Musiqa – bu nafaqat biz miriqib eshitadigan narsa bo‘libgina qolmay, og‘riqni yengillashtiradigan, stressni oladigan, o‘zingizni tushunishga yordam beradigan va muloqotdagi to‘siqlarni bartaraf etadigan narsa hamdir.
Musiqa psixoterapiya kabi
Tibbiyotda musiqaterapiya degan alohida yo‘nalish bor. Uni psixoterapiya sifatida, shuningdek og‘ir betob bo‘lgan bemorlarga yordam uchun qo‘llaniladi. Masalan, bir tadqiqotda xospisdagi saraton bilan kasallangan bemorllarga musiqaviy terapiya ta’siri o‘rganilgan. Ular improvizatsiyalashgan musiqali postanovkalarda qatnashishgan – guruh bo‘lib to‘planishib turli musiqaviy instrumentlarda o‘ynashgan. Eksperiment natijalarga ko‘ra, uni qatnashchilari terapiya ularga ko‘plab psixologik bonuslar berganini tan olishgan: ular o‘rtoqlarini qo‘llashganini his etishgan, xursandchilik va o‘ziga ishonch, shuningdek yozilishgan va stressni chiqarishgan.
Musiqaterapiyani yana bir qiziqarli metodi – bu ashulalar yozish. Bu metodni ayrim psixoterapevtlar ishtirokchilar bilan ishlashda qo‘llashadi. Agar inson o‘z hissiyotlarni so‘z bilan izohlay olmasa unga musiqa yordamga keladi: u o‘z tarixini aytib berishga, chuqur hissiyotlarni boshdan kechirishga, o‘zini yaxshiroq tushunishiga muhim qaror qabul qilishga va o‘z qadriga yetishga yordam beradi.
Musiqa langar kabi
Olimlarni fikricha, smartfondagi musiqani eshitish – o‘ziga yordam berish va kayfiyatni ko‘tarishni yaxshi yo‘lidir. Siz musiqa turini tanlayotganingizda, siz ( ko‘p hollarda o‘zingiz bilmagan holda ) o‘zingizga kuydagi savollarni berasiz: “Men o‘zimni qanday his qilyapman?”, ”Men o‘zimni besh minutdan so‘ng qanday his qilishni istayman?”, “O‘zimni holatimni yaxshilashimga qanday musiqa yordam berarkin?” qizig‘i shundaki, musiqani tanlashda siz qo‘shiq mazmuniga emas, balki shu kompozitsiyadan olishingiz mumkin bo‘lgan o‘z assotsiyalaringizga e’tibor qaratasiz.
Agar siz sevib qolgan paytingizdagi yoki dengizda dam olayotganingizdagi qo‘shiqni eshitib qolsangiz, aynan shu sizga yoqimli emotsiyalar keltiradi va kayfiyatingizni ko‘taradi.
Shuningdek olimlar tanish musiqa chalg‘ishga yordam berishni, notanish, qo‘rqinchli va havotir situatsiyalarda o‘zingizni nazorat qilishga yordam berishini ham aniqlashdi.
Shuning uchun agar siz suhbatdan o‘tishga ketayotib ancha havotirlanayotgan bo‘lsangiz yo‘l – yo‘lakay bir nechta tanlangan kompozitsiyalardan eshiting – bu o‘zingizni qo‘lga olishga yordam beradi.
Musiqa bu og‘riqsizlantiruvchi
Sevimli musiqa hatto og‘riqni pasaytirishi ham mumkin. Bir eksperimentda olimlar qo‘shiq eshitishni, noxush hislar va og‘riqqa chidash qobiliyatiga ta’sirini tekshirib ko‘rishdi. Ular o‘z eksperimentiga 54 kishini taklif etishdi. Qatnashchilar sovuq suv bilan test o‘tishlari kerak edi. Xususan, ular o‘z qo‘llarini kuchli og‘riq hislari paydo bo‘lguncha qadar sovuq suv ichida ushlab turishlari zarur edi. Har bir qatnashchi 3 martadan sinovdan o‘tishi kerak: birinchisida jarayon davomida o‘zi suygan qo‘shiqlarni eshitib, ikkinchisida olimlar tanlangan relaksatsiya qiladigan maxsus musiqani eshitib, uchinchisida esa g‘irt shovqinni eshitib. Ma’lum bo‘ldiki, suygan qo‘shig‘ini eshitib odamlar og‘riqqa hammasidan ham ko‘p chiday olar ekan. Shu bois ko‘pchilik yugurayotganda yoki sport zalda shug‘ullanayotganda o‘zi yoqtirgan treklarni qo‘yib eshitadi – huzurbaxsh saundtrek haqiqatdan ham chidam – bardoshlikni ko‘taradi va subyektiv ravishda og‘riqni pasaytiradi.
To‘siqlarni buzuvchi musiqa
Musiqa bilan shug‘ullanish turliintellektual va ruhiy buzulishlari mavjud odamlarga jamiyatga yaxshi moslashish va kirishib ketishga yordam beradi.
Glazgoli olimlar o‘z eksperimentlariga, rivojlanishida o‘ziga xos xususiyati bo‘lgan 60 kishini taklif etishdi. Ularni bir qismi musiqaga o‘rgatishni 10 haftalik programmasida qatnashdi – ular bir haftada bir marta bir soatlik mashg‘ulotga kelishdi. Natijada sinovdagilar nafaqat musiqali instrumentlarni o‘rganib olishdi – ular boshqa odamlar bilan muloqot qilish yengil bo‘lib qolganini sezishdi. Bunday yahshi holat kamida yarim yildan so‘ng ham saqlanib qolganini olimlar qayta so‘rov o‘tkazganlaridan so‘ng aniqlashdi.
Musiqani kasalxonalarda ham bemorlarga og‘riq hisini kamaytirish va jiddiy amaliyotlardan so‘nggi stresslarni tushurishi uchun qo‘llaniladi.
Tadqiqotchilar operatsiya xonasidagi bemorlar bilan ham ishlashdi. Xususan, operatsiya oldidan bemorlar ko‘pincha xavotirda bo‘ladi, qo‘rqadi. Og‘riq zo‘ridan ular vrachlarga qarishlik (ayrim hollarda agressiv tarzda) ko‘rsatishadi. Vrachlar operatsiya xonasida musiqa o‘ynashi bemorlarni tinchlantiradi deb taxmin qilishadi va haq bo‘lib chiqishdi.
Musiqani ijobiy samarasini turli usullar bilan qayd etishga erishildi: “stress gormonlarini” qon tahlil yordamida aniqlash- elektroensefalogrammalar, miyani PET – skanirovani qilish, bemorlarni kuzatish va so‘rov o‘tkazish. Endilikda tinchlantiruvchi musiqaviy hamrohlikni xirurgiya va anesteziologiyada, stomatologiyada, palliativ tibbiyotda, reanimatsiyada pediatriyada, nevrologiya va boshqa tibbiy yo‘nalishilarda qo‘llanilmoqda. Aytganday, ayniqsa plastik xirurglarga sevimli qo‘shiqlarni ishlashga yordam berar ekan.
Musiqa afrodiziak kabi
Musiqani miya tomonidan qabul qilish miyani qo‘llab quvvatlovchi dofamin tizimi bilan bog‘liq. Kanadalik olimlarni aniqlashicha, sevimli musiqaviy kompozitsiyani tinglash, huddi mazzali taom yoki jinsiy aloqadan olinadigan huzur – halovatni baxsh etadi (chunki musiqani tinglash jarayonida ham ayni o‘sha miya strukturalari faollashadi) mantiqan musiqa jinsiy hayotni yaxshilashga, o‘yinqaroq kayfiyatni yaratishga yordam beradi. Astriyalik tadqiqotchilarni eksperimenti sevimli musiqaviy kompozitsiyalarni tinglash ayollarni ko‘zida erkaklarni jozibadorligini, yoqimliligini ko‘tarishini ko‘rsatadi. Tadqiqotlarda hayz (menstrual) sikli turli fazalarda bo‘lgan 64ta ayol va 32ta erkak qatnashdi. Eksperimentdan oldin psixologlar qatnashchilarni qanday musiqalarni afzal ko‘rishlarini o‘rganishdi. Shundan so‘ng har bir qatnashchiga 25 sekund davomida u yoki bu musiqaviy kompozitsiyani fragmentlarini tinglash imkoni berildi. Keyin qatnashchiga 2 sekund davomida yuzi neytral kurinshidagi qarama – qarshi jins vakilini surati ko‘rsatildi. Katnashchilar ko‘rsatilgan odamni seksual jozibadorlik darajasiga baho berishi va o‘zini shu ayol yoki erkak bilan uchrashuvga borish yoki bermaslikka qarorini aytishi kerak edi. Erkaklarga musiqa ta’sir etmadi, ammo ayollarga, musiqaviy fragmentini tinglaganlaridan so‘ng, erkaklar yanada yoqimli va jozibali bo‘lib ko‘rindi va ular uchrashuvga chiqishga tayyor ekanliklarini bildirishdi.
Musiqa janri uni terapevtik samarasi uchun muhimmi?
Yo‘q. Asosiysi musiqani sizga yoqishidir. Olimlar musiqani turli janrlarini tadqiqot qilishdi: ular orasida pop, rok, metal, xip – xop (ayrim mutaxassislar buni ruhiy kasalliklar terapiyasida foydali deb hisoblashadi) raqs tushish yo‘nalishidagi va opera asarlari. Eksperimnt qatnashchilari faqat o‘zlari sevgan qo‘shiqlarni tinglashdi. Hamma qo‘shiqlar o‘zini tempi, toni, ularni hammasi qatnashchilaridagi og‘riqni va xavotirni pasaytirishda taxminan kamaytirish bir xil ta’sir qildi.
Aytish kerakki, barcha tinglantiruvchi melodiyalarda, uni qanday janrga mos bo‘lishidan qat’iy nazar qandaydir umumiylik mavjud. Agar siz stressdan qutilmoqchi bo‘lsangiz yaxshisi oz akkordli, tonlarda ortiqcha farq bo‘lmagan va oz miqdorda baslari mavjud qo‘shiqlarni tanlashingiz kerak.
Kompozitsiya xit bo‘lishi uchun esa aksincha parametrlar talab etiladi:AQSH djordjtaun Universiteti olimlari xitni formulasini topishdi:haqiqiy xit o‘zida tinglovchi uchun kutilmaganda bir – birini almashtiradigan turli temporitmdagi garmonik bo‘laklardan iborat bo‘ladi.
Agar konkret masala bo‘lsa musiqa janrni ahamiyati muhim bo‘lishi mumkin:masalan kreativlikni uyg‘otish uchun. Avstraliyalik va Niderlandiyalik olimlar guruhi eksperiment o‘tkazishdi.
Eksperiment qatnashchilari turli kayfiyatdagi musiqaviy kompozitsiyalar ostida – “xavotirlidan” tortib “baxtli”gacha – ijodiy vazifalarni bajarishdi. Hammadan ham o‘z qobiliyatini Vivaldini “Yil fasllari”ni tinglaganlari yorqin namoyon etishdi. Stenford Universtiteti tadqiqotchilari fikricha esa, eng yaxshisi musiqani tinglashdan ham uni ijro etish foydaliroq.
© Javlon Abdullayev, shifokor.
Med-info.uz
