Ayrim insonlarda prostataning tug‘ma o‘smay qolganligi yoki nimjonlanib qolishi jinsiy qobiliyatda aks etishi mumkin.
Lekin, prostata bezidagi asab tolalarining uchlari va asab tugunlari uning ba’zan unchalik ahamiyatga ega bo‘lmagan patologik o‘zgarishlarga ham sezgirligini ta’minlaydi. Hatto surunkali ich qotishi yoki bavosil kasalligi prostata bezida vaqtinchalik jinsiy noqobillik tug‘dirishi mumkin.
Keksalikda jinsiy bezlar faoliyati susayganda prostata bezining faoliyati ham pasayadi. Uning yopishqoq to‘qimasi qisman biriktiruvchi to‘qima bilan aralashib qoladi. Ellik yoshdan oshgada ba’zan uretra atrofi bezlari
o‘sib ketadi. Bu bezlar, ma’lumki, prostataga taqalib turadi. Natijada prostatada shishga o‘xshash bezarar hosila (adenoma) paydo bo‘ladi. Adenoma jom, ya’ni qovuqdagi ulanish apparatini siqib, uning normal faoliyatini buzadi. Bunda siydik chiqarish qiyinlashadi. Adenoma to‘g‘ri ichakni qisib qo‘yishi oqibatida esa, keksalarda ich qotishi yuzaga keladi.
Prostata bezi faoliyatining buzilishi ulg‘aymagan kishilarda ham kuzatiladi. Buning boisi bavosil kasalligi, jinsiy yaqinlikdan tiyilib yurish, zahar tang‘iganda tutib yurish odatda, surunkali qabziyat, oz harakatli turmush tarzi, ovqatlanishdagi betartiblik va spirtli ichimliklarga ruju qo‘yishdir.
Prostatit bu – prostata bezining yallig‘lanishidan kelib chiquvchi kasallik bo‘lib, hozirgi kunda dunyo bo‘yicha 73-90 foiz erkak aynan shu xastalikdan aziyat chekadi.
Prostatit kasalligi bezga
- siydik pufagi;
- siydik yo‘li;
- to‘g‘ri ichak;
- qon tomirlari va kichik tozning limfa tomirlari orqali infeksiya tushish yo‘li bilan paydo bo‘ladi.
Prostata bezining yallig‘lanishi o‘tkir shamollash kasalliklari belgilari bilan kechadi. Bunda bemorning tana harorati 38-39 darajagacha ko‘tarilishi, hojat chiqarayotganda orqa teshikda qattiq og‘riq paydo bo‘lishi mumkin. Aksariyat hollarda kasallik surunkali ravishda kechgani uchun erkaklarni hech narsa bezovta qilmaydi. Bunday paytda bemorda yuqoridagi belgilar kuzatilishi, ba’zan esa umuman og‘riq sezilmasligi mumkin:
- tana harorati 37 darajagacha ko‘tarilishi;
- tez-tez hojatga borish, borganda tomchilab siydik kelishi (dizuriya);
- og‘riq bilan qiynalib siyish;
- qovuq bo‘shlig‘i oralig‘ida og‘riqlar paydo bo‘lishi.
Prostata bezi ishlab chiqargan suyuqlik qonga so‘rilmagani uchun ushbu kasallik bilan og‘rigan erkaklarda ereksiya buzilishi kuzatiladi. Surunkali prostatitdan aziyat chekayotgan erkaklarda asablar tarangligi, ko‘ngil to‘lmaslik, sal narsaga ”tutab“ ketish holatlari ko‘p uchraydi. Shuning uchun bunday bemorlarni davolovchi shifokor nafaqat tajribali urolog, balki yaxshi ruhshunos bo‘lishi darkor.
Prostatit kasalligi profilaktikasi
Agar bemor vaqtida shifokorga murojaat etmasa, keyinchalik prostata bezida yiringlash paydo bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda tana harorati 39-40 darajagacha ko‘tarilib, siydik yo‘llarida qattiq og‘riq seziladi.
Shuni unutmaslik kerakki, kasallikning surunkali turi murakkab kechishi bilan xavflidir. Bu kasallik ko‘p yillar mobaynida inson tanasida yashirin kechgani bois o‘zini sezdirmaydi. Shuning uchun ham ko‘p erkaklar o‘zlarida prostata bezi borligini bilishmaydi. Vaqt o‘tgan sari bezning yallig‘lanishi hisobiga vaziyat yanada murakkablashib boraveradi. Erkak organizmida kechayotgan bu jarayon keyinchalik siydik yo‘liga o‘tib, quyidagi kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin:
- sistit (qovuqning yallig‘lanishi);
- piyelonefrit (buyrak va buyrak jomchasi
- shilliq pardasining yuqoridan pastga qon
- orqali tushuvchi yoki pastdan siydik yo‘lidan yuqoriga ko‘tariluvchi
- infeksiya orqali yallig‘lanishi);
- vezikulit (urug‘ pufakchalarining yallig‘lanishi);
- epididimoorxit (moyaklar va ularning ortiqlari (pridatkalari)ning yallig‘lanishi).
Yuqorida sanab o‘tilgan kasalliklar erkaklarda bepushtlikni keltirib chiqaruvchi omilga aylanadi. Tabiiyki, bunday bemorlarning davolanishi qiyin kechadi. Eng achinarlisi, o‘z vaqtida shifokor ko‘rigidan o‘tish va salomatligini mustahkamlashga jiddiy yondoshmagan ba’zi erkaklar bepushtlik dardiga chalinishlari mumkin. Shu bois har bir erkak yilda kamida bir marta urolog, androlog hamda seksopatolog ko‘rigidan o‘tishga odatlanishi kerak.
Prostatit kasalligini davolashning zamonaviy usullari
Hozirgi kunga kelib, prostatitdan aziyat chekayotgan bemorlar og‘riqsiz va samarali davolash usullari yordamida shifo topmoqdalar. Buning uchun avval ularni quyidagi tekshiruvlardan o‘tkazish lozim:
- kompyuter orqali skaner qilish;
- uch tomonlama ultratovush tashxisi;
- Immunofermentli muolaja – PSA (prostata maxsus antigeni).
- Bemorning yakuniy natijalarini o‘rganib chiqqach, unga prostatit, adenoma,
ya’ni giperplaziya (bez to‘qimadan vujudga kelgan o‘sma) yoki prostata bezi
saratoni deb aniq tashxis qo‘yish mumkin.
Ushbu kasallik tashxisi qo‘yilgan bemorlarning tushkunlikka tushishlariga hojat yo‘q. Chunki olimlar allaqachon bunday bemorlarning dardiga ham shifo topish usulini ishlab chiqishgan. Prostata bezi saratoni kasalligini boshlang‘ich davrida davolash ijobiy natija beradi. Lekin xavfli o‘sma hujayralarining boshlang‘ich o‘chog‘idan boshqa a’zolarga qon yoki lifa oqimi bilan o‘tishi natijasida hosil bo‘ladigan ikkilamchi o‘sma (metastaz) paydo bo‘lgan bo‘lsa, kasallikni davolash mushkul kechadi. Shuning uchun erkaklarga vaqti-vaqti bilan shifokor ko‘rigidan o‘tib turishni maslahat beraman.
© "Darmon" jurnali.
"Farzandsizlik - og‘tirmas dard" - deya xalqimiz bejizga aytishmaydi. Albatta, bu dardni boshidan o‘tqazgan yoki o‘tqazayotganlar barcha shifokor-u, tabiblarga ko‘rinadilar. Albatta, bunda muammo aniqlanadi, agar iloji bo‘lsa oilaga shifokorlar "quvonch" ulashadi. Agar, muammo yirik bo‘lsa natijani aytishga ham iymanadi, odam!
Aynan, ana shunday hollarda "oilaning" istaklariga binoan zamonaviy tibbiyot na‘munalaridan bo‘lgan, sun‘iy urug‘lantirish - inseminatsiya qo‘llaniladi. Bu usul barcha holatlar uchun qo‘llanilmaydi. U faqat
- Ayol to‘liq sog‘lom bo‘lib , biroq er spermalarining urug‘lantirish qobiliyati o‘rtacha pasaygan hollarda;
- Sperma ko‘rsatkichlari normal bo‘lib, ovulyatsiya payti bachadon bo‘yni ishlab chiqargan shilliq spermatazoidlarga salbiy ta’sir ko‘rsatishi natijasida er-xotin juftligining bir-biriga mos kelmasligi (qarama-qarshi bepushtlik) tashxisi qo‘yilsa qo‘llaniladi.
Uning qo‘llanilishi ham ancha qiyinchilik tug‘diradi. Usul bachadon ichida bajariladi. Chunki, inseminatsiya uchun tavsiya etiladigan yuqoridagi har ikkala omil ham spermatozoidlarning bachadon ichiga zarur miqdorda yoki umuman tushmasligi bilan bog‘liq.
Inseminatsiyada dastlab spermaga ishlov beriladi. Ishlov berish esa bir necha qismdan iborat.
Spermatozoidlar inseminatsiya o‘tkazish uchun tayyorlanadi: bu laborotoriya sharoitida zichlik gradiyenti usullari yordamida amalga oshiriladi. Bu usullar spermatozoidlarni tozalash va taqsimlashga qaratilgan. Natijada inseminatsiya uchun eng harakatchan spermatozoidlar ajraladi. Ular o‘z morfologiyasiga ko‘ra ishlov berilmagan spermaga nisbatan yaxshiroq bo‘ladi.
So‘ng ovulyatsiya bo‘lganini ultratovush tekshiruvida aniqlab, o‘sha kuni yoki ertasiga oldindan tozalab tayyorlangan shahvat kateter yordamida to‘g‘ri bachadon ichiga quyiladi. Albatta, barcha jarayonlar qoidalarga amalqilib o‘tqazilsa, yaqin bir yil ichida o‘sha oilalarning 10 - 20 foizida (Statistika) "Beshik to‘y" bo‘lishi aniq. Afsuski, ayrim hollarda e‘tiborsizlik yoki shifokorlarning masuliyatsizligi tufayli ayrim xatoliklarga yo‘l qo‘yiladi. Masalan, ba’zi klinikalarda erkak spermasini, to‘g‘ridan-to‘g‘ri (tozalamasdan, tekshirmasdan) shpris orqali ayol qiniga yuborish muolajalari olib boriladi. Bu homiladorlikka erishishning tabiiy usulidan deyarli farq qilmaydi va farzandsizlik holati yana qayta kuzatilishi mumkin. Bu holat yana ruhiy tushkunlikka olib keladi.Bundan tashqari, tozalanmagan shahvat bachadon ichiga o‘tkir shamollash, turli xavfli kasallik viruslarini olib kirishi ham mumkin.
Mamlakatimizda qonunan inseminatsiya qilish va ovulyatsiya induksiyasi usllariga ruxsat etilgan!
Andrologiya erkaklarning sog‘ligini asrash, muammolarini hal qilish, bepushtligini davolash, qolaversa, jinsiy ahvolini aniqlaydigan soha hisoblanadi. Dunyo miqyosida oladigan bo‘lsak, erkaklar ayollarga nisbatan 5-10 yil kam umr ko‘radi. Demak, bugungi kunda erkaklar sog‘ligiga ham alohida e’tibor berish, unga jiddiy yondashish zarur.
E’tibor berilsa, aholi orasida qorindor erkaklar ko‘pchilikni tashkil etadi. Katta qorin erkaklar uchun juda xavfli hisoblanadi. Uning oldini olish uchun androlog mutaxassis ko‘rigidan o‘tish zarur. Aks holda, bunday erkaklarning uzoq umr ko‘rish ehtimoli kamayib boradi. Bundan tashqari, erkaklardagi qon bosimi, yurak va qand kasalliklarining kelib chiqish zamirida ham andrologik muammolar yotadi. Eng muhimi, er-xotin munosabatlari a’lo darajada bo‘lishi uchun erkaklar vaqti-vaqti bilan androlog tekshiruvidan o‘tib turishlari kerak.
30 yoshgacha erkaklar organizmida testosteron (erkaklar jinsiy gormoni) moddasi oshib boradi. Qanday temperament egasi bo‘lishidan qat’iy nazar, 30 yoshdan oshgan kishilarda bu modda har yili bir foizga kamayib boraveradi. 11 foizga yetganida erkaklar klimaksi boshlanadi. Ayollar klimaksidan farqli jihati shundaki, erkaklarda bu kasallikning boshlanishi ularning individual holatiga bog‘liq.
Erkaklar klimaksi quyidagi belgilar bilan namoyon bo‘ladi:
- Qorin paydo bo‘lishi;
- Tez-tez charchab qolish;
- Uyquning chuqur bo‘lmasligi yoki uyqudan vaqtli uyg‘onish;
- Ayollarga bo‘lgan moyillikning susayishi;
- Suyaklarning mo‘rtlashishi;
- Terining qurib ketishi;
- Ajinlarning paydo bo‘lishi.
O‘zidan sog‘lom va baquvvat nasl qoldirishni istagan erkaklar yuqorida sanab o‘tilgan belgilarni sezishi bilan androlog shifokorga murojaat etishi lozim. Androlog ko‘rigidan nafaqat erkaklar, balki tug‘rikdan so‘ng to‘lishib ketgan ayollar ham o‘tishlari zarur. Ularni tekshirish uchun qon tahlili olinib, natijaga ko‘ra kerakli davo usullari qo‘llaniladi.
Balanit jinsiy olat (zakar) bosh qismining yallig‘lanishidir. Ushbu kasallikka chalingan bemorda olat boshi sohasida achishish, qichishish alomatlari, lohaslik, bosh og‘rig‘i, tana haroratining ko‘tarilishi, ba’zan chov sohasida limfa tugunlarining kattalashishi kuzatiladi, deya ma'lumot beradi Tib.uz nashri. Balanitning oddiy, diabetik, gangrenoz, halqasimon eroziyali, yiringli-yarali turlari bor.
Balanit odatda postit – jinsiy olat chekka kertmagi ichki qavatining kasallanishi bilan kechadi, shuning uchun ikkalasi birga – balanopostit deb ataladi. Demak, balanopostit jinsiy olat bosh qismi terisi va chekka kertmagi ichki qavatining yallig‘lanishidir. Olat boshi va kertmagi orasida smegma yig‘ilib qolib, unga mikroblar tushishi balanopostitga olib keladi. Shuningdek, bu kasallik zaxm va so‘zak asoratlari, fimoz tufayli ham kelib chiqishi mumkin. O‘tkir balanopostitda olat boshi va kertmagida og‘riq, qichishish, achishish alomatlari paydo bo‘lib, shu soha maddalaydi. Olin olinmasa, surunkali balanapostitga o‘tishi mumkin. Balanopostitning oddiy, diabetik, eroziyali turlari bor.
Kasallikning ilk alomatlari paydo bo‘lishi bilan darhol urologga murojaat etish zarur. Kasallikning kechishi va xiliga qarab davo tayinlanadi.
Surunkali prostatit erkaklar orasida ko‘p uchraydigan kasallik hisoblanadi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, bu kasallik 25 yoshdan keyin erkaklarning 25-80 foizida uchraydi. Pala-partish jinsiy hayot kechirish, kam harakat turmush tarzi, spirtli ichimliklar, tamaki mahsulotlarini iste’mol qilish, sovqotish kabilar prostatit rivojlanishining asosiy sababchilaridir. Odatda surunkali prostatit sekinlik bilan, klinik belgilarsiz rivojlanadi, prostata bezi sekretining va kichik chanoq doirasida qon aylanishining dimlanishi asosida yallig‘lanish jaryoni yuzaga keladi. Avval prostata bezining qon tomirlari kengayadi, keyinchalik chandiqli-sklerotik o‘zgarishlar yuzaga keladi, buning natijasida peshob ajralishi buziladi, jinsiy qobiliyat pasayadi, charchoqlik, asabiylashish kuzatiladi.
Tasniflanishga ko‘ra, prostatit infeksion (yuqumli) va noinfeksion (yuqumli bo‘lmagan, prostata bezini oziqlantiruvchi qon tomirlarini dimlanishi natijasida yuzaga keladi) turlariga bo‘linadi. Infeksion prostatit vaqtida prostata beziga mikroblar, viruslar, bakteriyalar, zamburug‘lar tushadi. Noinfeksion prostatit infeksiya qo‘zg‘atuvchilarisiz yuzaga keladi. Bu kasallikning boshlanishiga prostata bezida qon dimlanishi, kam harakat turmush tarzi, sovqotish sabab bo‘ladi.
Prostatit kasalligi yuzaga kelishiga sabablar nima?
- prostata bezi anatomik tuzilishining o‘ziga xosligi;
- gormonlar almashinuvining buzilishi;
- yosh bilan bog‘liq o‘zgarishlar;
- siydik yo‘llari yallig‘lanish kasalliklari¹;
- buyrak va siydik qopining yallig‘lanish kasalliklari;
- pala-partish jinsiy hayot tarzi²;
- butun tananing sovqotishi;
- siydik yo‘llarida peshobning yig‘ilib turishi;
- kam harakat turmush tarzi;
- immun tizimini susayishi³.
Yuqorida keltirilgan omillarning har qanday kombinatsiyasi prostata bezining yallig‘lanishiga olib kelishi mumkin.
Prostatitni davolash uchun antibakterial terapiya, prostata bezini massaj qilish, fizioterapiya, immun tizimini mustahkamlash va hayot tarzini o‘zgartirish kerak.
Bemorlar uchun kerakli eslatma
- Prostatitni keltirib chiqaruvchi sabablar turlicha bo‘lib, yagona sababni qidirish va uni davolash uchun qaratilgan davo muolajalari kutilgan natijaga olib kelmaydi. Kasallikning klinik belgilari sezilarli bo‘lmasligi mumkin, agar sizda chanoq oralig‘ida og‘riq kuzatilsa, peshob qilish vaqtida yoqimsiz sezgilar bo‘lsa, siydik yo‘lidan ajralishlar kelsa, albatta, urolog bilan maslahatlashing;
- prostatit tashxisi kompleks tarzda qo‘yiladi, chunki kasallik turini, kechish bosqichini, asoratlarini va davolash usulini belgilovchi boshqa omillarni e’tiborga olish kerak. Prostatit klinikasi turli bemorlarda turlicha bo‘lishi mumkin. Shuning uchun to‘g‘ri tashxisni faqat mutaxassis-shifokor qo‘ya oladi;
- kasallik kechishi o‘ziga xos bo‘lganligi uchun davolash muolajalari ham o‘ziga xos bo‘ladi. Prostatitning klinik kechishi bir xil emas, ba’zida kasallik qo‘zg‘aladi, ba’zida asoratlar yuzaga keladi, ba’zida yashirin kechishi mumkin. Shu sababdan doimiy shifokor kuzatuvi kerak bo‘ladi;
- prostatitni davolash uchun antibiotikni to‘g‘ri tanlash kerak, ularning dozasi va davolash sxemasini har bir bemor uchun individual holda tanlanadi va bu urogenital mikroflorani aniqlagandan keyin amalga oshiriladi;
- infeksiyadan qutulish bilangina prostatitni davolab bo‘lmaydi. Prostata bezida qon dimlanishini ham to‘g‘rilash kerak;
- prostata bezining patologik o‘zgarishlari o‘ziga xos va turlicha bo‘lganligi uchun ham uni davolovchi universal dori vositasi yo‘q. Shifokor sizga turli dori vositalarini va har xil davo muolajalarini tavsiya qilishi mumkin;
- davolash natijasida uzoq vaqtli remissiyaga (surunkali kasallikning bosilishi) erishilgan taqdirda ham, profilaktik tarzda shifokor ko‘rigidan o‘tib turing, chunki kasallik qo‘zgaganda buni siz sezmasligingiz mumkin;
- bir necha shifokorlar maslahatini bir vaqtda bajarish to‘g‘ri degan bemorlar yanglishadilar, chunki to‘g‘ri maslahatlar ham ba’zida bir-biriga zid bo‘lishi mumkin. Shuning uchun kasallikni bir shifokor maslahati asosida davolang;
- jinsiy hayot tarzingizni normallashtiring;
- davolanish davomida spirtli ichimliklarni iste’mol qilmang, ular prostatitning provokatori hisoblanadi;
- tananing sovqotishi qisqa vaqt davomida bo‘lsa ham, kasallikning kuchayishiga olib keladi;
- jismoniy mehnat va sport prostatitni davolashga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
- surunkali ich qotish prostata bezida qon aylanishini buzadi, prostatitning kechishiga va davosiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi;
- o‘z vaqtida aniqlangan residiv (kasallik qaytalanishi) yengil davolanadi, shifokoringiz tavsiyasiga remissiya vaqtida ham rioya qiling;
- qanday kasallik bo‘lishidan qat’i nazar, to‘g‘ri olib borilgan sog‘lom turmush tarzi va odamning o‘ziga bo‘lgan ishonchi va optimizm ruhi kasallikdan tez va samarali qutilish garovidir.
Tib.uz nashri.
[divider]
Mavzuga aloqador maqolalar:
