Pulmonologiya

Maqsad - koronavirus pnevmoniyasi va surunkali yurak yetishmovchiligi (SYuE) bo‘lgan patsientlarda metabolizmga tuzatish sifatida Mildronat®  preparatini qo‘llanilishini baholash.

Materiallar va uslublar. Ochiq qisqa muddatli tadqiqotga koronavirus infeksiyasi bilan chaqirilgan pnevmoniyasi va yurak nuqsoni bo‘lgan 77ta odam tanlab olingan; ulardan 59ta odam metabolik qo‘llab-quvvatlash sifatida Mildronat® qabul qilgan, shunga o‘xshash 18ta komorbid patsientlarga faqat standart terapiya qo‘llanilgan. Standart tadqiqotlardan tashqari, patsientlarga gospitalizatsiyaning birinchi kunida va undan chiqarib yuborishda S-reaktiv oqsil (SRO), D-dimera, kreatinin, laktat- degidrogenazaning darajalarini baholash bajarilgan. Gospitalizatsiya muddatlari, SYuE bo‘lgan bemorning klinik holatini baholash shkalasi (KHBSh) bo‘yicha yurak-qon tomir kasalliklari simptomlarining dinamikasi, MFI–20 shkalasi bo‘yicha asteniyaning yaqqol ko‘rinishi, EQ-5D shkalasi bo‘yicha turmush sifati baholangan.

Natijalar. Nazorat guruhi bilan taqqoslash bo‘yicha Mildronat®  preparati guruhida gospitalizatsiya muddatlarining qisqarishi aniqlangan, farq statistik haqqoniy bo‘lgan (p ≤0,01). Laborator ko‘rsatkichlar va ularning dinamikasi guruhlar o‘rtasida haqqoniy farqlarga ega bo‘lmagan, biroq, Mildronat® qabul qilgan guruhda chiqarib yuborish paytiga SRO va D-dimeraning darajasini haqqoniy (p ≤0,01) pasayishi kuzatilgan. KHBSh, MFI–20, EQ-5D shkalalari bo‘yicha baholash natijalari gospitalizatsiya vaqtida guruhlardagi patsientlar o‘rtasida statistik haqqoniy farqlarni ko‘rsatmadi, biroq, 3 oydan keyin Mildronat®  preparati guruhida turmush sifatining ahamiyatli yaxshilanishi, KHBSh shkalasi bo‘yicha SYuEning klinik belgilarini pasayishi, hamda asteniyaning belgilari (p ≤0,01) kuzatilgan.

Xulosa. Mazkur ishda birinchi marta nafaqat metabolizm parametrlarini, gemostaz tizimini, SYuEning klinik belgilarini yaxshilanish borasida Mildronat®  preparatining majmuaviy ta’siri, balki birinchi navbatda og‘ir infeksiyadan keyingi asteniya bilan bog‘liq bo‘lgan simptomlarning yaqqol ko‘rinishini pasayishi ham ko‘rsatib berilgan.

Farmakoterapiya va kasalliklar profilaktikasining dolzarb masalalari

Pandemiya o‘lchamlarigacha erishgan va ko‘pchilik mamlakatlarni zararlagan koronavirus infeksiyasi dunyo tibbiyotining jiddiy muammosi bo‘lib qolmoqda. Kasallanish patogenezining xususiyatlari baholash va majburiy tuzatish kiritishni talab qiluvchi miqyosli tizimli buzilishlari bilan bog‘liqdir. Immun siljishlar, gemostaza tizimida va ko‘pchilik ichki a’zolarning ishidagi buzilishlar majmuaviy terapiyani va COVID-19 bilan kasalanib chiqqan patsientlarning yetarlicha uzoq muddatli reabilitatsiyasini talab etmoqda. Virusning o‘pka to‘qimasiga nisbatan bog‘liqligi, hamda patologik jarayonga gemostaz tizimining jalb qilinishi sababli koronavirus infeksiyasida respirator distress-sindrom va gipoksiya namoyon bo‘lishining ko‘rinishlarini turlicha darajalari juda katta ahamiyatga egadir.
Gipoksiya - to‘qimalarga kislorodning kelishi yoki to‘qimalarning kislorodni qo‘llash qobiliyati va undagi ehtiyoji orasidagi nomuvofiqlik bilan ifodalangan patologik holatdir. I.R.Petrovning tasniflanishi bo‘yicha gipoksiyaning 6ta asosiy turlari ajratib ko‘rsatiladi:
• ekzogen - qonda kislorodning parsial bosimning pasayishi natijasida;
• respirator - qonga atmosfera havosidan kislorodning yetarlicha kelmasligi natijasida;
• sirkulyator - yurak va qon tomir tonusining yetarlicha bo‘lmagan funksiyasi natijasida, bu vaqt birligida to‘qimalarga oqib kelayotgan qonning miqdorini pasayishiga olib keladi;

• gemik - kislorodni bog‘lashga qodir bo‘lgan gemoglobin darajasini pasaytirilishi natijasida;
• to‘qimali - nafas olish fermentlarini faolligi bilan bog‘liq bo‘lgan biologik oksidlanish jarayonlarini buzilishi natijasida, buning natijasida to‘qimalar qonda mavjud bo‘lgan kisloroddan foydalanish imkoniga ega emas;
• aralash.
Ma’lumki, kislorod yetishmovchiligiga markaziy nerv tizimi (MNT), miokard va buyraklar ancha sezuvchandir. O‘tkir gipoksiyada hammasidan ko‘proq MNTning yuqori bo‘limlarining funksiyasi, surunkalida esa - yurak-qon tomir tizimi, nafas olish, qon tizimi a’ziyat chekadi.
Gipoksiyani davolash ikki yo‘nalishni ko‘zlaydi:
• etiotrop – gipoksiya sababini bartaraf qilish;
patogenetik - kislorod yetishmovchiligi bilan chaqirilgan metabolizm buzilishlarini bartaraf qilish,
Ushbu masalada metabolizmga tuzatish kirituvchilarning - o‘zlari substratlar bo‘lib hisoblanmaydigan, ammo alohida metabolik jarayonlarga tuzatish kirituvchi moddalarning qo‘llanilishi ustivor bo‘lib taqdim etiladi. "A’lo darajadagi" metabolik preparat hujayralarda oxirigacha oksidlanmagan yog‘li kislotalarning (YoK) to‘planishiga to‘sqinlik qilishi va shu bilan hujayra membranalarini shikastlanishini oldini olishi, hujayralarga piruvatning kelishini yoki uning glikolizni faollashtirish yo‘li bilan laktatdan hosil bo‘lishini kuchaytirishi, hamda kislorodning faol shakllarini faolsizlantirib, oksidlovchi stressni bartaraf qilishi, ya’ni, bir vaqtda antioksidant va metabolik samarani ko‘rsatishi kerak.

Pandemiya o‘lchamlarigacha erishgan va ko‘pchilik mamlakatlarni zararlagan koronavirus infeksiyasi dunyo tibbiyotining jiddiy muammosi bo‘lib qolmoqda. Kasallanish patogenezining xususiyatlari baholash va majburiy tuzatish kiritishni talab qiluvchi miqyosli tizimli buzilishlari bilan bog‘liqdir. Immun siljishlar, gemostaza tizimida va ko‘pchilik ichki a’zolarning ishidagi buzilishlar majmuaviy terapiyani va COVID-19 bilan kasalanib chiqqan patsientlarning yetarlicha uzoq muddatli reabilitatsiyasini talab etmoqda. Virusning o‘pka to‘qimasiga nisbatan bog‘liqligi, hamda patologik jarayonga gemostaz tizimining jalb qilinishi sababli koronavirus infeksiyasida respirator distress-sindrom va gipoksiya namoyon bo‘lishining ko‘rinishlarini turlicha darajalari juda katta ahamiyatga egadir.
Gipoksiya - to‘qimalarga kislorodning kelishi yoki to‘qimalarning kislorodni qo‘llash qobiliyati va undagi ehtiyoji orasidagi nomuvofiqlik bilan ifodalangan patologik holatdir. I.R.Petrovning tasniflanishi bo‘yicha gipoksiyaning 6ta asosiy turlari ajratib ko‘rsatiladi:
• ekzogen - qonda kislorodning parsial bosimning pasayishi natijasida;
• respirator - qonga atmosfera havosidan kislorodning yetarlicha kelmasligi natijasida;
• sirkulyator - yurak va qon tomir tonusining yetarlicha bo‘lmagan funksiyasi natijasida, bu vaqt birligida to‘qimalarga oqib kelayotgan qonning miqdorini pasayishiga olib keladi;
• gemik - kislorodni bog‘lashga qodir bo‘lgan gemoglobin darajasini pasaytirilishi natijasida;
• to‘qimali - nafas olish fermentlarini faolligi bilan bog‘liq bo‘lgan biologik oksidlanish jarayonlarini buzilishi natijasida, buning natijasida to‘qimalar qonda mavjud bo‘lgan kisloroddan foydalanish imkoniga ega emas;
• aralash.
Ma’lumki, kislorod yetishmovchiligiga markaziy nerv tizimi (MNT), miokard va buyraklar ancha sezuvchandir. O‘tkir gipoksiyada hammasidan ko‘proq MNTning yuqori bo‘limlarining funksiyasi, surunkalida esa - yurak-qon tomir tizimi, nafas olish, qon tizimi a’ziyat chekadi.
Gipoksiyani davolash ikki yo‘nalishni ko‘zlaydi:
• etiotrop – gipoksiya sababini bartaraf qilish;
• patogenetik - kislorod yetishmovchiligi bilan chaqirilgan metabolizm buzilishlarini bartaraf qilish.
Ushbu masalada metabolizmga tuzatish kirituvchilarning - o‘zlari substratlar bo‘lib hisoblanmaydigan, ammo alohida metabolik jarayonlarga tuzatish kirituvchi moddalarning qo‘llanilishi ustuvor bo‘lib taqdim etiladi. "A’lo darajadagi" metabolik preparat hujayralarda oxirigacha oksidlanmagan yog‘li kislotalarning (YoK) to‘planishiga to‘sqinlik qilishi va shu bilan hujayra membranalarini shikastlanishini oldini olishi, hujayralarga piruvatning kelishini yoki uning glikolizni faollashtirish yo‘li bilan laktatdan hosil bo‘lishini kuchaytirishi, hamda kislorodning faol shakllarini faolsizlantirib, oksidlovchi stressni bartaraf qilishi, ya’ni, bir vaqtda antioksidant va metabolik samarani ko‘rsatishi kerak.
Uzoq vaqt davomida hujayralarga gipoksiyaning salbiy ta’sirini (sitoproteksiya) oldini olishi va metabolizmning buzilishlariga tuzatish kiritishi mumkin bo‘lgan dori preparatlarini izlash olib borilgan. 1961 yilda kardiologiyada birinchi antioksidant - trimetazidin patentlangan: garchi ushbu dori preparatining ta’sir mexanizmi uzoq vaqt davomida ayon bo‘lmay qolsada, uning klinik samaradorligi terapiyada yangi yo‘nalishni rivojlantirish imkonini berdi.

Shunday qilib, klinik amaliyotga kislorodning qo‘llanilish samaradorligini oshiruvchi va miokard metabolizmini glyukozani utilizatsiya qilinishi ancha tejamkor yo‘llariga o‘tkazuvchi yog‘li kislotalarning β-oksidlanishining parsial ingibitorlari (pFOX – partial fatty acid oxidation inhibitors) keldi. O‘tgan asrning 70-yillari boshidayoq yog‘li kislotalarning β-oksidlanishining parsial ingibitorlari guruhining yangi vakili - hujayralarning ishemik shikastlanishi patogenezining barcha bazaviy zanjirlariga ko‘p omilli ta’sir ko‘rsatuvchi Mildronat® (meldoniy) sintez qilingan. Bugungi kunda Mildronat® klinik amaliyotda ancha faol qo‘llaniluvchi kardiometabolik preparatlarning biri hisoblanadi.
Mildronat® preparatining ta’sir mexanizmi gamma-butirobetainning karnitinga aylanish jarayonini katalizatsiya qiluvchi gamma-butirobetaingidroksilaza fermentining raqobatli ingibitsiya qilinishi bilan bog‘liqdir.

Shunday qilib, Mildronat® karnitinning o‘tmishdoshi gamma-butirobetaindan uning biosintez tezligini cheklaydi. Garchi, karnitin yog‘li kislotalarning (YoK) β-oksidlanishi sodir bo‘ladigan hujayralarga ularning kirib brishiga yordam bersa, u holda YoKga kislorodning yetarlicha kelishi sharoitlarida adenozintrifosfat (ATF) ko‘rinishida makroergik birikmalar hosil bo‘ladi.

Mildronat® preparatining ta’siri ostida to‘qimalarda karnitin o‘tmishdoshi gamma-butirobetainning konsentratsiyasi ortadi va karnitin konsentratsiyasi pasayadi, buning natijasida mitoxondriyalarga uzun zanjirli YoKlar (UZYoK) kamroq keladi. YoK oksidlanishining boshqa parsial ingibitorlari UZYoKning faol shakllari - atsil-KoA va atsilkarnitinning mitoxondriyalarda to‘planishini oldini olish, hamda ushbu metabolitlarning ATF transportiga va hujayra membranalariga zararli ta’sirini oldini olishga qodir emas.
YoK va glyukozaning oksidlanishi jarayonlari o‘zaro bog‘liqdir va resiprok tobelikda bo‘ladi: agar YoK oksidlanishi susaytirilayotgan bo‘lsa, u holda glyukoza iste’mol qilinishi ortadi.

Hujayraga kislorod yetishmovchiligi sharoitlarida YoKga qaraganda glyukozaning oksidlanishini qo‘llash foydaliroqdir, chunki ushbu jarayon uchun kislorodning kamroq miqdori zarur bo‘ladi. Shunday qilib, Mildronat®, qisman, YoK transportini sekinlashtirib, ularning oksidlanishini kamaytiradi, buning natijasida hujayraning kislorodga ehtiyoji kamayadi. Preparat moddalar almashuvining toksik oraliq mahsulotlarini (atsilkarnitin va atsil- KoA) to‘planishini va ular tomondan chaqirilgan hujayralar shikastlanishini oldini oladi.

YoK oksidlanish tezligini kamaytirilishi glyukoza oksidlanishi energiyasining ishlab chiqarilishini muqobil tizimini ishga tushiradi,
– u ATF sintezi uchun kislorodni 12%ga samaraliroq qo‘llaydi. Va ushbu mexanizm, shuningdek, Mildronat® preparatining imemizatsiyalangan hujayralariga sitoprotektiv ta’sirini belgilab beradi. Preparat aerob glikolizni rag‘batlantiradi, bu to‘qimalarda laktatning to‘planishi bilan kuzatib borilmaydi, chunki piruvatdegidrogenaza tizimi glyukozaning keyinchalik tez oksidlanishini ta’minlaydi.
Mildronat® hujayraning organellalariga ATF transportini tiklaydi. Meldoniy va gamma-butirobetainning murakkab efirlari asetilxolinning tuzilmaviy o‘xshashlari hisoblanadi. Mildronat®, asetilxolin retseptorlarini rag‘batlantirib, endotelial NO-sintazaning induksiyasini chaqiradi. Natijada, azot oksidining (NO) sintezini oshiradi, bu mikrosirkulyatsiya va endotelial funksiyaning yaxshilanishiga olib keladi.

Shunday qilib, Mildronat® preparatining yurak-qon tomir kasalliklari (YuQTK) va serebrovaskulyar kasalliklari (SVK) terapiyasida multimodal ta’sir mexanizmi ishemik buzilishlarga nisbatan hujayra metabolizmiga moslashishga, periferik qon tomir qarshiligini pasaytirishga, "o‘g‘irlash sindromi"siz mikrosirkulyatsiyani va qonning reologik xususiyatlari yaxshilashga, uglevod va lipid almashinuvga ijobiy ta’sirga, hamda patsientlarning turmush sifatini oshirishga yordam beradi. Uning qo‘llanilishi patsientga dori yuklamasini pasaytirish imkonini beradi, chunki Mildronat® boshqa preparatlar-sitoprotektorlarga (masalan, multimodal ta’sirga ega bo‘lmagan antioksidantlar, antigipoksantlar yoki boshqa pFOX guruhlaridan) erishimli bo‘lmagan samaralarning butun spektoriga egadir va R450 3A4 sitoxrom faolligiga ta’sir qilmaydi, buning natijasi bo‘lib dorilararo o‘zaro ta’sirning mavjud emasligi hisoblanadi.
Koronavirus infeksiyasiga qaytib, shuni ta’kidlash joizki, uning og‘ir asoratlarini rivojlanishining tahlika zonasida asosan YuQTK va sVK bo‘lgan patsientlar bo‘ladi.

Bunda, COVID-19 birlashtirish sharoitlarida bunday bemorlarni kuzatib borish bo‘yicha barcha oxirgi tavsiyalar kardiovaskulyar kasalliklarni o‘tib borishini barqarorlashtiruvchi barcha preparatlarning, shu jumladan YuQTK dekompensatsiyasi rivojlanishini oldini oluvchi terapevtik strategiyaning ehtimolli elementi sifatida metabolik sitoprotektorlarni ham qo‘llash rejimiga qat’iy rioya qilishni talab etadi. Shu munosabat bilan, mazkur tadqiqotning maqsadi bo‘lib koronavirus pnevmoniyasi bilan birgalikda surunkali yurak yetishmovchiligi (SYuE) bo‘lgan patsientlarda majmuaviy terapiyasida Mildronat® preparatini qo‘llanilish samaradorligini baholash bo‘lib qoldi.

Materiallar va uslublar

Ochiq qisqa muddatli tadqiqotga 80ta odam tanlab olingan, o‘lim oqibati munosabati bilan 3ta patsient chiqarib yuborilgan. Sinovdan o‘tayotgan (asosiy) guruhga metabolik qo‘llab-quvvatlash sifatida Mildronat®ni qabul qilgan koronavirus infeksiyasi bilan chaqirilgan pnevmoniyasi bo‘lgan, va yurak nuqsoni bo‘lgan 59ta odam (35ta ayol va 24ta erkak) kirgan. Preparat quyidagi rejimda qo‘llanilgan: sutkada 1 g.dan in’eksiyalar uchun eritma butun gospitalizatsiya davomida vena ichiga tizillatib yuborish, keyinchalik 500 mg dozada sutkada 2 marta 2 haftagacha muddat bilan kapsulalarni ambulator peroral qabul qilish.
Nazorat guruhni Mildronat® qo‘llanilmagan 18ta o‘xshash komorbid patsientlar (12ta ayol va 6ta erkak) tashkil qilgan.
Tadqiqotdan chiqarib yuborishning mezonlari bo‘lib quyidagilar xizmat qilgan:
• patsientning kelajakda tadqiqotda ishtirok etishdan bosh toritishi;
• bayonnoma bilan ko‘zda tutilgan terapiyani to‘xtatilishini talab etuvchi tadqiqot qilinuvchi preparatning patsient tomonidan yomon ko‘taraolishligi;
• tadqiqot davomida patsientning prognozini yomonlashtiruvchi, hamda bemorning klinik tadqiqotda ishtirok etishini davom ettirilishini imkonsiz qiluvchi har qanday kasalliklar yoki holatlarning paydo bo‘lishi;
• tadqiqot bayonnomasini buzish holatida;
– kiritish mezonlariga muvofiq kelmaydigan va/yoki kiritmaslikning mezoniga muvofiq keluvchi patsientning xato kiritilishi;
– patsientning nokompleantligi;
– tadqiqotchi fikri bo‘yicha ahamiyatli hisoblanuvchi bayonnomani boshqa buzilishlari.
Tadqiqot 1964 yil iyun oyida qabul qilingan va 2000 yil oktabr oyida qayta ko‘rib chiqilgan Xelsenki deklaratsiyasi bilan muvofiqlikda bajarilgan (Edinburg, Shotlandiya). Har bir patsient tomonidan qabul qilingan rozilik olingan.
Tadqiqotda ishtirok etgan asosiy va nazorat guruhlarining patsientlarini klinik xarakteristikasi 1- va 2-javdallarda keltirilgan.

Natijalar

Mildronat® preparati guruhida gospitalizatsiya davomiyligini taqqoslashda patsientlarning statsionarda bo‘lish muddati 11,2±0,6 kunni, holbuki, nazorat guruhida - 16,2±2,7 kunni tashkil qilgan. Shunday qilib, Mildronat® YuQTK va COVID-19, asoratlashgan pnevmoniyasi bo‘lgan patsientlarda gospitalizatsiya davomiyligini pasaytirishga yordam bergan: asosiy guruhda ushbu ko‘rsatkich nazorat guruhiga qaraganda (p <0,01) 5 kunga kamroq bo‘lgan (1-rasm). Ehtimol, bu biz tomondan mazkur tadqiqotda olingan quyidagi klinik omillar bilan bog‘liq bo‘lgandir.

Shunday qilib, Mildronat® preparati guruhida SYuE bo‘lgan bemorning klinik holatini baholash shkalasi (KHBSh) natijalarini tahlil qilishda ballar dinamikasi kelish paytidan (5±0,15 ball) chiqarib yuborguncha (3,44±0,14 ball) va 3 oydan keyin 2 ballni tashkil qilgan. Nazorat guruhida o‘xshash ko‘rsatkich kelish paytiga 5,5±0,34 ballni, chiqarib yuborishda - 4±0,26 ballni tashkil qilgan, biroq 3 oydan keyin ko‘rsatkich 5,3±0,44 ballga teng bo‘lgan. Shunday ravishda, 3 oy o‘tib Mildronat® preparati guruhida KHBSh shkalasi bo‘yicha SYuEning klinik belgilari nazorat guruhiga qaraganda (p ≤0,01) 62,2%ga kamroq bo‘lgan.
Shuni ta’kidlash joizki, bugungi kunga kelib SYuE bo‘lgan bemorlarda o‘tkazilgan klinik tadqiqotlar Mildronat® preparati bilan terapiya miokard qisqarishini ortishiga, jismoniy yuklamaga tolerantlikning oshishga, SYuEning funksional sinfini pasayishiga, yurakning ishemik kasalligi (YuIK) bilan birikishda esa - stenokardiya xurujlarining tez-tezligini pasayishiga, lipid va uglevod almashinuvning ko‘rsatkichlarini yaxshilanishiga, hamda patsientlarning turmush sifatini ahamiyatli ortishiga yordam berganligini isbotlab berdi.

SRO darajasi dinamikasi 2-rasmda taqdim etilgan. Biz tomondan YuQTK va koronavirus pnevmoniyasi bo‘lgan patsientlarda yallig‘lanish markerining darajasini pasaytirish borasida Mildronat® preparatining yaqqol ko‘rinishdagi samarasi aniqlangan (gospitalizatsiyaning birinchi kuniga nisbatan chiqarib yuborish paytiga -55,8%; p ≤0,01), u, ehtimol, preparat ta’sirining bir nechta yo‘nalishlari bilan bir vaqtda bog‘liq bo‘lgan.

Bir tarafdan, avval tadqiqotlarning seriyasida prof. Sergienko I.V. hammualliflar bilan birgalikda, qon tomir yallig‘lanish, endoteliyaal funksiya va lipid spektrning aterogenlik holatiga YuIK bo‘lgan bemorlarda sutkada 100 mg dozada Mildronat® preparatining protektiv ta’siri ko‘rsatib berib bo‘lingan edi, bu, shu jumladan, terapiya boshlanishidan 3 oy o‘tib SRO konsentratsiyasining haqqoniy pasayishi bilan tasdiqlangan.
Boshqa tarafdan, Mildronat® nafaqat metabolizm parametrlariga ijobiy ta’sir qiladi, balki immunomodulyatsiyalovchi ta’sir ham ko‘rsatishi namoyish etilgan. Shunday qilib, bir qator tadqiqotlarda preparat interferonning faol induktori xususiyatini namoyon qildi, makrofaglarni faollashtirdi, T- va B-limfotsitlarning ayri hosil qilinishi reaksiyasini rag‘batlantirdi, hamda uning profilaktik vaksina bilan birlashtirilishida gripp virusiga qarshi himoya ta’sirni ko‘rsatgan.

Ma’lumki, SRO, interleykinlar, D-dimer, hamda adgeziyaning boshqa sitokinlari va molekulalari aterosklerozning rivojlanishi bilan qanday bo‘lsa, og‘ir infeksion jarayonlarning oqib o‘tishi bilan ham xuddi shunday patogenik bog‘liq bo‘lgan yallig‘lanish va prokoagulyatsiya jarayonlarining markerlari bo‘lib xizmat qiladi. Shunday qilib, mazkur tadqiqotda Mildronat® qabul qilgan patsientlarning guruhida YuQTK va COVID-19 bo‘lgan patsientlarda trombotik asoratlarning markeri D-dimerning darajasini 15,7%ga (p ≤0,05), nazorat guruhida esa atigi 4,6%ga (p ≤0,05) haqqoniy pasayishi qayd etilgan. Bunda, guruhlarda kreatinin, laktatdegidroginaza, protrombin vaqt, zardobli ferritin darajalarini haqqoniy o‘zgarishlari aniqlanmagan. Shunday qilib, mazkur tadqiqotda aniqlangan kabi, avvalgi ishlarda ham xuddi shunday aniqlangan yallig‘lanish va prokoagulyatsiyaning ko‘rsatib o‘tilgan markerlarini darajasini pasayishi isbotlangan antiaterosklerotik va immunomodulyatsiyalovchi ta’sirga ega bo‘lgan Mildronat® preparatining majmuaviy ta’sirini ijobiy samarasi kabi baholash mumkinligini taxmin qilish mumkin.

Olingan ma’lumotlarni inobatga olgan holda, SYuE va COVID-19 bo‘lgan patsientlarda gospitalizatsiya muddatlarini kamaytirishga, ular tomonidan vizual-analog shkala (VASh) ko‘rsatkichlari, turmush sifati so‘rovnomasi va asteniya bo‘yicha o‘zlarini his qilishlarini baholashni yaxshilashga Mildronat® preparatining ehtimolli ta’siri haqida ishonch bilan so‘z yuritish mumkin.
Shunday qilib, biz tomondan o‘tkazilgan VASh bo‘yicha ballar dinamikasi tahlili Mildronat® qabul qilgan patsientlarning guruhida nazorat guruhi bilan taqqoslash bo‘yicha (0,44±0,22 mm) gospitalizatsiya paytiga patsientlarning sog‘lig‘i holatidan o‘zlarining qoniqqanlik ko‘rsatkichlari yuqoriroq bo‘lganligini (0,6±0,01 mm) ko‘rsatdi. 3 oy o‘tgandan keyin Mildronat® preparati guruhida VASh shkalasi bo‘yicha natija 0,7±0,02 mm.ni tashkil qildi, bu nazorat guruhiga qaraganda (0,5±0,03 mm;

p ≤0,01) 0,2 ballga haqqoniy yuqoriroq bo‘lgan (4-rasm). Bu preparatning yaxshi uzoq muddatli samara haqida so‘z yuritadi.
Shunga o‘xshash natija turmush sifatini ko‘rsatkichlarini baholashda olingan edi. 3 oydan keyin Mildronat® preparati guruhida EQ-5D so‘rovnoma bo‘yicha ushbu parametrning ahamiyatli haqqoniy yaxshilanishi qayd etilgan: dastlabki darajaga nisbatan -0,64 ball (p ≤0,01). Ushbu natija so‘rovnoma qiymatlari 3 oydan keyin gospitalizatsiyagacha bo‘lgan qiymatlarga qaytgan nazorat guruhiga (p ≤0,01) qaraganda 0,66 ballga haqqoniy pastroq bo‘lgan (5-rasm). Patsientlarning o‘z sog‘lig‘i va turmush sifatining holatidan qoniqqanligini sinovlari natijalari, ayniqsa, terapiya boshlanishidan 3 oy o‘tib Mildronat® preparatini qo‘llash bilan terapiyaning ustunligini yaqqol namoyish etmoqda. Ular bunday davolash strategiyasini ahvolning sub’ektiv ko‘rsatkichlariga qanday bo‘lsa (VASh, turmush sifati ko‘rsatkichlari), dinamikada yurak-qon tomir tizimining ob’ektiv baholanuvchi parametrlariga ham xuddi shunday ahamiyatli ta’siri haqida dalolat beradi.

Shunday qilib, Mildronat® preparati guruhida KHBSh shkalasi bo‘yicha SYuE belgilari kelish paytiga 5 balldan terapiyaning 3 oyidan keyin 1,73 ballgacha pasaydi. Nazorat guruhida kelish paytiga muvofiq ko‘rsatkich 5,5 ballga teng bo‘lgan, va, garchi chiqarib yuborish paytiga 4 gacha pasaygan bo‘lsada, 3 oydan keyin 5,3 ballni tashkil qilgan (6-rasm). Shunday qilib, 3 oydan keyin tadqiqotning asosiy guruhida KHBSh shkalasi bo‘yicha SYuEning klinik belgilari nazorat guruhiga qaraganda (p ≤0,01) 62,2%ga haqqoniy pastroq bo‘lgan.
Mildronat® qabul qilgan patsientlarning guruhida asteniyani baholash ularning holatini quyidagi dinamikasini aniqladi: kelishda MFI-20 shkalasi bo‘yicha natijalar 61,6±1,8 ballni, chiqarib yuborishda - 63,2±1,4 ballni, 3 oydan keyin - 47,3±2 ballni tashkil qilgan. Nazorat guruhida shunga o‘xshash ko‘rsatkichlar muvofiq tarzda 72±3,6; 63,2±2,77 va 69±3,47 ballarga teng bo‘lgan.

Shunday qilib, Mildronat® preparati guruhida terapiyaning 3 oyidan keyin asteniyaning belgilari nazorat guruhiga qaraganda (p ≤0,01) ahamiyatli (21,7 ballga) va haqqoniy pastroq bo‘lgan (7-rasm).
Biz tomondan olingan natijalarni, shuningdek, infeksiyadan keyingi asteniya sindromini etiopatogenetik davolash masalalari bilan chambarchas bog‘liqlikda ko‘rib chiqish zarurdir. Ushbu muammo avval ham o‘tkir respirator infeksiyalar bilan kasallanishning mavsumiy o‘sishi kontekstida muhokama qilingan, biroq yangi koronavirus infeksiya pandemiyasi boshlanishi munosabatida yanada dolzarb bo‘lib qoldi. COVID-19ning eng ko‘p uchraydigan asoratlari mavjud bo‘lgan surunkali YuQTK va SVKlarning zo‘riqishi va dekompensatsiyasi, pnevmoniyaning, poliorgan yetishmovchilikning rivojlanishi, sog‘ayib bo‘lgandan keyin esa - og‘ir infeksiyadan keyingi asteniyaning paydo bo‘lishi bo‘lib qolayotganligi sababli, asteniyaga qarshi faollikka ega bo‘lgan metabolik sitoproteksiya preparatini tanlash paytiga nafaqat statsionarda, balki boshdan o‘tkazilgan infeksiyadan keyin tiklanishning butun keyingi davri davomida patsientni kuzatib borilishini keyingi taktikasi uchun belgilab beruvchi bo‘ladi. Astenik buzilishlarning patogenezida yetakchi rolni ishemiya bilan bog‘liq bo‘lgan patologik jarayon, gipoksiya yoki yuqumli intoksiatsiya oqibatida rivojlanuvchi energetik muvozanatning buzilishi o‘ynashini hisobga olgan holda, samarali terapiya yuzaga kelgan buzilishlarning ko‘pchiligini qoplashga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerakligini taxmin qilish mantiqan to‘g‘ri bo‘ladi. Shunday qilib, surunkali YuQTK va birikkan koronavirus infeksiyasi bo‘lgan patsientlarda Mildronat® preparatining qo‘llanilishini nafaqat yurak-qon tomir tizimining ko‘rsatkichlarini, balki infeksiyadan keyingi asoratlar profilaktikasi bilan birgalikda ahvolning parametrlarini yaxshilashga ta’sir qiluvchi maqbul terapevtik strategiya deb hisoblash mumkin.

Xulosa

Taqdim etilgan tadqiqotning natijalari avvalambor sutkada 1000 mg dozada Mildronat®  preparatini bazaviy davolashga qo‘shish fonida pnevmoniya bilan asoratlashgan COVID-19 bilan birgalikda SYuE bo‘lgan bemorlarga terapiya samaradorligini oshirish haqida dalolat beradi. Olingan ma’lumotlar dastlab o‘tkazilgan tadqiqotlarning xulosalari bilan muvofiqlashtiriladi. Shu bilan birga, mazkur ishda nafaqat metabolizm parametrlarining, gemostaz tizimining, SYuEning klinik belgilarining yaxshilanishi, balki birinchi galda koronavirus infeksiyasining "tashrif qog‘ozi"ning bir turi kabi hisoblanuvchi og‘ir infeksiyadan keyingi asteniya bilan bog‘liq bo‘lgan simptomlarning yaqqol ko‘rinishi kamaytirish borasida Mildronat®  preparatining majmuaviy ta’siri ham birinchi marta ko‘rsatib berildi.

Mualliflar haqidagi ma’lumotlar:

Arkadiy Lvovich Vertkin, tibbiyot fanlari nomzodi, professor, Rossiya Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi "A.I.Yevdokimov nomidagi Moskva davlat tibbiyot-stomatologik universitet" OT FDBTM terapiya, klinik farmakologiya va tez tibbiy yordam kafedrasi mudiri.

Veronika Nikolaevna Shishkova, tibbiyot fanlari nomzodi, Rossiya Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi "A.I.Yevdokimov nomidagi Moskva davlat tibbiyot-stomatologik universitet" OT FDBTM poliklinika terapiyasi kafedrasi assistenti, "Moskva shahri Sog‘liqni saqlash departamentining Nutq nuqsoni va neyroreabilitatsiya markazi" SSDBM neyroreabilitatsiya bo‘linmasining katta ilmiy xodimi.

Anna Vladimirovna Nosova, tibbiyot fanlari nomzodi, Rossiya Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi "A.I.Yevdokimov nomidagi Moskva davlat tibbiyot-stomatologik universitet" OT FDBTM terapiya, klinik farmakologiya va tez tibbiy yordam kafedrasi dotsenti.

Anastasiya Leonidovna Kebina, Rossiya Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi "A.I.Yevdokimov nomidagi Moskva davlat tibbiyot-stomatologik universitet" OT FDBTM terapiya, klinik farmakologiya va tez tibbiy yordam kafedrasi assistenti.

Bronxit – nafas yoʻllari patologiyalari ichida eng koʻp tarqalgan oʻtkir kasallik. Bronxit har qanday yoshda uchraydi. Ammo, bolalarda, ayniqsa kichik yoshdagi bolalarda koʻproq uchraydi va kattalarga qaraganda ogʻirroq kechadi. Shu sababli ota-onalar bronxit haqida batafsil bilishlari, uning belgilari va davo muolajalari haqida maʼlumotga ega boʻlishlari zarur. Bolalarda bronxit koʻp hollarda infeksiya natijasida kelib chiqadi, lekin bronxit kelib chiqishiga noinfeksion sabablar ham bor.

Bronxit nima?

Bronxlar – inson nafas olish tizimidagi eng muhim qismlaridan biri. Inson nafas olganda havo halqum va traxeya (kekirdak) lardan oʻtadi, soʻngra bronx tizimiga tushadi va oʻpkalarga kislorod yetib boradi. Inson nafas chiqarganda oʻpkada almashgan gazlar (karbonat angidrid gazi) bronxlar orqali, soʻng traxeyadan oʻtib qayta tashqi muhitga chiqariladi. Bronxlar yuzasi shilliq va sezgir kiprikchalar bilan qoplangan. Bu tuzilmalar bronxlarga tushgan har qanday moddalarni tashqariga chiqarishda ishtirok etadi.

Shunday qilib bronxlar oʻtkazuvchanligi biror bir salbiy omil natijasida buzilsa, bu nafas olish jarayoniga salbiy taʼsir etadi, natijada organizmning kislorod bilan taʼminlanishi pasayadi.

Bronxit – bronxlar shilliq qavatining yalligʻlanishidir. Bu kasallik koʻproq bolalarda uchrashiga sabab bolalarning immun tizimi sust boʻlishi va nafas aʼzolarining toʻliq rivojlanmaganligidir. Statistika boʻyicha har yili 1000 ta bolaning 200 tasi bronxit kasalligiga chalinadi. Koʻproq 5 yoshgacha boʻlgan bolalar kasallanadi. Bronxitlar qish mavsumida koʻpayadi.

Bronxit kasalligi turlari

Bronxitning bir necha koʻrinishlari bor – oddiy obstruktiv bronxit.

Kechishi boʻyicha – oʻtkir va surunkali. Surunkali bronxit deb bolalarda ushbu kasallikning 3-4 oygacha choʻzilishiga aytiladi. Bundan tashqari, bolalarda bronxiolalarning yalligʻlanishi – bronxiolit ham uchrab turadi.

Obstruktiv bronxit – bolalarda bronxlarda shilliq toʻplanishi yoki spazm roʻy berishi natijasida, aʼzoning torayib (yopilib) qolishidir.

Bolalarda bronxit – bir taraflama yoki ikki taraflama boʻlishi mumkin, bundan tashqari, bir bronx daraxti yoki bir necha bronx daraxtlarining yalligʻlanishi ham farqlanadi. Agar yalligʻlanish faqatgina bronxlarda emas balki traxeyada boʻlsa – traxeobronxit, agar oʻpkalarda va bronxlarda boʻlsa – bronxopnevmoniya deb nomlanadi.

[caption id="attachment_11614" align="aligncenter" width="640"] Illyustratsiya: Getty Images[/caption]

Bronxit sabablari

Bolalarda nafas olish aʼzolari kattalarniki kabi yaxshi shakllanmagan boʻladi. Aynan mana shu xususiyat bolalarda bronxit kasalligining koʻp uchrashiga sabab boʻladi. Bolalarda nafas aʼzolari kamchiliklariga quyidagilar kiradi:

• Nafas yoʻllarining kaltaligi – infeksiyaning kirishini osonlashtiradi;
• Oʻpka hajmining kichikligi;
• Nafas mushaklarining kuchsizligi – balgʻam koʻchirishda yoʻtalishning sustligi;
• Shilliq qavatlarda yetarlicha immunoglobulinlar boʻlmasligi;
• Tonzillit va adenoidlarga moyillik yuqoriligi.

Quruq yo’tal – nafas yo’llari kasalliklarida eng ko’p kuzatiladigan simptom. Bu holat har qanday odamda uchrashi mumkin – yosh, qari, erkak, ayol buning ahamiyati yo’q. Har qanday holatda ham kasallik tufayli yuzaga kelgan yo’talni bartaraf etish hamda bemor ahvolini yengilashtirish lozim.

Quruq yo’tal sabablari

Yo’tal nafas yo’llariga yot jism tushishi yoki balg’am to’planib qolganda yuzaga keladi – aynan yo’tal organizmning ximoya mexanizmlaridan biridir. Ammo, quruq yo’tal vaqtida balg’am to’planmaydi, yo’tal bilan birgalikda tomoqda qichishish va diskomfort ham kelib chiqadi.

Quruq yo’tal sabablari:

Bronxial astma bilan og‘rigan bemorlar kuniga ikki piyoladan ortiq choy yoki kofe ichmasligi zarur. Yoga bilan shug‘ullanish xastalikka chalonmaslikni oldini oladi.

Bronxial astma bilan qiynalayotgan bemorlar uchun xalq tabobatida turli damlama va qaynatmalar mavjud.

Ularga bu tavsiyalar juda katta foyda berishi aniq:

Tashqi nafas tizimining gaz almashinuvini me’yorda (to‘qimalarga kislorod yetkazib berib, karbonat angidrid gazini chiqarish) ta’minlab bera olmasligi holatidir.

Nafas yetishmovchiligi gumon qilinganda, vrach uning o‘tkir yoki surunkaligini tashxislashi, keyin sababini aniqlashi, so‘ngra esa davolashi lozim. Nafas yetishmovchiligi shunday tez rivojlanishi mumkinki, dastlabki tekshiruvda arterial qon gazlari o‘zgarmasligi mumkin. Nafas yetishmovchiligining klinik ko‘rinishi asosiy kasallik yoki gipoksiya va giperkapniya belgilaridan iborat bo‘lishi mumkin.

Surunkali nafas yetishmovchiligi

Belgilar sekin-asta ko‘payib borishi, ba’zan surunkali asab-mushak yoki o‘pka kasalligi sababli tashqi nafasning ikki funksiyasi - ventilyatsiya va o‘pka ichi gazlar almashinuvining buzilishi natijasida nafas yetishmovchiligining quyidagi shakllari rivojlanadi:

Gipoksemik nafas yetishmovchiligi

Sabablari:

Plevrit – plevra pardalarining fibrin yoki plevra bo‘shlig‘ida yallig‘lanish suyuqligi – ekssudat to‘planishi bilan kechadigan kasallikdir. Ba’zan plevra bo‘shlig‘ida yallig‘lanish bilan bog‘liq bo‘lmagan ravishda har xil kasalliklar sababli patologik suyuqlik – trassudat to‘planishi bilan kechadigan holatlar ham shu nom bilan ataladi. Ikkala o‘pka tashqi tomonidan visseral plevra, ular joylashgan ko‘krak qafasining ichki yuzasi pariyetal plevra bilan qoplangan bo‘lib, ikkala plevra pardalari orasining ma’lum yerlarida plevra bo‘shlig‘i mavjud bo‘ladi. Kasallik vujudga kelganda shu yerlarda suyuqlik to‘planishi mumkin.

Plevrit ko‘pincha mustaqil kasallik emas, 50 tadan ziyod kasalliklarda uchraydi. U o‘pka yoki kamroq hollarda plevra pardalariga qo‘shni a’zolar (ko‘krak qafasi, ko‘ks oralig‘i, diafragma osti bo‘shlig‘i) kasalliklari asorati sifatida rivojlanadi. Ba’zi hollarda plevrit tizimli kasalliklarning bir ko‘rinishi – belgisi hisoblanadi. Plevrit kasalligi rivojlanish sabablariga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: infeksion va infeksiya bilan bog‘liq bo‘lmagan (aseptik) plevrit.

Infeksion plevrit sabablari pnevmokokk, stafilakokk, sil tayoqchalari, mikoplazma, zamburug‘, protozoy va boshqalar bo‘lishi mumkin. Infeksiya bilan bog‘liq bo‘lmagan aseptik plevrit sabablari o‘smalar, limfogranulematoz, biriktiruvchi to‘qimaning tizimli kasalliklari, jarohatlanish (travma), o‘pka infarkti, o‘tkir leykoz, gemorragik, diatez, infarktdan keyingi Dressler sindromi bo‘lishi kuzatiladi.

Plevrit turlari

Plevritlar ikki xil bo‘ladi: quruq plevrit va ekssudatli plevrit. Quruq plevritda plevra pardalarining yallig‘lanishi uning yuzasida biroz fibrin to‘planishi bilan kechadi. Bunda visseral va pariyetal plevra pardalari yallig‘lanishi sababli qizarib, shishib qalinlashadi. Quruq plevrit yuqorida keltirilgan sabablar bilan bog‘liq ravishda rivojlanishi mumkin. Sil kasalligi bilan bog‘liq bo‘lgan quruq plevrit plevra ostida sil o‘chog‘i joylashganda yoki u plevra bo‘shlig‘iga yorilib, tarqalib ketganida, shuningdek, qon orqali tarqalganda yuzaga kelishi mumkin. Ba’zi hollarda quruq plevrit sil kasalligi boshlanishining birinchi belgisi sifatida kasallik yuqqanidan bir necha oy keyin rivojlanishi mumkin.

Plevrit kasalligining rivojlanishida asosiy sababdan tashqari yana plevraning giperergik reaksiyasi bilan kechadigan tana sezuvchanligining o‘zgarishi ahamiyatga ega. Ko‘pincha quruq plevrit ekssudatli plevrit rivojlanishidan oldin paydo bo‘ladi.

Kasallik birdan qattiq og‘riq bilan boshlanishi mumkin. Og‘riq pariyetal plevraning qovurg‘a sohasi shikastlanganda ko‘krak qafasining yallig‘lanish rivojlangan joyida paydo bo‘ladi. Plevraning boshqa qismlari yallig‘langanda og‘riq yelka mushaklarida, o‘ng qovurg‘a ostida, to‘sh suyagining orqasida va qo‘lda bo‘ladi. Og‘riq nafas olish cho‘qqisida, yo‘talganda, so‘zlashganda, qarama-qarshi tomonga egilganda kuchayadi, kasal tomonini bosib yotganda esa kamayadi.

Eng kuchli og‘riq kasallikning boshlanishida bo‘ladi. Visseral plevra yallig‘lansa og‘riq kuchli bo‘lmaydi. Ekssudat paydo bo‘lganda og‘riq kamayishi va yo‘qolishi mumkin. Quruq yo‘tal bo‘lib, tana harorati ko‘tarilmasligi, gohida subfebril bo‘lishi kuzatiladi. Nafas olganda ko‘krak qafasining yallig‘langan tomonidagi harakat sog‘ tomoniga nisbatan sustroq bo‘ladi. Ko‘krak qafasining yallig‘lanish joylashgan yeri qo‘l bilan yengil bosilsa og‘riydi, mushaklar qattiqlashgani aniqlanadi. Kaft orqali plevraning ishqalanish shovqini seziladi.