DVS sindromi – gemostaz jarayonining buzilishi, bunda qonning ivish xossalari giperstimulatsiyasi va yetishmovchiligi kuzatiladi, trombotik, mikrosirkulyator va gemorragik oʻzgarishlar kelib chiqadi.
DVS sindromida petixiya-gematoma koʻrinishidagi toshmalar toshadi, qon ketishi kuchli namoyon boʻladi, aʼzolar disfunksiyasi, ogʻir koʻrinishlarida shok, gipotoniya, oʻtkir nafas yetishmovchiligi va oʻtkir buyrak yetishmovchiligi kuzatiladi.
Tashxis klinik belgilarga va laborator xulosalarga asoslanib qoʻyiladi. DVS sindromi davosida gemodinamika va qon ivish xossasini tiklash (antiagregantlar, antikoagulyantlar, angioprotektorlar, gemotransfuziya, plazmaferez va boshqalar) chora tadbirlari oʻtkaziladi.
DVS sindromi (trombogemorragik sindrom) – gemorragik diatez, qon-tomir ichida qonning juda qisqa muddatlar ichida ivib qolishi, laxta hosil boʻlishi, mikrosirkulyatsiya buzilishi va aʼzolarda gipoksik-nekrotik oʻzgarishlar kuzatilishi bilan kechadigan patologik holat.
Sindrom bemor hayotiga toʻgʻridan-toʻgʻri xavf soluvchi holatdir, bunda kuchli qon ketishi va aʼzolarning disfunksiyasi (oʻpka, buyrak, buyrak usti bezi, jigar, taloq) rivojlanishi katta ahamiyatga ega.
DVS sindromini organizmning noadekvat himoya reaksiyasi sifatida qarash mumkin, yaʼni zararlangan aʼzodan qon ketishini toʻxtatish maqsadida organizm tabiiy ravishda qon tomirlarni izolyatsiya qiladi. DVS sindromi tibbiyot amaliyotida koʻp uchraydi (gematologiya, reanimotologiya, jarrohlik, akusherlik, travmatologiya va boshqa sohalarda).
DVS sindromi sabablari
DVS sindromi toʻqimalar butunligi buzilishi, qon tomirlar endoteliysi va qon hujayralari zararlanishi, mikrogemodinamik oʻzgarishlar va gemostazning giperkoagulyatsiya tomoniga siljishi holatlarida kuzatiladi. DVSning asosiy sabablaridan biri bakteriya va virusli infeksiyalarning qonga tarqalishi (sepsis), shokning har qanday koʻrinishi hisoblanadi.
Bu sindrom koʻpincha akusherlik patologiyalarida ham kuzatiladi.
Ogʻir gestozlar, yoʻldoshning muddatidan oldin koʻchishi, homilaning ona qornida nobud boʻlishi, amniotik suyuqlik emboliyasi, atonik bachadondan qon ketishi, hamda kesarcha kesish jarrohlik amaliyoti DVS sindromi rivojlanishiga olib keluvchi omil sifatida roʻl oʻynashi mumkin.
Trombogemorragik sindrom rivojlanishi yomon sifatli oʻsmalarning metastazi natijasida, ogʻir jarohatlar, kuyish, katta jarrohlik amaliyotlari natijasida ham kuzatiladi. Baʼzida DVS sindromi qon quyish, aʼzolarni koʻchirib oʻtkazish, yurak klapanlarini almashtirish, sunʼiy qon aylanish amaliyotini bajarish oqibatida ham rivojlanadi.
DVS sindromi yuzaga chiqish xavfi yuqori boʻlgan kasalliklarga qon-tomir kasalliklari, giperfibrinogenemiya holati, oqayotgan qon quyuqlashuvi, qon oqimiga qarshilik qiluvchi aterosklerotik blyashkalar boʻlishi kabi holatlar kiradi.
Trombogemorragik sindrom rivojlanishi yomon sifatli oʻsmalarning metastazi natijasida, ogʻir jarohatlar, kuyish, katta jarrohlik amaliyotlari natijasida ham kuzatiladi. Baʼzida DVS sindromi qon quyish, aʼzolarni koʻchirib oʻtkazish, yurak klapanlarini almashtirish, sunʼiy qon aylanish amaliyotini bajarish oqibatida ham rivojlanadi.
DVS sindromi yuzaga chiqish xavfi yuqori boʻlgan kasalliklarga qon-tomir kasalliklari, giperfibrinogenemiya holati, oqayotgan qon quyuqlashuvi, qon oqimiga qarshilik qiluvchi aterosklerotik blyashkalar boʻlishi kabi holatlar kiradi.
Patogenezi
DVS sindromida gemostaz jarayonining buzilishi qon ivish xossalarining koʻp miqdorda sintezlanishi va qonning antikoagulyant xususiyatining kamayishi sababli kelib chiqadi. DVS sindromi kelib chiqishida bir necha omillar roʻy oʻynaydi, ular qon ivish omillarini toʻgʻridan toʻgʻri stimullaydi, yoki ularga taʼsir etadigan mediatorlar sintezini koʻpaytiradi.
Bunday moddalarga toksinlar, bakteriya fermentlari, homila ichi suyuqligi, immun komplekslar, stress holatidagi katexolaminlar, fosfolipidalar, yurak haydovchi qon hajmi kamayishi, asidoz, gipovolemiya va boshqa holatlar kiradi.
DVS sindromi 4 bosqichda amalga oshadi:
I bosqich. Giperkoagulyatsiya va hujayralar qon tomir ichi agregatsiyasi. Qonga tromboplastin yoki trombolastinsimon moddaning ajralishi, tashqi va ichki qon ivish boshlanishi. Bir necha daqiqa yoki oʻtkir kechuvida bir necha soatlar davomida, surunkali koʻrinishida bir necha kun yoki oy davom etishi mumkin.
II bosqich. Kuchayib boruvchi koagulopatiya yetishmovchiligi. Fibrinogen defitsiti, qon plastinkalar va plazma omillarining yetishmovchiligi, buning sababi tromb hosil qiluvchi omillarning koʻplab sarflanishidir.
III bosqich. Ikkilamchi fibrinoliz va gipokoagulyatsiyaning yaqqol namoyon boʻlishi. Gemostatik jarayonida balans buzilishi (afibrinogenemiya, patologik mahsulotlar toʻplanishi, eritrotsitlar parchalanishi), qon ivish jarayonining sekinlashuvi (butunlay ivish xossasining yoʻqolishi).
IV bosqich. Tiklanish bosqichi. Distrofik va nekrotik oʻzgarishlar toʻqimalarda qolib ketadi va aʼzo yetishmovchiligi kelib ciqadi yoki aksincha patologik oʻchoqlar hosil boʻlmaydi va toʻliq aʼzo funksiyasi tiklanadi.
DVS sindromi klassifikatsiyasi
Kasallik kechishi va namoyon boʻlish darajasiga qarab oʻtkir (chaqmoq tezligida), oʻtkir osti, surunkali va qaytalanuvchi turlariga boʻlinadi.
Oʻtkir trombogemorragik sindrom qonga katta miqdorda tromboplastinlar ajralishi va shu kabi moddalarning qondagi miqdori oshishi (akusherlik patologiyalarida, katta hajmdagi jarrohlik amaliyotlarida, travmalar, kuyish, toʻqimalar uzoq muddat ezilish sindromida) kuzatiladi.
DVS bosqichlarining qisqa muddatlar ichida ketma ket yuzaga chiqishi, normal antikoagulyatsion mexanizmning yoʻqligi. Oʻtkir osti va surunkali DVS sindromi qon tomirlar endoteliysining oʻzgarishi (masalan aterosklerotik blyashkalar natijasida) kuzatiladi.
DVS sindromi mahalliy namoyon boʻlishi (bir aʼzodagina namoyon boʻladi) yoki tarqalgan (bir necha aʼzo yoki butun organizmni qamrab oladi) boʻlishi mumkin.
Organizm kompensator mexanizmi boʻyicha kompensatsiyalanuvchi, subkompensatsiyalanuvchi va
dekompensatsiyalanuvchi DVS sindromlari farqlanadi.
Kompensatsiyalanuvchi turi simptomlarsiz kechadi, kichik laxtalar fibrinoliz taʼsirida erib, qon ivish omillari zahira hisobiga yoki biosintez hisobiga tezda tiklanadi.
Subkompensatsiyalanuvchi shaklida gemosindromlar oʻrta ogʻirlikda
namoyon boʻladi. Dekompensatsiyalanuvchi shakli fibrinoliz reaktiv reaksiyalarining kaskad koʻrinishida namoyon boʻlishi bilan kechadi, yaʼni koagulyatsion jarayonning umuman boʻlmasligi, qonning ivimasligi roʻy beradi.
Kasallik belgilari
DVS sindromining klinik koʻrinishi sindromning ogʻirlik darajasi, uning kechish tezligi, patologiyaning tarqalganlik darajasiga qarab oʻziga xos namoyon boʻladi. DVS sindrom asosida trombogemorragik reaksiyalar va aʼzolar yetishmovchiligi yotadi.
Oʻtkir manifest shaklida DVS sindromi belgilari juda tez (bir necha soatlar ichida) rivojlanadi, gipotoniya, hushdan ketish, oʻpka shishi va oʻtkir nafas yetishmovchiligi. Sindrom qon ketish, katta hajmda qon yoʻqotish (oʻpka, bachadon, burun, oshqozon-ichak tizimidan) koʻrinishida yuzaga chiqadi.
Miokard ishemik distrofiyasi, pankreonekroz, eroziv-yarali gastroenterit oʻchoqlari hosil boʻladi. DVS sindromining chaqmoq kabi kechishi homila ichi suyuqligi emboliyasida kuzatilishi mumkin, bunda bunda koagulopatiya juda qisqa muddat ichida roʻy beradi (bir necha daqiqalar davomida), bemor ahvoli ogʻirlashadi, gemorragik va kardiopulmonar shok holati kelib chiqadi. Bunday holatda ayol va homila oʻlimi ehtimoli 80 % ga yaqin boʻladi.
DVS sindromining oʻtkir osti shakli mahalliy belgilar bilan yuzaga chiqadi, bunda patologik holat oqibati ijobiy boʻladi.
Gemosindrom petixial yoki gemorragik toshmalar, koʻkarish va gematomalar, jarohat joyidan koʻp qon ketish, shilliq qavatlardan qon ketish (baʼzida qonli ter ajralishi, qonli koʻz yoshi kelishi ham kuzatiladi) koʻrinishida roʻy beradi.
Teri rangi och tusga kiradi, marmarsimon teri simptomi va terining sovuqligi seziladi. Buyraklar, oʻpkalar, jigar, buyrak usti bezi, qon bilan toʻlishish, qon tomir ichi koagulyatsiyasi, nekroz oʻchoqlari va koʻplab qon quyilishlar roʻy beradi.
DVS sindromining surunkali kechuvi koʻpincha belgilarsiz kechadi. ammo, patologik holatning uzoq muddat davom etishi natijasida belgilar rivojlanib boradi, gemorragik diatez va aʼzolar funksiyasi buzilishi kuzatiladi.
DVS sindromi astenik sindrom, jarohatlar bitishining qiyinlashuvi, yiringli infeksiyalar qoʻshilishi bilan kechadi. DVS sindrom asoratlariga gemokoagulyatsion shok, oʻtkir nafas yetishmovchiligi, oʻtkir buyrak yetishmovchiligi, jigar nekrozi, oshqozon yara kasalligi, ichak infarkti, pankreonekroz, ishemik insult, oʻtkir postgemorragik anemiya kabi patologiyalar kiradi.
DVS sindromi diagnostikasi
DVS sindromi diagnostikasida etiologik omil haqida anamnez yigʻish, klinik belgilar va laborator tekshiruvlar natijasi (umumiy qon tahlili, siydik tahlili, koagulogramma, IFA) ga asoslanadi. Qon ketish xarakteri va koagulopatiya darajasini aniqlash ham juda muhim.
DVS sindromi uchun petixial-gematom qon ketish, bir vaqtning oʻzida bir necha sohada gemorragiya holati xosdir. Sindrom belgilarining yaqqol namoyon boʻlmasligida giperkoagulyatsiya laborator tekshiruvlar natijasida aniqlanadi. Trombotsitlar, fibrinogen, protrombin va trombin vaqti, Li-Uayt boʻyicha qon ivish vaqtini tekshirish eng asosiy tekshiruvlari boʻlib hisoblanadi.
DVS sindrom kriteriyalariga qon surtmasida eritrotsit fragmentlari toʻplanishi, trombotsitlar va fibrinogen defitsiti, antitrombin III aktivligining qon plazmasida pasayishi, trombin vaqti uzayishi, qon laxtasining hosil boʻlmasligi (in vitro sharoitida ham) kabi holatlar kiradi.
Shok holatidagi aʼzolar holati ham baholanadi: oʻpka, buyrak, jigar, yurak-qon tomir tizimi, bosh miya. DVS sindromi birlamchi fibrinoliz va boshqa koagulopatiyalar bilan diferensatsiya qilinadi.
DVS sindromi davosi
Davo natijasi aptologik holatning erta aniqlanishida roʻy beradi. Muolajalarda bemorni sunʼiy oʻpka ventilyatsiyasiga oʻtkazish, shokka qarshi chora tadbirlar olib borish kerak boʻladi. DVS sindromining kam simptomli kechuvida asosiy patologiyani bartaraf etish, gemodinamik koʻrsatkichlar va aʼzolar funksiyasini tiklash zarur boʻladi.
Oʻtkir kechuvchi DVS sindromida avvalo DVSga olib keluvchi asosiy patologiya bartaraf etiladi. Masalan, shoshilinch tugʻruqqa ruxsat berish, gisteroektomiya yoki infeksion omilni bartaraf etish uchun kuchli dozalarda antibiotiklar buyurish kerak.
Giperkoagulyatsiyani kamaytirish uchun antikoagulyantlar (geparin), anatiagregantlar (dipiridamol, pentoksifillin), fibrinolitiklar buyuriladi. Bemorlarda doimo gemostaz koʻrsatkichlari nazorat qilib turish zarur.
DVS sindromida yangi plazma quyish, trombositar yoki eritrositar massa quyish, yurak yetishmovchiligida kriopresipitat qoʻllaniladi. Hayot uchun xavfli boʻlgan qon ketishlarni toʻxtatish uchun antifibrinolitik vositalar (aminokampron kislotasi, proteaz ingibitorlari) dan foydalaniladi. Jarohat va teridagi qon ketishlarda etamzilatli bogʻlam yoki gemostatik vosita qoʻyiladi.
Vaziyatga qarab kortikosteroidlar buyuriladi, oksigenoterapiya, plazmaforez oʻtkaziladi. Mikrosirkulyatsiya va aʼzolar funksiyasini tiklash uchun angiprotektorlar, nootrop moddalar buyuriladi, simptomatik davo olib boriladi. Oʻtkir buyrak yetishmovchiligida gemodializ, gemodiafiltratsiya oʻtkaziladi. Jarrohlik amaliyotidan keyin geparin buyuriladi.
DVS sindromi oqibati va profilaktikasi
DVS sindrom oqibati – asosiy kasallik, sindromning kechuvi, gemostaz holatining buzilish darajasi va oʻz vaqtida koʻrsatilgan tibbiy yordamga bogʻliq boʻladi.
Oʻtkir DVS sindromi oqibati oʻlim bilan tugashi ham mumkin, bunga sabab toʻxtatib boʻlmas kuchli qon ketishi, shok holatining rivojlanishi, oʻtkir buyrak yetishmovchiligi, venalar ichida qonning ivib qolishidir.
DVS sindromi profilaktikasida xavf guruhida turuvchi insonlarda asosiy kasalliklarni davolashdan iborat (homiladorlar, qari yoshdagi odamlar).
