Superantibiotiklarga oz vaqt qoldimi?
Tadqiqotchilar antibakterial hususiyatlarga ega bo‘lgan peptidlarni o‘ziga xos kombinatsiyasini yaratdilar. Bu zaruriy xususiyatlarga ega bo‘lgan ikki aminokislotalarni tasodifiy takrorlanishi oqibatida sodir bo‘ldi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, bu peptidlar ko‘plab bakteriyalarni samarali yo‘qotadi, jumladan, har xil antibiotiklarga chidamliligi mavjud bakteriyalarni ham yo‘qotishi aniqlangan. Angliya Milliy fizika instituti doktori Maksim Ryadnov bilan hamkorlikdagi tadqiqotchilar peptidlarni antimikrob faollik mexanizmini oldindan aytib bera oldilar. Peptid suyuqliklari muvafaqiyatli ravishda bakteriyani hujayra membranasini perforatsiya qiladi va u yerda g‘ovakliklar tashkil bo‘ladi.
Tadqiqotlarni biokimyo, oziq-ovqat va ovqatlanish fanlar Instituti hamda Yahudiy Universiteti (Hebrew University Institute of Biochemisty, Food Science and Nutritijn at the Robert H.Smith Faculty of Agriculture, Food and Environment in Rehovot) doktor Svi Xayuka rahbarligida qishloq xo‘jalik, oziq-ovqat va atrof muhit fakulteti tadqiqotchilari o‘tkazildilar. Tadqiqotlar davomida dastlab yangi modda dorilarga chidamli bakteriyalarni samarali yo‘q qilishi, ammo shu bilan birga odam eritrotsitlarini shikastlantirishi ma’lum bo‘ldi. Shundan so‘ng, olimlar peptid suyuqligi tarkibida ma’lum kimyoviy o‘zgartirishlar qildidar. Natijada uni odam organizmi uchun toksikligi yo‘qoldi, ammo antibakterial faolligi o‘zgarishsiz qoldi. Olimlar tadqiqot natijalarini Germaniya kimyo jamiyatini Angewandte Chemie jurnalida nashr etishdi.
Retsenzentlar tadqiqotni “antibiotiklar olamidagi eng muhim yangilik” deb ta’kidlashdi, deb ma’lum qiladi Jerusalem Post gazetasi. Olimlar esa tadqiqot natijalari “yangi antibiotiklar yaratishiga turtki bo‘ladi va kelajakda yuqumli kasalliklardan o‘lim ko‘rsatkichini pasaytiradi”- deb hisoblamoqdalar.
Eslatib o‘tamiz, avvalroq 2008 yilda italiyalik olimlar, qurbaqa va jabalar terisidan ishlab chiqariladigan himoya peptidlaridan kuchli antibiotik sintez qilishni taklif qilgan edilar. Keyinroq, Birlashgan Arab Amirliklari va Xitoylik olimlar tomonidan qurbaqalar shilimshiq tarkibidagi peptidlarni patogen flora va har xil bakteriyalarni o‘sishiga ta’siri bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazgan edilar. Shu yili esa ayni tadqiqotlar natijalarini AQSH va Hindiston olimlari e’lon qilganlar. Ular, hind qurbaqasi shilimshig‘idan olingan 32 peptiddan har xil bakteriya va virus shtammlariga ta’sirini tadqiqot qilishgan. Natijada 4 peptid odam grippi virusi bilan kurashishga qodir ekani ma’lum bo‘ldi. Hozir olimlar oldida antimikrob peptidlarni odam fermentlari ta’sirida buzilishiga chidamli qilib ularni dori vositalariga aylantirish vazifasi turibdi.
Superantibiotikni yaratishga urinishlari oldin ham bo‘lgandi, hatto ularni ayrimlari sezirarli muvafaqiyatlarga erishgandilar.
Jumladan, 2013 yili Astex Pharmaceuticals (Kaliforniya, AQSH) farmatsevtika kompaniyasi olimlari, keng ta’sir spektriga ega bo‘lgan yangi oqsilli antibiotikning hayvon modelida muvafaqiyatli sinov o‘tkazilganini xabar bergan edilar. Bu antibiotik supermikrob mikroorganizmlarga nisbatan faol bo‘lib, jumladan metitsillin-rezistetnli tillasifat stafilakokk (MRSA) shuningdek, kuydirgi qo‘zg‘atuvchisi Bacillus anthracis. Olimlar tomonidan yaratilgan antibiotik Epimeroks (Epimerox ) deb nomlandi. Uning ta’sir mexanizmi virus-bakteriofag ta’sir prinsipi bilan o‘xshash. Bu prinsipni olimlar birinchi marta qo‘llanilmayapti: 2012 yili Pittsburg va Kaliforniya universtitetlari olimlar guruhi teri yog‘ bezlarida yallig‘lanish jarayoni rivojlanishiga turtki beruvchi Propionibacterium acnes bakteriyasi hujayralarini zararlashga qodir bo‘lgan bakteriofag yaratilganini xabar qildilar.
2015 yili Bostondagi Shimoliy-Sharq universtiteti olimlari Germaniyaning Bonn universtitetidagi hamkasabalari bilan birgalikda antibiotiklarni yangi sinfni ochganlarini e’lon qilishdi. Bu guruh “Teiksobaktinlar” nomini oldi. 10000dan ortiq bakteriya shtammlarini tadqiqot qilib yaratilgan tuproq grammmanfiy bakteriyasidan Elephtheria terrae olingan antibiotik teiksobaktin, boshqa mikroorganizmlar oqsil strukturiyasiga ta’sir qilmay, ularni ho‘jayra devorlari komponentlariga ta’sir qilib buzib tashladi. Yangi antibiotik ta’sirini boshqa antibiotiklarga rezistent bakteriyalarda tillasifat stafilokokk va pnevmokokk sinab ko‘rdilar va yaxshi natijalar oldilar va ularga ko‘ra teiksobaktinlar juda istiqbolli yo‘nalish deb topildi.
2017 yil iyun oyida Kaliforniyaning La Xoya shahridagi Skripps tadqiqot instituti olimlari, ancha eski antibiotik vankomitsinni modifikatsiya qildilar va rezistetli bakteriyalarga qarshi qo‘llash uchun ta’sirini 25000 martaga kuchaytirdilar va natijada 3ta har xil ta’sir prinsiplariga ega molekula yaratdilar. Uni ta’sir prinsipi evolyutsionlashgan bakteriyalar hujayra devorlarini yupqalashtirishiga asoslangan. Tajribalarda bakteriyalar 50 raund mobaynida qayta ishlanganda ham antibiotikga chidamlilik ishlab chiqara olishmagan. Boshqa antibiotiklar uchun esa bir necha "raund" kifoya qiladi. Ammo yangi super-vankomitsin yaratish jarayoni yakunlanishi hali ancha vaqt bor. Super-vankomitsin bakteriyalarda test sinovi o‘tishi, so‘ngra hayvonlarda, undan keyin odamlarda klinik tajribalardan o‘tishi kerak.
Butun dunyo olimlari anchadan buyon super-antibiotik yaratilishini orzu qiladilar. Hozirda bu farmatsevtlar oldidagi birinchi raqamli masala bo‘lib qolmoqda. Antibiotiklarga chidamli kasal kelturuvchi bakteriyalar hozircha insonlar bilan musobaqada g‘olib bo‘lib kelmoqdalar. Olimlar bakteriyalarda rezistentlik paydo bo‘lishini oldini oladigan yangidan yangi dori-darmonlar yaratishda hamon kechikmoqdalar. Bu musobaqada insonlar g‘alabasi uchun ikki variant mavjud: yoki antibiotik qabul qilishni kritik ravishda chegaralash yoki kasal chaqiruvchi bakteriyalarni chidamliginini bartaraf etish uchun yangidan-yangi preparatlarni kashf etishdir. Bu yo‘nalishdagi ishlar dunyoni turli mamlakatlarida bir necha yo‘nalishlarda olib borilmoqda va ehtimol super-dorini paydo bo‘lishiga oz vaqt qolgan bo‘lsa.
Tadqiqotlarni biokimyo, oziq-ovqat va ovqatlanish fanlar Instituti hamda Yahudiy Universiteti (Hebrew University Institute of Biochemisty, Food Science and Nutritijn at the Robert H.Smith Faculty of Agriculture, Food and Environment in Rehovot) doktor Svi Xayuka rahbarligida qishloq xo‘jalik, oziq-ovqat va atrof muhit fakulteti tadqiqotchilari o‘tkazildilar. Tadqiqotlar davomida dastlab yangi modda dorilarga chidamli bakteriyalarni samarali yo‘q qilishi, ammo shu bilan birga odam eritrotsitlarini shikastlantirishi ma’lum bo‘ldi. Shundan so‘ng, olimlar peptid suyuqligi tarkibida ma’lum kimyoviy o‘zgartirishlar qildidar. Natijada uni odam organizmi uchun toksikligi yo‘qoldi, ammo antibakterial faolligi o‘zgarishsiz qoldi. Olimlar tadqiqot natijalarini Germaniya kimyo jamiyatini Angewandte Chemie jurnalida nashr etishdi.
Retsenzentlar tadqiqotni “antibiotiklar olamidagi eng muhim yangilik” deb ta’kidlashdi, deb ma’lum qiladi Jerusalem Post gazetasi. Olimlar esa tadqiqot natijalari “yangi antibiotiklar yaratishiga turtki bo‘ladi va kelajakda yuqumli kasalliklardan o‘lim ko‘rsatkichini pasaytiradi”- deb hisoblamoqdalar.
Eslatib o‘tamiz, avvalroq 2008 yilda italiyalik olimlar, qurbaqa va jabalar terisidan ishlab chiqariladigan himoya peptidlaridan kuchli antibiotik sintez qilishni taklif qilgan edilar. Keyinroq, Birlashgan Arab Amirliklari va Xitoylik olimlar tomonidan qurbaqalar shilimshiq tarkibidagi peptidlarni patogen flora va har xil bakteriyalarni o‘sishiga ta’siri bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazgan edilar. Shu yili esa ayni tadqiqotlar natijalarini AQSH va Hindiston olimlari e’lon qilganlar. Ular, hind qurbaqasi shilimshig‘idan olingan 32 peptiddan har xil bakteriya va virus shtammlariga ta’sirini tadqiqot qilishgan. Natijada 4 peptid odam grippi virusi bilan kurashishga qodir ekani ma’lum bo‘ldi. Hozir olimlar oldida antimikrob peptidlarni odam fermentlari ta’sirida buzilishiga chidamli qilib ularni dori vositalariga aylantirish vazifasi turibdi.
Superantibiotikni yaratishga urinishlari oldin ham bo‘lgandi, hatto ularni ayrimlari sezirarli muvafaqiyatlarga erishgandilar.
Jumladan, 2013 yili Astex Pharmaceuticals (Kaliforniya, AQSH) farmatsevtika kompaniyasi olimlari, keng ta’sir spektriga ega bo‘lgan yangi oqsilli antibiotikning hayvon modelida muvafaqiyatli sinov o‘tkazilganini xabar bergan edilar. Bu antibiotik supermikrob mikroorganizmlarga nisbatan faol bo‘lib, jumladan metitsillin-rezistetnli tillasifat stafilakokk (MRSA) shuningdek, kuydirgi qo‘zg‘atuvchisi Bacillus anthracis. Olimlar tomonidan yaratilgan antibiotik Epimeroks (Epimerox ) deb nomlandi. Uning ta’sir mexanizmi virus-bakteriofag ta’sir prinsipi bilan o‘xshash. Bu prinsipni olimlar birinchi marta qo‘llanilmayapti: 2012 yili Pittsburg va Kaliforniya universtitetlari olimlar guruhi teri yog‘ bezlarida yallig‘lanish jarayoni rivojlanishiga turtki beruvchi Propionibacterium acnes bakteriyasi hujayralarini zararlashga qodir bo‘lgan bakteriofag yaratilganini xabar qildilar.
2015 yili Bostondagi Shimoliy-Sharq universtiteti olimlari Germaniyaning Bonn universtitetidagi hamkasabalari bilan birgalikda antibiotiklarni yangi sinfni ochganlarini e’lon qilishdi. Bu guruh “Teiksobaktinlar” nomini oldi. 10000dan ortiq bakteriya shtammlarini tadqiqot qilib yaratilgan tuproq grammmanfiy bakteriyasidan Elephtheria terrae olingan antibiotik teiksobaktin, boshqa mikroorganizmlar oqsil strukturiyasiga ta’sir qilmay, ularni ho‘jayra devorlari komponentlariga ta’sir qilib buzib tashladi. Yangi antibiotik ta’sirini boshqa antibiotiklarga rezistent bakteriyalarda tillasifat stafilokokk va pnevmokokk sinab ko‘rdilar va yaxshi natijalar oldilar va ularga ko‘ra teiksobaktinlar juda istiqbolli yo‘nalish deb topildi.
2017 yil iyun oyida Kaliforniyaning La Xoya shahridagi Skripps tadqiqot instituti olimlari, ancha eski antibiotik vankomitsinni modifikatsiya qildilar va rezistetli bakteriyalarga qarshi qo‘llash uchun ta’sirini 25000 martaga kuchaytirdilar va natijada 3ta har xil ta’sir prinsiplariga ega molekula yaratdilar. Uni ta’sir prinsipi evolyutsionlashgan bakteriyalar hujayra devorlarini yupqalashtirishiga asoslangan. Tajribalarda bakteriyalar 50 raund mobaynida qayta ishlanganda ham antibiotikga chidamlilik ishlab chiqara olishmagan. Boshqa antibiotiklar uchun esa bir necha "raund" kifoya qiladi. Ammo yangi super-vankomitsin yaratish jarayoni yakunlanishi hali ancha vaqt bor. Super-vankomitsin bakteriyalarda test sinovi o‘tishi, so‘ngra hayvonlarda, undan keyin odamlarda klinik tajribalardan o‘tishi kerak.
Butun dunyo olimlari anchadan buyon super-antibiotik yaratilishini orzu qiladilar. Hozirda bu farmatsevtlar oldidagi birinchi raqamli masala bo‘lib qolmoqda. Antibiotiklarga chidamli kasal kelturuvchi bakteriyalar hozircha insonlar bilan musobaqada g‘olib bo‘lib kelmoqdalar. Olimlar bakteriyalarda rezistentlik paydo bo‘lishini oldini oladigan yangidan yangi dori-darmonlar yaratishda hamon kechikmoqdalar. Bu musobaqada insonlar g‘alabasi uchun ikki variant mavjud: yoki antibiotik qabul qilishni kritik ravishda chegaralash yoki kasal chaqiruvchi bakteriyalarni chidamliginini bartaraf etish uchun yangidan-yangi preparatlarni kashf etishdir. Bu yo‘nalishdagi ishlar dunyoni turli mamlakatlarida bir necha yo‘nalishlarda olib borilmoqda va ehtimol super-dorini paydo bo‘lishiga oz vaqt qolgan bo‘lsa.
© MedPortal.com Med-info.uz
Semizlik emlama samarasini kamaytirishi aniqlandi
Shimoliy Karolina universiteti olimlari o‘tkazgan tadqiqot semirish emlamalar doim ham foyda bermasligiga olib kelishini ko‘rsatdi. Shuningdek, bu xastalik grippga chalinish oqibatidagi o‘lim xavfini oshiradi.
Soglom.uz nashri.