Allergiya odatda immun tizimi zararsiz moddani xavfli deb hisoblaganda sodir boʻladi. Shu sababli organizm antitanalar ishlab chiqaradi. Allergen tanaga qayta kirgandan soʻng, ular hujayralarga gistamin kabi mediatorlarni ishlab chiqarish uchun signal beradi. Mediatorlar esa oqibatda odamga “zahar” bilan kurashishga yordam berib allergiya oqibatlarini keltirib chiqaradi.
Koʻpincha immunitet tizimi quyidagilarga reaksiya bildiradi:
- havo orqali taʼsir etish xususiyatiga ega moddalarga: chang, hayvonlarning junlari, burgalar va mogʻor;
- asalarilar yoki ari kabi hasharotlarning chaqishi;
- dori-darmonlar, ayniqsa penitsillin yoki unga asoslangan antibiotiklar;
- lateks;
- baʼzi oziq-ovqat mahsulotlari.
Nima uchun ovqatlar allergik reaksiyaga olib kelishi mumkin?
Agar odam mavsumiy allergiyaga ega boʻlsa, u oziq-ovqatga allergiya boʻlmaydi degani emas. Bu bir necha sabablarga koʻra sodir boʻladi:
- Chunki mahsulotlarning oʻzi allergendir.
Agar siz allergiyaga sabab boʻluvchi mahsulotlarni isteʼmol qilsangiz, noxush alomatlar paydo boʻladi. Ammo bu yagona variant emas. Oziq-ovqat allergenlari tanaga teri bilan aloqa qilish yoki nafas olish yoʻli bilan kirishi mumkin. Ayniqsa, ovqatni tayyorlash vaqtida – masalan, baliqni qovurayotganda. Sabab dorilar va kosmetikada ham boʻlishi mumkin.
- Chunki mahsulot allergenga oʻxshaydi.
Turli xil allergenlarda, masalan chang, oziq-ovqat, dori-darmonlar, hasharotlar zaharlari va boshqalar, oqsil boʻlaklarining tuzilmalari bilan oʻxshash boʻlishi mumkin. Shuning uchun organizm xato qilib bir moddani boshqasi bilan adashtirishi mumkin.
Qoidaga koʻra bu faqat xom mahsulotlar bilan boʻladi.Gap shundaki, pishirish paytida oqsilning tuzilishi oʻzgaradi va organizm uni endi dushman deb qabul qilmaydi.
- Chunki ular gistamin darajasini oshiradi.
Baʼzi oziq-ovqatlar hujayralarni gistaminni chiqarib yuborishiga olib keladi. Gistamin allergiya alomatlarini keltirib chiqaradi. Shuning uchun, uning darajasi koʻtarilganda, odamning ahvoli yomonlashadi.
Gistamin darajasini oshiradigan mahsulotlar keng maʼnoda gistaminoliberatorlar deb ataladi. Bular shokolad, sitrus mevalar, qulupnay, qahva va boshqalar. Ular isteʼmol qilingan miqdoriga qarab yengil psevdoallergik reaksiyalarni keltirib chiqaradi. Shuning uchun, yangi yil bayramida bolalarning yonoqlari koʻpincha shirinliklar va mandarinlar tufayli qizarib ketadi.
Nima uchun allergiyada parhez qilish kerak
Allergologlar parhezni ikki holatda tavsiya qiladilar.
- Alergiyani yengillashtirish uchun
Doimiy va qattiq parhez zarur emas, ammo oʻtkir bosqichda ahamiyatga ega allergenlarni isteʼmol qilmaslik kerak. Yaʼni, allergiyaga olib keladigan mahsulotlarni cheklash kifoya.
Bunday ovqatlanish eliminatsion deb ataladi. Bu qatʼiy parhezdan yaxshiroqdir, chunki ovqatdan olinadigan baʼzi foydali moddalardan mahrum boʻlish xavfi yoʻq. Parhez bemorning holatiga qarab allergolog tomonidan tuziladi.
Allergiya vaqtida parhez natija koʻrsatishi uchun vaqt kerak boʻladi. Odatda 4-8 hafta , simptomlar kamayguncha parhez qilinadi. Ushbu davrda shifokorlar oziq-ovqat kundaligini yuritishni va unda nima yeyayotganingizni qayd etishni maslahat berishadi.
- Allergiya nimadan ekanligini aniqlash uchun
Odatda, buning uchun mutaxassis teri testini buyuradi yoki qondagi immun oqsillari — E sinfidagi immunoglobulinlar (IgE) tarkibini aniqlaydi. Ammo allergiya avjida teri testlari noaniq natija beradi va barcha allergenlar uchun immunoglobulinlarni topshirish qimmat va har doim ham aniq natija koʻrsatmaydi.
Agar sababni aniqlashning iloji boʻlmasa va siz eliminatsion parhezdan keyin taqiqlangan oziq-ovqat mahsulotlarini isteʼmol qilishni boshlasangiz, kamida 4 hafta davomida oziq-ovqat kundaligini yuritish tavsiya etiladi.
Shoshilmaslik ularni navbat bilan yeyishni boshlash juda muhimdir. Shunday qilsangiz, allergiyaga nima sabab boʻlayotganini darhol sezasiz.
Qaysi mahsulotlardan ehtiyot boʻlish kerak
Sensibilizatsiya reaksiyasini qoʻzgʻatmaslik yoki vaziyatni yomonlashtirmaslik uchun isteʼmol qilayotgan taomlaringizga eʼtiborli boʻling.
Oziq-ovqat allergiyasiga 90% sabab boʻluvchi mahsulotlar
- tuxum;
- baliq;
- sut;
- yeryongʻoq;
- dengiz mahsulotlari;
- soʻya;
- yongʻoqlar;
- bugʻdoy.
Ammo allergik reaksiya har qanday mahsulot bilan bogʻliq boʻlishi mumkin. Shuning uchun, siz isteʼmol qilgan hamma narsani oziq-ovqat kundaligiga kiritishingiz juda muhimdir.
Aytib oʻtganimizdek maʼlum bir oziq-ovqat tarkibida gistamin mavjud. Odatda fermentatsiya, muzlatish va konservalash paytida, ayniqsa uzoq vaqt saqlanadigan goʻsht va baliqlarda toʻplanadi. Masalan, ular:
- dudlangan, tuzlangan va muzlatilgan baliq: skumbriya, seld baligʻi
- pishloq: parmezan, , emmental, gauda;
- kolbasa;
- konservalar;
- tuzlangan karam;
- shampan va boshqa vinolar.
Hujayralarni gistamin ishlab chiqarishga majbur qiladigan oziq-ovqat ham mavjud. Bular:
- sitruslar;
- yongʻoqlar;
- ismaloq;
- pomidor;
- qulupnay.
Gistaminni parchalashga xalaqit beradigan fermentni oʻz ichiga olgan mahsulotlar juda kam uchraydi. Masalan, bu qora va koʻk choy. Ammo koʻplab dorilar bu taʼsirga ega: steroid boʻlmagan yalligʻlanishga qarshi dorilar, asetilsalitsil kislotasi, ambroksol, asetilsistein va boshqalar.
