bir nechta savollar bering, birgalikda o‘ynash qanaqaligini ko‘rsating, ya’ni xatti-harakatlar modelini ko‘rsating. Asta-sekin farzandingiz hammasini o‘zi qila boshlaydi, ammo bularni unga o‘zingiz o‘rgatasiz.
Bolangiz uch yoshga to‘lganida sizning ijtimoiy aloqalaringiz ancha kengayishi mumkin. Birinchidan, bu ixtisoslashgan bolalar bog‘chasi bo‘lishi mumkin. U yerda bola tarbiyachilar va maxsus pedagoglar kuzatuvi ostida kichikroq guruhda bo‘ladi. Ammo bu zamonaviy ta’lim tizimlari bo‘yicha shug‘ullanadigan oddiy mini-guruh bo‘lishi ham mumkin. Farzandingiz logoped guruhiga qatnashi mumkin, u yerda mutaxassislar farzandingizning nutqini yaxshilashadi. Axir bu paytga kelib, farzandingizda ancha-muncha so‘z boyligi paydo bo‘ladi, so‘zlarning soni esa oshib boraveradi.
Bolaning muloqotini aynan shunday mini-guruhlardan boshlang. Sirk, teatr kabi odamlar ko‘p to‘planadigan joylarda bo‘lish vaqtini kamaytiring yoki keyinga qoldiring.
Insoniylikni yo‘qotmagan holda insonni tarbiyalash
Daun sindromiga ega bolani tarbiyalayotgan ota-onalarga og‘ir qismat nasib etgan. Shu bilan birga ularda kichkina bir insonning ulg‘ayishida bevosita ishtirok etish, uning yutuqlari va muvaffaqiyatlaridan quvonish kabi qiziqarli yo‘lni bosib o‘tish imkoniyati ham bor. Ularning farzandi esa bunga javoban albatta o‘zining mehr-muhabbati bilan javob qaytarishi shubhasiz. Bunday farzand hech qachon o‘z ota-onasidan yuz o‘girmaydi.
Albatta, bu vazifani bir kishi hal etishi qiyin!
O‘qishni maslahat beramiz:
• А. А. Катаева, Е. А. Стребелева. «Дидактические игры и упражнения для дошкольников».
• Кэрол Тингей-Михаэлис. «Дети с недостатками развития», ota-onalarga yordam beruvchi kitob.
• Э. Г. Пилюгина. «Сенсорные способности малыша», kichik yoshdagi bolalarda rang, shakl va kattaliklarni qabul qilishni rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar.
• Л. Н. Павлова, Э. Г. Пилюгина, Е. Б. Волосова. «Истоки» dasturi, kichik va maktabgacha yoshdagi bolalar uchun metodik qo‘llanma.
• Л. Н. Павлова. «Знакомим малыша с окружающим миром».
• Ю. А. Разенкова. «Игры с детьми младенческого возраста».
• Джеки Силберг. «Занимательные игры с малышами».
• Daun sindromiga ega bolalarga dastlabki yordam ko‘rsatish Markazining «Даунсайд Ап» turkumidagi kitoblari.
• П. Л. Жиянова. «Социальная адаптация детей раннего возраста с синдромом Дауна».
• «Маленькие ступеньки», rivojlanishi orqada qolgan bolalarga dastlabki pedagogik yordam dasturi — Makkueri universiteti, Sidney.
© Pravmir.ru
© Gen.uz
Добавить комментарий